تاۋەكەلدىڭ جەلكەنىن كورگەن...
"لەنينشىل جاس"!.. قازاق ءباسپاسوزى قارا شاڭىراقتارىنىڭ ءبىرى عانا ەمەس، بىرەگەيى! وسىناۋ جاستار باسىلىمى شىعارماشىلىق ىزدەنىستەر مەن باتىل سىناقتاردىڭ (ەكسپەريمەنتتەر) مەكتەبى بولدى دەسەم قا تەل ەسپەسپىن. تاعدىر مەنىڭ ماڭدايىما كاسىبي قىزمەتىمدى وسىناۋ قارا شاڭىراقتا باستاپ، ونىڭ عاجايىپ مەكتەبىندە 14 جىلداي ءدارىس الۋ باقىتىن جازعان ەكەن.
ءوزى جاستار باسىلىمى بولعاندىقتان ءارى ۇجىمىندا جاس جۋرناليستەر جۇمىس ىستەگەندىكتەن بولار، ايتەۋىر "لەنينشىل جاستا " شىعارماشىلىق باتىل قادامدار ءجيى جاسالاتىن. تىم تاۋەكەلشىل ىستەر ەش كىبىرتىكسىز ەركىن اتقارىلاتىن. ءوزىم كۋا بولعان سونداي تاۋەكەلشىلدىكتىڭ ءبىرى جايلى ايتا كەتسەم دەيمىن...
ءبىر كۇنى بولىمگە مەنى ىزدەپ كينورەجيسسەر سەرىك ايتبايەۆ كەلدى. دەرەكتى فيلمدەر بويىنشا مامان ەكەن.
— مۇقاعالي اقىن جايلى دەرەكتى دۇنيە تۇسىرسەم دەگەن ويىم بار. سەناريي اۆتورلىعىنا ءسىزدى تاڭداپ وتىرمىن، — دەيدى جاڭا عانا تانىسقان قوناعىم.
— نەگە؟ — دەيمىن تاڭعالىسىمدى جاسىرا الماي.
— مۇقاڭنىڭ پوەزياسى جونىندە ءبىراز رەسەنزيالارىڭىزدى وقىدىم. تاقىرىپتى ءسىز جاقسى ءتۇسىنىپ، اشا الاتىن سياقتىسىز، — دەدى رەجيسسەر.
— ول بار بولعانى مۇقاعالي اعا پوەزياسىن مەنىڭ جەكە قابىلداۋىم عانا عوي. ال دەرەكتى فيلم ءۇشىن ماعان ناقتى دۇنيەلەر كەرەك ەمەس پە؟ — دەپ قاشقاقتاۋدامىن.
— ول جاعىنان قام جەمەڭىز. مەنىڭ قولىمدا كەرەمەت ءبىر نارسە بار. سونى دۇرىس ىسكە اسىرا بىلسەڭىز بولعانى.
ءسويتتى دە سەرىك ايتبايەۆ قاپشىعىنان ءبىر قالىڭ داپتەردى شىعاردى.
— مۇقاڭنىڭ كۇندەلىگى!!! — دەدى ول اسا سالتاناتتى ۇنمەن.
قولىما الىپ پاراقتاي باستادىم. ءوزى كوزىمە ءوزىم سەنەر ەمەسپىن. ۇلى اقىننىڭ ءوز قولتاڭباسى... كەسەك تە تۇيدەك-تۇيدەك ويلار... ءبىرتۇرلى كوڭىلىم الابۇرتىپ، ەرەكشە تولعانىستى كۇيگە ءتۇستىم.
— بۇل ناعىز شەديەۆر عوي! قولىڭىزعا قايدان، قالاي ءتۇسىپ ءجۇر؟!
— لاشىن اپايدان الدىم. كينو تۇسىرمەك ويىمدى ايتقان ەدىم...
— ءسىز بىلەسىز بە، مەندە مىنانداي ۇسىنىس بار. اۋەلى بۇل دۇنيەلەردى ءبىزدىڭ گازەتىمىزگە جاريالايىق. ياعني، حالىققا ورتاق دۇنيەگە اينالسىن. سودان ارى قاراي سەناريي اڭگىمەسىن كەلىسە جاتارمىز.
— ءسىز كەشىرىڭىز. مەن ءبۇل داپتەردى سىزگە ءدال ءقازىر ۇستاتىپ كەتە المايمىن. لاشىن اپايمەن كەلىسىمىم بار ەدى. ءوز قولىنا تاپسىرايىن. كەشىكتىرمەۋگە تىرىسامىن. اپارىپ بەرگەن كۇنى سىزگە حابارلاپ، ايتارمىن.
رەجيسسەرمەن قوش ايتىسا سالىسىمەن ۋاكەڭنىڭ، "لەنينشىل جاستىڭ" سول كەزدەگى رەداكتورى
ءۋاليحان قاليحان كابينەتىنە قاراي قۇستاي ۇشتىم.
— وسىلاي دا، وسىلاي...
— جاقسى، ەگەر سەن شىنىمەن ول دۇنيەنى قولىڭا تۇسىرەر بولساڭ، توقتاتپاستان بىرنەشە نومىرگە بەرەيىك. الىسىمەن تىكە ماعان كەلەرسىڭ.
سودان ارادا ءارقايسىسى اپتاعا، ءتىپتى ايعا بەرگىسىز بىرنەشە كۇن ءوتتى-اۋ، زارىقتىرىپ. رەجيسسەر سوزىندە تۇردى. لاشىن جەڭگەيدىڭ قولىنا تابىس ەتە سالىسىمەن تەلەفون شالىپ تۇرعانىن جەتكىزدى، كەلەسى كۇننىڭ، ياعني جەكسەنبىنىڭ كەشىندە لاشىن جەڭگەيدىڭ ۇيىندە، مۇقاعالي اقىننىڭ قارا شاڭىراعىندا وتىردىم.
كۇندەلىك داپتەردى جەڭگەي ماعان تابىستار كەزدە ول كىسىنىڭ قاسىندا جۇمساق جىميىپ قويىپ، مۇقاڭنىڭ سۇيىكتى پەرزەنتى شولپان وتىردى.
تىسقا شىقتىم. قۋانىشىم قوينىما سىيار ەمەس. كۇندەلىك سالىنعان قاپشىعىمنىڭ سىرتىنان ءالسىن-السىن سيپالاپ قويامىن. "جوعالتىپ الماسام ەكەن" دەگەن ءقاۋىپ تە جوق ەمەس. ۇيىمە جەتىسىمەن باس الماستان وقىپ، جاقسىلاپ تانىسىپ شىقتىم. شامامەن 80-90 پايىزدايى ورىس تىلىندە جازىلعان ەكەن. كەيبىر بەتتەرى جوققا ۇقسايدى. ءبىراق بارىنىڭ ءوزى كەرەمەت! "كۇندەلىكتى مىندەتتى تۇردە شولپاننىڭ اتىنان جاريالاۋىمىز كەرەك. ماعان اماناتقا تابىستاعانداي بولدى عوي. ۇلت رۋحىن بيىكتەتەتىن وسىنداي ىسكە اتسالىسقانىمنىڭ ءوزى ۇلكەن باقىت ەمەس پە! ءوز اتىمدى ەش جەردە كورسەتپەي-اق قويايىن" — دەگەن ىشكى ويىما ءا دەگەننەن-اق بەكىنىپ العانمىن. ال كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ ول جادىگەردى ۋاكەڭ پاراقتاپ شىقتى دا:
— دايىنداپ ۇلگەرسەڭ، تەزدەتىپ بەرەيىك. بۇگىن اپتا باسى عوي، — دەدى ويلانا.
— بۇل جەردە اۋدارماشىنىڭ شەبەرلىگى مەن جىلدامدىعىنا كوپ نارسە بايلانىستى بولعالى تۇر، — دەدىم مەن كۇندەلىكتىڭ ءتىل ەرەكشەلىگىن اڭعارتىپ.
ەكەۋارا اقىلداسا كەلىپ، سول تۇستا كەزەكتى كىتابىن جازباققا، شىعارماشىلىق دەمالىسقا شىققان كورنەكتى جازۋشى بەكسۇلتان اعا نۇرجەكەگە كۇندەلىك اۋدارماسى تۋرالى قولقا سالۋدى ءجون كوردىك. جەكە شىعارماشىلىق جازۋىنان ول كىسىنىڭ قولى وڭايلىقپەن بوسامايتىنى اڭعارىلىپ تۇردى. الايدا، مۇقاڭنىڭ جازباسىن اتتاپ كەتە الماسى دا بەلگىلى ەدى.
جادىگەر تىم كولەمدى بولعاندىقتان، تەك تاڭداۋلى تۇستارىن عانا اۋدارىپ، گازەتىمىزدىڭ ءارى كەتكەندە ءۇش نومىرىنە كولەمدى ەتىپ جاريالاۋعا ۇيعارىستىق. اراسىن ۇزبەي، قاتار نومىرلەرگە بەرمەكشىمىز.
ۋاعدالاسقان دۇيسەنبى كۇنى-اق. بەكسۇلتان اعا اۋدارماعا كىرىسىپ كەتتى. بۇرىن ويلاۋشى ەدىم: "جۇمىسى كۇيىپ-جانىپ جاتاتىن گازەت جۋرناليستەرى عانا شاپشاڭ جازۋعا كوندىككەن بولار" دەپ. ونىم بەكەر ەكەن.
كۇندە تاڭەرتەڭ ءوزى قىزمەتكە كەلىسىمەن ۋاكەڭ رەداكتور) كولىگىن ماعان بەرەدى. سالىپ-ۇرىپ بەكەڭنىڭ ۇيىنە جەتەمىن. ول كىسى ءبىر نومىرلىك اۋدارمانى قولىما ۇستاتا قويادى. شالا ۇيقىلى بوپ اۋدارعانى جۇزىنەن كورىنىپ تۇراتىن. سودان ايزاش جەڭگەيدىڭ ۇسىنعان تاڭعى شايىنا دا مويىن بۇرا الماستان، نان اۋىز تيە سالىپ، رەداكسياعا قايتا شاپقىلايمىن.
جاۋاپتى حاتشى ەرعالي ساعات ەڭ جۇيرىك دەگەن ماشينكاشى قىزدى وسى جۇمىسقا ارنايى بوساتىپ قويعان بولاتىن. دەرەۋ "ديكتوۆكاعا" وتىرامىن. سابازدىڭ، شاپشاڭدىعى سونشا، جازۋ ماشينكاسىنىڭ تۇيمەشىكتەرىنە قاراماستان، زىرىلداتىپ باسا بەرەتىن. ايتەۋىر تەكستى ۇلگەرىپ وقىپ وتىرساڭ بولعانى. "ءاي، زىرىلداتۋىنا قاراعاندا، تالاي قاتە كەتتى-اۋ، شىركىن. قايتا جوندەپ، اۋرەلەنەتىن بولدىم اۋ" دەگەن ويمەن بولىمىنە كىرىسىمەن سۋ جاڭا تەكستى وقي باستادىم. ءبىرلى-جارىم بولماسا، قاتە جوق. ريزا بولماسقا امالىڭ قالمايدى ەكەن.
ال جاۋاپتى حاتشى باستاعان سەكرەتارياتتىڭ جىگىتتەرى بولسا، ماكەتتەرىن ازىرلەپ، مۇقاعالي اقىننىڭ سونى سۋرەتتەرىن ىزدەستىرىپ، زىر قاعىپ جۇرگەندەرى.
— تەكستىڭىز ءازىر بولسا، "دوسىڭمەن" جىبەرەيىك، — دەيدى ماعان "ماكەتشى" جىگىتتەر پىسىقتاي ءتۇسىپ. رەداكتوردى 11، ورىنباسارى ەرجۇمان سمايىل بولسا، باسپاحانا تەرىمشىسىمەن الدىن الا كەلىسىپ قويادى. "شۇعىل ماتەريال بارادى. قينالماي باسا قويىندار"، — دەپ.
ءبىر نارسەنى ەسكەرگەن جون: ول كەزدە گازەتتى قازىرگىدەن كومپيۋتەرمەن تەرەتىن زامان ەمەس. تەرىمنىڭ ءبارى كادىمگى باسپاحانالىق، قارا تەمىر ارقىلى اتقارىلاتىن. ياعني، جۇمىس اۋىر دا كۇردەلى ەدى. ءبىراق، سۇتتەي ۇيىعان شىعارماشىلىق ۇجىم قىزمەتكەرلەرى ونىڭ ءبارىن وڭايلاتىن جىبەردى.
وسىنشالىقتى اۋقىمدى ءىس، ءبىر قاراساڭىز وزىنەن-وزى، وپ-وڭاي-اق ءبىتىپ جاتقان سياقتى. سەبەبى، ول ءىستى اتقارىپ جۇرگەندەر ءبىرىن-بىرى جارتى اۋىز سوزدەن ءتۇسىنىسىپ، بىرىنە-بىرى كومەكتەسۋگە ۇمتىلىپ تۇراتىن شىعارماشىلىق ۇجىم مۇشەلەرى ەدى.
مەن سول جولى انىق ءتۇسىندىم: تابىسقا جەتكىسى كەلەتىن ۇجىمنىڭ "ۆاحتەرىنان" باستاپ، ءبىرىنشى باسشىسىنا دەيىن ىسكەر، تالانتتى ءارى كەرەمەت ۇيىمشىل بولۋى شارت.
سودان نە كەرەك، مىسالى سەيسەنبىنىڭ تاڭىندا عانا قالاممەن جازىلعان قولجازباسىن قولىمىزعا ۇستاتىپ جىبەرگەن بەكسۇلتان نۇرجەكە كەلەسى كۇنگى تاڭەرتەڭگى گازەتىمىزدەن كورنەكتى جازۋشى ءابىش كەكىلبايدىڭ "التىن قالامدى ارداق اقىن" دەگەن العىسوزىمەن اشىلعان الگى اۋدارماسىن وقىپ وتىردى. كۇندەلىكتىڭ تاقىرىبىن "ماحابباتتان — پاراساتقا" دەپ قويدىق. مۇقاڭنىڭ ءوز ءسوزى ەدى...
ال اسا قۇرمەتتى وقىرمانىمىزدىڭ قۋانىشىندا شەك بولمادى. كۇندەلىكتىڭ العاشقى ءبولىمى شىققان كۇننەن باستاپ تەلەفوندارىمىزدان مازا كەتتى. تاعى قانشا نومىرگە شىعارماقشىسىزدار؟ كەلەسى بولىمدەرى قاشان جارىق كورەدى؟ كۇندەلىكتى تۇتاس بەرەسىزدەر مە؟ مۇقاڭنىڭ مۇنداي كۇندەلىگىنىڭ بار ەكەنىن بۇرىن قالاي بىلمەگەنبىز؟" دەگەن ساۋالدار قارشا بوراپ كەتكەن بولاتىن.
كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ بەكسۇلتان اعانىڭ قولىنان جاڭا عانا نۇكتەسى قويىلعان كەزەكتى اۋدارمانى الىن، رەداكسيامىزعا جەتىسىمەن ماشينكاشى قىزعا قاراي تاعى دا اسىعىپ بارا جاتىرمىن. جازۋشى اعانىڭ ءۇيى مەن رەداكسيا اراسى كىشىگىرىم سۇرلەۋ جولعا اينالدى دەسە بولعانداي. ءوستىپ تورت-بەس كۇن جانتالاستىق-اۋ. وسىناۋ جادىگەر دۇنيەدەن ءۇزىندىنى "لەنينشىل جاستىڭ" 1988-جىلعى 20، 21، 22-قاڭتار كۇنگى ساندارىندا جاريالادىق. ءتۇيىن ءسوزىمىزدى جازىن، كۇندەلىكپەن تولىق تانىستىرۋ الداعى جىلداردىڭ ەنشىسىندە ەكەنىن ايتىپ، قالىڭ وقىرمانىمىزعا سۇيىنشىلەي جار سالعان بۇل شارۋامىزدى دا وسىلايشا اياقتاپ شىققان بولاتىنبىز.
"لەنينشىل جاستا" جاريالانعان سول ماتىندەردىڭ نەگىزىندە اقىن كۇندەلىگى كەيىنىرەك جەكە كىتاپ بولىن، بىرنەشە مارتە باسىلىپ شىقتى. الايدا، اۋدارما ءماتىنىنىڭ "لەنينشىل جاستان" الىنعانى كورسەتىلمەدى. بالكىم، الەمدىك باسپا ىسىندە سونداي مادەنيەتتىڭ بار ەكەنىن ءبىزدىڭ باسپاگەرلەر بىلمەگەن دە بولار؟ ايتۋ قيىن... ال جىلدار وتە كەلە كۇندەلىكتىڭ تولىق ءماتىنى دە جيناقتالىپ شىققان بولاتىن.
ايتپاقشى، تاۋەكەلشىلدىك دەمەكشى... اۋدارۋ بارىسىندا بەكسۇلتان اعا تاراپىنان مىنانداي ۇسىنىس ايتىلدى.
— مۇقاڭ بۇل دۇنيەسىن ەرىككەننەن ورىسشا جازباعان بولار. وي قانداي، ورىسشا ءتىل قانداي! وسى قىرىن وقىرمانى تانىسىن. ءبىراز ورىسشا وي ورالىمدارىن بەلگىلەپ قويدىم. كۇندەلىكتىڭ كەي تۇستارىن سول ورىسشا كۇيىندە بەرەيىك.
دەرەۋ اقىلداسۋدامىز. "قالاي بولار ەكەن؟ رەسپۋبليكالىق قازاق ءتىلدى ۇلكەن گازەتتىڭ اراكىدىك بولسا دا ورىس تىلىندە ءماتىن باسقانى قانداي بولماق؟ قوس سك نە دەيدى؟ ەڭ باستىسى، وقىرمان قالاي قابىلداماق؟" ويلار تولاستار ەمەس...
— نەسى بار، تاۋەكەل ەتىپ كورەيىك. ءماتىن مىقتى. سوندىقتان ءوزىن-وزى اقتايدى عوي دەپ ويلايمىن، — دەدى ۋاكەڭ. قالاي بولعاندا دا شەشۋشى ءسوز — رەداكتوردا. "تاۋەكەلدى ءوز موينىنا الىپ وتىر عوي. ورىسشا بارسا، بارسىن، بالكىم وقىلار"، — دەگەن ويعا قالدىق. كەلەسى كۇنى ءبىزدىڭ باس ساراپشىلارىمىز — وقىرماندارىمىز: "مۇقاعالي اقىن ورىسشاعا جازىلعانى دا بىلىنبەيدى!" — دەپ قوڭىراۋ شالىستى.
— كەيىن جىلدار وتە كەلە ويعا قالاتىنمىن. "قولىمىزعا تيەر-تيمەستەن، كۇندەلىكتى شۇعىل تۇردە جاريالاۋعا نەگە سونشا اسىقتىق ەكەن؟ تولىق اۋدارتىپ الىپ، اسىقپاي شەتىنەن نەگە بەرە بەرمەدىك. سونداي جاۋاپتى ءىستىڭ تىزگىنىن قورىقپاستان قولىما قالاي العام؟" — دەپ. مەنىڭ ويىمشا، ونىڭ ەڭ باستى سەبەبى: اقيىق اقىننىڭ وسىناۋ قايتالانباس جادىگەر-مۇراسىن وقىرمانعا مەيلىنشە تەزدەتىپ جەتكىزۋگە ۇمتىلىس بولسا كەرەك. ياعني، ۇلكەن تاۋەكەلگە بەل بۋعان ەكەنبىز. ەكىنشىدەن، كاسىبي تۇيسىك-داعدىنىڭ ىرىق بەرمەس تابيعاتى بولار؟! ناقتىلاي ايتقاندا: "باسقا باسىلىمدارعا ءمالىم بولماي تۇرعانىندا، مۇنداي شەديەۆر دۇنيەنى العاشقى بوپ ءبىز جاريالاۋىمىز كەرەك" دەگەن.
جاراتۋشى بەرگەن، ال "لەنينشىل جاس" قابىرعاسىندا ودان ءارى شىڭدالا تۇسكەن وسى مىنەزىم كەيىندەرى مەنى تالاي تىعىرىقتاردان الىپ شىعىپ ءجۇردى. ءبىر اللاعا تاۋەكەل ەتىپ باستاعان ءىسىمنىڭ، جۇزەگە اسقانىن كورگەن ساتتە ويىما ىلعي سەن ورالاتىنسىڭ، قارا شاڭىراعىم مەنىڭ!
سەنى الدا ءالى تالاي تاۋەكەلدەر كۇتىپ تۇر، "جاس الاش" — "لەنينشىل جاسىم" مەنىڭ! 90 دەگەن سەن ءۇشىن قىلشىلداعان جىگىتتىڭ جاسى عانا، ماڭگى جاسىل بايتەرەگىم!
نۇرلىتاي ۇركىمبايەۆا
"جاس الاش"، N59، 27-شىلدە 2010-جىل.
You Might Also Like
-
قازاق ەستەلىگىنىڭ دەنى ادام جانىنىڭ كۇردەلىلىگىن اشۋعا ەمەس، جاقسىلاردىڭ جاقسى بولعاندىعىن ۋاعىزداۋعا اۋەس. ونىڭ وزىندىك سەبەبى دە بار: ەستەلىك كوبىنە-كوپ ءوزى ارامىزدا جوق ادامدار جايىندا جازىلادى،...
-
ءمۇيىزدى اكۋلا، سولتۇستىك جاعىن ەسەپتەمەسەك، اۆستراليانىڭ بۇكىل جاعالاۋى بويىنداعى ازعانتاي تەرەڭدىكتە مەكەن ەتەدى.
