InfoHub Logo

ءحافيزدىڭ شيرازى، ەسەنيننىڭ ريازانى، ابايدىڭ قارا قويتاس حان شىڭعىسىنداي مۇقاعاليدىڭ قاراسازى اقىن اتىمەن قاتار ايتىلاتىن بولدى. كۇن تاۋى — تيان-شاننىڭ كوك تىرەگەن ءحانتاڭىر شوقىسىنا ىرگەلەس ەلشەنبۇيرەكتىڭ باۋىرىنداعى بۇل مەكەندە تابيعاتقا ءتان تابيعي سۇلۋلىقتىڭ، بارشا بايلىقتىڭ ءبارى بار. ايعايتاستان باستالاتىن تاۋ سۋى، شالكودە جايلاۋىنىڭ قاپتالى — قاراقاتقا تولى، قاراعاي-قايىڭدى ءار سايىنان كەلىپ قوسىلاتىن بوتاكوز بۇلاقتارمەن كوبەيىپ، تۇنىعىندا پاتشا بالىق — فورەل اسىر سالاتىن قۋاتتى وزەنگە اينالادى. ول قاراسازعا جەتكەندە تۇڭعيىقتانا ءۇنسىز جىلجيتىن جيەگىندە قۇندىز بۇعىنىپ، يىرىمىنەن ۇيرەك ۇشىپ، قالىڭ قاۋ بۇتالى توعايىندا قىرعاۋىل ۇيالايتىن قاراسۋىمەن قوسىلىسىپ، ارناسىن كەڭەيتە، الابىنا ءنار بەرە تۇسەدى. اسپانىندا قىران قالىقتاپ، تاستارىندا تاۋەشكى، ارقار، قۇلجا ويناقتاعان جاقپار تاۋلار جان-جاقتان ءوزارا تۇتاسىپ، بىرىنەن ءبىرى بيىكتەپ كەڭ قورعانداي الىستان قورشايدى. اتىنا زاتى ساي التىنكەننەن التىن، تۇزكولدەن تۋز، كومىرشىدەن كومىر شىعاتىن، شوقاناسقان دەپ اتالاتىن اڭىزعا اينالعان تاريحي اسۋى بار وسىناۋ جاننات جايلاۋدى ءتۇتىنى تۇمان بولعان، قايماعى بۇزىلماعان قالىڭ البان مەكەندەيدى. وسى ورتادا تابيعاتقا تارتىپ تۋعانىن تالانتتى تۋىندىلارىمەن دالەلدەپ، مايتالمان، دارحان اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ تۋىن ءوستى.

ون جاسار بولاشاق، اقىن مايدانعا كەتكەن اكەسىن اڭساپ:

ول جەردە سىرىمبەتتەي تاۋ بار ما ەكەن،
جايداقتىڭ ءشوبى شۇيگىن قاۋلار ما ەكەن.
مىنەكي، كوپ اي بولدى حابارى جوق،
اكەم كەپ كوڭىلىمىزدى اۋلار ما ەكەن،
اكەمىز ءبىر اكەدەن جالعىز ەدى،
سۋداعى جاڭا بىتكەن جالبىز ەدى.
مىنەكي، كوپ اي بولدى حابارى جوق
ءبىز-داعى اكەمىزگە زارمىز ەندى.

اقان سەرىنىڭ "اقتوقتى" ءانىنىڭ ("قازاق اندەرى" 2-توم، 91-6. "جازۋشى" 1968-ج.) ءبىرىنشى شۋماعىنىڭ اسەرىمەن ولەڭ باستاپ ءوز كوڭىل كۇيىنە يكەمدەپ وڭدەپ، قازاقتىڭ قارا ولەڭىنە سۇيەنە اياقتاعان بۇل ولەڭ، نەبارى ءۇشىنشى كلاسس وقۋشىسىنىڭ اقىندىق باستاماسىمەن قوسا، ۇيرەنەر ۇستازدارىن دۇرىس تاڭداعانىنان دەرەك بەرىپ تۇرعانداي. ەلىكتەپ بولسا دا ولەڭ جازا باستاعان وسى ون جاسىن كەيىن كەمەلدەنگەن مۇقاعالي:

شارۋانىڭ بالاسى بولعاسىن با،
اينالىستىم شارۋامەن ون جاسىمدا.
مايدانداعى اكەمە وق جىبەردىم
ايىرباستاپ كۇلشەمدى قورعاسىنعا، —

دەپ شىنشىلدىقپەن اسەرلى سۋرەتتەيدى. قارا ولەڭگە ۋىزىندا جارىعان اقىن بەرتىن كەلە قالىپتاسقان كەزىندە:

قالقام، مەن لەرمونتوۆ تا، پۋشكين دە ەمەن،
ەسەنينمىن دەمەدىم ەشكىمگە مەن.
قازاقتىڭ قارا ولەڭى — قۇدىرەتىم،
وندا ءبىر سۇمدىق سىر بار ەستىلمەگەن، —

دەپ سول وزىنە اق ءسۇت بەرگەن انا ولەڭگە ءالى دە ءتانتى قالىپ تانىتادى. سونىمەن بىرگە الىپ اقىندارعا ەلىكتەۋدەن الدەقاشان قۇلانتازا ارىلعانىن، ەشكىمنىڭ ورتاعى جوق ءوز سارا جولىندا كەلە جاتقانىن اڭعارتقانداي. ول جول بىردەن داڭعىل بولا قويعان جوق. قاز تۇرىپ ءتاي-تاي باسۋدىڭ ىزدەن سۇرلەۋ بوپ باستالىپ، سوقپاقتان جولعا اينالۋدىڭ سوقتىقپالى ۇزاق سونار كەزەڭدەرىن باستان كەشتى.

مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ "ءىنىمنىڭ ويى"، "شەبەر" دەپ اتالاتىن ەكى ولەڭى جاس اقىن رەتىندە ءبىرىنشى رەت "جاستىق جىرى" اتتى ۇجىمدى جيناققا ەنىپتى. 1952-جىلى "قازاقتىڭ مەملەكەتتىك كوركەم ادەبيەت باسپاسىنان" شىققان ءبۇل توپتامانى قاسىم امانجولوۆ قۇراستىرىپ، سول كەزدە ولەڭ جازىپ، اقىن بولۋ جولىندا جۇرگەن ولەڭدەرى جاريالانعان 23 اقىننىڭ ىشىندە م.الىمبايەۆ، ع.قايىربەكوۆ، ت.بەردياروۆ، ت.يسمايلوۆ، ءى.مامبەتوۆ سياقتى قازىرگى قازاق ادەبيەتىنىڭ بەلگىلى وكىلدەرى بار. "جاستىقجىرىنا" ا7لعاشك،ى ولەڭدەرىن ۇسىنعان سول كەزدىڭ جاس اقىندارىنىڭ ىشىنەن ۇلكەن توپتى ىرىكتەپ، بولاشاعىن كورەگەندىكپەن بولجاي بىلگەن ق.امانجولوۆ تالعامىنا ەرىكسىز تاڭدانامىز. "قىراندى قىران الىستان تانيدى" دەگەندەي وسى توپتىڭ بەل ورتاسىندا مۇقاعاليدىڭ بولۋى ءتىلى دە كەزدەيسوق ەمەس ەكەندىگىن ۋاقىت دالەلدەپ بەردى. "جاستىق جىرى" جيناعىندا مۇحامەتقالي دەپ ماقاتايەۆتىڭ اتا-اناسى ازان شاقىرىپ قويعان ەسىمى تولىق جازىلعان.

اناسىنىڭ "مۇحامەتقاليىم-اۋ" دەپ داۋىس ايتقانى اقىن ازاسىنا قاتىناسقان ازاماتتاردىڭ ەسىندە بولار.

وسى 50-جىلدار ىشىندە رەسپۋبليكالىق باسپا ءسوز بەتىندە م.ماقاتايەۆ ەسىمى، ارا-تۇرا بولسا دا، جاقسى ولەڭدەرىمەن وقىرماندى ىزدەتە، كۇتتىرە جاريالانىپ تۇردى. 1954-جىلى "ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو" جۋرنالىنىڭ ب-سانىندا مۇقاعاليدىڭ "اكە تۋرالى ءسوز"، "ءبىزدىڭ جاقتىڭ ءىڭىرى"، "حات" دەپ اتالاتىن ءۇش ولەڭى جاريالانادى. ول ۋاقىتتا شىنجاڭ پروۆينسياسىنىڭ ورتالىعى ءۇرىمجى قالاسىنداعى ۇلتتار ينستيتۋتىنىڭ تىل-ادەبيەت فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەن كەزىم. سوۆەت وداعىندا شىعاتىن گازەت-جۋرنال، وقۋلىق، كوركەم ادەبيەت كىتاپتارى شىنجاڭعا كەڭىنەن تارايتىن. "ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو" جۋرنالى ءبىزدىڭ اسىعا كۇتىپ، ۇزبەي وقيتىن ەڭ سۇيىكتى باسىلىمىمىزدىڭ ءبىرى بولاتىن. مۇقاعاليدىڭ جوعارىدا اتالعان 6-سانداعى ءۇش ولەڭى بىزگە ەرەكشە، الا بوتەن ەسەر ەتتى. ونى قۇمارتا وقىماعان بىردە-بىر جاس قالمادى. جاتتاپ الىپ، اسىرەسە "حات" دەگەن ولەڭىن انگە سالىن ايتىن جۇردىك. ماحاببات اڭساعان ارمانشىل بوزبالا شاعىمىزدا، ىزدەگەنگە سۇراعان بولۋى، كوركەم ولەڭ رەتىندەگى سۇلۋ سىرلىلىعى مەن قوسا تامىلجىعان تابيعات كورىنىسى كوڭىلگە ۇيالاي ءتۋستى بىلەم. ويتكەنى ولەڭنىڭ تۋۋىنا ەسەر ەتكەن نارىنقول جەرى مەن ءبىزدىڭ تۇرعان مەكەنىمىز جالعاس — ءبىر ىلە وزەنىنىڭ جاعاسى، تابيعاتى ۇقساس بولعاندىقتان ءوز جان سىرىمىزداي ەتەنە ەستىلگەن.

ساعان تانىس ادىر، قىرقا، بەتتەگى،
جىڭعىل، جۋسان، توبىلعىلار كوكتەدى.
راحاتتا ءىشى-سىرتى اۋىلدىڭ
سەن دە، ساۋلەم، قۋانتساڭشى كەپ مەنى.

دەپ باستالاتىن "حات" ولەڭى ءوز جۇرەگىمىزدىڭ سىرىنداي سەزىلىپ:

كۇندەگىدەن الدەقايدا جاي ءتىپتى،
ءدوڭ ارتىنان ارەڭ-ارەڭ اي شىقتى.
ۇياسىنا كەشەۋ قالعان توپ ۇيرەك
جايىلىمنان جاڭا عانا قايتىپتى، —

دەپ كەلەتىن "ءبىزدىڭ جاقتىڭ ءىڭىرى" ءبىز جاقتىڭ دا ىڭىرىندەي، كەكىلىمىزدە عانا ساۋلەلەنىپ قويماي، كوز الدىمىزداعى كورىنىسپەن دە بىتە قايناساتىن.

1955-جىلى اتامەكەنىم قازاقستانعا تۇبەگەيلى كوشىپ كەلدىم. نارىنقولدان ناعاشىلارىم تابىلىپ، ءۇي-ىشىم سوندا كەتتى دە مەن وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن الماتىدا قالىپ قويدىم. سول كەزدە الماتىدا وقيتىن نارىنقولدىق ستۋدەنتتەر الدابەرگەن، جۇنىسبەك، كۇلان، نۇرىم، سۇلەت، وسپاندارمەن تانىستىم. ولار ولەڭ جازاتىنىمدى بىلگەندە مەنىڭ ءۇيىم بارىپ ورنالاسقان كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ قاراساز دەيتىن بولىمشەسىندە مۇقاعالي دەگەن اقىن ءمۇعالىم بار ەكەنىن ايتقاندا، قۋانىشىمدا شەك بولمادى. اۋىلعا جەتكەنشە اسىق بولدىم. قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە ءتۇسىپ، جەتىنشى قازان مەرەكەسىندە 3 — 4 كۇنگە ۇيگە اتتاندىم.

كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ ورتالىعىنا باراتىن جول قاراسازدى باسىپ وتەدى ەكەن. "بۇل قاي جەر؟" دەگەن سۇراعىما "قاراساز" دەگەن جاۋاپ العاندا كولىكتەن قالاي سەكىرىپ تۇسكەنىمدى ءوزىم دە اڭعارمادىم. سۇراستىرا-سۇراستىرا اۋىلدىڭ اياعىن الا ورنالاسقان توقال تام قورجىن ءۇيدىڭ ەسىك الدىنا كەلىپ، اۋلادا وتىن جارىپ جاتقان جارتىلاي جالاڭاش، ەڭگەزەردەي پالۋان دەنەلى، قاقپاق جاۋىرىندى، يىقتى، بويشاڭ جىگىتپەن ەسەندەسىپ:

— مۇقاعاليدىڭ ءۇيى وسى ما؟ — دەپ ءجون سۇرادىم.

— وسى، — دەگەن جاۋاپ ەستىلىسىمەن الگى جىگىتپەن قول الىسىپ، ءۇيدىڭ ەسىگىنە قاراي بەتتەدىم. الگى جىگىت تە، بالتاسىن شوركەگە سۇيەي سالىپ، قولىن قاعىپ سوڭىمنان ەردى. ۇيگە كىرگەن سوڭ، مەن جاتقا بىلەتىن ولەڭنىڭ اۆتورى جالاڭاشتانىپ وتىن جارمايتىنداي:

— مۇقاڭ قايدا ەكەن؟ — دەپپىن. جايدارىلانا كۇلىپ: "مەن ەدىم" دەپ جاتىر. ورنىمنان ۇشىپ تۇرىپ قايتا امانداستىم. ۇيدە وزگە ەشكىم جوق ەكەن. تانىستىقتى وز ولەندەرىن وزىنە جاتقا ايتىپ بەرۋدەن باستادىم. ولەڭنىڭ قىزۋ سۇقپاتى ءوربىدى دە كەتتى. شەشەسى، زايىبى، بالالارى كەلدى. ولارمەن قىسقا-قىسقا اماندىق-ەسەندىك ايتىسىپ تانىسۋلاردان كەيىن، شەشەسى "قاراعىم" دەپ ماڭدايىمنان ءسۇيدى. كەيىپكەرى تىڭداسىن دەپ مۇقاعالي "حات" ولەڭىن ماعان قايتادان ايتقىزدى.

ساعان تانىس ادىر، قىرقا، بەتتەگى،
جىڭعىل، جۋسان، توبىلعىلار كوكتەدى.
راحاتتا ءىشى-سىرتى اۋىلدىڭ،
سەن دە، ساۋلەم، قۋانتساڭشى كەپ مەنى.

سوڭىنا لاشىن دا قوسىلىپ ايتتى. اڭگىمە ولەڭنىڭ الما-كەزەك ورىلگەن ارناسىنا ءتۇسىپ تاۋ سۋىنداي تاسقىنداي بەردى.

بولمەنىڭ ءبىر بۇرىشىنا قويىلعان ۇستەلدىڭ ءۇستى توبەگە جەتكەنشە قاتارلاپ تىزىلگەن كىتاپ. ءبىر كىسى ءبىر پاراق قاعازىن قويىپ جازا الاتىن عانا ورىن قالدىرىلعان. شاشى ەكىگە جارىلىپ تولقىندانىڭقىراپ تۇرعان، بەت ءپىشىنى بەرەكەلى، ەتتى-جەڭدى مۇقاعالي ۇستىنە كيىم كيىپ، قولىنا كىتاپ ۇستاعاندا بالزاكقا ۇقساپ كەتىپ وتىردى. توقاش بەردياروۆپەن ءجيى قارىم-قاتىناستا ەكەن. وسىندا كەلىپ تۇراتىنىن ايتىپ، وزىنە ۇناعان ءبىر ەكى ولەڭىن وقىپ، ماقتاپ وتىردى. ءسوز اراسىندا ءوزىنىڭ ءازىل ولەڭدەرىنەن دە وقىپ كۇلىپ، كۇلدىرۋمەن بولدى. سونىڭ ءبىرى "مەنىڭ ءبىر دوسىم" دەگەن ولەڭى:

انا ءبىر جىل الماتىعا كەلگەندە،
ءوز اۋزىنان دوسىم بىلاي دەپ ەدى،
"دۇنيەنىڭ بارلىعىن دا ولەڭگە،
سىيعىزاتىن اقىن بولعىم كەلەدى".
بىلتىرعى جىل الماتىعا كەلگەندە،
بىلاي دەگەن ءسوزىن ۇقتىم باتىردىڭ.
"شالقار ويىم سىيمايدى ەكەن ولەڭگە،
التى اكتىلى پەسا جازىپ جاتىرمىن".
بيىل تاعى الماتىعا كەلىپ ەم،
دوسىم مەنىڭ بارلىعىن دا تاستاپتى.
"اقىسى مول، ءورىسى كەڭ، جولى كوپ"،
ەكى تومدىق رومانىن باستاپتى.

بۇل ولەڭ دە، بۇدان جوعارىدا ءۇزىندى كەلتىرگەن "ءبىزدىڭ جاقتىڭ ءىڭىرى" دەپ اتالاتىن تۋىندىسى دا اقىننىڭ ەكى تومدىعىنا ەنبەي قالىپتى. وسى ولەڭنىڭ وزىنەن-اق مۇقاعاليدىڭ ادەبيەتشىلەرمەن ۇنەمى تىعىز بايلانىستا ەكەنىن، ءبىر باعىتتان اينىمايتىن تۇراقتىلىقتى بارىنشا دارىپتەيتىندىگىن اڭعارعانداي بولدىم.

وسى اۋىلدا تۇراتىن سول كەزدىڭ وزىندە
ەسكە الماسا ءوزىڭدى ەسىل انام،
قاجەت بولماق جۇرەكتىڭ نەسى ماعان.
قابىرىڭنەن وسىناۋ شىعا كەلىپ،
قالىڭ قالاي، قۇلىنىم، دەشى ماعان.

دەپ ولەڭ جازىپ:

ءبارىن تارتىپ العان جوق ءومىر مەنەن،
جانارىمدا جاس قالدى توگىلمەگەن.
كوز جاسىمدى اعىزىپ جىر جازام دا
وقىپ سونى ارتىنان كوڭىلدەنەم، —

دەپ ەسەنيننەن ەركىنىرەك اۋدارما جاساپ جۇرگەن ەركىن ءىبىتانوۆ دەگەن اقىن بار ەكەن. مۇقاعالي مەنى سول اقىنمەن تانىستىردى. جارىسا ولەڭ جازىپ، ۇنەمى بىرگە بولاتىن اۋىلداس ەكى اقىنعا قىزىعا قاراپ، ولارمەن تانىسقانىما، بۇدان بىلاي قالاعان ۋاقىتىمدا حابارلاسىپ، سىرلاسىپ، پىكىرلەسە الاتىنىما قاتتى قۋاندىم.

استاناداعى ادەبيەتشىلەر الەمىنىڭ جاڭالىقتارىن ايتىپ، ءوز تۋىندىلارىمىز توڭىرەگىندە اڭگىمە قوزعاپ ءبىرقاۋىم وتىرىپ قالىپپىز. "كولحوز ورتالىعىنداعى ءبىزدىڭ ءۇي جاققا باراتىن ماشينا ىزدەپ ءمىنىپ كەتەرمىن" دەسەم كونبەي، مۇقاعالي قاشاۋا شاناسىن شەگىپ، ۇستىنە حوش ءيىسىن بۇرقىراتىپ، جۇمساقتاپ شوپ سالدى. كيىز توسەپ، مەنى ۇلكەن سەنسەڭ ىشىككە وراپ وتىرعىزدى. "ەندى ات ايداۋشىعا قاسىما ءبىر بالا قوسىپ بەرەدى" ەكەن دەسەم، بوجىنى قىمتي ۇستاپ، شانانىڭ الدىنا ءوزى وتىردى. ءسويتىپ مەنى ۇيگە، جولشىباي اينالامەن تانىستىرا، مۇقاعاليدىڭ ءوزى جەتكىزىپ سالدى. شەشەم سىرقاتتانىپ جاتىر ەكەن. ءبىز كەلگەن سوڭ باسىن كوتەردى. امانداسۋ كەزىندە قولىن العان مۇقاعالي:

— اپكە-اۋ، دەنەڭىز قىزىپ تۇر عوي، دارىگەرگە قارالدىڭىز با؟ — دەپ جاتىر.

— ە، تۇماۋ عوي، انشەيىن. جاقسىلاپ ءبىر تەرلەسەم ساۋىعىپ كەتەم. بالام كەلىپ، كوڭىلىم جاي تاپتى. اۋرۋ ەندى ءوزى-اق كەتەر...

— جوق، بولمايدى. مەن مىنا دايىن شانامەن ءسىزدى دارىگەرگە الا كەتەمىن.

اۋرۋحانا ول كەزدە مۇقاعاليلار تۇراتىن بولىمشەدە ەكەن.

— راحمەت، اينالايىن. اۋرە بوپ قايتەسىڭ، بالامدى الىن كەلگەنىڭنىڭ ءوزى، دارىگەر الىپ كەلگەنمەن پارا-پار، — دەپ اپام قارسىلاسىپ، ساعىنىپ ارەڭ كورگەن شەشەمدى ۇيدەن ەشقايدا جىبەرگىم كەلمەي مەن دە:

— مۇقا، اپامنىڭ ۇيرەنشىكتى قىڭقىل-سىڭقىلى عوي جازىلار، ايتپەسە، مەن كەلدىم عوي. ءوزىم ەرتەڭ-بۇرسۇگۇندەرى دارىگەرگە الىپ بارامىن، — دەپ جاتىپ زورعا كوندىرگەندەي بولدىق، ءۇي-ىشىنىڭ شۇيىركەلەسكەن اڭگىمە-كەڭەسىمەن ءبىراز وتىرىپ، ەندى ۇيقتاۋعا بەت العانىمىزدا، اۋلا الدىندا ات دۇبىرلەپ، ابىر-دابىر بولا قالدى. "بۇلار كىم بولدى ەكەن" دەپ ەلەڭدەسىپ، شام جاعىپ، تىسقا ۇمتىلعانىمىزدا ەسىك اشىلىپ، قاسىندا سومكە كوتەرگەن دارىگەرى بار جارقىلداي كۇلىپ، مۇقاعالي كىرىپ كەلە جاتتى...

مۇندا تاڭ قالماي قايدا تاڭ قالاسىڭ. مەنىمەن جاڭا عانا تانىسىپ، ۇيىمە العاش رەت ات ءىزىن سالعان، ءبىر كورگەن ءبىلىس تۇگىل دوس، تۋىستىڭ دا مۇنداي جاقسىلىق ىستەي قويۋى ەكىتالاي.

1960-جىلى، 18-ناۋرىزدا "قازاق ادەبيەتى" گازەتىندە ءا.تاجىبايەۆ ءوز اتىنا جولداعان مۇقاعاليدىڭ ءبىر توپ ولەڭىن باستىردى. سوعان جازعان العى سوزىندە "ويىڭدى بايىتىپ، سەزىمىڭدى تىڭايتار جىرلار وقىعاندا قۋانباسقا بولا ما؟ وزىڭنەن دە جىگەرلىلەۋ، وتتىلاۋ جاس جەتكىنشەك جەتكەندە ماقتانباسقا بولا ما؟" دەپ جازدى. ۇستاز دەپ ولەڭىن سىناتقان، سوڭىنان ەرگەن جاس تالانتتى وزىنەن وزدىرا ماقتاپ، اعىنان جارىلا قۋانعان، جالپى جۇرتشىلىققا كورىڭدەر، باعالاڭدار دەپ جار سالعان ءاز اعا ابەكەڭ، شىن تالانتتى كوككە كوتەرگەنى ءۇشىن، ءوزى كىشىرەيىپ قالعان جوق، قايتا ادال دا اق كوڭىلى ايان بولا ءتۇسىپ ءقازىر دە، بولاشاق الدىندا دا بۇرىنعىسىنان دا بيىكتەي، تۇلعالانا ءتۇستى.

وسى تانىستىرۋدان ەكى جىل كەيىن "اپاسسياناتا" اتتى تۇڭعىش جيناعىن شىعارعان مۇقاعالي 1976-جىلعى العاشقى تاڭدامالى جيناعىنا دەيىنگى 14 جىل ىشىندە 8 جىر جيناعىن بەردى. ادەبيەتكە دە، قوعامدىق قىزمەتكە دە قىزۋ ارالاستى. اۋىلدا اۋىلدىق سوۆەتتىڭ حاتشىسى، ادەبيەت ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى بولىپ كەلگەن ول، استانادا قازاق، راديوسىنىڭ ديكتورى، "جۇلدىز" جۋرنالىنىڭ ادەبي قىزمەتكەرى، جازۋشىلار وداعى پوەزيا ءبولىمىنىڭ جاستار جونىندەگى كەڭەسشىسى مىندەتتەرىن اتقاردى.

1967-جىلى قاراقالپاقستاندا تۆورچەستۆولىق، ساپاردا ءجۇرىپ تولەگەن ايبەرگەنوۆ اجال قارماعىنا ىلىگىپ قىرشىن كەتكەندە، اقىندار اتىنان الاتاۋدان سۋىت اتتانىپ "باۋىرىمداپ" بارعان دا وسى مۇقاعالي ەدى. ءبىر تابيعي تالانت ەكىنشى تابيعي تالانتقا ەڭىرەپ تۇرىپ ەرىكسىز توپىراق سالىپ سوڭعى ساپارعا شىعارىپ تۇرىپ:

تۇڭعىش كوردىم ولگەنىن شىن اقىننىڭ،
قىزارىپ باتتى ەرتەڭگى شىعاتىن كۇن.
تورعاي — ولەڭ شىرىلداپ بارا جاتتى،
اۋزىندا اجال دەيتىن سۇراپىلدىڭ.

دەپ تەبىرەنىپ الماتىعا اڭىراپ قايتتى. تولەگەن قازاسىنا ارناپ مۇقاعالي ءبىر ەمەس، ەكى ولەڭ جازدى. ءبىرىنشىسى جوعارىداعى شۋماقپەن باستالسا، ەكىنشىسى مىنا تومەنگى شۋماقپەن اياقتالادى:

ەت جۇرەكتىڭ ەزىلمەس كەزى مە بۇل...
جىلاي بىلسەڭ، شىن جىلا!
جاسىما تەك،
كەزەك كۇتىپ تۇرعانداي سەزىنەمىن
الدىمداعى اپامنىڭ باسىنا كەپ.

"اعايىن ءبىر تىرىدە، ءبىر ولىدە" دەۋشى ەدى قازاق، تىرىسىندە شۇيىركەلەسىپ ءجۇرىپ، كوز جۇمعان سوڭ "ءولدى، ءبىتتى" — دەمە. كەرىسىنشە، تىرىسىندە ءدۇرداراز بولىپ ءجۇرىپ ولگەننەن سوڭ عانا وكىنىپ، وكىرىپ كوككە كوتەرمە. تىرىسىندە تىرەك بول، ولگەننەن سوڭ دا كەرەك بول، دەيتىن وسى قاعيدانى بەرىك ۇستانعان وسىناۋ ەرەكشە ەكى اقىندى تالانت ماڭگى تۋىستىرعان ەكەن-اۋ.

اقىننىڭ ارمان-ماقساتى، بۇكىل تۆورچەستۆولىق، وزەكتى نىساناسى نە ەكەن دەگەنگە كەلسەك:

جىلاپ كەلىپ، كەلمەيدى جىلاپ كەتكىم،
ول عۇمىردى اۋىزعا ءبىر-اق تەپتىم.
جاماندىقتى جاقسارتىپ، جاقسىلىقتى
ودان ءارى كەلەدى شۋاقتى ەتكىم.

(2-توم، 140-بەت.)

بارشامىزدىڭ دا، بۇكىل ادال نيەتتى ادامزاتتىڭ دا تۇپكىلىكتى ورتاق مۇددەسى وسى.

قاتىباس ومىردەن مەن پايدا المادىم،
جانىممەن جازعان جىرىم جايعان مالىم.
قىلىشىڭ ەمەس پە ەدىم قىناپتاعى،
جوعالتتىڭ نەگە مەنى پايعامبارىم.

دەگەن جان ايعايى تىرلىگىندە ەلەنبەي، كوزى جۇمىلعاننان كەيىن عانا انىق ەستىلگەندەي.

كەيدە مۇقاڭ: "مەن اقىنمىن با؟" دەپ سۇرايتىن. "ارينە اقىنسىڭ" دەيتىنبىز. وعان قاناعاتتانبايتىن. بۇل سۇراعىن لاۋازىمدى تۇلعالارعا دا قويىپ تۇرعانىن تالاي كوردىك. وتە وكىنىشتىسى جاۋاپ وتە كەش، ول جوقتا كوز جاسىمەن ارالاس ايتىلدى. سونىڭ ءبىر دالەلى مىناۋ: "م.ماقاتايەۆتىڭ العاشقى قادامىنان-اق، ونىڭ ايرىقشا تالانت يەسى ەكەنىن اڭعارۋعا بولاتىن ەدى. اڭعارماپپىز". — دەدى اقىننىڭ 50 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى جينالىستا جاساعان بايانداماسىندا اكادەميك سىنشى م.قاراتايەۆ. ("جەتىسۋ" ز.ءۋى.1981ج. N106). بۇل وكىنىشتەردىڭ ورنىن مۇقاعالي مۋراسىنىڭ قىرى مەن سىرىن ءوز ىشىمىزدە عانا ەمەس، بۇكىل وداق كولەمىندە كەڭىنەن تانىتىن، اۆتوردىڭ ءوزى ەستي الماعان باعاسىن ەلىنە ەستىرتىپ، الا الماعان اتاعىن رۋحىنا بەرۋ ارقىلى، مۇراسىن مۇقياتتاپ جيناپ باستىرىپ، تاراتىپ، قاستەرلەپ، ساقتاۋ ارقىلى تولتىرا الامىز.

بايتاق ەل، بالاۋسا تاۋ، بوزاڭ دالام،
سەكىلدى ءبارى مەنەن كوز الماعان.
كەڭ دۇنيە كەندە ەتسەڭ سىباعامنان،
شىرىلداعان سابيدەي مازاڭدى الام،

دەيتىن قايران مۇقاعالي ەندى ەشكىمنىڭ مازاسىن ءوزى تىكەلەي الا قويماسا دا، وسىناۋ ولمەس ولەڭ شۋماقتارىنىڭ تۋعان رەسپۋبليكاسىنا، ءتىپتى بۇكىل ايداي الەمگە ارنالعانىن ەسكەرەيىك. "جەتى قات جەردىڭ استىنا جەتەر مە، ءسىرا، وسى ءانىم" دەي تۇرساق تا ونىڭ دارا داڭقىن جەتى ىقىلىم جەر جۇزىنە جەتكىزۋ ەندىگى ەلدىك، حالىقتىق قاسيەتتى بورىشىمىز.

وسى ءبىر كوكتەمدى كوگەرگەن،
ءجۇز جىلدان كەيىن كەپ كورەر مە ەم!
وسى ءبىر قىزعالداق جاس گۇلدى
ءجۇز جىلدان كەيىن كەپ تەرەر مە ەم!
...وسى ءبىر وجارلى كەۋدەمدە،
جارالعان جالىن بار سونبەۋگە!
ءجۇز جىلدان كەيىن كەپ كەرمەي-اق،
سەرت ەتتىم ولمەۋگە، ولمەۋگە.

ءيا، مۇقاعالي ولگەن جوق، ول ءتىرى. ول سەرتىنە الدەقاشان جەتكەن اقىن. جاقىندا مەن قىتايعا باردىم. ءۇرىمجى قالاسىنان مۇقاعاليدىڭ ولەڭدەر جيناعى اراپ ارپىمەن باسىلىپ شىعىپتى. دۇكەندە جوق. قولدا، قويىندا ءجۇر. مۇقاعاليمەن مەن سوندا كەزدەستىم. جۇمىر جەردىڭ قاي تۇكپىرىنە بارساق تا مۇقاعالي الدىمىزدان شىعاتىن بولادى ءالى. ول — شىن مانىندەگى حالىق اقىنى.

---