بىرىنشىلەر مەن اقىرعىلار
(نوۆەللا)
بىرىنشىلەردە اقىرعىلار بولادى، ال اقىرعىلار — ءبىرىنشى.
قاسيەتتى جازبا
كەشكى ساعات التىعا قاراي بولمەدە قاراڭعىلىق ۇيىعاندا، ۇستەلدە تۇرعان جالعىز كەروسين شامنىڭ الا كولەڭكە جارىعى تۇرىك كىلەمىنە، سورەدەن الىپ وقۋعا دايىنداپ قويعان كىتاپتىڭ اشىق بەتتەرىنە، شىعىستىق تالعام بويىنشا بەتىنە ورنەكتى اقجاۋلىق جابىلعان الاسا ۇستەل ۇستىندەگى التىن جالاتىلعان قارا كوك كوفە سەرۆيزىنە ءتۇسىپ تۇر ەدى. قىستا پەردەسى جابىق تۇرعاندا، توبەسى دە، قابىرعالارى دا ەمەن تاقتايلارمەن كومكەرىلگەن بۇل بولمە مۇلدە قاراڭعى تارتىپ تۇرادى. ونىڭ ۇستىنە بولمەنىڭ ءوزى دە ەرەپەيسىز ۇلكەن بولعاندىقتان كيت داررانت وتىرعان كاميننىڭ جارىق الدى كىشكەنتاي ءبىر اشىق ارال سياقتى كورىنەدى. ءبىراق بۇل وعان ۇنايدى دا. تاڭەرتەڭ باس كوتەرمەي وتىرىپ سوت "ىستەرىمەن" تانىسۋ، ودان سوڭ تۇسكە دەيىن ەكى ساعات مۇزداي سىرەسىپ سوت پروسەسىندە وتىرۋ سەكىلدى كۇنى بويعى جۇيكە توزدىراتىن جۇمىستان كەيىن كىتاپ وقۋ، كوفە ءىشىپ، تەمەكى تارتۋ، اراكىدىك ءتىپتى قالعىپ الۋ — ول ءۇشىن جاقسى دەمالىس ەدى. ءوزىنىڭ قوڭىر ماقپال ەسكى كۇرتەسىمەن، قىزىل تۇرىك تۋفليىمەن كيت ءوزىنىڭ اينالاسىن — جارىق پەن قاراڭعىلىقتى — جاقسى ۇيلەستىرە بىلەتىن. ونىڭ بىردەن كوزگە ۇرىپ تۇراتىن جىپ-جىلتىر سارعىشتاۋ بەتى، قۇس قاناتىنداي قايقيعان قارا قاسى، نە قوڭىر، نە سۇرعا جاتپايتىن قارالاۋ كوزى، سوت ۇستىندە ۇنەمى پاريك كيىپ وتىرسا دا ءالى دە سيرەي قويماعان قويۋ بۋرىل شاشى ءتىپتى سۋرەتشىنىڭ ءوزىن بەيجاي قالدىرماس ەدى. كيت وسىنداي دەمالىس ۇستىندە، سوتتاعى جاۋاپتار مەن دالەلدەۋدىڭ سانسىز ءتۇيىنىن شەشۋدى تالاپ ەتەتىن باس قاتىرار وي-تولعانىستاردان ميىن تازا ۇستاۋعا تىرىسىپ، ءوز جۇمىسى تۋرالى مۇلدە ويلاعىسى كەلمەيتىن. ءمانسىز، ءدامسىز دۇنيەنىڭ بارلىعىن جىلدام اجىراتىپ، ولاردى سانادان تىس لاقتىرىپ تاستاۋعا ابدەن ۇيرەنگەن جانە كوپتەگەن ادامدىق ىس-ارەكەتتەر مەن شىم-شىتىرىق وقيعالاردىڭ اراسىنان وزىنە قاجەتتىسىن عانا ىرىكتەي بىلەتىن ونىڭ اسا تالانتتى قابىلەتى ءۇشىن سوتتا جۇمىس ىستەۋ وعان وتە قىزىقتى ەدى، تەك كەيدە جالىقتىرىپ، ءارى جيىركەندىرىپ جىبەرەتىنى دە بار. ماسەلەن، بۇگىن ءبىر كليەنتتىڭ جاۋابىنان جالعان كۋالىك ەتۋدى سەزگەندەي بولدى دا، ونىڭ ءىسىن قاراۋدان مۇلدە باس تارتۋعا دەيىن بارا جازدادى. سول ءبىر ارىقتاۋ كەلگەن، ءوڭى قۋقىل تارتقان ادام، ونىڭ قىزبا مىنەزى مەن تايعاق جاۋابى، شوشىنا باقىرايعان كوزى بۇعان بىردەن ۇناماعان — ەكىجۇزدىلىككە بويى ۇيرەنگەن، سەنتيمەنتالدىق سەزىمگە بەرىلگەن ءبىزدىڭ زاماننىڭ ادەتتەگى مۇسكىندەرىنىڭ ءبىرى. جاقسى ەمەس! جاقسى ەمەس!
سورەدەن ءۇش كىتاپ الدى: ۆولتەردىڭ ءبىر تومى — ونىڭ سۇيەكتەن وتەر مىسقىلىنا قاراماستان بۇل فرانسۋزدا الدەبىر تاڭقالارلىق سيقىر بار، — بەرتوننىڭ "ساياحاتى" مەن ستيۆەنسوننىڭ "ارابتاردىڭ جاڭا تۇندەرى"، كيت سوڭعىسىن تاڭدادى. بۇل كەشتە ول كوڭىل كوتەرەتىن بىردەڭە وقىعاندى ءجون كوردى، ويتكەنى ول ەشتەڭە تۋرالى ويلاعىسى كەلمەپ ەدى. سوتتا كۇنى بويى ادامدار وتە كوپ بولعان، ءتىپتى تىنىس الۋ مۇمكىن ەمەس-تى. جۇمىس سوڭىندا ول ۇيگە جاياۋ قايتقانمەن وڭتۇستىك-باتىستان ەسكەن دىمقىل جەل ونىڭ نە ويىن، نە بويىن سەرگىتە الماعان. كيت شارشاعان، جۇيكەسى توزعان، قاڭىراپ بوس تۇرعان ءوز ءۇيى دە وعان ءبىرىنشى رەت ءارى بوگدە، ءارى جايسىز كورىنگەن.
شام جارىعىن سول باسىپ قويىپ، ول كامينگە بۇرىلىپ وتىردى. تەلاسسونداردىڭ كوڭىلسىز داستارقاندارىنا بارار الدىندا مۇمكىن ازداپ مىزعىپ السا قايتەدى؟ ءقازىر كانيكۋل ۋاقىتى بولماعانى قانداي وكىنىشتى، ەندى مىنە، مەكتەپتەن مەيزي دە كەلە المايدى. ول كوپ جىلدان بەرى بويداق تىرلىك ەتىپ كەلە جاتقان دا، ۇيدە ايەل زاتىنىڭ بولۋىن اسا قالاماۋشى ەدى، ال بۇگىن ءوزىنىڭ بۇلدىرشىندەي قىزىمەن بىرگە بولۋدى، ونىڭ ويناقى قيمىلى مەن مولدىرەگەن قارا كوزىن كورۋدى سونشاما اڭساپ وتىر. قىزىق، كەيبىر ەركەكتەر ىلعي دا ايەلدەردىڭ ورتاسىندا ءجۇرۋدى ۇناتادى. مىسالى ءوزىنىڭ ءىنىسى لورەنس. ابدەن توزىپ ءبىتتى، ەرىك-جىگەردەن مۇلدە ايىرىلىپ قالعان. ءبارى دە ايەلدەردىڭ كەسىرىنەن! ءقازىر قۇردىمنىڭ از-اق الدىندا تۇر، بىردە اش، بىردە جالاڭاش، قۇداي بەرگەن تالانتىن دا الدەقاشان ادىرەم قالدىرعان؟ شوتلاندتىق قاجىر-قايرات ونى بار تىعىرىقتان الىپ شىعار دەپ ۇمىتتەنۋگە بولار ەدى، ءبىراق شوتلاندتىڭ بەتى ءبىر كەرى بۇرىلسا، ونى بەرى بۇرۋ مۇمكىن ەمەس قوي. قىزىق، ءىنىسى مەن ءوزى سياقتى بىر-بىرىنە مۇلدە قاراما-قايشى ەكى ادامنىڭ بويىندا ءبىر-اق قان جۇگىرەدى. كيت ءوزىنىڭ بارلىق جەتكەن جەتىستىكتەرى ءۇشىن بويىنا وسىنداي اسىل قان سىيلاعان اناسىنا مىڭ دا ءبىر العىسىن ايتۋدى ەشقاشان ۇمىتقان ەمەس.
كەنەت ونىڭ ويى ءوزىنىڭ كاسىپتىك وجدانى مازالاپ جۇرگەن ءبىر ىسكە اۋىپ كەتتى. ول قاي ۋاقىتتاعىداي، ءىستى جان-جاقتى بىلەتىنىنە كۇماندانباعان، ءبىراق ءدال وسى جولى دۇرىس كەڭەس بەرە العانىنا سەنىمى بولماپ ەدى. ەشبىر كۇمان-كۇدىك قالدىرماستان ماسەلەنى اقىلدى شەشە الماي تۇرىپ، ءوز شەشىمىندە تابانداپ تۇرىپ الۋ — ادۆوكاتۋرالىق قىزمەتتە بەلگىلى ءبىر ناتيجەگە جەتكىزە الماسا كەرەك، ءتىپتى كۇندەلىكتى ومىردە دە مۇنداي قىلىقپەن الىسقا ۇزاماسىڭ بەلگىلى. جىل وتكەن سايىن ول قانداي دا ءبىر ىسكە باتىل دا نىق، ەركەكشە كىرىسۋدىڭ قاجەتتىلىگىن تۇسىنە تۇسكەن. ءسوز جانە قىسپاققا الۋ، ءبىراق ءبىرىنشى كەزەكتە — قىسپاققا الۋ! ەشقانداي كۇماندانۋدىڭ، ەشبىر بۇلتالاقتاتۋدىڭ قاجەتى جوق.
كيتتىڭ ادەمى بەتىندە الدەبىر سايتاندىق سايقال كۇلكى جىلتىلداپ شىعا كەلدى — مۇمكىن بۇل الاگەۋىمدە ويناقتاعان كاميننىڭ جارىعى دا بولار. بۇل كورىنىستىڭ سوڭى قالعىپ-مۇلگۋگە اۋىستى دا، كيت ۇيىقتاپ كەتتى.
ول قاراڭعىدا بىرەۋدىڭ تىقىرلاتىپ جۇرگەنىن سەزىپ، كۇتپەگەن جەردەن ويانا كەلگەن دە، باسىن دا بۇرماستان: "نە بۇل؟" دەدى اقىرىن. وعان الدەكىم القىنا دەمالىپ تۇرعانداي كورىندى. كيت شام جارىعىن ءسال كوتەرىپ قويدى. — كىم بۇل؟
ەسىك تۇسىنان ءبىر داۋىس:
— بۇل مەنمىن عوي... ءلارريمىن، — دەدى.
كۇتپەگەن جەردەن ويانىپ كەتكەندىكتەن بە، الدە ءىنىسىنىڭ داۋىسى ءبىر ءتۇرلى شىقتى ما، كيت ەرىكسىز ءدىر ەتە قالدى.
— ۇيىقتاپ جاتىر ەدىم. كىر.
كەلگەن ادامنىڭ كىم ەكەنىن بىلگەن سوڭ، ول ورنىنان تۇرعان جوق، ءتىپتى باسىن دا بۇرمادى، ۇيقى تىعىلعان كوزىن وتقا سىعىرايتا قاداعان قالپى لورەنس ءدال جانىنا كەلگەنشە قيمىلسىز وتىرا بەردى: ءىنىسىنىڭ بۇل جۇرىسىنەن الدەقانداي ءبىر جاقسىلىق تا كۇتپەگەن. كيت ونىڭ القىنا تىنىستاپ تۇرعانىن، ۆيسكيدىڭ كوڭىرسىگەن ءيىسىن سەزدى. ەڭ بولماسا وسى ۇيگە كەلە جاتقاندا اۋزىن تازا ۇستاماي ما بۇل جازعان؟! بۇنىسى — سىيلاستىق پەن ەركەلىكتىڭ ءجونىن بىلمەيىن تۋرا بەس جاسار بالانىڭ قىلىعى سياقتى.
— نە، نە بوپ قالدى، لارري؟ — دەدى بۇل سوسىن تىكەسىنەن. لورەنس ىلعي دا ءبىر جايسىز جايلارعا تاپ بوپ قالىپ جۇرەتىن. سوندايدا ءىنىسى تاۋىپ بەرگەن الاشاپقىن جۇمىستاردىڭ بارىنە قىڭق دەمەي كونە بەرەتىن تۋىسقاندىق جاناشىرلىق قۇدىرەتىنە بۇنىڭ ءوزى دە تالاي رەت تاڭعالعان. مۇمكىن بۇل — ەشتەڭەگە قاراماستان شالدۋار ءىنىسىنىڭ بار شارۋاسىنا بەل شەشىپ كىرىسىپ — الدە قاننىڭ بىرلىگى، الدە شوتلاندتىقتارعا ءتان اعايىن-تۋىسقا دەگەن شەكسىز بەرىلگەندىك بولار؟ ەسىك اۋزىندا نەعىپ بايلانىپ قالدى ول: تەگى، ماس شىعار؟
— اۋ، جوعارى شىعىپ وتىرساڭشى ەندى، — دەدى بۇل جۇمساقتاۋ ۇنمەن.
لورەنە جارىقتان قاشقاقتاپ، قابىرعانى جاعالاپ كەلىپ، بۇعان جاقىنداي بەردى، — ونىڭ بەلدەن تومەن جاعى عانا كامين جارىعىمەن انىق كورىنەدى، ال قاراڭعىلىقپەن تۇمشالانعان بەتى الدەبىر قۇبىجىقتى ەلەستەتكەندەي.
— سەن نە، اۋىرىپ ءجۇرسىڭ بە؟
لورەنس بۇل سۇراققا دا جاۋاپ بەرگەن جوق، تەك باسىن شايقاپ، ۇيپا-تۇيپا شاشىنىڭ استىنداعى ماڭدايىن الاقانىمەن سيپاي بەردى. ۆيسكيدىڭ ءيىسى ەندى ءتىپتى انىق بىلىنگەن. "شىنىندا دا بۇل ماس ەكەن! مەنىڭ جاڭا مالايىم ارتىن اشىپ كۇلەتىن بولدى-اۋ! بۇل ءبىر جاقسى كورىنىس بولدى. ءوزىڭدى ءوزىڭ ۇستاي الماساڭ — كورىنگەنگە ءوستىپ مازاق بولىپ جۇرەسىڭ دە"، — دەپ ويلادى كيت.
قابىرعا جانىنداعى سۇلبا تەرەڭ تىنىس الدى. كوكىرەكتەن كورىكتەي ۇرىپ شىققان بۇل تىنىس اسا ءبىر جان قينالىسىنان سىر بەرگەندەي سەزىلدى دە، كيت كەنەت جۇيكە توزدىرعان مىنا ۇنسىزدىك سەبەبىن نەگە جورىرىن بىلمەي دال ۇردى. سوسىن ورنىنان تۇرىپ، ارقاسىن كامينگە بەرگەن كۇيى قاتقىلداۋ ۇنمەن:
— ءاي، نە بولدى ساعان؟اۋزىڭا مارجان سالىپ تۇرسىڭ با؟ كىسى ءولتىرىپ كەپ تۇرعاننان ساۋسىڭ با ءوزى؟
ءبىر سەكۋندتاي ۋاقىت ءوتتى، ەشقانداي جاۋاپ جوق، كيت ءتىپتى جاڭاعى تەرەڭ تىنىستى دا ەستىمەي قالدى. سوسىن... ەستىلەر-ەستىلمەس ءبىر سىبىر قۇلاققا شالىندى.
— ءيا...
ادام قينالعان ساتتە جامانشىلىقتىڭ ءوزىن جاماندىققا قيعىسى كەلمەيتىن كەزى بولادى عوي، كيت تە ءسويتىپ:
— قۇدايىم-اۋ! سەن شىنىمەن ماس ەكەنسىڭ دە، — دەدى ابىرجىپ. الايدا ۇرەيدەن بويى قالشىلداپ كەتكەن.
— نە دەپ تۇرسىڭ ءوزى! بەرى كەلشى، ءتۇرىڭدى انىقتاپ كورىپ الايىن سەنىڭ! نە بولدى، لارري؟
لورەنس ءوزىن جاسىرىپ تۇرعان قاراڭعى جەردەن سۇرىنە قابىنىپ شىقتى دا، جارىق ءتۇسىپ تۇرعان كرەسلوعا جالپ ەتىپ وتىرا كەتتى. تاعى دا اھىلاپ-ۇھىلەگەن تەرەڭ تىنىس ەستىلدى.
— مەنىڭ وزىمە ەشتەڭە بولعان جوق، كيت، ال جاڭاعى ەستىگەنىڭ — شىندىق.
كيت وقىس العا اتتاپ كەلىپ، ءىنىسىنىڭ جۇزىنە ۇڭىلە قاراعان. قاراعان دا، بىردەن تۇسىنگەن: ءيا، بۇل شىندىق، ۇرەي مەن ابىرجۋعا تولى مىنا كوزقاراستان مىسقالداي "ويىن" بىلىنبەيدى. ءلارريدىڭ بۇل كوزى ءوز كوزى ەمەس سەكىلدى. كيتتىڭ جۇرەگى شىمىرلاپ كەتتى — تەك ۇلكەن باقىتسىزدىققا، ناعىز كەسەپاتقا دۋشار بولعان ادام عانا وسىلاي قارايدى. الايدا كيتتىڭ جان-جۇرەگىن ەلجىرەتكەن جاڭاعى اياۋشىلىق سەزىمىن ەندى الدەبىر اشۋ-ىزا اۋىستىرا بەرگەن.
— قۇداي ءۇشىن، ايتشى سەن؟! نە بىلىقتىرىپ كەلدىڭ تاعى دا؟
ارتىنشا داۋسىن باسەڭدەتىپ، اياعىن مىسىقشا باسىپ ءجۇرىپ كەتتى دە، ەسىكتى ىشكە قاراي قاتتىراق جاۋىپ، قايتىپ كەلدى. لورەنس كرەسلونى كامينگە قاراي جىلجىتىپ قويىپ، بۇكىرەيىپ، تىرتيعان بۇكىل ارىق دەنەسىمەن وتقا ەڭكەيە وتىردى.
ونىڭ بورىك استىنان كوگىلدىر كوزىنە يرەتىلە ءتۇسىپ تۇرعان شاشى مەن اراقتان توتىققان بەتى ءالى دە ادامدىق كەيپىن تىم جوعالتا قويماعان.
— جەتتى، لارري! جىندانبا ەندى... مەنىمەن ويناپ قايتەسىڭ.
— ايتتىم عوي، بۇل شىندىق دەپ! مەن كىسى ءولتىرىپ كەلىپ تۇرمىن!
قىزبالانىپ قاتتىراق شىققان وسى داۋىس كيتكە توبەسىنە اقتارا سالعان مۇزداي سۋ سياقتى اسەر ەتكەن. اۋ، مۇنداي ءسوزدى قالاي قاتتى ايتۋعا بولادى؟ كەنەت لورەنس ساۋساقتارىن سىتىرلاتا باستادى. وسى ءبىر قيمىلدا قانشاما قاسىرەتتىڭ جاتقانىن سەزگەنى سونداي، كيتتىڭ بەتى بەزگەك تيگەندەي دىرىلدەپ كەتىپ ەدى.
— سەن نەگە بۇنى ايتۋعا تۋرا ماعان كەلدىڭ؟
وتتىڭ جىلتىلداعان جارىعى ءلارريدىڭ بەتىنە ەرەكشە ءبىر ءوڭ بەرىپ، قۇبىلتا تۇسكەندەي بولدى.
— ەندى كىمگە بارام؟ ماعان ەندى نە ىستەۋ كەرەك، سەنەن سونى بىلەيىن دەپ كەلدىم، كيت. پوليسياعا حابارلاۋ كەرەك پە، جوق پا؟
پراكتيكالىق ماسەلەگە بۇلاي تىكەسىنەن ءبىر-اق كوشۋ كيتتىڭ جۇرەگىن زۋ ەتكىزدى. دەگەنمەن سالماقتى داۋىسپەن:
— ال ايتشى؟.. قالاي... بۇنىڭ ءبارى قالاي بولدى؟ — دەدى. بۇل سۇراقتان كەيىن اۋىر دا سۇمدىق ءتۇس سياقتى بىردەڭەنىڭ ارتى شىندىققا اينالا باستاعان.
— بۇل قاشان بولدى؟
— وتكەن تۇندە.
ءلارريدىڭ جۇزىندە تەك سابيگە ءتان پاكتىك، ادالدىق تۇنىپ تۇرۋشى ەدى. بۇنى كيت بۇرىن دا تالاي بايقاعان. جوق، بۇدان ادۆوكات شىقپايدى. كيت سۇراعىن ودان ءارى جالعادى.
— قالاي؟ قاي جەردە؟ ءبارىن دە رەت-رەتىمەن باسىنان باستاپ باياندا. ءما، كوفە ءىشىپ ال، بۇل ميىڭدى سەرگىتەدى.
لارري كوگىلدىر شىنىنى قولىنا الىپ، سۋىپ قالعان كوفەنى دەم الماستان ءىشىپ سالدى.
ءيا، — دەدى سوسىن. — بۇل بىلاي بولدى، كيت... بىرنەشە اي بۇرىن ءبىر قىزبەن تانىسقانمىن...
"تاعى دا ايەلدەر!"
— ءيا، سوسىن... تانىستىڭ، — دەدى كيت ءتىس اراسىنان سىزدىقتاتىپ.
— تانىستىم... ونىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ون التى جاسقا تولعان كەزىندە اكەسى، پولياك، وسى جەردە ولەدى دە، ول قارا باسى قالقايىپ جالعىز قالادى. سول كەزدە، تۋرا سول ۇيدە جارتىلاي امەريكاندىق ۋولەن دەگەن بىرەۋ تۇرادى. جاپ-جاس، اپ-ادەمى قىزعا ونىڭ كوزى تۇسەدى دە، ۇيلەنەدى... نەمەسە ۇيلەنگەن سىڭاي تانىتادى... ءبىراق بىرەر جىل وتپەي جاتىپ، قولىندا كوتەرىپ جۇرگەن التى ايلىق بالاسىمەن قوسا... ەكىنشى نارەستەگە جانە جۇكتى بوپ جۇرگەن كەزىندە، ونى تاستاپ كەتەدى. سوسىن جاڭا تۋعان قىزىلشاقاسى شەتىنەپ كەتەدى دە، ءوزى ازەر دەگەندە ءتىرى قالادى. بۇدان سوڭ ەكىنشى بىرەۋمەن قوسىلعانشا اشتان بۇراتىلىپ، ءوز كۇنىن ءوزى ارەڭ كورىپ جۇرەدى. ءسويتىپ جاڭا كۇيەۋىمەن ەكى جىلداي تۇرعان كەزدە، ۋولەن قايتا پايدا بولا قالىپ، ونى كۇشتەپ ءجۇرىپ وزىنە قايتارىپ الادى. ونىمەن قويماي ءاي-شاي جوق، جاس ايەلدى يتشە تەپكىلەپ ساباۋدى ادەتكە اينالدىرادى. سوسىن تاعى دا تاستاپ كەتەدى. مەن ونىمەن تانىسقان ۋاقىتتا، ەس ءبىلىپ قالعان ەكىنشى بالاسى دا قايتىس بولىپ، كەز كەلگەنمەن جاتىپ جۇرگەن كەزى ەدى.
لورەنس كەنەت كيتتىڭ بەتىنە قاراي قالعان.
— ەگەر شىندىعىمدى ايتسام، مەن ءدال سونداي سۇيكىمدى، سونداي مەيىرىمدى ايەلدى ەشقاشان كورگەن ەمەسپىن. ايەل دەيمىن-اۋ! ول بار-جوعى جيىرما-اق جاستا عوي! كەشە مەن وعان كەلگەن كەزىمدە، الگى ۋولەن دەگەن حايۋان تاعى دا ونى ىزدەپ ءجۇر ەكەن. مەنى كورگەن بويدا ىلىنىسە كەتتى، بوقتادى، بالاعاتتادى. اقىرى قولىن كوتەرىپ، تۇرا ۇمتىلدى. مىنانى كوردىڭ بە؟ — لارري ماڭدايىن سىرىپ وتكەن جۇدىرىق ءىزىن كورسەتىپ قويدى. — ال مەن نە ىستەدىم؟.. القىمىنان شاپ بەرىپ، قىسا ءتۇستىم، سوسىن بوساتقان كەزدە...
— ءيا، سوسىن؟
— ول ءولىپ قالىپتى. مەن سوندا عانا ونى ارت جاعىنان قاتتى قىسىپ، سالبىراپ تۇرعان ايەلدى كوردىم.
ول تاعى دا ساۋساقتارىن سىتىرلاتىپ قويدى.
— ال، سودان كەيىن نە ىستەدىڭ؟ — دەدى كيت سۇستانىپ.
— ءبىز ونىڭ جانىندا ۇزاق وتىردىق. سوسىن مەن ونى يىعىما كوتەرىپ الدىم دا، كوشەنىڭ ءبىر بۇرىشىنا، اركا استىنا اپارىپ تاستادىم.
— الىس پا؟
— ەلۋ ياردتاي بوپ قالار.
— ...بىرەۋ-مىرەۋ كورىپ قالمادى ما؟
— جوق.
— بۇل تۋرا قاي ۋاقىتتا بولدى؟
— تۇنگى ساعات ۇشتە.
— سوسىن نە ىستەدىڭ؟
— ۇيگە قايتىپ كەلدىم... ايەلدىڭ جانىنا.
— قۇرعىر-اۋ، نەگە ءويتتىڭ؟ و، قۇداي!
— ول جالعىز قالۋدان قورىقتى. مەن دە سولاي، كيت.
— بۇل قاي جەر ءوزى؟
— سوحودا. بورر-وۋ-ستريتتەگى قىرىق ەكىنشى ءۇي.
— ال اركا؟
— گلاۆ-لەين بۇرىشىندا.
— نە دەيت؟ اۋ، بۇنى مەن گازەتتەن وقىدىم عوي.
كيت ۇستەلدە جاتقان گازەتتى جۇلىپ الىپ، وقي جونەلدى: "بۇگىن تاڭەرتەڭ سوحوداعى گلاۆ-لەين كوشەسى بويىنداعى اركا استىنان بەلگىسىز بىرەۋدىڭ ءمايىتى تابىلدى. القىمىنداعى ساۋساق ىزدەرى ونىڭ كۇشپەن ولتىرىلگەنىن ايعاقتايدى. ءمايىت تونالعانعا ۇقسايدى، قالتاسىنان ەشتەڭە تابىلماعاندىقتان ونىڭ كىم ەكەنىن انىقتاۋعا ازىرگە مۇمكىندىك بولماي وتىر".
دەمەك — ءبارى دە شىندىق بولعانى! كىسى ولتىرىلگەن! ولتىرگەن — ءوزىنىڭ تۋعان ءىنىسى! كيت وعان بۇرىلىپ:
— سەن بۇنى گازەتتەن وقىپ ءبىلدىڭ بە، الدە تۇسىڭدە كوردىڭ بە؟.. ەستىپ تۇرسىڭ با سەن، ءتۇس كوردىڭ بە دەيمىن ساعان! — دەدى.
— اتتەڭ، وسىنىڭ ءبارى سولاي بولسا عوي، كيت! — ەندى كيتتىڭ ءوزى ساۋساقتارىن سىتىرلاتا باستاعان.
— مايىتتەن سەن بىردەڭە الدىڭ با؟
— ءبىز الىسىپ جۇرگەندە، مىنا ءبىر زاتى ءتۇسىپ قالعان. لارري وڭتۇستىك-امەريكاندىق بوس كونۆەرتتى اعاسىنا ۇسىندى، وندا مىناداي مەكەنجاي كورسەتىلگەن ەدى: "پاتريك ۋولەن، سايمونا ءقوناقۇيى، فەررەر-ستريت، لوندون". كيتتىڭ جۇرەگى تاعى دا زىرق ەتە قالدى.
— تاستا بۇنى كامينگە! — دەدى ول، ءبىراق ارتىنشا وتقا تۇسكەن كونۆەرتتى سۋىرىپ العىسى كەلگەندەي كامينگە قاراي ەڭكەيە بەردى. بۇنىسىمەن ول قىلمىسكەرمەن اۋىز جالاسقانداي كورىنىپ كەتتى دە، وتقا سوزعان قولىن قايتا تارتىپ الا قويدى. قاعاز قارايىپ، ءبۇرىسىپ بارىپ، كۇلگە اينالدى.
كيت تاعى دا ءىنىسىن سۇراقتىڭ استىنان الدى.
— ماعان كەلىپ، وسىنىڭ ءبارىن ايتۋعا سەنى نە يتەرمەلەدى؟
— مۇنداي ىستەرمەن سەن جاقسى تانىسسىڭ عوي. مەن ونى ءتىپتى دە ولتىرگىم كەلگەن جوق. مەن ول ايەلدى سۇيەمىن. ەندى نە ىستەۋىم كەرەك مەن، كيت؟
بۇل نەتكەن موجانتوپاي ءوزى! نە ىستەيمىن دەيدى تاعى! بۇيتپەسەڭ لارري بولاسىڭ با!
— قالاي ويلايسىڭ، سەنى ەشكىم كورگەن جوق پا؟
— كوشە قاپ-قاراڭعى، تىپ-تىنىش بولاتىن، وندا بەيساۋات ەشكىم كورىنبەگەن.
— ال، ول ۇيدەن قاشان شىعىپ كەتتىڭ؟
— جەتىلەر شاماسىندا.
— سوسىن قايدا بەت الدىڭ؟
— ۇيگە.
— فيسروي-ستريتكە؟
— ءيا.
— سەنىڭ قالاي شىققانىڭدى بىرەۋ-مىرەۋ كورمەدى مە؟
— جوق.
— وسى ۋاقىتقا دەيىن نە ىستەدىڭ سەن؟
— ءوز ۇيىمدە وتىردىم.
— ەشقايدا شىققان جوقسىڭ عوي؟
— جوق.
— ول ايەلدى دە كورمەدىڭ بە؟
— جوق.
— دەمەك، وسى ۋاقىتقا دەيىن ونىڭ نە ىستەگەنىن بىلمەيسىڭ عوي؟
— جوق.
— ول سەنى ساتىپ كەتۋى مۇمكىن بە؟
— ەشقاشان!
— ال ول وسىنداي ساتتە نە ىستەپ، نە قويعانىن بىلمەيتىن بىرەۋ ەمەس پە؟
— جوق.
— ەكەۋىڭنىڭ جاقىنداسىپ جۇرگەندەرىڭدى تاعى كىم بىلەدى؟
— ەشكىم.
— ەشكىم؟
— ال كىم بىلەدى دەپ ويلايسىڭ، كيت؟
— كەشكە سەن وعان كەتىپ بارا جاتقانىڭدى بىرەۋلەر كورمەدى مە؟
— جوق. ول ءبىرىنشى قاباتتا تۇرادى. ءۇيدىڭ كىلتى مەندە دە بار.
— اكەلشى ونى ماعان. ەكەۋىڭە ورتاق تاعى نە بار قالتاڭدا؟
— ەشتەڭە.
— ال ۇيدە؟
— ەشتەڭە.
— ەشقانداي فوتوسۋرەت...حات؟..
— جوق.
— جاقسىلاپ ءتۇسىر ەسىڭە!
— ەشتەڭە جوق.
— سەن وعان قايتا كەلگەن كەزدە دە ەشكىم كورمەدى مە؟
— جوق.
— ال تاڭەرتەڭ شىعىپ بارا جاتقانىڭدا؟
— ەشكىم.
— تاماشا! وتىر، مەن ويلانۋىم كەرەك.
ءيا، بۇل قارعىس اتقان ءىس تۋرالى جان-جاقتى ويلانۋ كەرەك. تەرەڭ ويلانۋ كەرەك. ءبىراق كيت ءوزىن جيناقتاي الار ەمەس. ويلارى سان ساققا جۇگىرەدى. سوسىن تاعى دا ءىنىسىن سۇراقتارمەن قيناي باستادى.
— بۇل ونىڭ ۋولەن قايتىپ ورالعاننان كەيىنگى ءبىرىنشى كەزدەسۋى مە؟
— ءيا.
— وسىلاي دەپ ونىڭ ءوزى ايتتى ما ساعان؟
— ايەلدىڭ قايدا تۇراتىنىن ول قالاي بىلگەن؟
— و جاعىن بىلمەدىم.
— سەن قاتتى ماس پا ەدىڭ؟
— مەن ءتىپتى دە ماس ەمەس ەدىم.
— سوندا قانشا ءىشتىڭ؟
— تۇك ەمەس، ءبىر شولمەككە جۋىق قىزىل شاراپ.
— سونىمەن... مەن ونى ولتىرگىم كەلمەدى دەيسىڭ عوي.
— قۇداي كۋا، ونداي نيەتتە بولعام جوق.
— جاقسى، بۇنىڭ ءوزى دە داتكە قۋات. ال اركانى نەگە تاڭدادىڭ؟
— ماعان ءبىرىنشى كەزىككەن قاراڭعى جەر سول بولدى.
— ونىڭ بۋىندىرىلىپ ولتىرىلگەنى دەنەسىنەن بىلىنە مە؟
— قويشى، كيت!
— مەن بىلىنە مە دەپ تۇرمىن ساعان؟
— ءيا.
— تىم ورەسكەل كورىنە مە؟
— ءيا.
— كيىمىندە الدەبىر بەلگىلەر قالعانىن بايقاي الدىڭ با؟
— جوق.
— نەگە؟
— نەگە؟ و، قۇداي! ال ءوزىڭ ەلەستەتىپ كورشى: ەگەر بۇنى ىستەگەن بولساڭ!..
— سەن بەتى تىم بۇلىنگەن دەيسىڭ. ءبىراق ونى تانۋعا بولا ما؟
— بىلمەيمىن.
— ايەل ونىمەن تۇرعان كەزدە، ۇيلەرى قاي جەردە بولعان؟
— پيمليكودا عوي دەيمىن.
— سوحودا ەمەس پە ايتەۋىر؟
— جوق.
— ول ايەل سوحودا قاشاننان بەرى تۇرادى؟
— جىلعا جۋىق.
— ىلعي دا سول پاتەردە مە؟
— ءيا.
— سول ۇيدە تۇراتىن نەمەسە سول كوشەدە تۇراتىن بىرەۋ ونى ۋولەننىڭ ايەلى دەپ ءبىلدى مە؟
— ولاي دەپ ويلامايمىن.
— مەنىڭشە، ول كانىگى سۋتينەر-جەڭگەتاي بولعان.
— بەلگىلى بولدى. جانە ول ۋاقىتىنىڭ كوبىن شەت ەلدە وتكىزگەن بولار؟
— ءيا.
— سەن بىلمەيسىڭ بە، ول پوليسيانىڭ كوز قىرىندا بولعان جوق پا؟
— بۇل تۋرالى ەشتەڭە ەستىمەدىم.
— ەندى تىڭدا، لارري. ءقازىر تۋرا ۇيىڭە تارت تا، مەن كەلگەنشە ەشقايدا شىقپا. مەن ساعان تاڭەرتەڭ كەلەمىن. وسىعان كەلىستىك قوي؟
— كەلىستىم.
— مەن بۇگىن قوناقتا بولامىن، ءبىراق سەنىڭ ماسەلەڭدى ۇمىتپايمىن. جان-جاقتى ويلاستىرامىن، ىشپە! اۋزىڭا يە بول! ءوزىڭدى قولعا ال.
— مەنى ۇزاق قاماپ، سارعايتىپ قويماشى، كيت! — ياپىراي، مىنا بوزارعان بەت، مىنا كوز، مىنا دىرىلدەگەن قول — قانداي ايانىشتى ەدى!
ءوز بويىن بيلەگەن جەككورىنىشكە، ىزاعا، ۇرەيگە قاراماستان كيت ءىنىسىن اياي تۇرىپ، ونىڭ يىعىنا قول سالدى.
— مىقتى بول!
سوسىن كەنەت: "قۇدايىم-اۋ، مەنىڭ وزىمە دە ەندى قانشاما مىقتىلىق كەرەك!" دەپ ويلادى.
II
ءبىر ادامدار ەرىك كۇشىنىڭ قۇدىرەتىمەن ءوزىن تەك ءبىر عانا ءماندى ىسپەن شۇعىلدانۋعا كۇشتەپ، ونى جەرىنە جەتكىزبەي قويمايدى، ال ءدال سونداي كۇش-قۋاتى بار، ءبىراق ءوزىن تىزگىندەي المايتىن ەندى بىرەۋلەر ءبىر ءىستى باستاپ، ءبىر ءىستى تاستاپ جۇرە بەرەدى. مۇنداي ادامداردى ەرىك-جىگەر قۇدايى نەمەزيدانىڭ ءوزى جونگە سالۋى ەكىتالاي. كەرىسىنشە، قيىن ءبىر جايعا تاپ بولعاندا ولاردىڭ: "بوسقا تىراشتانۋدىڭ كەرەگى نە؟ ەرتەڭ ءبارىمىز دە ولەمىز!" دەگەن دالەلسىماعى دايىن تۇرادى.
ءلارريدىڭ كيتكە كىرىپ شىعۋى ونى ءبىر جاعىنان — ءسال جەڭىلدەتىپ تاستاعانمەن، ەكىنشى جاعىنان — مۇلدە سالى سۋعا كەتىرىپ، ءتىپتى ءتۇڭىلدىرىپ جىبەرگەن دە، بۇل كوڭىل كۇيىنە جانە ءبىر لاجسىزدىق قوسىلىپ، بىردە جۇگىرە جونەلىپ، بىردە كىبىرتىكتەي باسىپ كەلە جاتتى. لارري اعاسىنان شىققان كەزدە، ۇيىنە بارىپ، تىپ-تىنىش جاتۋعا بەرىك بەكىنىپ ەدى. ءبىراق ءۇش ءجۇز ياردتاي جۇرمەي جاتىپ جانىنان دا، تانىنەن دە سونشاما ءبىر كۇيزەلىس پەن شارشاۋدى سەزگەنى سونداي، ەگەر قالتاسىندا تاپانشاسى بولسا تاباندا ءوزىن اتىپ تاستاۋعا ءازىر-دى. وسى ساتتە ءتىپتى جاپ-جاس، باقىتسىز، سورلى ايەل تۋرالى، ونىڭ بۇعان دەگەن سۇمدىق ماحابباتى تۋرالى، سوڭعى بەس ايدا بۇعان ۇلكەن سۇيەۋ بولىپ، بۇل ەش ۋاقىتتا باستان كەشىپ كورمەگەن ءتاتتى سەزىم سىيلاعان سول ايەل تۋرالى ايانىشتى ويدىڭ ءوزى دە بۇنىڭ مىناداي سۇمدىق جان كۇيزەلىسى كەزىندە ەشقانداي بوگەت بولا الماس ەدى. ءوز قۇمارلىق-قىزىقتارىنىڭ قۇلاق كەستى ق ۇلى بولىپ، كەز كەلگەن كوڭىل كۇيىنىڭ ىرقىمەن تايقى ماڭدايىن تاۋعا ءبىر، تاسقا ءبىر سوققان مۇنداي يت تىرلىكتى بۇدان ءارى سوزا بەرۋدىڭ كەرەگى نە؟ وسىنى ءبىر-اق ساتتە ءبىتىرىپ، نەگە ماڭگىلىك تىپ-تىنىش جاتپاسقا؟
لارري ءوزى مەن سۇيىكتىسى ەكەۋى سۇمدىق وقيعا بولىپ وتكەننەن كەيىن ءبىر-بىرىن قۇشاقتاپ، ءبىر ساتكە بولسىن ماحاببات اياسىندا جاندارىنا الدانىش ىزدەپ، ءتۇنى بويى كىرپىك ىلمەي وتكىزگەن قىرسىق ءۇيدىڭ جانىنا جاقىنداپ قالعانىن دا سەزبەي قالىپتى. وعان كىرىپ شىقسا قايتەدى؟ ءبىراق كيتكە بەرگەن ۋادەسى قايدا؟ ەشقايدا بۇرىلمايمىن، تۋرا ۇيگە بارام دەپ ەدى عوي وعان! نەگە، نەگە عانا مۇنداي ۋادە بەردى وعان! ءدارىحانانىڭ جاپ-جارىق شىنىسىنان لارري ءوزىنىڭ ءتۇرىن كورىپ ۇلگەردى. بەيشارا بىرەۋ! ەسىنە كۇتپەگەن جەردە باياعىدا ءوزى پەرا كوشەسىنىڭ بويىنان تاۋىپ العان الدەبىر كۇشىك ءتۇستى. تۇقىم-تەگى بەلگىسىز سول كۇشىك نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بۇعان بىردەن جابىسا تۇسكەن. ەلدىڭ سالتىنا قايشى كەلسە دە، لارري ونى ءوزى توقتاعان ۇيگە الىپ كەلىپ، باعىپ-قاعا باستاعان. كوپ ۋاقىت وتپەي-اق وعان باۋىر باسىپ كەتكەنى سونداي، ونى كوشەدەگى قاڭعىباس يتتەرگە بەرگەنشە ءوزى اتىلىپ ولۋگە دايىن تۇرعانى بار. سوسىن تاعى... بۇدان ون ەكى جىل بۇرىن... بۇل بىردە تۇرىكتىڭ ۇساق تيىندارىنان جاساعان جەڭ-تۇيمە (زاپونكا-اۋد.) تاۋىپ الىپ، ونى شاشتارازدا ىستەيتىن يتمۇرىننىڭ گۇلىندەي ادەمى قىزعا سىيلاعان. قارىمىنا ءبىر ءسۇيدىرۋدى ءوتىنىپ ەدى. قىز بۇعان بەتىن توسقاندا، ونىڭ سۇلۋلىعى دا، رياسىز العىسى دا، وتتاي جانىپ تۇرعان ىستىق لەبى دە ءلارريدى كەرەمەتتەي ءبىر سەزىمگە بولەگەن — بۇل سەزىمدە الدەبىر نازىكتىك پەن بەيكۇنا ۇيالىس تا جاتىر ەدى. بۇدان سوڭ قىز بۇنىڭ ۇستاسا ۋىسىندا، قىسسا قۇشاعىندا كەتەتىنىن بۇل ءبىلدى. الايدا لارري سودان كەيىن شاشتارازعا قايتا سوققان جوق، نە ءۇشىن ەكەنىن ءوزى دە تۇسىنبەگەن. سول گۇلدى كەزىندە ءۇزىپ الماعانى دۇرىس بولدى ما، جوق پا — بۇنى لارري ءقازىر دە بىلمەيدى. ودان بەرى بۇل كوپ وزگەرگەن سياقتى! ال ءومىر دەگەن — ادام تۇسىنگىسىز بىردەڭە عوي. وتە تۇسىنگىسىز. بۇگىن الشاڭ-الشاڭ باسىپ جۇرەسىڭ، ال ەرتەڭ نە بولارىن، سەنى نە كۇتىپ تۇرارىن مۇلدە بىلمەيسىڭ. شىركىن، اناۋ كيت سياقتى بولسا عوي — قانداي تاباندى، ەكى اياعىن تىك باسىپ تۇرىپ كارەراسىن قالاي جاسايدى، سوزىمەن دە، ىسىمەن دە، جۇرتتى وزىنە قالاي قاراتادى! بۇل باياعىدا، بالا كەزىندە وسى كيتتى الدەبىر مازاعى ءۇشىن ءولتىرىپ تاستاي جازداعان. كەلەسى ءبىر جولى وڭتۇستىك يتاليادا اتتاردى اياۋسىز سوعا بەرگەنى ءۇشىن كوشىر جىگىتتى دە ءولىمشى ەتىپ ساباعانى ەسىندە. ال ەندى مىنا جەكسۇرىن امەريكاندىق جاپ-جاس جازىقسىز ايەلدى ابدەن قورلاپ بىتكەن. ال ونى بۇل، وسى كيتتىڭ ءوزى ءولتىردى! انشەيىندە تىشقان مۇرنىن قاناتپاس ادام... كىسى ءولتىردى!
جولدا، ءدارىحانا ماڭدايشاسىنا كوزى تۇسكەندە... ەگەر الدا-جالدا بۇنى تۇتقىنعا الاتىن بولسا، ودان بۇنى وپ-وڭاي قۇتقاراتىن ەرەكشە ءبىر زاتتىڭ ءوز ۇيىندە تۇرعانى ويىنا ورالا قالدى. ءيا، بۇدان بىلاي ول سول ءبىر اق تابلەتكانى قالتاسىنا سالىپ جۇرمەي ۇيدەن اتتاپ باسپايتىن بولادى. جانىڭا جاي تاپقىزاتىن قانداي تاماشا وي! ادام وزىنە-وزى قول جۇمساۋعا بولمايدى دەيدى. مۇندايدى ايتاتىن ءمارتسىماقتار ەڭ الدىمەن بۇنىڭ كورگەنىن كورىپ السىن! بۇنىڭ عانا ەمەس، جەر بەتىندە قورلىق-زورلىق اتاۋلىدان ابدەن جاپا شەگىپ بىتكەن ميلليونداردىڭ كورگەن كۇنىن كورىپ السىن! جوق، بۇندايدى كورگەنشە ولگەن ارتىق!
ول بروم الۋعا ءدارىحاناعا كىرگەن، سوسىن اپتەكاشى ءدارى دايىنداپ بىتكەنشە شارشاعان ات سياقتى ءبىر اياعىن بۇگىپ، دەمالىپ تۇرىپ ەدى.
ءيا، ول ءبىر ادامنىڭ ءومىرىن قيدى، ءبىراق ول قانداي ءومىر. ارى-بەرىدەن سوڭ كۇن سايىن ميلليون تىرشىلىك يەسى ولەدى، سولاردىڭ قانشاماسى وزدەرىن وسىعان جەتكىزەدى دەسەڭشى! دەگەنمەن ولىمگە وكىنبەي-اق قيا سالاتىن ءدال سونداي حايۋان ادام بۇل ومىردە جوق شىعار. ءومىر! قاس-قاعىمدىق ءسات، تۇككە تۇرعىسىز دۇنيە. وسىنى بىلە تۇرا، ونى ويلاعاندا، جۇرەكتىڭ سىزداپ كەتەتىنى نەسى ەكەن؟
اپتەكاشى ءدارىنى الىپ كەلدى.
— ۇيقىڭىز قاشىپ ءجۇر مە، سەر؟
— ءيا.
"ءومىرىڭدى وكسىتىپ ءجۇرسىڭ بە؟ تۇسىنەم!" دەگەندەي بولدى اپتەكاشىنىڭ كوزى. بۇلاردىڭ جۇمىسى دا قىزىق: ادامنىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن كۇنى بويى ءبىر تىنباي الدەبىر ۇنتاق، الدەبىر سۇيىق زاتتاردى دايىندايدى دا جۇرەدى. وسىنداي دا كاسىپ بولادى-اۋ!
ءدارىحانادان شىعىپ بارا جاتىپ، لارري ءوز بەتىن اينادان كورىپ قالدى — قۇداي-اۋ، ادام ولتىرگەن ادامعا مۇلدە ۇقسامايدى — تىم سابىرلى. كەرىسىنشە ومىرگە قۇشتارلىق، جارقىن رەڭ بايقالادى، ءتىپتى قازىرگى كۇرەڭىتىپ تۇرعان كەزدىڭ وزىندە ودان ءبىر ىزگىلىكتىڭ نىشانى سەزىلگەندەي. ادام مۇنداي ءىستى ىستەپ الىپ، قالايشا ءوستىپ تۇك بولماعانداي تۇرا الادى؟
لارري باسىنىڭ سول دە بولسا سەرگىپ، اياعىنىڭ الدەنىپ قالعانىن سەزدى دە، جىلدامىراق ءجۇرىپ كەتتى.
ادامنىڭ ءبىر مەزەتتە ءارى كۇيرەپ، ءارى جەڭىلدەپ سالا بەرۋى قانداي قىزىق قۇبىلىس! ءوزىڭدى اۋىر ويلاردان الدارقاتۋ ءۇشىن بىرەۋلەرمەن كەزدەسكىڭ كەلەدى، سويلەسكىڭ كەلەدى — جانە سول بىرەۋلەردەن قورقاسىڭ دا. بۇل قانداي جەكسۇرىندىق!
لارري ەندى سەنسە — ەكى-اق ادامعا سەنەدى. سولار عانا بۇعان قورقىنىش تۋدىرمايدى. ولار — ءوزىنىڭ سۇيىكتىسى مەن كيت قانا. جوق، بالكي، كيتتىڭ ءوزى دە... جو-جوق، ەش ۋاقىتتا قاتەلەسپەيتىن، تاقۋالىققا جەتكەن ادام مەن لارري اراسىندا قانداي ورتاق نارسە بولۋى مۇمكىن؟ ول — ءوزى جونىندە ەشتەڭە بىلمەيتىن، بىلگىسى دە كەلمەيتىن ادام بوپ قالىپتاسقان، ونىڭ بۇكىل ءومىرى — سەنىمدى دە سەرگەك قيمىلدارعا نەگىزدەلگەن. ارينە، سەنىڭ بۇكىل شەشىمىڭدى مالتىقتىرىپ قوياتىن سۋسىما قۇم سياقتى بولعان جامان، الايدا سەزىم اتاۋلى مەن نازىكتىك دەگەندى بەلىنەن باسىپ جۇرە بەرەتىن كيتكە ۇقساۋعا بولا ما؟ ەشقاشان! ول سەنىڭ تۋعان اعاڭ بولسا دا، ونداي جانمەن جولداس بولۋعا بولمايدى. لارري ءۇشىن ەندى ومىردەگى ەڭ جاقىن ادام تەك ۆاندا عانا. تەك سول عانا بۇنى ءتۇسىنىپ، بۇنىمەن سىر بولىسە الادى. ءلارريدىڭ وسال تۇستارىنا كەشىرىممەن قاراپ، ول نە ىستەپ قويسا دا، قانداي جاعدايعا تاپ بولسا دا، ونى شىن سۇيە بىلەتىن دە — تەك سول ايەل عانا.
لارري تەمەكى تارتىپ الۋ ءۇشىن الدەكىمنىڭ پودەزىنە كىرگەن.
وسى مەزەتتە كەنەت وعان كەشەگى ءمايىتتى اپارىپ تاستاعان اركادان ءوتىپ كورسەم قايتەدى دەگەن ءقاۋىپتى ءبىر وي كەلگەن، بۇل — ەشبىر ءمانى دە، ماعىناسى دا جوق، تەك انشەيىن ۇرەي عانا شاقىراتىن، قاسىرەتتى جەردى قايتا ءبىر كورسەم دەگەن كوزسىز، ەسەپسىز نيەتتەن تۋعان وي ەدى. لارري ءبورروي-ستريتتى قيىپ ءوتىپ، شولاق كوشەگە ءتۇستى. بۇل جەردە جان بالاسى جوق ەدى، ول مۇندا جالعىز ءوزى ءجۇرىپ كەلە جاتىپ، تەك كوشەنىڭ ەكىنشى باسىندا عانا الاسا بويلى ءبىر ەركەكتى ۇشىراستىردى؛ بۇل ادام سىقسىڭ-سىقسىڭ ەتىپ تۇرعان كوشە جارىعىمەن بۇعان قارسى كەلە جاتتى. قۇداي سىرتقى ءتۇردى بەرگەن-اق ەكەن! اراققا كۇيىپ، توتىعىپ كەتكەن كوكشىل بەت... اقشۋلان تارتىپ، ۇرپيگەن جاق ءجۇن... الاق-جۇلاق ەتكەن ىسىنگەن كوز... قۇرت جەگەن ساپ-سارى ءتىس... كيىمى البا-جۇلبا، ءبىر يىعى ءبىر يىعىنان جوعارى، اياعىن اقساي باسادى. وزىنەن دە سورلى بۇل ادامعا دەگەن ءلارريدىڭ ايانىشى ويانىپ شىعا كەلدى. مىنانىڭ قاسىندا ءلارريدىڭ كۇنى كۇن سياقتى.
— بايقايمىن، باۋىرىم، جاعدايىڭ ءماز ەمەس-اۋ، — دەدى بۇل وعان.
— مەنەن نە جاعداي سۇرايسىڭ، — دەدى ول قىرىلداعان داۋىسپەن. — مەنىڭ ايىم ەش ۋاقىتتا وڭىنان تۋعان ەمەس... ال مەن كەزىندە سۆياششەننيك بولدىم دەسەم، سەنەسىڭ بە؟
ونىڭ بەتىنە ۇيىرىلە قالعان كۇلكى سايقىمازاقتىڭ كۇلكىسىندەي جاساندىلاۋ كورىندى.
لوررەنس وعان ءبىر شيللينگ ۇسىنىپ ەدى، ول كەرەك ەمەس دەگەندەي وعان باس شايقاپ قويدى.
— اقشاڭىزدى قالتاڭىزعا ساپ قويىڭىز، — دەدى ول — سىزگە قاراعاندا بۇگىن مەنىڭ باي ەكەنىمە سەنىڭىز. دەگەنمەن نيەتىڭىزگە راقمەت. مەن سياقتى قۇرىپ بىتكەن ادامعا بۇنىڭ ءوزى اقشادان الدەقايدا قىمبات.
— جاقسى ايتتىڭىز.
— ءيا، — دەپ قويدى بەيتانىس. — مەن قۇساپ ءومىر سۇرگەنشە ولگەن ارتىق. مەن ءقازىر ءوزىمدى سىيلاعاندى قويعانمىن... اش ادامعا ار-نامىس قاشانعى ازىق بولادى دەپ ءجيى ويلاۋشى ەدىم.
كوپكە بارمايدى ەكەن. بۇل جاعىنان ماعان سەنۋىڭىزگە بولادى. — وسىنداي ءبىر ىرعاقتى، قىرىلداعان داۋىسپەن ول تاعى:
— ءسىز كىسى ءولىمى تۋرالى وقىدىڭىز با؟ ول تۋرا وسى جەردە بولعان. سونى... وسى جەردى ءوز كوزىممەن كورەيىن دەپ كەلە جاتىرمىن، — دەگەندى قوسىپ قويدى.
"مەن دە!" دەگەن ءسوزدى لارري ابايسىز ايتىپ قالا جازداپ، شوشىعاننان ءتىلىن تىستەپ الدى.
سىزگە ساتتىلىك تىلەيمىن. قايىرلى ءتۇن! — دەپ، بۇل اسىعا باسىپ ءجۇرىپ كەتتى. سوسىن ىشتەگى كۇلكىسىن ازەر تىيدى. بۇل نە ءوزى، بۇل ىستەگەن كىسى ءولىمى تۋرالى بۇكىل لوندون قۇلاقتانىپ ۇلگىرگەن بە؟ ءتىپتى جاڭاعى بەيشارا دا؟..
Iءىى
ساعات وندا اتىلاتىنىن بىلسە دە، سەگىزدە جايباراقات شاحمات ويناپ وتىراتىن ادامدار بولادى. مۇنداي ادامدار ءارقاشان ويعا العان ءىسىن ورىنداماي قويمايدى، ەپيسكوپتار، رەداكتورلار، سوتتار، پرەمەر-مينيستر مەن ءوسىمقورلار، گەنەرالدار وسىلاردىڭ اراسىنان شىعادى؛ ۇكىمەت تە ءوز جۇرتىن وسىلارعا سەنىپ تاپسىرادى. ولاردىڭ جۇيكەلەرى تەمىردەي بەرىك، نە نارسەنى سالقىنقاندى قابىلدايدى. مۇنداي ادامدار جانە بوس قيالعا بەرىلە دە قويمايدى (بەرىلسە دە وتە شامالى عانا)، ءبىراق وسى قاسيەتكە بەرىك يە بولعان ولار پوەزيا مەن فيلوسوفيانى كوپ مويىنداي دا بەرمەيدى. بۇل ادامدار — ارمان-قيال دەگەندەردى اقىل-پاراساتقا باعىندىرا وتىرىپ، مۇنداي سەزىمدەردى قاجەت كەزىندە ەركىنە جىبەرىپ، قاجەتسىزدە تەجەي دە بىلەتىن — بارىنەن بۇرىن فاكتورلار مەن شەشىمدەردى جوعارى قوياتىن ادامدار... جەل ىرعاعان كول جاعاسىنداعى قامىستىڭ شۋىلىنا، كوك اسپاندا قالىقتاپ ۇشقان قۇستاردىڭ قانات سۋىلىنا قۇلاق توسىپ تۇرعان كەزىندە سەن ولاردى ەسكە دە المايسىڭ.
تەللاسسونداردىڭ داستارقانى باسىندا كيت داررانت قاجەتىنە وراي ءوزىن ءدال وسى تەكتەس ادام رەتىندە ۇستاپ وتىردى. ول پورتلەند-پلەيستەگى تەللاسسونداردىڭ ۇلكەن ۇيىنەن شىققاندا ساعات تۋرا ون ءبىردى سوققان. جول بويى ءبارىن دە جان-جاقتى وي تارازىسىنا سالۋ ءۇشىن كۇيمە جالداعان جوق، اسىقپاي جاياۋ تارتتى. بۇنىڭ قىزمەتتەگى ءدال قازىرگى جاعدايىندا... تاپ بولا قالعان مىنا قىرسىقتى كورمەيسىڭ بە! سۋديا دارەجەسىنە جەتۋگە ءبىر-اق سۇيەم قالىپ تۇرعاندا، قىلمىسكەردىڭ رۋحاني دەمەۋشىسى بولماق پا سوندا! ادامداردى وسىنداي قۇلدىراۋعا جەتكىزەتىن جەتەسىزدىكتى جەك كورە وتىرىپ، ول بۇل ءىستىڭ ءبارىن اقىلعا سىيمايتىن بارىپ تۇرعان لاس تا ناس دۇنيە دەپ ەسەپتەيدى، ءتىپتى بۇل تۋرالى ويلاۋدىڭ ءوزى سۇمدىق ەندى! ءبىراق قالاي دەسە دە، قالاي ويلاسا دا، بۇعان ارالاسپاسقا جانە بولمايدى — ويتكەنى بۇنىڭ الدىندا قۇدىرەتى كۇشتى ينستينكتى ەكى جاعداي تۇر: ءوزىن-وزى ساقتاۋ جانە تۋىسقاندى دا قورعاۋ.
كەشكى جىلى لەبىنەن ءالى دە تولىق ارىلا قويماعان ەسكەك جەل لەكي ەسىپ تۇر، ءبىراق جاڭبىر جوق، كۇن اشىق. كيت ىستىقتاپ كەتتى دە تون تۇيمەلەرىن اعىتىپ تاستادى. جايسىز، مازاسىز ويلار ونىڭ ءجۇزىن تىپتەن سۇستاندىرا تۇسكەن: ىشتەگى ءاربىر ۇساق-تۇيەك ويدىڭ ءبىرى دە سىرتقا شىعىپ كەتپەسىن دەگەندەي جۇقا ەرىندەرىن جىمقىرا تىستەپ العان. كوشە جيەگىندەگى سۇرلەۋ جولدا ارى-بەرى اعىلىپ جاتقان ادامدارعا ول قاباق شىتا قاراپ قويدى. كەشكىلىك وسى جارىق كوشەگە قاپتاي كەلىپ جاتاتىن سىرى جۇمباق، كوڭىلدەرى شات بۇل ادامدار كيتكە ءبىر ءتۇرلى جاعىمسىز كورىندى دە، قاراڭعىلاۋ كوشەگە بۇرىلىپ كەتتى.
قانداي سۇمدىق وقيعا! كيت ونىڭ بولعانىنا سەنگەنمەن قالاي بولعانىنا ميى جەتەر ەمەس: كىسى ءولتىرۋ بۇنىڭ تۇسىنىگىندە ءبىر جاندى كورىنىس ەمەس، ەشقانداي جوققا شىعارۋعا كەلمەيتىن فاكت.
لارريدە ءبىر جامان نيەت بولعان جوق، بۇل كۇمانسىز. ءبىراق نە دەسەڭ دە، كىسى ءولتىرۋدىڭ اتى — كىسى ءولتىرۋ. لارري سياقتى ەرىك-جىگەردەن ايىرىلعان، ءوز ءجونىن بىلەتىن، سەزىمگە بوي الدىرعان ادامدار سالقىنقاندىلىقپەن سانالى تۇردە قىلمىس جاساۋعا بەيىم بە؟ ولگەن ۋولەن ءوز اجالىن ءوزى سۇراپ العان جان، ول تۋرالى باس قاتىرۋدىڭ دا قاجەتى جوق! الايدا قىلمىس... زاڭدى بۇزۋ... ورەسكەلدىك! قىلمىس جابۋلى تۇر، ال بۇل، كيت، ونى جابۋعا قاتىسۋشىنىڭ ءبىرى! سولاي بولا تۇرسا دا... ءىنىسىن ساتۋ... ارينە، كيتتەن بۇنى ەشكىم تالاپ ەتپەيدى! ماسەلە تەك لارريگە قانداي اقىل-كەڭەس بەرۋدە عانا. اۋىز اشپاۋعا جانە قاشىپ كەتۋگە! بۇل قولىنان كەلە مە؟ مۇمكىن... تەك ەگەر لارري بۇدان ەشتەڭەنى بۇگىپ قالماعان بولسا. الايدا انا قىز! ەگەر ونىڭ كىسى ولىمىمەن بايلانىسى انىقتالىپ قالار بولسا، ول ءلارريدى ساتىپ كەتپەسىنە كىم كەپىل بولا الادى؟ مۇنداي كەيىپتەگى ايەلدەردىڭ ءبارى بىردەي: جەڭىل ويلى، اۋمالى-توكپەلى، ابايسىز... قوعامنىڭ ناعىز سورلارى. ال سوسىن نە بولادى؟ ءلارريدىڭ بۇكىل قالعان عۇمىرى وسى قىلمىستىڭ ۇرەيلى ەلەسىمەن وتەدى، قايدا قاشىپ بارسا دا بۇل ونىڭ كۇندىز ويىنان، تۇندە تۇسىنەن شىقپايدى، ىشكەن كەزدە قاي كۇنى اۋزىمنان شىعىپ كەتەر ەكەن دەپ قاشان دا قالتىرايدى دا جۇرەدى. بۇنى ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. ال مۇمكىن مويىنداعانى دۇرىس بولار؟ كيت ءدىر ەتە قالدى: "كورولدىكتىڭ كورنەكتى ادۆوكاتى ميستەر كيت داررانتتىڭ ءىنىسى..." سونان سوڭ — جەڭىل ءجۇرىستى ايەلدىڭ ۇيىنە بارۋ، ونىڭ كۇيەۋىمەن توبەلەسۋ، ونى ابايسىزدا ءولتىرىپ الۋ، ءمايىتتى ۇيدەن الىپ شىعىپ، اركا تۇبىنە اپارىپ جاسىرۋ... مىنە، سۇمدىق دابىرا! ءتىپتى ءولىم جازاسى بولماعان كۇننىڭ وزىندە عۇمىرلىق تۇرمەدە وتىرۋ!
قالايشا ەرتەڭ تاڭەرتەڭ لارريگە وسىعان كون دەپ كەڭەس بەرەدى؟
كيتتىڭ ەسىنە ءبىر ءسات باياعىدا ءبىر تۇتقىنعا بارعاندا، پەنتونوللدە كورگەن تاقىر باستار ءتۇستى. بەتتەرى توپىراقتانىپ، كوزدەرى جاپىراقتانىپ كەتكەن ءبىر بەيشارا جاندار ەدى ولار. ەندى لارري دە سولاردىڭ اراسىندا بولماق پا؟ ونىڭ ءتاي-تاي باسا باستاعان كەزىنەن باستاپ، ءبارى-بارى دە كيتتىڭ كوز الدىندا: مەكتەپكە بارعانى... ءىلىنىپ-سالىنىپ كوللەدجدە وقىعانى... سوسىن ەر جەتكەن كەزى... كيت وعان قاي ۋاقىتتا دا قامقور بولعانى. قاجەت كەزىندە اقشا دا بەرىپ، وعان قوسا ۇزاق-ۇزاق "وسيەت" وقىعانى... ءيا، ءبارى-بارى ەسىندە، لارري بۇدان بەس جاس كىشى ەدى، شەشەسى ولگەلى جاتقاندا بۇعان جالعىز تاپسىرعانى — سول ءلارريدىڭ جايى بولاتىن. ەندەشە سول لارري، بۇنىڭ جالعىز ءىنىسى، قالايشا عۇمىر بويى تۇتقىنداردىڭ الا-جولاق كيىمىن كيىپ، باسى تاقىرايىپ، جاعى وپىرايىپ، جۇرەكسىز، يمانسىز تۇرمە قىزمەتشىلەرى قويداي ايداعان قارا توبىردىڭ اراسىندا جۇرەدى! دجەنتلمەن سىندى بۇنىڭ تۋعان ءىنىسى ايدان ايعا، جىلدان جىلعا سوزىلعان، بار يلەۋىنە كوندىرگەن قۇلدىق ومىرگە مويىن ۇسىنىپ جۇرە بەرە مە سوندا؟ كيتتىڭ كوكىرەگىندە قۇددى ءبىر نارسە ءۇزىلىپ كەتكەندەي بولدى. جوق، مۇمكىن ەمەس! وعان مۇنداي كەڭەس بەرە المايدى. الايدا بۇل جاعدايدا كيت ەش جەردە ءسۇرىنىپ كەتپەس ءۇشىن ءبارىن دە تەكسەرۋى كەرەك، ءبارىن دە ءبىلۋى كەرەك. گلاۆ-لەين، اركا... وسى تۇستىڭ ءبىر جەرىندە، الىس ەمەس. كىمنەن سۇراسام ەكەن دەگەندەي بۇل ماڭايىن شولا قارادى. بۇرىشتا پوليسمەن تۇر ەكەن، شام جارىعى ونىڭ تۇلا بويىن تولىق كورسەتەدى؛ بىردەن بەلگىلى — ءوز قىزمەتىنە بەرىلگەن جان، اڭعارىمپاز، بايقاعىش. ءبىراق كيت ونىڭ جانىنان ءۇنسىز وتە بەردى. قىزىق، زاڭ بار جەردە ادام ءوزىن ءبىر ءتۇرلى قولايسىز سەزىنە قالاتىنى نەسى ەكەن. وعان جەتە بەرگەندە كيتتىڭ ەسىنە ءىنىسى جاساعان قىلمىس تۇسە قالعان! وسى مەزەتتە كيت كەنەت بۇرىلىستىڭ ارعى جاعىندا، بىردەن سولعا قاراي ءبورروۋ-ستريتتىڭ باستالاتىنىن اڭعاردى. سوسىن سول كوشەگە ءتۇسىپ، العا قاراي ءبىراز ءجۇرىپ باردى دا، قايتا كەيىن بۇرىلىپ كەلىپ، قىرىق ەكىنشى ءنومىردىڭ جانىنا توقتادى — ىسكەرلەر كەڭسەسىنىڭ ماڭدايشاسى، ەكىنشى-ۇشىنشى قاباتتاردا تۇنەرگەن قاپ-قارا تەرەزەلەرى بار شاعىن ءۇي؛ تومەنگى تەرەزە قىمتاي جابىلعان... ءبىراق ءبىر بۇرىشىنان بولماشى جارىق بايقالا ما، قالاي؟ لارري وسى ۇيدەن كوتەرىپ شىققان اۋىر "جۇگىن..." بەلى بۇگىلە ءتۇسىپ قاي جاققا الا جونەلدى ەكەن؟
كيت وسى ءبىر لاس، ءبىراق، قۇدايعا شۇكىر، قاپ-قاراڭعى، ءتىرى پەندەسىز كوشەمەن ەلۋ قادامداي ءجۇرىپ ءوتتى. گلاۆ-لەينىڭىز دە مىنە. ءبىر-اق تۇتام شولاق كوشە، ال انا ءبىر جەردە...بۇل كوشە اركاعا تىرەلگەن — الدەبىر ەكى قويما اراسىن بيىكتەن قوسقان كىرپىش قۇرىلىس. راسىندا ونىڭ ءتۇبى وتە قاراڭعى ەكەن.
— ءيا، سەر! تۋرا وسى جەر! — داۋىس شىققان جاققا كيت وتە سابىرلى بۇرىلعان. — ءمايىت، مىنە، وسى جەردەن تابىلعان... ول تۋرا مىنا تۇستا جاتىر ەكەن... ال ولتىرگەن ادام ءالى تابىلماپتى... سوڭعى جاڭالىق وسى، سەر!
كىشكەنتاي جالبا-جۇلبا ادام بۇعان ارزانقول سارى قاعازعا باسىلعان، ۋماجدالعان گازەت ۇسىندى. سابالاقتانىپ بەتىنە ءتۇسىپ تۇرعان كىر-كىر شاشتىڭ اراسىنان سىلەۋسىن كوز سىعالايدى، ال داۋسىنان ءوز تاۋارىنىڭ باعاسىن كوتەرىپ تۇرعانداي سىڭاي سەزىلەدى. كيت وعان ەكى پەنس بەردى دە، گازەتتى الدى. ءبىر جاعىنان، كوڭىلى دە جايلانىپ قالدى — مىناداي جاپ-جاس جىگىتتىڭ وسى جەردە جۇرۋىنە قاراعاندا، بۇل وقيعا باسقالاردى دا قىزىقتىرادى ەكەن عوي. شامنىڭ كومەسكى جارىعىمەن كيت مىنانى وقىدى: "گلاۆ-لەين وقيعاسىنىڭ قۇپياسى. ولگەن ادامنىڭ كىم ەكەنى انىقتالماعان. كوستيۋمىنىڭ پوشىمىنا قاراعاندا، شەتەلدىك سياقتى". گازەت ساتقان جىگىت الدەقايدا جوعالعان، سوسىن كيت وسى كوشەمەن جايلاپ باسىپ، اركا جاققا كەلە جاتقان پوليسمەندى كوردى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، سالدەن سوڭ ول توقتاي قالدى. ارينە، ونى بۇ جاققا سۇيرەپ كەلە جاتقان — تەك وسى جەردىڭ "قۇپياسى" ەكەنى بەلگىلى، ايتقانداي-اق، انە ول اركا جاققا مۇقيات قاراي باستادى. سوسىن ول كيتپەن قاتارلاسا بەردى، كيت ونى بىردەن تانىدى — جاڭا عانا جانىنان وتكەن پوليسمەنىڭ وسى. ول كيتتىڭ تۇيمەسى اعىتىلعان جاعاسىنىڭ استارىنان اپپاق قارداي ومىراۋشانى بايقاپ قالعان سوڭ، بۇعان ۇدىرەيە قاراعانىن قويا قويدى. كيت گازەتتەگى حاباردى نۇسقاپ تۇرىپ:
— بۇل ءمايىتتى وسى جەردەن تاپقان با؟ — دەدى.
— ءيا، سەر.
— ءالى ەشبىر سىرى بەلگىسىز بە؟
— گازەتكە ءاpدايىم سەنە بەرۋگە بولماس. مەنىڭ ويىمشا، بۇنى تەكسەرۋدەن بالەندەي ناتيجە شىعۋى قيىن شىعار.
— بۇل جەر وتە قاراڭعى عوي. وسىنداي جەرگە قالايشا تۇنەۋگە بولادى؟
پوليسمەن باس يزەپ قويدى.
— لوندوندا ءبىز ولاردى كەزىكتىرمەيتىن بىردە-بىر اركا جوق.
— گازەتتەن وقۋىمشا... بىلاي... مايىتتەن ەشتەڭە تابىلماعان سياقتى عوي؟
— ءبىر ءتۇيىر زات جوق. قالتاسى اقتارىلىپ قالعان. بۇل ورامدا كۇدىكتى ادامدار كوپ تۇرادى... گرەكتەر، يتالياندار... تاعى سونداي بىردەڭەلەر.
پوليسمەننىڭ ادامعا سەنگەن داۋىس ىرعاعى قانداي جاعىمدى!
— جارايدى، قايىرلى ءتۇن!
— جايلى جاتىپ، جاي تۇرىڭىز، سەر. — بورروۋ-ستريتكە جەتكەندە، كيت بۇرىلىپ ارتىنا قاراعان.
پوليسمەن جوعارى كوتەرگەن قول شامىنىڭ جارىعىن اركا ىشىنە ءتۇسىرىپ، ءالى دە سول ورنىندا تۇر ەكەن — "قۇپيا" سىرىن بىلگىسى كەلەتىن سەكىلدى.
ەندى، وسى ءبىر قاراڭعى دا قالتارىس جەردە ءوزى بولىپ كەتكەن سوڭ، بۇنىڭ جوسپارى الدەقايدا وڭ ناتيجە بەرەتىندەي كورىندى. "قالتاسى اقتارىلىپ قالعان". بۇل دەگەنىڭىز — نە لارري وتە ساقتىق جاساعان، نە بىرەۋ پوليسيا تاۋىپ العانعا دەيىن ءمايىتتى تۇك قالدىرماي توناپ كەتكەن دەگەن ءسوز. ەكىنشىسى سەنىمدىرەك. ادام باسپاس نەتكەن مەڭىرەۋ جەر بۇل! لارري ءمايىتتى اركاعا دەيىن كوتەرىپ اپارىپ، ودان قايتا ۇيگە جەتكەنشە، كەمىندە بەس مينۋتتاي ۋاقىت وتكەن، سوندا ءبىر ادامنىڭ بايقاماعانىنا قايران قالاسىڭ! تۇنگى ساعات ءۇش — ەڭ مەڭىرەۋ ۋاقىت. ەندىگى ماسەلە تەك ايەلگە تىرەلەدى: ءلارريدىڭ وعان كەلگەنىن نەمەسە ودان كەتكەنىن بىرەۋ-مىرەۋ كورىپ قالمادى ما؟ سوسىن... ول ايەلدىڭ ولگەن اداممەن بايلانىسى انىقتالىپ قالعان جاعدايدا، ول اۋزىنا يە بولا الا ما؟ كوشەدە ءتىرى پەندە كورىنبەيدى، ءتىپتى بىردە-بىر تەرەزەدە جىلت ەتكەن جارىق جوق، ەندەشە نە تۇرىس بار: كيت كەنەت جۇرەك جۇتقان ءبىر شەشىمگە كەلدى؛ مۇندايعا تەك شۇعىل ارەكەت جاساۋعا ابدەن داعدىلانعان، وزىنە-وزى سەنگەن ادام عانا بارا الادى. ول قىرىق ەكىنشى ءۇيدىڭ پودەزىنە باتىل باسىپ جەتىپ كەلدى — مۇنداي ۇيلەر تەك تۇندە عانا جابىق تۇرادى، سوسىن لارريدەن العان كىلتتەردىڭ بىرەۋىمەن ەسىكتى اشىپ كورگىسى كەلدى. كىلت ءدال كەلدى دە، ول گاز جارىعى ءتۇسىپ تۇرعان دالىزگە ءوتتى، ەدەنگە لينولەۋم توسەلىپتى، سول جاقتا — جالعىز ەسىك. كيت ءبىر ءسات باتىلسىزداۋ تۇرىپ قالدى. وعان ءبارىن دە ءبىلىپ كەلگەنىن ءبىلدىرۋى كەرەك. ءبىراق سونىمەن قوسا ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن ايتپاعانى ءجون. ول — ءلارريدىڭ دوستارىنىڭ ءبىرى — ءبىتتى سونىمەن! ونى قورقىتىپ كەرەگى جوق، دەگەنمەن قالايدا بار شىندىقتى ايتقىزىپ الۋى كەرەك. بۇل ءقاۋىپتى كۋاگەرگە وتە ابايلاپ جاقىنداماسا بولمايدى. وتە ابايلاپ!
بۇنىڭ ەسىك قاققانىنا ەشقانداي جاۋاپ بولعان جوق.
ماسەلە مانىنە جەتكەنشە، بۇكىل جۇيكەڭدى جۇقارتىپ بىتەتىن وسى ءبىر بالەلى ىسكە باس سۇقپاسا قايتەدى؟ انشەيىن كەتىپ قالىپ، لورەنسكە بارىپ، وعان ەشقانداي كەڭەس بەرە المايتىنىن ايتسا شە؟ جاقسى، ال سوسىن؟ جوق، قالايدا ءبىر ارەكەت جاساۋى كەرەك. كيت ەسىكتى تاعى دا قاقتى. جاۋاپ جوق. كەدەرگى اتاۋلى قاشان دا كيتتىڭ جىنىن قوزدىراتىن. ونى ويلانباي بۇزىپ ءوتۋ ونىڭ ءومىر شارتى ەدى. ول ەكىنشى ءبىر كىلتپەن بۇل ەسىكتى دە شىدامسىزدانا اشۋعا ۇمتىلدى. كىلت تاعى دا ءدال كەلدى.
قاراڭعى بولمەنىڭ ءبىر تۇكپىرىنەن ءبىر ءتۇرلى جەڭىلدەپ قالعان تەرەڭ تىنىس ءبىلىندى. "ۋھ، جەتتىڭ بە، ايتەۋىر" دەگەندەي. ارتىنشا شەتەلدىك اكسەنتپەن سويلەگەن جۇمساق داۋىس تا ەستىلگەن.
— وي، بۇل سەنبىسىڭ، لارري! ەسىكتى نەگە قاقتىڭ؟ مەن قورقىپ كەتتىم عوي. جاقشى شامدى، جانىم. اۋ، كىرسەڭشى ەندى!
تاس قاراڭعىدا شامنىڭ شىرتەتپەسىن ىزدەپ ءجۇرىپ، كيت وزىنە جابىسا كەتكەن جارتىلاي جالاڭاش جىپ-جىلى دەنەنى، موينىنا وراتىلا كەتكەن بىرەۋدىڭ جۇپ-جۇمساق قولىن سەزدى. ءبىراق وسى ساتتە ايەل بۇدان وقىس جالت بەردى دە، كيت ۇرەيگە تولى، القىنا دەمىككەن ءبىر ءۇندى قۇلاعى شالدى:
— بۇل كىم؟
كيتتىڭ ارقاسى شىمىرلاپ كەتتى.
— قورىقپاڭىز! مەن لورەنستىڭ دوسىمىن.
بولمە تىپ-تىنىش بولا قالعانى سونداي، كيت ساعاتتىڭ تىقىلى مەن قابىرعانى سيپالاپ شام تۇيمەسىن ىزدەپ جۇرگەن ءوز قولىنىڭ دىبىسىنا دەيىن ەستىپ تۇردى. اقىرى شام دا جانىپ، كيت جاتىن بولمەنى ءبولىپ تۇرعان پەردە جانىنان قىزدى كوردى: ول ۇزىن قارا پالتوسىنىڭ جاعاسىن يەگىنە دەيىن كوتەرىپ تۇر ەكەن، سوعان وراي قىسقا قىرقىلعان قىزىل-قوڭىر بۇيرا شاشتى باسى دەنەسىنەن ەرەكشە ءبولىنىپ كورىندى. قىز بەتىنىڭ بوزارىپ كەتكەنى سونداي، ۇرەيگە تولى باقىرايعان — الدە قوڭىر، الدە كوكشىل كوزى مەن سول اشىلىپ تۇرعان قىزعىلت ەرىندەرى گيپس ماسكاسىنا جاققان اكۆارەل بوياۋىن ەسكە تۇسىرەدى. ونىڭ ءجۇزى شىنشىلدىعىمەن، جىگەرلى دە قايسارلىعىمەن تاڭ قالدىرادى، مۇنداي نىشان تەك ۇلكەن قايعى ۇستىندە عانا بايقالاتىنى انىق. ءتىپتى سۇلۋلىققا ءمان بەرمەيتىن كيتتىڭ ءوزى ءبىر ءسات ابدىراپ قالىپ ەدى.
— قورىقپاڭىز، مەن سىزگە ەشقانداي زياندىق جاسامايمىن، قايتا كەرىسىنشە.تىزە بۇگىپ، سىزبەن اڭگىمەلەسۋگە رۇقسات ەتىڭىز؟ — كىلتتى كورسەتىپ تۇرىپ، بۇل تاعى: — ەگەر لارري ماعان سەنبەسە، بۇنى ماعان بەرمەس ەدى، راس قوي؟ — دەدى.
قىز قوزعالمادى، ال كيتكە وسى ساتتە الدىندا ادام ەمەس ارۋاق تۇرعانداي كورىندى. باسىنا كۇتپەگەن جەردە ورالعان بۇل وي وعان مىسقالداي دا قىزىق بوپ كورىنبەگەن. كيت بولمەنى بارلاي قاراپ ءوتتى؛ ۇقىپسىزداۋ جينالعان ءۇي-ىشى تاپ-تازا ەكەن، قابىرعادا جيەگى سارعىشتاۋ مەتالمەن كومكەرىلگەن اينا ءىلۋلى تۇر، ونىڭ تومەنگى جاعىندا بەتى ءمارمار ۇستەل ورنالاسقان، قاسىندا — كونە ماقپالمەن قاپتالعان ديۆان... بۇل جيىرما جىلدان بەرى مۇنداي ءۇيدى كورمەگەن.
— وتىنەم، وتىرىڭىز، — دەدى كيت. — ءسىزدى قورقىتىپ العانىم ءۇشىن وزىڭىزدەن كەشىرىم سۇرايمىن.
قىز قوزعالماي تۇرعان قالپى:
— ءسىز كىم بولاسىز؟ — دەپ، سىبىر ەتە قالدى. قىزدىڭ ۇرەيلى داۋىسى كيتتىڭ كوڭىلىن بۇزىپ جىبەردى دە، بارلىق ساقتىعىن ۇمىتىپ:
— مەن ءلارريدىڭ اعاسىمىن، — دەپ سالعان.
قىز ارقاسىنان ءبىر اۋىر جۇك تۇسكەندەي تەرەڭ تىنىس الدى، بۇل تىنىس كيتتىڭ جۇرەگىنە دەيىن جەتكەن ەدى. پالتوسىن ءالى دە يەگىنە دەيىن كوتەرىپ تۇرعان قىز ەندى جايلاپ باسىپ كەلىپ، ديۆانعا وتىردى. كيت ءقازىر عانا بايقادى، ول ۇيدە كيەتىن تۋفليىنە اياعىن جالاڭاش سۇعا سالىپتى. كيت ورىندىقتى وعان جاقىنداتىپ قويىپ وتىردى دا:
— ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا كەلىپ، ءسىزدىڭ مازاڭىزدى العانىما كەشىرىم وتىنەم، — دەدى. — ءبىراق ماسەلە مىنادا: ول ماعان ءبارىن ايتىپ بەردى.
بۇل ويلاپ ەدى — قىز ءدىر ەتە قالار نەمەسە اھ ۇرىپ بەتىن باسار دەپ. ءبىراق ول تىزەسىنە قويعان قولدارىن قاتتى قىسا بەردى دە:
— ءيا؟ — دەدى تاڭدانىسپەن. كيتتىڭ بويى تاعى دا تىتىركەنە قالعان.
— سۇمدىق وقيعا!
قىزدىڭ سىبىرى جاڭعىرىقتاي ەستىلدى:
— ءيا! سۇمدىق! سۇمدىق!
كيتتىڭ باسىنا كەنەت مىناداي وي كەلگەن: اناۋ جىگىت تۋرا وسى جەردە، ءقازىر بۇل وتىرعان جەردە ءمايىت بوپ قۇلاپ تۇسكەن شىعار. كيت ەدەنگە كوز سالعان كۇيى ءبىر ءسات ءۇنسىز قالدى.
— ءيا، — دەدى قىز سىبىرلاپ، — وسى جەردە. ونىڭ قالاي قۇلاپ بارا جاتقانىن ىلعي دا كورىپ تۇرامىن.
بۇل ءسوز قالاي ايتىلدى دەسەڭشى! سونداي ءبىر ادام تۇسىنگىسىز تورىعۋمەن، اشىنۋمەن، وكىنىشپەن! ءوز ءومىرىن قالاي بولسا، سولاي وتكىزگەن، سونىسى ولارعا ۇلكەن قاسىرەت اكەلگەن وسى ايەلدى ەرىكتەن تىس قامىقتىرعان نە ەكەن؟
— ءسىز وتە جاس كورىنەسىز، — دەدى بۇل.
— مەن جيىرما جاستامىن.
— ءسىز ... مەنىڭ ءىنىمدى سۇيەسىز بە؟
— ونىڭ جولىندا ولۋگە بارمىن.
جوق، بۇل قىزدىڭ داۋسىنداعى شىنايىلىققا، قارا-قوڭىر سلاۆيان كوزىندەگى شىنايىلىققا مىسقالداي سەنىمسىز قاراۋعا بولمايدى ەكەن. نە بۇل ايەلدىڭ جاس ءومىرى وعان ءالى دە تەرەڭ ءىزىن سالىپ ۇلگەرمەگەن، نە سوڭعى ساعاتتاردىڭ قاسىرەتى، مۇمكىن ءتىپتى ونىڭ لارريمەن جۇرەك تابىستىرۋىنىڭ ءوزى وتكەن كۇندەر تابىن سىپىرىپ اكەتكەن — قىزدىڭ بەت-جۇزى سونشاما ادەمى كورىنەدى. ءوز قىزمەتىنىڭ قۇزىرىمەن ادام تابيعاتىنىڭ سان الۋان قۇبىلىستارىن جاقسى ءبىلىپ العان، قىرىق جاسىنا دەيىن نەبىر قۋلىق-سۇمدىقتى مەڭگەرگەن كيتتىڭ ءوزى دە وسى جيىرما جاسار بالانىڭ الدىندا ءوزىن سەنىمسىزدەۋ سەزىنىپ ەدى. ازداپ كۇمىلجي وتىرىپ، ول:
— ونى قۇتقارۋ ءۇشىن ءسىز نە ىستەي الاسىز، مەن وسىنى بىلەيىن دەپ كەلدىم. تىڭداڭىز دا، مەنىڭ سۇراقتارىما جاۋاپ بەرىپ وتىرىڭىز.
قىز قولدارىن قىسا ءتۇسىپ، باياۋ ءتىل قاتتى.
— جاقسى! مەن ءسىزدىڭ بار سۇراعىڭىزعا جاۋاپ بەرەمىن.
— اناۋ... ءسىزدىڭ... كۇيەۋىڭىز ناشار ادام با ەدى؟
— سۇمدىق!
— كەشە ول سىزگە كەلگەنگە دەيىن... قانشا ۋاقىتتان بەرى ونى كورمەپ ەدىڭىز؟
— ءبىر جارىم جىل.
— ءسىز ونىمەن قاي جەردە تۇردىڭىز؟
— پيمليكودا.
— ءسىزدى وسى جەردە بىرەۋلەر ميسسيس ۋولەن رەتىندە بىلە مە؟
— جوق. مەن بۇل جەرگە قىزىم ولگەننەن كەيىن كەلگەم. سودان بەرى جەڭىل-جەلپى ءومىر ءسۇردىم. مەن جالعىز تۇرامىن. تانىستارىم دا جوق.
— ەگەر ونىڭ كىم ەكەنىن انىقتاسا، پوليسيا ونىڭ ايەلىن ىزدەۋى مۇمكىن بە ؟
— بىلمەيمىن. ءبىزدىڭ ۇيلەنگەنىمىزدى ول ەشكىمگە ايتقان ەمەس. مەن وتە جاس بولدىم. مەنىڭشە، ول ماعان ىستەگەنىن مەن سياقتى كوپ قىزعا دا ىستەگەن بولۋ كەرەك.
— قالاي ويلايسىز، ول پوليسياعا بەلگىلى ادام با؟ قىز باسىن شايقادى.
— ول وتە قۋ ەدى.
— ءسىزدىڭ قازىرگى ءاتى-جونىڭىز كىم؟
— ۆاندا ليۆينسكا.
— ءسىزدى كۇيەۋگە شىققانعا دەيىن وسىلاي اتادى ما؟
— ۆاندا — مەنىڭ ناعىز اتىم. ال ليۆينسكا دەگەندى ءوزىم ويلاپ تاپتىم.
— مۇندا تۇرا باستاعاننان بەرى عوي؟
— ءيا.
— لارري كەشەگى وقيعاعا دەيىن سول ۋولەن دەگەندى بۇرىن-سوڭدى كورىپ پە ەدى؟
— ەشقاشان.
— ال ءسىز ودان كورگەن زابىرلەرىڭىزدى لارريگە ايتىپ پا ەدىڭىز؟
— ءيا. سوسىن، ونىڭ ۇستىنە، ول لارريگە ءبىرىنشى بوپ تاپ بەرگەن.
— ءيا. مەن ءلارريدىڭ سىرىلىپ كەتكەن جەرىن كوردىم. ءلارريدىڭ سىزگە كەلگەنىن الدەكىمنىڭ كوزى شالىپ قالمادى ما؟
— بىلمەيمىن. ءلارريدىڭ ايتۋىنشا، ەشكىم بايقاماعان سياقتى.
— ال ءسىز قالاي ويلايسىز، ونى ... كوتەرىپ بارا جاتقاندا دا جان بالاسى كورمەدى مە؟
— مەن تەرەزەدەن قاراپ تۇردىم. كوشەدە ەشكىم بولعان جوق.
— ال قايتىپ كەلە جاتقاندا؟
— ەشكىم.
— مۇمكىن تاڭەرتەڭ شىعىپ بارا جاتقاندا كورگەن بولار؟
— ەكىتالاي.
— ال سىزگە بىرەۋلەر قىزمەت جاساي ما؟
— كۇن سايىن تاڭعى ساعات توعىزدا ءۇي سىپىرۋشى كەلىپ كەتەدى. ول ءبىر ساعاتتان ارتىق بوگەلمەيدى دە.
— ول ءلارريدى بىلە مە؟
— جوق.
— ءسىزدىڭ دوستارىڭىز، تانىستارىڭىز بار ما؟
— ەشكىم جوق. مەن جالعىز بولعاندى ۇناتامىن. ال لارريمەن تانىسقاننان بەرى جالپى ەشكىمدى كورمەيمىن. سوڭعى ۋاقىتتا ودان باسقا ماعان كەلەتىن ادام جوق.
— "سوڭعى ۋاقىتتا" دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟ دالىرەگىندە قاشاننان بەرى؟
— بەس ايدان بەرى.
— ءسىز بۇگىن سىرتقا شىقتىڭىز با؟
— جوق.
— سوندا نە ىستەدىڭىز؟
— جىلادىم، — دەدى ول اعىنان جارىلىپ، سوسىن قولدارىن قىسىپ، ءسوزىن ارى جالعادى.
— ماعان بولا وعان ءقاۋىپ ءتونىپ تۇر. مەن ول ءۇشىن قاتتى قورقامىن.
كيت ونى ىممەن تىنىشتاندىرىپ قويدى دا:
— ماعان تۋرا قاراشى! — دەدى.
قىز بۇعان كىرپىك قاقپاي تۋرا قارادى. يىعىنا جەلبەگەي جابا سالعان پالتوسىنىڭ جاعاسى اشىلىپ كەتتى دە، كيت ونىڭ تولقىعاننان جۇتقىنشاعى ءدىر-دىر ەتىپ تۇرعانىن بايقادى.
— ەگەر جاعداي ناسىرعا شاۋىپ، قىلمىسكەردى وسى ۇيدەن ىزدەيتىندەي كۇن تۋا قالسا، تىسىڭىزدەن بىردەڭە شىعىپ كەتپەسىنە ءسىز سەنە الاسىز با؟
قىزدىڭ كوزى ۇشقىندانىپ شىعا كەلدى. سوسىن ورنىنان تۇرىپ، كامين جانىنا باردى دا:
— مۇندا قاراڭىز! — دەدى. — ونىڭ ماعان سىيلاعان بارلىق زاتىن ءتىپتى فوتوسۋرەتىن دە ورتەپ جىبەردىم. مەندە قالعان تۇگى جوق.
كيتتە ورنىنان تۇردى.
— وتە جاقسى! سوسىن تاعى ءبىر سۇراق: ءسىزدى...پوليسيا بىلە مە... بىلاي... جەڭىل جۇرىستەرىڭىز ءۇشىن؟
قىز بۇعان شىنشىل دا مۇڭلى كوزدەرىن تىك قاداپ تۇرىپ، "جوق" دەگەندەي باسىن شايقاپ قويدى. كيت ىڭعايسىزدانىپ قالدى.
قىزدىڭ ەرىندەرى دىرىلدەپ كەتكەن، ءبىراق باسىن بۇعان باعىنىشتى تۇردە شايقاپ ەدى. سونان سوڭ كيتكە جاقىنداپ كەلىپ، ءتىپتى سىبىرعا جاقىن داۋىسپەن:
— وتىنەم، مەنەن ونى مۇلدەم الىپ قويماڭىزشى، — دەدى جالىنىشتى تۇردە. — مەن وتە اباي بولامىن. مەن وعان زيان كەلەتىندەي ەشتەڭە ىستەمەيمىن. ءبىراق مەن ونى اندا-ساندا بولسىن كورىپ تۇرعىم كەلەدى، ايتپەسە ءولىپ قالامىن مەن. وتىنەم سىزدەن، ءلارريدى مەنەن الىپ قويماڭىزشى! — ول بۇنىڭ قولىن ءوز قولدارىمەن ۇستاپ، قىسا ءتۇستى. كيت بىردەن جاۋاپ بەرگەن جوق. تەك نە زاماتتا عانا:
— ماعان سەنۋىڭىزگە بولادى. مەن ىنىممەن سويلەسكەن سوڭ، بىردەڭە ويلاستىرارمىن. الايدا ءبارىن ءوزىم ىستەيمىن، تۇسىنىكتى مە؟ — دەدى.
قىز بۇنىڭ قولىن ءسۇيىپ الدى، ونىڭ جۇپ-جۇمساق دىمقىل ەرىندەرى كيتتى الدەبىر قامقورلىق، سونىمەن قاتار ىڭعايسىز ءبىر قىزىق سەزىمگە بولەدى. سوسىن قولىن قالاي جۇلىپ العانىن ءوزى دە سەزبەي قالعان. بۇنى قىز "جابىسا بەرمە" دەپ تۇسىنگەندەي بولدى دا، يمەنە شەگىنشەكتەي بەردى. سوسىن كەنەت الدەنەدەن سەزىك العانداي تاستاي قاتىپ تۇرا قالدى دا:
— تىنىش! انە جەردە بىرەۋ بار! — دەدى ەستىلەر-ەستىلمەس سىبىرلاپ.
قىز ەسىككە ۇمتىلىپ بارىپ، شامدى وشىرە قويدى.
تۋرا وسى ساتتە ەسىك تە تىقىلداپ قويا بەرگەن. ۆاندانىڭ ۇرەيى ۇشىپ كەتكەنىن كيت بۇكىل بويىمەن سەزە قالدى. كىم بولدى ەكەن بۇل؟ قىز مۇندا لارريدەن باسقا ەشكىم بولمايدى دەگەنى قايدا! ەندەشە بۇل كىم سوندا؟ ەسىك قايتا قاعىلدى... بۇل جولى الگىدەن دە قاتتىراق. كيت ءوز بەتىنەن قىزدىڭ تۇنشىعا تىنىستاعان ىستىق لەبىن سەزدى: "مۇمكىن بۇل لارري شىعار؟ ەسىكتى اشايىن مەن!" كيت قابىرعاعا تىعىلا ءتۇسىپ، قىز ەسىكتى قالاي اشقانىن، نە دەپ سىبىرلاي ءتىل قاتقانىن، ءبارىن-بارىن باقىلاپ تۇردى.
— كىم بۇل؟ كىرىڭىز!
كيتتىڭ قارسى بەتىندەگى قابىرعادان اق جولاق شام جارىعى ءبىلىندى دە، بۇل وزىنە تانىس داۋىستى ەستىدى.
— بۇل مەنمىن عوي، ميسس! ءسىزدىڭ سىرتقى ەسىگىڭىز اشىق قالىپتى. قاراڭعى تۇسكەندە ونى جاۋىپ وتىرعانىڭىز دۇرىس.
و، قۇداي! تاعى سول پوليسمەن! ال كىنالى كيتتىڭ ءوزى: مانا سىرتقى ەسىكتى جابۋدى ۇمىتىپ كەتىپتى. ول ۆاندانىڭ قىمسىنا ءتىل قاتقانىن ەستىدى: "راقمەت سىزگە سەر!.." الىستاپ بارا جاتقان پوليسمەننىڭ اياق تىقىرى... ەسىك كىلتىنىڭ سىر ەتىپ بۇرالعانى...سوسىن ۆاندانىڭ قاراڭعىدا تۇرعان بۇنىڭ جانىنا قايتىپ كەلگەنى... ەندى ونى كورمەي تۇرعاندا — الگىندە عانا بۇنىڭ جۇرەگىن جۇمسارتا تۇسكەن ونىڭ جاستىعى مەن سۇيكىمدىلىگى، ءبارى-بارى دە بۇنىڭ قازىرگى ساتتەگى اشۋ-ىزاسىنا باسۋ بولا الماعان. ايەل اتاۋلىنىڭ ءبارى بىردەي، ءبارى وتىرىك ايتادى!
— ءسىز مەنى پوليسيا بىلمەيدى دەپ ەدىڭىز عوي؟ — دەدى بۇل جۇلىپ العانداي.
— مەن ولاردى بىلمەيدى دەپ ويلاعام، سەر. مەن كوپتەن بەرى كوشەگە شىققام جوق. لارريمەن تانىسقاننان بەرى، — دەدى ول كىنالى ادامداي مۇدىرە سويلەپ.
كيتتىڭ كوكىرەك تۇكپىرىندە بۇرق ەتە قالعان الگىندەگى جيىركەنىشتى وي مىنا ءسوزدى ەستىگەندە تىپتەن قوزا تۇسكەندەي بولدى. بۇنىڭ ءىنىسى، بۇنىڭ تۋعان شەشەسىنىڭ بالاسى، دجەنتلمەن جىگىت مىناداي قىزعا تاپ بولعان! وسى ءبىر قارعىس اتقان كەزدەيسوقتىق ونى جانىمەن دە، تانىمەن دە بۇل قىزعا بايلاپ تاستاعان! ۆاندا شامدى قايتا جاقتى. ءيا، ەشتەڭە ايتا المايسىڭ، سۇيكىمدى-اق! مىنا البىراعان بەت قانداي اپپاق! ەگەر ەرىندەرى مەن قوي كوزدەرى بولماسا، سابيدەي سۇيە بەرگىڭ كەلەدى، مۇندا جانە تاڭقالارلىق مەيىرىمدىلىك تە بىلىنەدى.
— مەن ەندى كەتەيىن، — دەدى بۇل. — ءبىراق ەسىڭىزدە بولسىن، لارري مۇندا كەلۋگە ءتيىس ەمەس، ءسىز وعان بارۋىڭىزعا بولمايدى. مەن ەرتەڭ ونى كورەمىن. ەگەر ونى شىن سۇيسەڭىز، وتە اباي بولعانىڭىز ءجون، وتە اباي!
— ءيا، ءيا، وتە اباي بولام، — دەدى ول كۇرسىنىپ. كيت ەسىككە بەتتەدى، قىز قابىرعا تۇبىندە تۇرىپ، بۇنىڭ سوڭىنان تەك مويىن بۇرىپ قانا قارادى؛ ونىڭ كوگەرشىن تەكتەس مومىن ءجۇزى مولدىرەگەن بەيكۇنا كوزدەرىمەن بىرگە: "بىزگە انىقتاپ قاراڭىزشى. ءبىز ەشتەڭەنى جاسىرىپ تۇرعامىز جوق. ءبارى-بارى دە بىزدە اشىق" دەپ تۇرعانداي ەدى.
كيت شىعىپ كەتتى.
سىرتقى ەسىكتىڭ اۋزىنداعى دالىزدە ول ءسال ايالداي تۇردى. پوليسمەنمەن تاعى دا كەزدەسىپ قالعىسى كەلمەگەن. تەكسەرىپ-قاراپ شىعۋىن ول ەندىگى اياقتاپ، الىستاپ كەتكەن دە بولار. وسىلاي دەپ ويلاعان كيت ەسىكتى اقىرىن اشىپ، كوشەگە كوز سالعان. ەشكىم جوق. ول وڭعا بۇرىلسام با، الدە سولعا قاراي كەتسەم بە دەپ ويلانىپ تۇردى دا، سوسىن جىلدام باسىپ، كوشەنى قيىپ ءوتتى. كەنەت...وڭ جاعىنان ءبىر داۋىس ەستىلگەن.
— قايىرلى ءتۇن، سەر.
كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ ءبىرىنىڭ الدىندا تاعى دا ماناعى پوليسمەن تۇر! ول، ارينە، بۇنىڭ قايدان شىققانىن كوردى! تۇلا بويى ءدىر ەتە قالعان كيت: "قايىرلى ءتۇن!" دەپ، مىڭگىر ەتە قالدى دا، اسىعىس ءجۇرىپ كەتتى.
بۇل شيرەك ميلدەي ءجۇرىپ وتكەندە عانا جاڭاعى جاعىمسىز اسەردەن ارىلىپ، ونىڭ ورنىنا ىزالى ءبىر ويعا تاپ بولعان: بۇنى، كيت داررانتتى، جەزوكشە قاتىنعا تۇراقتى كەلىپ تۇراتىنداردىڭ ءبىرى دەپ ءبىلدى-اۋ الگى پوليسمەن! بۇنىڭ ءبارى قانداي وكىنىشتى، قانداي جيرەنىشتى! بۇل ءوزىن قۇددى بوققا باتقانداي سەزىندى، سوسىن لوگيكالىق ناقتى وي-تۇجىرىمدارى قايتا قالپىنا كەلگەنشە ميى مۇز قۇرسانىپ تۇرىپ العان. بۇل، ارينە، وزىنە كەرەكتىڭ ءبارىن ءبىلىپ الدى. ءوزى ويلاعاننان گورى قاۋىپسىزدەۋ بولىپ شىقتى. ول ايەلدىڭ كوزدەرى! ءسوز جوق، ول — لارريگە كەرەمەت بەرىلگەن، ونى ساتىپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس. ءيا! لارري وڭتۇستىك امەريكاعا ما، الدە شىعىسقا ما — مەيلى قايدا بولسىن، قاشىپ كەتۋگە ءتيىس. ءبىراق بۇل دا كيتتىڭ كوڭىلىن اسا كوتەرە المادى. ونىڭ ەسىنە قايتا-قايتا جاڭاعى ۇقىپسىزداۋ جينالعان جاداۋ بولمە تۇسە بەرگەن: شىندىعىندا ول — بولمە ەمەس، ادامنىڭ اسقاق سەزىمى، ءمولدىر ماحابباتى تۇنشىعىپ جاتقان تار قاپاس، تەمىر تورداي ەدى. سول قاپاس، سول تەمىر توردىڭ ىشىندە وتىرعان جاپ-جاس ايەلدىڭ بەيكۇنا ءجۇزى قانداي! ادالدىق، شىنشىلدىق، كورگەن كوزدى سۇيسىندىرمەي قويمايتىن سيرەك كەزدەسەتىن سۇلۋلىق، ءبارى-بارى دە سول الاقانداي البىراعان بەتتە تۇنىپ تۇرعانداي!
ءيا، ءبارى-بارى دە بۇنىڭ كوز الدىنان كەتەر ەمەس... قاپ-قاراڭعى اركانىڭ استى... كوشەدەگى كەزبە ءجاسوسپىرىم... ونىڭ: "قىلمىسكەردى ءالى ۇستاعان جوق!" دەگەن كوڭىلدى داۋىسى... سوسىن بۇنىڭ، كيتتىڭ موينىنا وراتىلا كەتكەن قىزدىڭ جالاڭاش قولى، قاراڭعىدا تۇنشىعا شىققان ىستىق لەپتى سىبىر... سوسىن تاعى دا ونىڭ بۇعان سونشاما سەنىممەن قاراعان بالاڭ ءجۇزى...كيت كەنەت توقتاي قالدى. سايتان العىر، نە بولدى ءوزى بۇعان! كوز الدىندا ەبەلەكتەگەن بۇل نە ەلەستەر؟ تۇعىرى جوق، تۇرلاۋى جوق، بۇل قانداي ويلار سوندا؟
كيت ەسىن بىردەن جيناپ الا قويدى: ءبىر مينۋت وتپەي-اق كۇندەلىكتى ءومىردىڭ قالىپتى كورىنىستەرى كوز الدىندا قايتا ويناپ شىعا كەلدى دە، جاڭاعى جامىراعان ەلەستەردى ءبىر-اق ساتتە جوق قىلدى. الگىندەگىسى ءبارى ەندى ءتۇس سەكىلدى كورىنگەن. ءيا، ءتۇس، اقىلعا سىيماس ءتۇس! كۇلكىلى! بۇل، بۇل كيت داررانت، قايداعى ءبىر حارام دا قيالي ويعا شىم باتقانىن قاراي گور!..
كيت وزىنە بۇرىننان تانىس سترەند كوشەسىنە دە جەتتى اقىرى؛ ول كۇن سايىن سوتتاعى كۇندەلىكتى جۇمىسىنا وسى كوشەمەن بارۋشى ەدى. جوق، بۇنىڭ ءبارى — انشەيىن عاجايىپ ءتۇس! بۇل شىنايى ومىردەن شىن الشاقتاپ كەتكەندەي — ەندى تەك وزىنە تانىس زاتتار ارقىلى: دۇكەندەردىڭ ماڭدايشالارىن وقىپ، جۇرگىنشىلەر جۇزىنە قاراپ، ءوزىن جيناقتاپ الۋى كەرەك. الىستا، داڭعىلدىڭ سوناۋ باسىندا ەسكى شىركەۋ كورىنەدى، ال ودان دا ارىدە سوت ءۇيىنىڭ سۇلباسى قاراۋىتادى. مىنە، ءورت دابىلىن قاققان قوڭىراۋ ءۇنى كۇمبىرلەدى، سوسىن بۇنىڭ جانىنا تۇياقتارى دۇرسىلدەپ، مەتالل ابزەلدەرى جارقىلداپ، اتتار شاۋىپ ءوتتى. وسى كورىنىس، وسى دىبىستىڭ ءبارى دە كادىمگى ومىردەگى، ادەتتەگى قۇلاققا جاعىمدى، كوزگە تارتىمدى دۇنيەلەر. ءبىر بۇرىشتان قۇيرىعى بۇلتىڭداپ شىعا كەلگەن ايەل بۇعان باس يزەپ: "قايىرلى كەش!" دەپ وتە بەردى. ءتىپتى بۇل دا ادەتتەگى جاعداي، ءتىپتى بۇعان دا ءىشىڭ ءجىبيدى. مىنە، ەكى پوليسمەن ءبىر ماس ادامدى ەكى قولىنان دەدەكتەتىپ، سۇيرەپ بارادى. بۇل كورىنىس تەك قىزىقتاۋدى، جاراتپاۋدى، جەك كورۋدى عانا تۋعىزادى. سەبەلەپ جاڭبىر جاۋا باستادى، ونىڭ بەتكە تيگەن ساپ-سالقىن تامشىلارى كيتتىڭ تۇلا بويىن سەرگىتىپ جىبەرگەندەي ەدى: بۇل دا كۇن سايىن كيت كورىپ جۇرگەن كادىمگى ءومىردى ەسكە سالادى!
بۇل كوشەنى قيىپ وتۋگە بەت الدى. مىنە، سوڭعى ومنيبۋس1 تا زىرلاپ كەتىپ بارادى، كەبتەر2 دە ەندى جىن قاققانداي ارلى-بەرلى زۋلاپ جاتىر. كۇن سايىن ادام الدىنا سان باراتىن مىناداي قاۋىپ-قاتەرلەر بۇنى كوڭىلسىز ويلاردان ءبىراز ارىلتىپ تاستاپ ەدى. بەتىنە جاڭبىر تامشىلارى تىرس-تىرس تيەدى، ەكيپاجدار جانىنان زۋ-زۋ ەتىپ وتە شىعادى، سترەندتى ارتقا تاستاعان سوڭ، كيت وزىنە تاعى دا سەنىممەن قاراي باستاعان، سوسىن كوكىرەگىن تەمىر توستەي قىسىپ تۇرعان الدەبىر جايسىز سەزىمدى بويىنان سىلكىپ تاستاپ، ۇيىنە بۇرىلۋ ءۇشىن كىلت سول جاق كوشەگە ءتۇسىپ ەدى. ءبىراق قاراڭعى تۇيىققا كىرە بەرىپ... توقتاي قالدى. تۇيىقتىڭ ءبىر بۇرىشىندا تۇرعان پوليسمەن... ول دا بەرى بۇرىلدى. مۇمكىن ەمەس. تاعى دا سول ما، قۇداي-اۋ! جوق-جوق، نەتكەن ەسۋاستىق! بۇل جىگىتتەر بىر-بىرىنە قالاي ۇقسايدى دەسەڭشى! ابسۋرد!
كيت العا قاراي ەنتەلەي ۇمتىلىپ كەلىپ، ۇيىنە كىرىپ كەتتى. دەگەنمەن باسقىشپەن جوعارى كوتەرىلىپ بارا جاتىپ، تەرەزە پەردەسىنىڭ ءبىر شەتىن سىرىپ، كوشەگە كوز تاستاۋدى دا ۇمىتقان جوق: پوليسمەن ۇيدەن جيىرما بەس قادامداي جەردە ماڭعاز باسىپ كەتىپ بارادى ەكەن، بۇل جۇرىسىنە قاراعاندا، ەشتەڭەگە كوڭىل اۋدارماعان سەكىلدى.
IV
كيت ادەتتەگىدەي تاڭعى بەستە ويانىپ كەتكەن؛ كەشەگى وقيعالاردان باسى تاپ-تازا ەدى. ءبىراق كابينەتىنە كىرىپ، ولەۋسىرەي جانىپ تۇرعان شام مەن كاميندەگى بىقسىعان وتتى، ۇستەلدەگى دايىنداپ قويعان كوفەنى كورگەن كەزدە، ەسىنە قاي-قايداعى سۇمدىق جايلار قايتا تۇسە بەرگەن — كەشە لارري قابىرعا تۇسىندا تۇرعاندا، كابينەت قالاي كورىنسە، ءقازىر دە ءدال سولاي كورىنەدى؛ ءبارى دە ءباز قالپىندا. كيت شامالى ۋاقىت كوڭىلسىز ويلارعا بەرىلگىسى كەلمەي ىشتەي ارپالىسىپ تۇردى دا، سوسىن كوفە ءىشىپ، بوي سەرگىتىپ الىپ، سوتتا بۇگىن قارالاتىن ءىس بويىنشا ادەتتەگى ءۇش ساعاتتىق دايىندىق جۇمىسىنا وتىردى.
بۇل وزىنشە الدىنداعى قاعازداردى وقىعان بولادى، ءبىراق ءبىر ءسوزىن تۇسىنەر ەمەس. قايداعى ءبىر قۇبىجىق ەلەس، بۇلدىر بەينەلەر كولبەڭ-كولبەڭ ەتىپ، كوز الدىنان كەتپەي-اق قويعان، ءسويتىپ جارتى ساعاتتان استام وزىنە-وزى كەلە الماي ەسەڭگىرەدى دە وتىردى. اقىر سوڭىندا بۇگىن سوتتا قارالاتىن ىسكە بايلانىستى ساعات ون جارىمدا ءسوز سويلەيتىنى ەسىنە ءتۇسىپ، وعان از دا بولسا دايىندىقپەن بارۋ ءۇشىن ءوزىن ءبىراز قيناپ كورىپ ەدى، ءبىراق جۇرەكتەگى الدەبىر مازاسىزدىق ويىن ءبارىبىر سان ساققا جۇگىرتىپ، بەرەكەسىن قاشىرا بەرگەن. سويتسە دە سەگىز جارىمدا ورنىنان تۇرىپ، مۇزداي سۋعا شومىلىپ العان كەزدە، كيت ءوزىنىڭ ۇستامدىلىعىنا ءتانتى بولعانى بار. ول توعىز جارىمدا لارريدە بولۋعا ءتيىس. پاروحود ارگەنتيناعا ەرتەڭ جۇرەدى. لارري دەرەۋ اتتانىپ كەتۋى ءۇشىن جولىنا اقشا تاۋىپ بەرۋى كەرەك. كيت تاڭعى تاماق ۇستىندە ادەتتەگىدەي گازەتكە كوز جۇگىرتىپ وتىرىپ، كەنەت... كوزى مىناعان تۇسكەن:
"سوحوداعى كىسى ءولىمى جونىندە.
كەشە تاڭەرتەڭ گلاۆ-لەيندەگى اركا استىنان تابىلعان، تۇنشىقتىرىلىپ ولتىرىلگەن
ادامنىڭ كىم ەكەنىن پوليسيا تۇنگە قاراي انىقتادى".
جاقسى بولعاندا، كيت تاماعىن ءىشىپ بولىپ قالعان، ايتپەسە قۇسىپ جىبەرەر مە ەدى، كىم ءبىلسىن. ءدال وسى ساتتە ءلارريدىڭ تەمىر توردىڭ ار جاعىندا وتىرۋى ابدەن مۇمكىن! ءتىپتى ونى الدەقايدا بۇرىن، كيت كەشە كەشكىسىن انا ايەلدە بولىپ قايتقانعا دەيىن-اق وتىرعىزىپ قويۋى كادىك! ەگەر لارري ۇستالسا، ول ايەلدى دە جاۋاپقا تارتادى. سوندا بۇنىڭ ءوز جاعدايى نە بولادى؟ اقىماق! اركاعا بارىپ، انا ايەلدى كورىپ نەسى بار ەدى! سوندا پوليسمەن كيتتىڭ ءار قادامىن اڭدىپ جۇرمەسىنە كىم كەپىل! قىلمىسقا جاناما قاتىسۋشى! ول — لاۋازىم يەسى كيت داررانت، كورولدىكتىڭ ادۆوكاتى! بۇل تەك قاھارماندىققا تەڭ قايرات-جىگەرمەن بويىنداعى ۇرەي-قورقىنىشتى جەڭىپ شىعۋعا ۇمتىلدى. ۇرەيگە بەرىلۋ ەش ۋاقىتتا جاقسىلىققا اپارمايدى. ءبارىن ولشەپ-پىشىپ، قاۋىپ-قاتەردىڭ بەتىنە تۋرا قاراۋ كەرەك. كيت ءوزىن زورلاپ تۇرىپ سابىرعا ءتۇسىرىپ، قاجەتتى قاعازدارىن اسىقپاي جيناپ الدى دا، سىرتقا شىققانشا ءتىپتى ەكى-ۇش حاتتى قاراپ، وقىپ تا شىقتى. سوسىن كەبتى شاقىرىپ، فيسروي-ستريتكە ءجۇرىپ كەتتى.
وسى ءبىر تۇماندى تاڭدا، بۇل ءلارريدىڭ ءۇيىنىڭ الدىندا تۇرىپ، ازىرگە بىرەۋ ەسىكتى اشقانشا ءوزىن اسقان باتىل، قاجەت كەزىندە نە ىستەيتىنىن بىلەتىن ادام رەتىندە دايىنداپ ۇلگەرگەن. راس، ەسىك اشىلعان كەزدە: "ميستەر داررانت ۇيدە مە؟" دەگەندى سابىرلى سۇراپ: "ول ءالى تۇرعان جوق، سەر" دەگەن جاۋاپتى ەنجار تىڭداۋ ءۇشىن دە بۇعان ۇلكەن ۇستامدىلىق كەرەك ەدى. بۇل سوعان جەتتى دە.
— تۇك ەتپەيدى، مەن وعان كىرىپ شىعۋىم كەرەك. مەنىڭ ءاتى-جونىم — كيت داررانت.
لارري جاتقان بولمەگە جەتكەنشە ول: "مەيلى كىم تۇتقىندالسا دا، بۇل — ساتىمەن بولعان ءىس. پوليسيا ءبىراز شاتاسادى، ءبۇل ارالىقتا لارري كوز كورمەسكە اتتانىپ ۇلگىرەدى. سوڭىنان قىزدى دا جىبەرۋ كەرەك، ءبىراق ونىمەن بىرگە ەمەس" دەگەن ويدى ساناسىندا ءپىسىرىپ تە الدى. كيتتىڭ بويىنان ەندى سەكەم-سەزىك، ۇرەي-قورقىنىش دەگەندەر ءىزىم-عايىم جوعالعان، ونىڭ ورنىنا تەك باتىلدىق قانا ۇستەم بولا باستاپ ەدى. جاتىن بولمەگە ول ءبىر ءتۇرلى تىكسىنە، تىجىرىنا كىردى. لارري جالاڭاش قولدارىن ۇيپا-تۇيپا باسىنىڭ استىنا ايقاستىرا سالىپ، تەمەكىسىن بۋداقتاتا تارتىپ، شالقاسىنان جاتىر ەكەن؛ جانىنداعى ورىندىق ۇستىندە — شاشىلعان تەمەكى تۇقىلدارى، بولمە ءىشى — كوك ءتۇتىن. بەيشارانىڭ جاعى سۋالىپ، بەتى بوزارىپ، كوز الدى كولكىلدەپ ابدەن بىتكەن — ادام ەمەس، ارۋاق دەرسىڭ.
لارري كوك ءتۇتىن اراسىنان كيتكە كوزىن سۇزە قاراپ:
— ءيا، قالاي ويلايسىڭ، قانداي ۇكىم بولۋى مۇمكىن؟ ءومىر بويلىق تۇرمە جانە قىرىق فۋنت ايىپ تولەۋ؟
ونىڭ بالالىق جەڭىل پايىمى كيتتىڭ ىزاسىن كەلتىردى. ءيا، بۇل — باسىنان باقايشاعىنا دەيىن ءلارريدىڭ تۋرا ءوزى. كەشە عانا سۇمىرەيىپ، ۇرەيى ۇشىپ تۇرعان ول ەندى: "ماعان ءبارىبىر!" دەگەندەي باتىرسىنعان بولادى.
— سەنىڭ نە، ءالى دە قالجىڭداۋعا شاماڭ بار ما؟ — دەدى بۇل قىستىعىپ.
لورەنس قابىرعاعا قاراي اۋناپ ءتۇستى.
— باسقا مەندە نە قالدى! فاتاليست! قانداي وڭباعان مىنەز!
— مەن وعان بارىپ كەلدىم.
— سولاي ما؟
— ءيا، كەشە كەشكە. ول قىزعا سەنۋگە بولادى.
لورەنس مىسقىلداي كۇلدى.
— مەن ساعان ايتتىم عوي.
— ماعان كوز جەتكىزۋ كەرەك بولدى.لارري، سەن دەرەۋ كەتۋىڭ كەرەك. ال قىز كەلەسى پاروحودقا وتىرادى. ەكەۋىڭ بىرگە كەتۋلەرىڭە بولمايدى. سەنىڭ اقشاڭ بار ما؟
— جوق.
— جول شىعىنىڭدى ءوزىم كوتەرىپ الامىن، سوسىن ءبىر جىلعا جەتەرلىك اقشاڭدى دا قالتاڭا سالىپ بەرەم. ءبىراق تەزىرەك قيمىلداۋ كەرەك. و جاققا جەتكەن سوڭ، قايدا ورنالاسقانىڭدى ايتىپ، تەك مەنىڭ وزىمە عانا حابارىڭدى بەر.
لارري ءبارىن دە ءتۇسىندىم دەگەندەي تەرەڭ تىنىس الدى.
— كيت، سەنىڭ مەنەن اياعان جاقسىلىعىڭ جوق. ءومىر بويى سولاي. نەگە ويتەتىنىڭدى جانە تۇسىنبەيمىن.
— كوپ ءسوزدى قوي... ەرتەڭ پاروحود ارگەنتيناعا جۇرەدى. ساعان قۇداي بەردى، پوليسيا بىرەۋدى ۇستاپ الىپتى. گازەتتەن وقىدىم.
— نە دەيدى؟
تەمەكى جەرگە قۇلاپ ءتۇستى، ورنىنان اتىپ تۇرعان لارري قالشىلداپ-دىرىلدەپ، ارقاسىن توسەك باسىنا تىرەپ تۇرا قالدى. كوزى الارىپ كەتكەن.
— نە دەپ تۇرسىڭ سەن؟
كيت بارماعىن تىستەدى: "نەتكەن اقىماقپىن! نەگە عانا ايتتىم بۇنى؟ ونىڭ جانىنا بۇل قاتتى باتاتىنىن قالايشا ەسكەرمەدىم مەن؟ ەندى نە بولادى؟"
لورەنس ماڭدايىن سىعىمداپ ۇستاپ، توسەككە وتىرا كەتتى.
— بۇلاي بولار دەپ ويلاعان جوق ەدىم، — دەدى ول مىڭگىرلەپ. — قۇرىعان جەرىم وسى ەندى!
كيت ىنىسىنە قادالا قارادى. لورەنستىڭ ورنىنا باسقا بىرەۋدىڭ تۇتقىندالعانىنا بۇل قاتتى قۋانىپ كەلىپ ەدى، ماسەلە بۇلاي بولادى دەپ كىم ويلاعان! قانداي ەسسىزدىك!
— بۇعان نەسىنە قينالدىڭ؟ — دەدى بۇل اپتىعا سويلەپ. — كىناسىز ادامعا قانداي ءقاۋىپ بار! ولار ءاردايىم ۇستايتىن ادامنان بۇرىن باسقانى ۇستايدى. تەك سەنىڭ جولىڭ بولىپ كەتتى. بار-جوعى وسى! بۇل جاعدايدا ءبىز تەك ۋاقىتتان ۇتامىز.
ءىنىسىنىڭ وسى ءبىر بەت-جۇزىندەگى بەيكۇنا قالپىنان ءارقاشان الدەبىر مۇڭ مەن بۇعان دەگەن رياسىز سەنىمدى اڭعارۋشى ەدى. سونداي ساتتە كيتتىڭ جۇرەگى ەلجىرەي قالاتىنى دا بار.
— لارري، تىڭداپ ال، — دەدى بۇل جۇمساقتاۋ ۇنمەن. — بۇل وتە قيىن ماسەلە، بۇنىمەن ويناۋعا بولمايدى. ال اناۋ ادام جونىندە الاڭ بولماي-اق قوي. ءبارىن دە ماعان تاپسىر دا، ءوزىڭ جولعا دايىندال كايۋتاعا بيلەت الىپ، باسقاسىن دا ازىرلەپ قويامىن. مىنە، اقشا، كەرەك-جاراعىڭدى ساتىپ ال بەس پەن التىنىڭ اراسىندا ساعان كەلىپ، ءبارىن ايتىپ كەتەمىن. تەك ءوزىڭدى قولعا ال، باۋىرىم. كەيىن ۆاندا سەنى قۋىپ جەتىپ العان سوڭ، ەكەۋىڭ چيلي اسىپ كەتىڭدەر، نەعۇرلىم الىسقا كەتسەڭدەر، سوعۇرلىم ءقاۋىپسىز بولاسىڭدار. قىسقاسى، ەكەۋىڭ تەزىرەك جوعالۋعا تيىسسىڭدەر. ال، مەن كەتەيىن. سوتتىڭ الدىندا ماعان بانككە كىرىپ شىعۋىم كەرەك.
سوسىن بۇل ءىنىسىنىڭ بەتىنە قاراپ تۇرىپ:
— سەزەسىڭ بە، سەن ءوزىڭدى عانا ەمەس، مەنى دە ويلاۋىڭ كەرەك. سولاي ەمەس پە؟ مىقتى بول، باۋىرىم. تۇسىنەسىڭ عوي؟ — دەدى.
لارري بۇعان سول مۇڭلى، سول سۇراۋلى جۇزىمەن جاۋتاڭداي قارادى. كيتتىڭ تاعى دا قايتالاپ: "تۇسىنەسىڭ عوي؟" دەگەنىنە، "ءيا" دەدى دە قويدى.
كيت جولدا كەتىپ بارا اتىپ: "قىزىق ادام! تۇسىنبەي-اق قويدىم وسىنى... جانە ءومىر باقي تۇسىنبەي دە وتەتىن شىعارمىن" دەدى ىشتەي. سونان سوڭ الداعى ۋاقىتتا ءىس جۇزىندە نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ويلاپ كەتكەن.
بانكتە ول 400 فۋنتقا چەك جازدىرىپ الدى، ءبىراق كاسسير اقشا ساناپ جاتقاندا، كيتتىڭ ويىنا تاعى ءبىر ءقاۋىپ ورالعان. قۇدايىم-اۋ، مۇنداي جۇمىستى مايدان قىلشىق سۋىرعانداي ەتىپ جاساماۋشى ما ەدى! ۋاقىتتىڭ مۇنشاما تارلىعىن ايتساڭشى! بانكنوت بويىنشا كەز كەلگەن ادامنىڭ ىزىنە تۇسۋگە بولادى. سوندا قىلمىسقا "جاناما قاتىسى" بار ادام كوزدەن تاسا قالۋى مۇمكىن بە؟ جو-جوق، بارلىق ىسكە كۇدىكتەنە قاراۋعا بولماس. ايتپەسە، لارريدەن قالاي قۇتىلادى؟ ۇلكەن قاۋىپتەن امان قالۋ ءۇشىن كىشى تاۋەكەلگە بەل بۋعان ءجون. بانكتەن كەيىن كيت پاروحود كومپانياسىنا ءجۇرىپ كەتتى. ول لارريگە بيلەت الىپ بەرۋگە ۋادە بەرگەنى راس، ءبىراق ءىستى بۇلاي ىستەۋگە بولمايدى. دەمەك ءوز ءاتى-جونىن اتاماي، تەك بيلەت بار ما، جوق پا — سونى عانا سۇرايدى. بۇل بوس بيلەت بار ەكەنىن ءبىلىپ العان سوڭ، بەتىن سوتقا بۇرعان. ەگەر ۋاقىتى بولسا، جولاي پوليسياعا سوعىپ، تۇتقىندالعان ادامنىڭ جايىن دا ءبىلىپ شىعار ەدى، دەگەنمەن بۇل دا ءقاۋىپسىز ەمەس: بۇنى وتە جاقسى بىلەدى. بۇل تۇتقىنداۋدىڭ سوڭى نە بولار ەكەن؟ قويشى سونى، نە بولار دەيسىڭ! جۇرتتى تىنىشتاندىرۋ ءۇشىن بىردەن بىرەۋدى تۇتقىنداي سالۋ پوليسيانىڭ باياعى ادەتى ەمەس پە!
ەندى ءبىر ساتتە وعان بولعان جايدىڭ ءبارى تاعى دا اقىلعا سىيماس تۇستەي بوپ كورىندى: ونى ىستەگەن لارري ەمەس، ناعىز قىلمىسكەر ۇستالدى! ءبىراق وسى مەزەتتە بۇنىڭ كوز الدىنا ۆاندانىڭ ءتۇرى ادام شوشىرلىقتاي وزگەرىپ: "ونىڭ قۇلاپ بارا جاتقانىن ىلعي دا كورىپ تۇرامىن!" دەپ ديۆانعا بۇك ءتۇسىپ وتىرا كەتكەنى ەلەستەي قالعان. ويپىرماي، بۇل نە سۇمدىق!
بۇل كۇنى تاڭەرتەڭ سوتتا كيت ادەتتەگىدەن دە سەنىمدى ءارى لوگيكالى تۇردە ادەمى سويلەدى. ال تۇسكى تاماق كەزىندە سىرتقا شىعىپ، ەڭ ءوتىمدى دەگەن اقشامدىق گازەتتەردى ساتىپ العان. ءبىراق ولاردا سوڭعى جاڭالىقتار جوق ەكەن، ءسويتىپ ۇستالعان تۇتقىن تۋرالى ەشتەڭە بىلە الماعان ول سوتقا قايتا ورالىپ ەدى. سوسىن جۇمىس اياعىندا پاريگى مەن مانتياسىن شەشىپ تاستاسىمەن بىردەن رەپورتەرلەردىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرىپ، كەزەك كۇتتىرمەس بارلىق جۇمىسىن تىندىرىپ بولعان سوڭ، ول سىرتقا شىقتى دا، جولاي گازەت ساتىپ الىپ، چانسەري-لەينگە قاراي جاياۋ تارتقان. ول جەردە كەبتى شاقىرىپ الدى دا، قايتادان فيسروي-ستريتكە اتتاندى.
V
كيت كەتكەننەن كەيىن لورەنس توسەگىندە ۇزاق وتىرعان. جازىقسىز ادامعا ەشقانداي ءقاۋىپ جوق! ايگىلى ادۆوكات كيت سولاي دەيدى! ءبىراق بۇعان يلانۋعا بولا ما؟ وسىنداي جاعدايدا بۇل ۆاندانى ەرتىپ الىپ، 8000 ميل جەرگە زىتىپ وتىرسا، ول بەيشارانىڭ كۇنى نە بولادى؟ شىندىعىندا، بۇل، وسى لارري ىستەگەن قىلمىس ءۇشىن مۇمكىن ونى ءولىم جازاسى دا كۇتىپ تۇرعان بولار.
وتكەن تۇندە لارري مۇلدە كۇيرەپ بىتكەن دە، مىناداي شەشىمگە كەلگەن: بارىنە دە دايىن بولۋ كەرەك. كيت كىرىپ كەلگەن كەزدە بۇل "پوليسياعا بەرىل!" دەگەن ءسوزدى ەستىسە، وعان ءسوزسىز دايىن وتىر ەدى. قالعان عۇمىرىن تەمەكىنىڭ تۇقىلىنداي لاقتىرىپ تاستاۋ — سول ساتتە بۇعان تۇك ەمەس-تى. ءبىراق ودان ەستىگەنى باسقا بولدى، ونىڭ ءسوزى بۇنى قۋانىشقا بولەدى، ءۇمىتىن تۇتاتتى. باسقا ءبىر ەلگە كەتىپ قالۋ، جاڭاشا ءومىر ءسۇرۋ! جانە سول ايەلمەن بىرگە! ول جەردە ءبۇل ەشتەڭە ويلامايتىن بولادى، ول جەردە ءتىپتى انا جەكسۇرىندى جەر جاستاندىرعانىنا قۋاناتىن دا شىعار. ول جەردە! جاڭا كۇننىڭ شۋاعىندا جانىڭ جادىراپ، ءتانىڭ راقاتقا باتادى، مىنا تۇماندى ارالداعى سياقتى ءوزىن ولتىرۋگە، سوتتاۋعا ءماجبۇر ەتەتىن دەلقۇلىلار و جاقتا كەزدەسپەيدى. لارري ونى ادەيى ولتىرگىسى كەلمەسە دە، ول جەكسۇرىن وزىنە لايىقتى جازاسىن الدى. ءبىراق مىنا تۇتقىندالعان ادامدى ايتساڭشى! بۇگىن، نە ەرتەڭ ونى سوتتايدى. ءبۇل بارىپ كورسە عوي، ءوزى ىستەگەن، وسى لارري ىستەگەن قىلمىس ءۇشىن و بەيشارانى قالاي ايىپتاپ، قالاي سوتتايتىنىن! لارري اششى كۇلدى. بۇنىڭ ورنىنا كىمدى ولار دارعا اسقالى جاتقانىن بارىپ تىڭداسا قايتەدى؟ لارري كيىندى، ءبىراق قولدارى دىرىلدەپ، ساقال-مۇرتىن قىرا المادى دا، شاشتارازعا بارىپ شىعۋدى ءجون كوردى.
شاشتارازدا بۇل كيت ايتقان حاباردى وقىدى. گازەتتە تۇتقىندالعان ادامنىڭ ءاتى-جونى دە جازىلىپتى: "دجون يۆەن، مەكەنجايى بەلگىسىز". ونى باۋ-ستريتتە سوتتايدى ەكەن. ءيا، بارىپ كورۋى كەرەك!
لارري سوت ۇيىنە كىرىپ، قارا توبىردىڭ اراسىنا كىرىپ كەتكەنشە سىرتقى ەسىكتىڭ الدىنا ءۇش رەت بارىپ، ءۇش رەت قايتقان ەدى.
زالدا ادام لىق تولى ەكەن، سىبىر-كۇبىر سوزگە قاراعاندا، بۇگىن جۇرتتىڭ مۇندا كوبىرەك جينالۋى سوحوداعى كىسى ولىمىنە بايلانىستى كورىنەدى. مۇندا ءبىر كۇننىڭ ىشىندە وسىنشاما ءىس قارالادى دەگەنگە لارري تۇسىندە بولماسا، وڭىندە سەنبەس ەدى، ال ەندى مىنە، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ءبىر ىستەن كەيىن ءبىر ءىس سوت الدىنان ءوتىپ جاتىر. ال الگى بەيشارانىڭ كەزەگى قاشان كەلەر ەكەن... كەنەت ءبۇل كەشە ءوزى اركا استىندا كورگەن ادامىن كوزى شالىپ قالدى: ءتۇرى كەشەگىدەن دە ۇسقىنسىز — البا-جۇلبا، بەتى ايعىز-ايعىز، كوزى شاراسىنان شىعارداي باقىرايىپ كەتكەن، تازى يتتەردىڭ ورتاسىنا تۇسكەن لاقسا كارى ماقۇلىقتاي بوپ، ەكى پوليسمەننىڭ يتەرمەلەۋىمەن ءيتيىپ ايىپتالۋشىنىڭ ورىندىعىنا قاراي بەتتەپ بارادى ەكەن.
زال ىشىنەن "وبال جوق" دەگەندەي اشۋ-ىزالى سىبىر-كۇبىر ەستىلدى، ال لورەنس ءوز ورنىنا ايىپتالىپ وتىرعان ادامنىڭ وسى ەكەنىن ويلاعاندا، جۇرەگى شىم ەتە قالدى، سوسىن وعان جولاي جولداستىق جاناشىرلىعىن سەزدىرىپ ۇلگەردى. بۇدان ءارى ونىڭ بارلىق سەزىمىن سوتقا ول نە دەپ جاۋاپ بەرەدى ەكەن دەگەن قىزىعۋشىلىعى باسىپ كەتكەن. كۋالەردەن جاۋاپ الۋ ۇزاققا سوزىلعان جوق. ۋولەن تۇرعان ءقوناقۇيدىڭ قوجاسى ءمايىتتى تانىعانىن جانە ول ولەر كۇنى تۇسكى تاماق ۇستىندە، ونىڭ ساۋساعىنان جىلان سياقتى التىن ساقينا كورگەنىن العا تارتتى. ال ءوسىمقور كەشە تاڭەرتەڭ ءبىرىنشى كليەنتى — وسى وتىرعان ايىپتالۋشى بولعانىن، ول العان قارىزىنا كەپىل رەتىندە مىنا ساقينانى قالدىرىپ كەتكەنىن ايتتى. ال پوليسمەن ءقازىر يۆەن اتىمەن بەلگىلى بوپ وتىرعان وسى ادامدى گلاۆ-لەيننەن بىرنەشە رەت كورگەنىن، ءتىپتى ەكى رەت وعان اركا تۇبىنە قونۋعا رۇقسات بەرمەگەنىن تىلگە تيەك ەتتى. سوسىن كەلەسى پوليسمەن يۆەندى ءتۇن ورتاسىندا تۇتقىنداعاندا، ول: "ءيا، ونىڭ ساۋساعىنان ساقينانى سىپىرىپ العان مەنمىن. ءبىراق ول بۇل ۋاقىتتا ءولىپ قالعان ەكەن... ارينە، بۇلاي ەتۋگە بولمايتىنىن مەن بىلەم... مەن وقىعان-توقىعانى بار اداممىن... كەپىلدىككە ساقينانى قالدىرۋىم وتە اقىماقتىق بولعان. مەن كورگەن كەزدە ولگەن ادامنىڭ قالتاسى اقتارىلىپ جاتىر ەدى" دەگەنىن مالىمدەدى.
ونىڭ ورنىندا سەن وتىرۋعا ءتيىس ادامعا بەتپە-بەت قاراپ وتىرۋ قانداي قيىن ەدى؛ قانتالاپ تۇرعان اناۋ كىشكەنتاي قوڭىر كوزدەر قالىڭ جۇرتتىڭ اراسىنان قاشان ماعان قادالار، سوندا وعان قاي بەتىممەن قارايمىن دەپ كۇتىپ وتىرۋدىڭ ءوزى ءبىر توزاق ەكەن عوي!
ال ول بەيشارا قوياننىڭ كوجەگىندەي ءبۇرىسىپ، ءبىر بۇرىشقا تىعىلا تۇسەدى — كوزىندە قايعى، بەتىندە ابىرجۋ، بۋرىل ساقالى مەن شاشى ۇيپا-تۇيپا، ولەۋسىرەگەن جانارى قارا توبىرعا جاۋتاڭ-جاۋتاڭ ەتەدى. لورەنس بار كۇشىن جيناپ، ءوزىن ارەڭ ۇستاپ وتىر. ارتىنشا: "ءىستى قاراۋ كەيىنگە قالدىرىلادى!" دەگەن داۋىس ەستىلدى دە، ايىپتالۋشىنى ەكى پوليسمەن الا جونەلگەن...
لورەنس ءالى دە ورنىنان تۇرعان جوق ەدى، ماڭدايىنان سۇپ-سۋىق تەر بىلىنگەن. باسىندا — قارا تۇمان، قالىڭ وي. دەمەك دجون يۆەن ولىكتىڭ قولىنان ساقينانى سىپىرىپ العانعا دەيىن-اق ونى بىرەۋ ۇپتەپ ۇلگىرگەن. ۋولەن سياقتى ادامنىڭ كەشكىسىن اقشاسىز شىعۋى مۇمكىن ەمەس. ەكىنشىدەن، يۆەن ونىڭ اقشاسىن السا، ساقيناسىن دا سىپىرىپ كەتۋگە تاۋەكەل ەتپەس ەدى. ءيا، مايىتكە ءبىرىنشى بوپ تيىسكەن باسقا بىرەۋ. ەندى سول "بىرەۋ" سۋىرىلىپ شىعىپ، ولىكتىڭ قولىنان ساقينانى كورگەنىن ايتىپ، يۆەندى قۇتقارىپ الۋعا ءتيىس. لورەنس وسى ويدىڭ تىزگىنىن مىقتاپ ۇستاعىسى كەلدى، ويتكەنى، بۇنىڭ ءوزى انا بەيباقتىڭ الدىنداعى لورەنستىڭ كۇناسىن ءسال دە بولسا جەڭىلدەتىپ، ءوز قىلمىسىن كەيىنگى قاتارعا جىلجىتا تۇسكەندەي ەدى. ەگەر اقشانى العان ادام تابىلا قالسا، يۆەننىڭ كىناسىزدىگى دالەلدەنەتىنى ءسوزسىز. لورەنس سوت زالىنان ەسەڭگىرەپ شىققانى سونداي، ءقازىر بىردەڭە ىشپەسە تۇرا المايتىنداي سەزىنگەن ءوزىن. ءيا، جابىرقاۋ جانىنا قالاي دا ءبىر الدانىش تابۋى كەرەك، ايتپەسە بۇدان ءارى شىداۋى مۇمكىن ەمەس. ەگەر ول بۇل ءىس بىتكەنشە ءىشىپ جۇرگەن بولسا، وسى ۋاقىت ارالىعىندا ءوزىن پوليسياعا ۇستاپ بەرۋى كەرەك پە، جوق پا دەگەن ويدىڭ باسىنان شىعا تۇرۋى ابدەن مۇمكىن. ءقازىر ول كۇدىك دەگەننەن مۇلدە قورقىپ وتىرعان جوق؛ قورىقسا — وزىنەن، ءوزىن ۇستاپ بەرۋدەن عانا قورقادى. ەندى ۆانداعا بارۋىنا بولادى — ار الدىندا ارپالىسىپ جاتقان ىشتەگى سان ءتۇرلى ويمەن سالىستىرعاندا، ول جەردەگى ءقاۋىپ تۇككە تۇرعىسىز. لورەنس ول قىزبەن كەزدەسپەۋگە كيتكە ۋادە بەرگەن. كيت بۇعان ىلعي دا قامقور بوپ جۇرەدى عوي، راس. كيت وتە قايىرىمدى! ءبىراق لارري ءۇشىن ول ايەلدىڭ ورنى ەندى مۇلدە بولەك ەكەنىن، ءومىرىنىڭ ءمانى دە، ءسانى دە تەك سول ايەل ەكەنىن، كەرەك بولسا ول ءۇشىن لارري جانىن دا قيىپ بەرەتىنىن كيت ەشقاشان تۇسىنبەيتىنى انىق. قىزىق، قانداي قيىن جاعدايدا ۆاندا بۇدان الىستاعاندى قويىپ، قايتا كۇن سايىن جاقىنداي ءتۇسىپ، بۇنىڭ جانى مەن ءتانىنىڭ ءبىر بولشەگىنە اينالىپ بارا جاتقانداي. بۇعان دەگەن وسى ءمولدىر سەزىمىنىڭ ارقاسىندا ول سورلى، بەيشارا ايەلدىڭ ورنىنا باقىتتى، قۋانىشتى، ءومىر سۇرۋگە سونشاما ىنتىق جانعا اينالعان. بۇل عاجاپ قوي! ول بۇدان پەندە رەتىندە ەشتەڭە دامەتكەن جوق، ول بۇنى تەك ءولىپ-وشىپ ءسۇيۋدى عانا ءبىلدى، ال بۇنىڭ اينىمالى-قۇبىلمالى بولمىسى وسى ءبىر ولىپ-وشكەن ماحابباتتان عانا جىلۋ تاپتى، ۇزاق ۋاقىت تاعدىردىڭ تالكەگىنە، حايۋان تەكتەس ادامنىڭ مازاعىنا ۇشىراعان ول دا اقىر سوڭىندا عۇمىر بويى ىزدەگەن ەڭ اسىلىن بۇدان تاپتى.
لارري ىشكىسى كەلگەن ىشتەگى جىلانىن ءولتىردى دە، سوحوعا ءجۇرىپ كەتتى. كىلتتى كيتكە بەرە سالعانى قانداي اقىماقتىق بولعان! ول كۇتپەگەن جەردە كىرىپ بارعاندا، ۆاندا دا قاتتى ابىرجىعان شىعار. ءسوز جوق، ءقازىر ونىڭ جاعدايى ەكى ەسە اۋىر — سىرتقى دۇنيەدە نە بوپ جاتقانىنان مۇلدە بەيحابار، ويى ونعا، ساناسى سانعا ءبولىنىپ ابدەن بىتكەن شىعار، بەيشارا!
ول كەشەگى كۇنى ءتۇن قاراڭعىسىندا ولىكتى ارقاسىنا سالىپ الىپ، بۇكشەڭدەي جۇگىرگەن كوشەمەن ءقازىر دە جۇگىرە باسىپ كەلىپ، ۆاندانىڭ ەسىگىنە جەتكەندە ەنتىگىن ءبىر-اق باسقان. ەسىكتى قاعىپ ۇلگەرگەنشە، قىزدىڭ ءوزى دە اتىپ شىعىپ، بىردەن بۇنى ىشكە تارتىپ الدى دا، كۇشاعىنا قۇلاپ ءتۇستى. كاميندە وت جوق، ونى جاعۋدى ءتىپتى ويلاماعان دا سياقتى. ورىندىقتى تەرەزە الدىنا جاقىنداتىپ قويىپتى، تەگى ۇزاقتى كۇن وسى جەردە وتىرىپ، سىرتتاعى سۇرعىلت كوشەدەن كوز الماعان بولسا كەرەك. كيت وعان بۇنى كەلمەيدى دەگەن، ءبىراق الدەبىر ينستينكت نەمەسە سۇيگەن جاندارعا عانا ءتان ساعىنىشتى ءبىر ءۇمىت ونى تەرەزە الدىنا بايلاپ قويدى ما ەكەن؟
مىنە، قىزدىڭ كۇتكەنى كەلدى، ەندى ءبىرىنشى كەزەكتە ونىڭ جايىن ويلاۋ كەرەك. الدىمەن كامينگە وت جاقتى. سوسىن ءلارريدىڭ الدىنا شاراپ، تەمەكى قويدى. ونىڭ مۇنداي قامقور پەيىلىنەن كەيبىر ايەلدەر مەن كوڭىلدەستەردە ءجيى كەزدەسەتىن: "مەن ساعان مىنانى ىستەيمىن، ال سەن ماعان انانى ىستەيسىڭ" دەيتىن قارىمتا نيەت ەشقاشان سەزىلمەيتىن. بۇل جاعىنان ۆاندا ءوز قوجايىنىن سونشاما سۇيە بىلەتىن شىن بەرىلگەن كۇڭدى ەسكە ءتۇسىرۋشى ەدى. ەكىنشىدەن، ۆاندانىڭ وسى مىنەزى ءۇشىن لارري دە ونى قاتتى قۇرمەتتەيتىن دە، سۇيگەن ۇستىنە سۇيە تۇسەتىن. ول ءوز ار-ۇياتى يتەرمەلەگەن اسا ءقاۋىپتى شەشىمدى ۆانداعا ايتۋدى ارتىق كورگەن. ءبىراق لورەنستىڭ ءىس-قىلىعى ىلعي دا ءوزى قابىلداعان شەشىمگە قايشى كەلەتىن ادەتى ەدى، بۇل جولى دا ونىڭ اۋزىنان: "ولار ءبىر ادامدى تۇتقىندادى" دەگەن ءسوز ابايسىز شىعىپ كەتكەن-دى.
لارري ۆاندانىڭ جۇزىنەن وزىنە قانداي قاتەر ءتونىپ تۇرعانىن ول بىردەن سەزە قويعانىن (مۇمكىن بۇل ايتپاستان بۇرىن-اق) بايقادى. ول ءۇنسىز كەلىپ بۇنىڭ يىعىنا قول سالدى دا، ەرنىنەن ءسۇيىپ الدى. وسى ءسۇيىستىڭ ءوزى ەكەۋىنىڭ ماحابباتىن بارىنەن دە جوعارى، ءتىپتى بۇنىڭ ار-ۇياتىنان دا جوعارى قوياتىنىن ايگىلەگەندەي ەدى. قانشاما ەركەكتىڭ قۇشاعىنان شىققان وسى ايەلدى بۇل ءولىپ-وشىپ سۇيەم دەپ ەشقاشان ويلادى ما! سۇيگەن ايەلىنىڭ بۇرىنعى جامان اتى مەن تاعدىر تالايىنا كەيبىر ەركەكتەر رىسارلىق مارتتىكپەن قارايدى، ەندى بىرەۋلەر ونى ۇنەمى وكىنىشپەن، قىزعانىشپەن ەسكە الىپ، ءوزىن دە، سۇيگەنىن دە مۇجىپ-جەپ بىتەدى. لارري قىزدى قۇشاعىنا قىسىپ تۇرعان ساتتە، ءبىر كۇندەرى ونىڭ ءومىرىن توزاققا اينالدىرعان بەتى جىلتىر، جۇرەگى تاس سول حايۋان تەكتەس ادامدى ءولتىرىپ جىبەرگەنىنە تيتتەي دە وكىنگەن جوق. قىز بۇنىڭ يىعىنا باسىن سۇيەپ، ءسال قىزارا تۇسكەن قاباعى مەن بوزارعان بەتىن جوعارى كوتەرگەن كەزدە، بۇل ءتىپتى "مەن كىسى ءولتىردىم-اۋ" دەگەن ءوز ويىنا ءوزى ماساتتانىپ تا قالعان؛ ال سوسىن ونىڭ ءسال اشىلعان ەرىندەرى مەن بوتالاعان كوزدەرىنەن شەكسىز بەرىلگەندىكتى بايقاعاندا، لارري ءوز بويىنان وعان دەگەن اسقان سۇيىسپەنشىلىك پەن قامقورلىقتى عانا سەزىنگەن.
لارري قىزدىڭ ۇيىنەن ساعات بەستە شىققان، ءبىراق ەكى كۆارتال جۇرمەي جاتىپ، ەسىنە تاعى دا قوياننىڭ كوجەگىندەي ءبىر بۇرىشقا تىعىلا بەرگەن كەشەگى جۇدىرىقتاي شال تۇسكەن؛ ونىڭ البا-جۇلبا ءتۇرى، ۇيپا-تۇيپا شاشى كوز الدىنان كەتەر ەمەس؛ كىناسىزدى كىنالى ەتىپ، جازىقسىزعا جاپا شەكتىرىپ، ادامدى وسىنشاما قور قىلعان ءبۇل نەتكەن سۇم دۇنيە وسى!
بۇل ءوز ءۇيىنىڭ الدىندا كەبتەن ءتۇسىپ جاتقان كيتتى كوردى. ىشكە ولار بىرگە كىردى دە، ەكەۋى دە تورگە وزباي تۇرا قالدى — كيت ەسىكتىڭ اۋزىندا، لارري — ۇستەل جانىندا، ەكەۋى دە ەندى بىر-بىرىمەن تەكەتىرەستى سەزگەندەي.
— پاروحودتا ورىن بار. تەزىرەك بارىپ، وزىڭە كايۋتاعا بيلەت ال، ايتپەسە كەڭسە جابىلىپ قالادى. اقشاڭ مىنە!
— مەن ەشقايدا كەتپەيمىن، كيت.
كيت ءبىر قادام العا اتتاپ، ءبىر بۋما بانكنوتتى ۇستەلگە قويدى.
— لارري، بەرى قارا، مەن پوليسيا سوتىنىڭ قارارىن وقىدىم. قورقىنىشتى دانەڭە جوق. بىرەر اپتا تۇرمەدە وتىردى نە، ەركىندىكتە ءجۇردى نە — ول سياقتى كەزبەگە ءبارىبىر ەمەس پە؟ باسىڭنان ءبارىن شىعار، ايىپتاۋعا دالەل-دايەك جوقتىڭ قاسى. بۇنىڭ ءوزى سەنىڭ قۇتىلىپ كەتۋىڭە ۇلكەن مۇمكىندىك بەرەدى. وسىنى پايدالانىپ قال دا، جاڭا ءومىرىڭدى باستا.
لورەنس مىرس ەتە قالدى، الايدا وسى كۇلكىنىڭ وزىنەن اششى ءبىر مىسقىل بىلىنگەن. ول بانكنوتتى قولىنا الىپ تۇرىپ:
— كوزىڭدى قۇرت تا، اعاڭنىڭ ابىرويىن ساقتا! ايتايىن دەگەنىڭ وسى ما، كيت؟ مىنا اقشاڭدى ال دا، قالتاڭا سالىپ قوي، ايتپەسە مەن بۇنى وتقا ءبىر-اق لاقتىرامىن. ايت كانە، الاسىڭ با، جوق پا؟ — لارري وتقا جاقىنداپ كەلىپ، اقشانى كامين الدىنا تاقادى. — ال، ايتپەسە، ءقازىر جاعىپ جىبەرەمىن.
كيت اقشانى الدى.
— مەن ازىرگە ارىمدى اياققا تاپتاعام جوق، كيت. ەگەر مەن الدى-ارتىما قاراماي زىتىپ وتىرسام، وندا ار-ۇياتتان جۇرداي بولعانىم. ال مەن ءۇشىن ول.. بارىنەن دە قىمبات، ءتىپتى كەرەك بولسا... نە دەسەم ەكەن؟.. ازىرگە ايتا المايمىن ونى!..
ولار ۇزاق ءۇنسىز قالدى، سوسىن كيت:
— تاعى دا ايتامىن: سەن قاتەلەسەسىڭ، پريسياجنىيلاردىڭ ەشبىر سوتى جازىقسىزدى جازاعا تارتا المايدى، — دەدى. — ال ايىپتاعان كۇننىڭ وزىندە ونى سوت قولدامايدى. ءمايىتتى توناعان وڭباعاننىڭ ورنى — تەك قانا تۇرمە. ارى-بەرىدەن سوڭ، ونىڭ ارەكەتى سەنىكىنە قاراعاندا الدەقايدا كەشىرىمسىز.
لورەنس باسىن كوتەرىپ الدى.
— كىنالاپ قايتەسىڭ، باۋىرىم، — دەدى ول — بىرەۋدىڭ جانىن بىرەۋ ءتۇسىنىپ بولا ما!
— ەندى نە ىستەمەك ويىڭ بار؟ نە ىستەسەڭ دە، ايتەۋىر، ءبىزدىڭ ءاتى-جونىمىزدىڭ ابىرويىن ۇمىتپاسسىڭ دەپ ويلايمىن. الدە سەنىڭ "ار-ۇياتىڭنىڭ" جانىندا بۇل تۇك ەمەس پە؟
لورەنستىڭ باسى سالبىراپ، تومەن قارادى. بۇنىسى — "يىلگەن باستى قىلىش كەسپەيدىنىڭ كەرىندەي كورىنگەن.
— نە ىستەرىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن...ازىرگە ەشتەڭە. ماعان ءقازىر وتە اۋىر، كيت... كەشىرەرسىڭ مەنى.
كيت وعان سۇقتانا قاراپ وتىردى دا، ەشتەڭە ايتپاستان شىعىپ كەتتى.
VI
ابىرويسىزدىق مەيلى اۋلەتتىڭ، مەيلى جەكە ادامنىڭ باسىنا تۇسە مە — ءبارىبىر، ول فيلوسوفتان باسقا اركىمنىڭ دە اتاق-ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرەتىنى انىق.
كيت كەز كەلگەن قاۋىپ-قاتەرمەن كۇرەسۋگە دايىن تۇرۋشى ەدى. الايدا بۇل جولعى سوققى تەرگەۋ ناتيجەسىمەن بىتە مە، الدە ءلارريدى مويىنداتۋمەن تىنا ما — بۇ جاعىن ول ازىرگە بىلە الماي وتىر. گۇلدىڭ جاپىراعىنا قارا داقتىڭ قايدان جۇققانى قالاي بەلگىسىز بولسا، مىنا جايسىز وقيعا دا بۇنىڭ اتىنا سونداي ءبىر داقتى عايىپتان جاققالى تۇر. ونىڭ بەتىن قايتارۋ مۇمكىن ەمەس! ءتىپتى ودان سىتىلىپ شىعۋى دا ەكى تالاي!
بۇل — دارعا اسىلعان نەمەسە كاتورگىگە ايدالعان ادامنىڭ اعاسى! بۇنىڭ قىزى — كىسى ولتىرگەن ادامنىڭ قارىنداسى! ولگەن شەشەسى — كىسى ولتىرگەن ادامنىڭ شەشەسى! بۇل دەگەنىڭىز — سۇمدىق جازانىڭ كوكەسى عوي — ونى كۇن ارتىنان كۇن كۇتىپ، اي ارتىنان اي توسىپ، ءار كەزدە شوشىپ-ۇركىپ جۇرۋدەن قورلىق نە بار! ءوز اتىنا كىر شالدىرماعان مۇنداي ادامعا بۇل ادىلەتسىز جازا كۇن وتكەن سايىن تىم ورەسكەل كورىنە باستاعان.
ءىستى تەكسەرۋدى ودان ءارى جالعاستىرۋ ناتيجەسىندە، ولگەن ادامنىڭ سول ولەتىن كۇنى وتە كوپ ىشكەنى، ال ايىپتى ادامنىڭ كانىگى كەزبە ءارى قايىرشى ەكەنى، سونىمەن قاتار گلاۆ-لەيندەگى اركا ونىڭ تۇنەپ شىعاتىن تۇراقتى مەكەنى بولعانى انىقتالعان. ءسويتىپ ءىستى قايتا قاراۋ قاڭتار ايىنا بەلگىلەنگەن. بۇل جولى كيت ەشبىر ساقتىققا قاراماستان پوليسيالىق سوتقا ءوزى بارىپ ەدى. ءساتىن سالعاندا، لارري ول جەردە جوق ەكەن. ءبىراق ايىپتىنى بىرنەشە رەت گلاۆ-لەيننەن كورگەن باستى كۋاگەر — كيت اركانى كورىپ جۇرگەندە جانىنا كەلگەن، ال سوسىن بۇل ۆاندانىڭ بولمەسىندە وتىرعاندا قاتتى قورقىتقان پوليسمەننىڭ تۋرا ءوزى بولىپ شىقتى.
بۇل ادامنىڭ وسىنداي اۋىر ايىپ ارقالاۋىنا ءوزى جول بەرگەنىنە قاراماستان، كيت ار-ۇيات تۋرالى ويلاعان جوق، ءتىپتى شىمىرىكپەدى دە. ول ۇكىم شىعارۋعا دالەلدىڭ جەتكىلىكسىزدىگىنە شىن سەنگەن، ال تەمىر توردىڭ ار جاعىندا وتىرعان ادامنىڭ ازابىن تۇسىنۋگە مۇلدە قۇلىقسىز بولعان ەدى. ونىڭ تۇسىنىگىندە: قاڭعىباس نەمە ولىكتى تونادى، بۇل ءۇشىن ول جازالانۋى كەرەك، سوسىن... مۇنداي دەلقۇلىعا جەلتوقساننىڭ جەلدى ىزعىرىعىندا دالادا جاتقانشا تۇرمەدە وتىرۋ الدەقايدا ارتىق. سەزىمگە بەرىلۋ دەگەن كيتتىڭ جان دۇنيەسىنە جات نارسە ەدى جانە ونىڭ تۇسىنىگىندە: ادىلەت قايدا — كۇشتىلەر مەن اۋقاتتىلاردىڭ مۇددەسى ءۇشىن كىم السىزدەر مەن پاناسىزدار تاعدىرىن باعىندىرسا، ادىلەت سولاردا!
روجدەستۆو كانيكۋلى كەزىندە ونىڭ پانسيوناتتاعى قىزى ۇيگە كەلگەن. بولمەنىڭ توبەسىندە سالبىراپ تۇرعان ورمەكشى كەيدە جارىقتان قاشىپ، ءبىر بۇرىشتاعى قارا كولەڭكەگە قاشاتىن كەزى بولادى عوي، كيت تە سولاي — قىزىنىڭ البىراعان اپپاق بەتىنە كوزى تۇسكەن سايىن ءجۇزىن تومەن سالىپ، بۇگەجەكتەي بەرگەن. قۇددى ونىڭ الدىندا ۇلكەن كۇناعا باتقانداي. قۇددى ول جوق كەزدە بار ابىروي-بەدەلىنەن ايىرىلىپ قالعانداي.
قىزىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا بۇلار روجدەستۆو قارساڭىندا كۇندىز سوحوداعى شىركەۋگە بارىپ، روجدەستۆولىق دۇعا تىڭداپ قايتقان، قايتار جولدا كەزدەيسوق ءبورروۋ-ستريتتىڭ ۇستىنەن شىققانى! وي، سۇمدىق-اي! قاراڭعىلاۋ بۇرىشتان وتە بەرگەندە، قىزى: "مىناۋ كىم؟" دەپ، بۇعان شوشىنا تىعىلا تۇسكەندە، كيت قانداي كۇيگە ءتۇستى دەسەڭشى! تاعى دا... تاعى دا سول قارعىس اتقان وقيعا ەسىنە تۇسە قالعان. سوتتان كەيىن بۇل سول ەكەۋىنەن قالايدا قۇتىلعىسى كەلىپ ەدى!.. ءبىراق بارىنەن قۇتىلساڭ دا ەلەستەن قۇتىلا المايدى ەكەنسىڭ! كيت قىزىنىڭ قولىنان قىسا ۇستاپ، تەزىرەك وسى كوشەدەن الىستاپ كەتكىسى كەلگەن، دەگەنمەن قايدا بارسا دا سوڭىنان قۇبىجىق ەلەستەر قۋىپ جەتەتىندەي كورىنىپ ەدى!..
كەشكىسىن قىزى ۇيىقتاۋعا كەتكەندە، كيت ءوزىن قانشا سابىرلى ۇستايىن دەسە دە، ءبارىبىر قاتتى مازالانا بەردى. ءلارريدى كورمەگەنىنە، مىنە، بىرنەشە اپتا بولدى. ول نە ىستەپ ءجۇر ەكەن؟ اقىماق باسىنا تاعى قانداي ويلار كەلدى؟ نە ىستەسە دە، ايتەۋىر، جەتىسىپ جۇرمەگەنى انىق، مۇمكىن باس الماي ءىشىپ جۇرگەن شىعار؟ كيت وعان قايتا كومەكتەسكىسى كەلدى. ويىنا باياعى ءبىر ءتاتتى كۇندەر ورالدى: وسىنداي روجدەستۆو كۇندەرى كىشكەنتاي لارري ەكەۋى تۇندە جاتاردا شۇلىقتارىن سىرتقا ءىلىپ قوياتىن. ال تاڭەرتەڭ... سول شۇلىقتارى نەبىر ادەمى، ءتاتتى سىيلىقتارعا تولىپ تۇرۋشى ەدى. سوسىن ەندى ءبىر تۇندە سۇيىكتى سانتا-كلاۋس بۇل ەكەۋىن توسەككە ايالاي جاتقىزىپ، بەتتەرىنەن ەمىرەنە ءسۇيىپ كەتەتىن. قايران كۇندەر! قايران لارري، سول كەزدەگى!
وزەن ۇستىندە جۇلدىزدار جىمىڭ قاعادى، قىسقى ال قارا-كوك اسپان اپ-اشىق. شىڭىلتىر اياز. شىركەۋ قوڭىراۋى ءالى سوعىلعان جوق. كيت ۇستىنە ەلتىرى جاعالى پالتوسىن، باسىنا ۆەلوسيپەد تەپكەندە كيەتىن توقىما مالاقايىن كيىپ، سىرتقا شىعىپ كەتتى.
سترەند كوشەسىندەگى كەبتى شاقىرىپ الدى دا، ءوزىن فيسروي-ستريتكە جەتكىزىپ سالۋعا بۇيىردى.
ءلارريدىڭ تەرەزەسىنەن شام جارىعى بىلىنبەدى، تەك شىنى بەتىندە مىناداي جازۋ تۇر ەكەن: "جالعا بەرىلەدى". كەتىپ قالعان! شىنىمەن-اق مۇلدە ءىزىن جاسىرعانى ما؟ ءبىراق اقشاسىز قايدا بارادى؟ ال الگى ايەل قايدا؟ ايازدى ءتۇندى باسىنا كوتەرىپ، قوڭىراۋ كۇمبىرلەپ قويا بەردى. جاڭا جىل كەلگەنىن حابارلاپ جاتىر! "اتتەڭ-اي، وسى قارعىس اتقان وقيعاعا قايدان تاپ بولدىم ەكەن!" دەپ ويلادى ول — باسقانىڭ قاتەلىگى ءۇشىن باس قاتىرعان قانداي جامان ەدى!"
ول ءبورروۋ-ستريتتى بەتكە الدى.
كوشەدە قىبىر ەتكەن ءبىر پەندە جوق، جىم-جىرت، بۇل قارسى بەتتەگى ۆاندا تۇراتىن ۇيگە سۇقتانا قاراپ، ءجۇرىسىن جىلدامداتا ءتۇستى. تەرەزە پەردەلەرىنىڭ اراسىنان بولماشى جارىق بىلىنەدى. كيت كوشەنى كەسىپ ءوتىپ، جان-جاعىنا ابايلاپ قاراپ الدى دا، ەپتەپ ىشكە كوز سالدى.
بۇل جەردە كيت بار-جوعى جارتى-اق مينۋت تۇرعان، ءبىراق وسى جارتى مينۋتتا كوز الدىندا قالعان كورىنىس ونىڭ ءومىر بويى جادىندا وشپەس سۋرەت بوپ قالىپ ەدى... ەلەكتر شامى جوق، بولمە ورتاسىنداعى كىشكەنتاي ۇستەلدە ءتورت شىراق جانىپ تۇر، ونىڭ الدىندا ەكى قولىن كەۋدەسىنە قويىپ، تىزەرلەپ، جەڭىل ءىش كيىممەن ۆاندا وتىر؛ شام جارىعى ءالسىز دە بولسا، ونىڭ قىسقا قىرقىلعان شاشىن، سۇيىرلەۋ يەگى مەن اپپاق موينىن اپ-ايقىن كورسەتەدى.
العاشىندا كيت ونى جالعىز ەكەن دەپ ويلاعان، سوسىن بولمە ءىشىن تىنتە قاراپ تۇرىپ، ءبىر بۇرىشتان ءوز ءىنىسىن دە كوردى. ۇستىنە اقشىل پيجاما كيگەن لارري دە ەكى قولىن كەۋدەسىنە قويىپ، ارقاسىن قابىرعاعا سۇيەگەن كۇيى ۆانداعا قاراپ ءتۇر ەكەن. وسى ساتتەگى ونىڭ بەت-جۇزى كيتتىڭ جادىندا بەرىك ساقتالىپ قالعانى سونداي — كەيىن قانشاما جىل وتسە دە وسى ءبىر كىشكەنتاي كورىنىس پەن ءىنىسىنىڭ سونداعى مىسقالداي تىرشىلىك نىشانى بىلىنبەگەن كەسكىن-تۇرىن ول قينالماي-اق ەسكە تۇسىرە بەرەتىن. ءيا، سول ساتتە ءلارريدىڭ بۇكىل جان دۇنيەسى، ىشتەگى بارلىق سەزىم-تۇيسىگى بەتىندە تۇرعانداي ەدى. ۋايىم-مۇڭ، مىسقىل-كەلەكە، ماحاببات، ءتورىعۋ-تۇڭىلۋ! ونىڭ ۆانداعا دەگەن ىستىق سۇيىسپەنشىلىگى، ەزىلگەن ەڭسەسى، قورقىنىشى مەن ءۇمىتى، ونىڭ تۇراقسىز-تۇرلاۋسىز، جاقسى دا جامان قاسيەتتەرى — ءبارى-بارى دە سول ساتتەگى ءلارريدىڭ بەتىندە اپ-انىق كەسكىندەلىپ، ايقىندالىپ تۇرعان! بەلگىسىز، تۇسىنىكسىز ءبىر مىسقىل ۇيىرىلە قالعان ەرىندەرىندە شىراق ساۋلەسى ويناقشىپ، ءدىر-دىر ەتەدى؛ كوزدەرى ءتىرى ادامدا سيرەك كەزدەسەتىن تەرەڭ مۇڭعا باتىپ، قۇدايدان الدەنەنى جالبارىنا سۇراپ تۇرعانداي، سونىمەن قاتار سول كوزدەر الدىندا اق كيىمگە ورانىپ، تىزەرلەپ تاس مۇسىندەي قاتىپ وتىرعان ايەلدى كەلەكەلەپ تە تۇرعانداي. ال ەرىندەرى: "ءيا، ءبىز ءۇشىن تىلەي بەر تىلەۋىڭدى! ءپالى! دۇرىس-اق! تىلەي بەر تىلەۋىڭدى!" دەپ سىبىر-سىبىر ەتەتىندەي. كيت كەنەت قىزدىڭ جىن ۇرعانداي قولىن سوزىپ جىبەرىپ، ءجۇزىن تىك كوتەرە قويعانىن كوردى، ال لورەنس ءبىر قادام العا اتتادى. شىراقتىڭ قىپ-قىزىل جالىن تىلىنەن نە كورىپ قالدى بۇل قىز؟ كۇتپەگەن جاعدايدىڭ اسەرى قاشان دا كۇشتى بولادى عوي، ال كيت ومىرىندە ەشقاشان مۇنداي قايعى-مۇڭنىڭ قارا كولەڭكەسىن كورگەن ەمەس-تى. سوسىن بوتەن تەرەزەدەن سىعالاپ تۇرعانىمدى بىرەۋ كورىپ قالادى-اۋ دەپ قورىققان ول جىلدام كەرى بۇرىلعان.
سونىمەن ءلارريدىڭ ول قىزبەن وسى ۇيدە تۇرىپ جاتقانى بەلگىلى بولدى! ءىنىسىن ىزدەسە ەندى وسى ۇيدەن تابادى.
كيت ءوز ءۇيىنىڭ اۋلاسىنا جەتىپ توقتادى دا، دۋال جاقتاۋىنا شىنتاقتاي سۇيەنىپ، جۇلدىزدار جىمىڭ قاققان تۇنگى اسپانعا، جاعالاۋداعى شام جارىعى بەتىندە ويناپ جاتقان ەتەكتەگى قارا قوشقىل وزەنگە بەس مينۋتتاي قاراپ تۇردى.
ءسويتىپ تۇرعاندا جۇرەگى الدەنەگە سىزداي اۋىرىپ، كوكىرەگى ۋداي اشىپ كەتتى. ول سوڭعى كەزدە نە كوردى، نە ەستىدى، نە تۋرالى ويلادى، وسىنىڭ ءبارىنىڭ سىرتىندا ءبىر نارسەگە قولى جەتپەگەنىن كيت ەندى انىق سەزىنگەن.
ءتۇن سۋىق ەدى، قوڭىراۋلاردىڭ ءۇنى ەستىلمەيدى: ساعات ون ەكىنى باياعىدا سوعىپ وتكەن. كيت ۇيگە كىرىپ، جوعارعى قاباتقا اقىرىن كوتەرىلىپ كەتتى.
VII
گلاۆ-لەيندەگى كىسى ءولىمى تۋرالى ءىستى قايتا قاراۋعا دەيىنگى التى اپتا ۋاقىت — كيت ءۇشىن ۋايىم مەن الاڭعا تولى كەزەڭ بولسا، ال لورەنس ءۇشىن ول — باياعى بالالىق شاعىنان كەيىنگى ەڭ باقىتتى كۇندەرىنە اينالعان. ول ءوز پاتەرىن تاستاپ، ۆاندانىڭ ۇيىنە كىرىپ العاننان كەيىن ءبىر مامىراجاي تىرلىكتىڭ بارىنشا راقاتىنا باتىپ ەدى. بۇنىڭ ءوزى ەرىك-جىگەردىڭ كۇشىمەن ۇرەي اتاۋلىنى بويىنان سىلكىپ تاستاعانىنان نەمەسە ماحابباتتىڭ بار قىزىعىن كورۋىنەن دە ەمەس، بارىنەن بۇرىن جان دۇنيەسىنىڭ الدەبىر تۇڭعيىققا شىم باتىپ كەتۋىنەن ەدى. ونىڭ مىنەز-قۇلقىنا شامادان تىس بيلىك جۇرگىزگەن قاتال تاعدىر الدىندا ابىرجۋ، مازاسىزدانۋ، ىشتەگى بارلىق تولقۋ-تورىعۋ دەگەندەر بىرتىندەپ الىستاي بەرگەن؛ "ماڭدايعا نە جازىلسا، سونى كورەم" دەگەندەي، ول ءار كۇنىن قاپىسىز، قامسىز ەتكىزە بەردى. ءبىراق كەيدە ساڭىلاۋسىز، ساۋلەسىز ءبىر تىعىرىققا تىرەلەتىن دە كەزدەرى بولاتىن. روجدەستۆو قارساڭىنداعى تۇندە دە ول ءدال وسىنداي جاعدايعا تاپ بولىپ ەدى.
ۆاندا تىزەرلەپ وتىرعان جەرىنەن ۇشىپ تۇرعان كەزدە، ول:
— ءيا، سونىمەن نە كوردىڭ، نە بايقادىڭ؟ — دەدى.
قىز وعان جابىسا قالىپ، كامينگە قاراي بەت بۇردى، سوسىن ەكەۋى كوكجيەككە كوز تالدىرا قاراعان بالا سياقتى ەكى تىزەلەرىن قۇشاقتاپ، تۋرا ەدەنگە وتىرا كەتكەن.
— مەن اۋليە-انانى كوردىم. ول قابىرعا تۇسىندا تۇرىپ، ماعان جىميا قارادى. ءبىز الداعى ۋاقىتتا تاعى دا باقىتتى بولامىز.
— ۆاندا، تىڭداشى، — دەدى كەنەت لورەنس. — ەگەر ولۋگە تۋرا كەلسە، كەلشى، ەكەۋمىز بىرگە ولەيىك، ا؟ و جاقتا دا ەكەۋمىز بىرگە بولساق، قانداي جاقسى بولار ەدى...
— و، ءيا، ءيا! مەن سەنسىز ءومىر سۇرە المايمىن، — دەپ، قىز سىبىرلاي سويلەپ، بۇعان تىپتەن جابىسا ءتۇستى.
وسى ءبىر سوڭعى كۇندەرى ءبۇل ەكەۋى بىر-بىرىنە سونشاما باۋىر باسىپ كەتكەنىن، ءبىر-بىرىنىڭ جانى مەن ءتانى بەرىك بايلانا تۇسكەنىن، ەندىگى جەردە ءبىر-بىرىنسىز تىرلىكتىڭ ءمانى دە، ءسانى دە جوق ەكەنىن ءدال قازىرگى ساتتە شاعىن پاتەردە وتكىزىپ جاتقان وڭاشا ومىرلەرى دە يكەمدەي بەرىپ ەدى. مۇندا تەك ءۇي سىپىرۋشى عانا توعىزدان ونعا دەيىن ءبىر ساعاتقا كەلىپ كەتەدى دە، قالعان ۋاقىتتا ءتىرى پەندە باس سۇقپايتىن. لارري مەن ۆاندا ەشقاشان ۇيدەن بىرگە شىققان ەمەس. تاڭەرتەڭ ۆاندا ونى-مۇنى ساتىپ الىپ كەلۋگە سىرتقا شىعىپ كەتكەندە، لارري قولدارىن باسىنىڭ استىنا ايقاستىرا سالىپ، قىزدىڭ بۇدان قىسىلماي-اق كيىنىپ جاتقان كەزدەگى اپپاق دەنەسىن، تالشىبىقتاي مايىسقان بالعىن ءمۇسىنىن، بىلق-سىلق ەتكەن بۋىنسىز ادەمى قيمىلىن كوز الدىنا ەلەستەتىپ، توسەكتە ۇزاق جاتا بەرەدى؛ سوندا ءوز ەرنىنەن ونىڭ بالداي ءتاتتى ىستىق ءسۇيىسىن تاعى دا سەزەدى، اق قۇبا بەتىندە ۇشقىن اتىپ تۇرعان قوي كوزدەرىنەن ەرەكشە ءبىر جىلىلىق كورەدى. ءسويتىپ ۆاندا ورالعانشا قىبىرسىز جاتىپ، ءوزىن دە، وزگەنى دە، ءبارىن دە ۇمىتىپ، الدەبىر سىرلى الەمنىڭ قويناۋىنا سۇڭگىپ كەتۋشى ەدى. سوسىن ون ءبىر جارىمدا تۇرىپ، ول دايىنداپ قويعان داستارقانعا وتىرادى، كوفە ىشەدى.
ال تۇستان كەيىن سىرتقا جالعىز شىعىپ، يست-ەندا كوشەسىنىڭ بويىندا ۇزاق-ۇزاق سەرۋەندەپ جۇرەدى. ول جەردە بۇل تاعدىر تالكەگىنە ۇشىراعان نەبىر ادامداردى ءجيى كەزىكتىرەتىن، بۇنىڭ ءوزى كوڭىلىنە سالدە بولسا دەمەۋ بولاتىن، ويتكەنى ءوزىنىڭ قايعى-مۇڭى — مىنا جارىق جالعانداعى ۇلان-اسىر قاسىرەتتىڭ ءبىر ءتۇيىرى عانا ەكەنىن، ازىرگە بۇل ومىردە اش-جالاڭاش جارلى-جاقىبايلار، كەمباعالدار مەن كەمتارلار تىرشىلىك ەتىپ جاتقاندا، دۇنيەدەگى ەڭ بەيشارا ادام ءوزى عانا ەمەس ەكەنىن بۇل جاقسى تۇسىنگەندەي بولاتىن. ال قالانىڭ باتىس جاعى، كەرىسىنشە، ەڭسەسىن ەزىپ جىبەرۋشى ەدى. ۆەست-ەند دەپ اتالاتىن قالانىڭ سول جاق بولىگى بۇعان تۋرا كيت سياقتى بوپ كورىنەتىن: قاشان دا تاپ-تازا مۇلتىكسىز، ءمىنسىز، تاكاپپار! سوسىن ابدەن شارشاعان كەزدە، لورەنس ۇيگە قايتىپ كەلەدى دە، تاماق دايىنداپ جاتقان ۆانداعا قىزىعا قارايدى دا وتىرادى. ال كەشتى ماحابباتتىڭ قىزىعىمەن وتكىزەدى. ءوستىپ بۇلار وزدەرىنىڭ سيقىرلى الەمىندە ءبىر تاڭعاجايىپ تىرلىك كەشىپ جاتتى، ونىڭ قايماعىن بۇزىپ الۋدان ەكەۋى دە سۇمدىق قورقۋشى ەدى. ۆاندا بۇرىنعى ۇيرەنىپ قالعان ەركىن ءجۇرىس-تۇرىسىن، بولماعاندا كوشەگە شىعىپ بوي سەرگىتىپ كەلۋ سياقتى بارلىق ايەلگە ءتان كەيبىر قىزىقتارىن اڭساپ-ساعىناتىنىن، مىناداي جاسىرىن تىرلىكتەن ابدەن جالىققانىن نە سوزىمەن، نە مىنەزىمەن بىردە ءبىر رەت ءتىپتى يشارامەن دە بىلدىرگەن ەمەس. دەگەنمەن ۆاندا دا، لارري دە قالعان عۇمىرلارىن تەك ءوستىپ وتكىزبەيتىندەرىن، ايتەۋىر بىردە تاعدىر بۇلارعا نە بەتىن، نە ارتىن بەرەتىنىن ەكەۋى دە ىشتەي سەزەتىن. بۇل كۇندەرى لارري مۇلدە ىشكەن جوق. ءۇش ايلىق اقشاسىن الىپ، بارلىق قارىزدارىن وتەپ تاستادى: مۇنداي قارىزدارى اسا كوپ تە ەمەس ەدى. ول وسى ۋاقىت ارالىعىندا كيتكە ءبىر رەت تە بارعان جوق، نە حات جازبادى، مۇمكىن ءتىپتى ول تۋرالى ويلاماعان دا شىعار. اراگىدىك كوز الدىنا: اۋزىنان اق كوبىك اعىپ جاتقان ۋولەننىڭ ءولى دەنەسى مەن ايىپتالۋشىنىڭ ورىندىعىندا ءبىر-اق ۋىس بوپ ءبۇرىسىپ وتىرعان شالدىڭ ايانىشتى ءتۇرى ەلەستەي قالاتىن، سونداي كەزدە لارري ءوزىن قويارعا جەر تاپپاي قاتتى قينالۋشى ەدى. الايدا ول كۇن سايىن گازەت ساتىپ الىپ، ونى ۆانداعا كورسەتپەي، باس-اياعىنا دەيىن جىلدام شولىپ شىعاتىن...
VIII
28 قاڭتار كۇنى ءتۇس شاماسىندا، مۇرا ماسەلەسىنە بايلانىستى توتەنشە ءبىر قيىن ءىستى وڭىمەن شەشكەن سوڭ، كيت سوتتان شىعىپ بارا جاتىپ تۋمبا ۇستىندە جاتقان گازەتكە كوز جۇگىرتىپ وتكەندە، ءبىرىنشى وڭ جاق باعانىنان: "گلاۆ-لەيندەگى كىسى ءولىمى — سوت جانە ۇكىم" دەگەن تاقىرىپتى وقىدى دا: "قۇداي-اۋ، بۇگىن گازەتكە قاراۋدى دا ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي" دەدى كۇيىنە تۇرىپ. ەكى كۇن بويى وسى ءبىر سوت پروسەسىمەن اينالىسىپ، اقىرى وندا جەڭىپ شىعىپ، جاڭا عانا كوڭىلى اققان سۋداي تاسىپ كەلە جاتىر ەدى، وسىنىڭ ءبارى ەندى كيتكە تۇككە تۇرعىسىز بوس دۇنيە بوپ كورىندى. سايتان العىر، سول ءبىر قاسىرەتتى وقيعانى قالاي عانا قاپەرىنەن شىعارىپ الدى ەكەن؟ ول جول شەتىندە كوپتىڭ اراسىندا تۇرىپ، قولى دىرىلدەپ، ءتىپتى گازەت ساتىپ الۋعا شاماسى كەلمەي قالدى.
الايدا اقىرى ساتۋشىعا تاياپ كەلىپ، ءبىر پەننيدى وعان ۇسىنعان كەزدە، ءوڭى ءورت سوندىرگەندەي بولىپ كەتىپ ەدى. ءيا، ارينە، مۇندا جەتىسكەن حابار جوق شىعار!.. دول سولاي!.. "گلاۆ-لەيندەگى كىسى ءولىمى. سوت القاسى ايىپتالۋشىنى "كىنالى" دەپ تاپتى. ول ءولىم جازاسىنا بۇيىرىلدى!"
كيتتىڭ العاشقى ساتتە اشۋ-ىزاسى قايناپ شىعا كەلدى. قالاي عانا ولار مۇنداي اسىعىس شەشىم شىعارىپ ۇلگىرگەن! تاڭقالارلىق دۇنيە! قايدا دالەل؟!. قايدا پرينسيپ!؟. سوسىن اۋىر دا بولسا ءبىر اقيقاتتى مويىنداۋىنا تۋرا كەلدى: ەندىگى جەردە سوتتىڭ بۇكىل جۇمىسىمەن قايتا تانىسۋدىڭ دا، نەگە مۇنداي شەشىم شىعاردى دەپ ويلاۋدىڭ دا تۇككە قاجەتى جوق. نە دەسەڭ دە ءىس ءبىتتى، ەندى تىراشتانعانمەن ەشتەڭە وزگەرتە المايسىڭ! جاعداي قيىن!
انشەيىندە سوتتان ۇيىنە دەيىنگى جۇرەتىن بەس-اق مينۋتتىق جەر بۇعان ومىرىندە ءبىرىنشى رەت سونشاما ۇزاق كورىندى.
باتىل شەشىمدى ادامدار ءبىر ءىستىڭ نە ولاي، نە بۇلاي قيسايۋى جونىندە كۇنى بۇرىن ويلاپ، باس قاتىرىپ جاتپايدى. مۇنداي ادامداردىڭ وي-تۇيسىگى ءىستىڭ ناقتى جاعدايدا نەمەن اياقتالاتىنىن جەتكىلىكتى تۇردە ەلەستەتۋگە كوپ رەتتە قابىلەتسىز بولىپ كەلەدى. ەگەر ايىپتالۋشى كىنالى دەپ تابىلسا، ونداي جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەكتىگىن كيت وسى ۋاقىتقا دەيىن ويلاعان جوق-تى. تەك سوڭعى اپتادا: "ەگەر ايىپتالۋشىنى كىنالى دەپ تاپسا، ءبىر ءسارى!" دەگەن وي باسىنا ءجيى ورالا بەرگەن دە، بۇنىڭ ءوزى وعان ءبىرتۇرلى جۇبانىش سياقتى بولعان. ال ەندى ءىس مۇلدە ناسىرعا شاپتى دەيتىندەي كەز كەلگەندە، بۇل بۇرىنعى پايىم-شەشىمدەرىنە قايتادان شىرمالىپ، ءوزى مەن ءىنىسىن وسى تىعىرىقتان قالاي الىپ شىعۋ جونىندە تاعى دا سان ءتۇرلى ويدىڭ سورابىنا ءتۇسىپ ەدى. قالاي دەگەنمەن... بۇل بەيباقتى جازىقسىزدان جازىقسىز دارعا اسادى! بۇدان قاشىپ قۇتىلۋ قيىن! الايدا ول ولىكتى توناعان ءبىر كەزبە عوي. ال ونىڭ ورنىنا ءلارريدى جازالاۋ ادىلەتتى بولا ما؟ وزىڭە ءبىرىنشى بوپ قول كوتەرگەن جەكسۇرىندى ءولتىرۋ، وندا دا ونى ابايسىزدا ءولتىرۋ، كەڭىردەكتى قولىڭ تەك بىرەر سەكۋند قانا ارتىعىراق قىسىپ جىبەرۋ — وسى دا قىلمىستىڭ كوكەسى مە؟ بۇنى ءتىپتى ولىكتى سانالى تۇردە توناعان قىلمىسپەن سالىستىرۋعا بولا ما؟
ءوز مۇددەسىن بارىنەن دە جوعارى قوياتىن، ءتارتىپتىڭ، ءادىل سوتتىڭ، بەلگىلى ءبىر فاكتىنىڭ الدىندا قۇرداي جورعالايتىن ادامداردىڭ تىرلىگى يماندىق قاعيدالارمەن قوڭسى قونباس يەزۋيتتىكپەن اۋىز جالاسىپ كەتەدى.
كيت سىرتقا شىعۋعا ىڭعايلانىپ، ەسىككە تامان جاقىنداي بەرگەندە، وڭ جاقتاعى قابىرعادان ءبىر "تانىس" بەينە: "ءپالى داررانت! بوققا بەلشەڭنەن باتتىڭ! قۇتتىقتايمىن!" دەگەندەي بولدى. "مەنى قۇتتىقتاپ جاتىر!" دەدى ول مىسقىلمەن، ەسىك تۇتقاسىنا قول سوزا بەرىپ. ورايلى ءساتتى وڭىنان پايدالانىپ قالعىسى كەلگەن ول سترەند كوشەسىنىڭ بويىنان كەبتى ۇستادى دا، دەرەۋ بورروۋ-ستريت بۇرىلىسىنا جەتكىزىپ سالۋدى ءوتىندى.
ەسىكتى ۆاندا اشتى دا، "وي، ءسىز ەكەنسىز عوي" دەگەندەي بۇعان تاڭىرقاي قارادى. ۇستىندەگى قارا بەلدەمشەسى مەن جۇمساقتاۋ ماتەريالدان تىگىلگەن قىزىل-سارى كەۋدەشەسى سۋ جاڭا سياقتى كورىندى. سول تولىقتاۋ، جۇپ-جۇمىر اپپاق موينى اشىق، جيرەندەۋ شاشى تولقىندانىپ جەلكەسىن جاۋىپ تۇر.
قۇلاعىندا التىن سىرعا. بۇل كيتكە اسا جاعىمدى اسەر ەتە قويعان جوق. ونىڭ مولدىرەگەن قاراقات كوزدەرى بۇعان ءارى موليە، ءارى جالىنىشتى قاراعانداي بولعان.
— ال... مەنىڭ ءىنىم قايدا؟
— ول ءالى كەلمەي جاتىر، سەر.
— ونىڭ قايدا ەكەنىن ءسىز دە بىلمەيسىز بە؟
— جوق.
— ول وسىندا تۇرىپ جاتىر ما ەدى؟
— ءيا.
— دەمەك، ءسىز ونى ءالى دە سۇيەسىز عوي؟
قىز ءوز سەزىمىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايتىن ادام سياقتى ءۇنسىز تۇرىپ، قولدارىن كەۋدەسىنە باستى.
— تۇسىنىكتى، — دەدى كيت.
كيت ونىمەن ەڭ العاش كەزدەسكەن كەزدە دە، سوسىن ونىڭ بولمە ورتاسىندا تىزەرلەپ وتىرعانىن تەرەزە سىرتىنان سىعالاي قاراپ تۇرعاندا دا ءوز بويىنان ءبىر نازىك قىزىعۋشىلىق پەن اياۋشىلىق سەزىمىن قاتار اڭعارىپ ەدى، مىنە، ءقازىر دە ءدال سونداي كۇيدى كەشىپ تۇر. ول كامينگە جاقىنداپ كەلدى دە:
— مەن ونى كۇتە تۇرۋىما بولاتىن شىعار، — دەدى.
— ارينە! مارحابات، وتىرىڭىز.
كيت وتىرعىسى كەلمەيتىنىن ءبىلدىرىپ، باس شايقاپ قويدى.
— ءسىز ونى مەنەن الىپ كەتەسىز بە؟ — دەدى قىز تۇنشىعا تىنىستاپ. — مەن جالعىز قالسام، ولەتىن شىعارمىن.
كيت وعان شۇعىل بۇرىلدى.
— مەن كەرىسىنشە... سىزدەن ونى ەشكىم الىپ قويماۋىن قالايمىن! مەن ءسىزدىڭ ونى ساقتاپ قالۋىڭىزعا كومەكتەسكىم كەلەدى. ەگەر قاجەت بولا قالسا، كەز كەلگەن ۋاقىتتا كەتىپ قالۋعا ءسىز دايىنسىز با؟
— و، ءيا...ارينە!
— ال لارري؟
— ول دا. ءبىراق انا ءبىر بەيباق...
— ول بەيباق — ولەكسەمەن كۇنىن كورگەن قورقاۋدان باسقا ەشكىم ەمەس! ونى اۋىزعا الىپ كەرەگى نە!
كيت قاتتىراق كەتكەنىن كەش اڭعارىپ قالدى.
— مەن ونى ايايمىن، — دەدى ۆاندا كۇرسىنىپ. — مۇمكىن ول اش بولعان شىعار. اشتىقتىڭ نە ەكەنىن مەن جاقسى بىلەمىن... اشىققان ادام نە ىستەمەيدى. نەمەسە جالعىزدىقتان ابدەن ازىپ-توزىپ ءجۇرىپ، ءوزىنىڭ نە ىستەپ قويعانىن دا بىلمەي قالدى ما ەكەن؟.. ءوزى سۇيەتىن، جاقسى كورەتىن ەشكىمى جوق ادام وتە جامان بوپ كەتەدى عوي. بەيشارا وندا... تۇرمەدە قالاي وتىر ەكەن دەپ، مەن ونى ءجيى ويلايمىن.
— ال لورەنس؟
— ءبىز ەكەۋمىز بۇل جونىندە مۇلدە اڭگىمە قوزعامايمىز. بىزگە بۇل وتە قورقىنىشتى.
— دەمەك، ول سىزگە سوت بولىپ وتكەنىن ايتپاعان ەكەن عوي؟
— سوت؟ جوق، ايتقان جوق. باسە، كەشە كەشكىسىن ءبىر ءتۇرلى ابىرجىپ وتىر ەدى... ال تاڭەرتەڭ نەگە ەرتە تۇردى دەسەم... سوت سوندا... ءبىتىپ قويعانى ما؟
— ءيا.
— نە شەشىم قابىلدادى؟
— كىنالى دەپ تاپتى.
كيتكە وسى سەكۋندتا ۆاندا ەسىنەن تانىپ بارا جاتقانداي كورىندى: كوزىن جۇمىپ، تەڭسەلىپ كەتىپ ەدى. كيت وعان جاقىنداپ، يىعىنا قول سالدى.
— مەنى تىڭداپ الىڭىز، — دەدى ول. — ماعان قازىرگى ساتتە ءسىزدىڭ كومەگىڭىز وتە قاجەت. ەڭ الدىمەن، لورەنستى كوزدەن تاسا ەتپەڭىز. ءبىز ۋاقىتتى بوسقا جىبەرمەۋىمىز كەرەك. مەن ولاردىڭ نيەتىن ءبىلىپ كورەيىن. قانداي جاعدايدا دا ولار ونى بىردەن دارعا اسىپ جىبەرمەس. ماعان ءسال-پال ۋاقىت كەرەك، تۇسىنەسىز بە؟ ال ءسىز لورەنستىڭ پوليسياعا بەرىلىپ قويماۋىنا قاندايدا ءبىر كەدەرگى جاساپ باعىڭىز.
كيت ءالى دە ونىڭ يىعىنان ۇستاپ، الاقان استىنداعى جۇپ-جۇمساق ءتاننىڭ جىلۋىنا ەلىتىپ تۇر ەدى، ال ۆاندا ونىڭ بەتىنە الدەبىر ۇمىتپەن كوز سالعان.
— ءسىز مەنى ءتۇسىندىڭىز بە؟
— ءيا... ءبىراق ول وندا بولىپ قويسا، نە ىستەيمىن؟
كيت قىزدىڭ دىرىلدەپ تۇرعانىن سەزدى. سوسىن كەنەت باسىنا ءبىر وي تۇسە قالدى: "قۇداي-اۋ، پوليسيا دابىل قاعىپ، مۇندا جەتىپ كەلسە... مەنىڭ كۇنىم نە بولادى؟ ەگەر ءقازىردىڭ وزىندە لارري ولاردىڭ قولىندا بولسا؟ ال ەگەر كىسى ولتىرىلگەن كۇنى تۇندە بۇعان كەزىككەن پوليسمەن ەندى ۇكىم شىعىسىمەن بۇنى تاعى دا وسى ۇيدەن كورسە؟.." ول ەندى ءتۇسىن كۇرت سۋىتا قويىپ:
— ءسىزدىڭ لارريگە يە بولاتىنىڭىزعا مەن سەنە الام با، جوق پا؟ جىلدام جاۋاپ بەرىڭىز؟ — دەدى قاتالداۋ ۇنمەن.
قىز قولىن كەۋدەسىنە قويىپ:
— تىرىسىپ كورەمىن، — دەدى باعىنىشتى تۇردە.
— ەگەر ول ويىنداعىسىن ءالى ىسكە اسىرىپ ۇلگەرمەگەن بولسا، ءسىز ودان ەندى ەكى كوزىڭىزدى بىردەي جازباڭىز! جالعىز ەشقايدا كەتپەسىن! مەن ەرتەڭ تاڭەرتەڭ ەرتە كەلەمىن. ءسىز كاتوليك ەمەسسىز بە، سولاي ما؟ ەندەشە مەن كەلگەنشە وعان يە بولاتىنىڭىزدى ءبىلدىرىپ، تاعزىم ەتىڭىز.
قىز بۇنىڭ تۇسىنان ەسىككە قاراعان كۇيى ءۇنسىز تۇردى؛ كيت ەسىك قۇلىبىنىڭ سىرت ەتىپ، سىرتتان بۇرالعانىن ەستىدى. ارتىنشا... قولىنا القىزىل ليليا مەن اپپاق نارسيس گۇلىن ۇستاپ ىشكە لارري كىردى. ءتۇرى قۋقىل تارتىپ، جاعى سۋالا تۇسكەن.
— حەللوۋ، كيت! — دەدى ول اقىرىن عانا. ۆاندا لارريدەن كوز الار ەمەس، ال كيت بىرەسە وعان، بىرەسە ىنىسىنە قاراپ تۇرىپ، ءدال ءقازىر وزىنە وتە اباي بولۋ كەرەكتىگىن جان-جۇرەگىمەن تۇسىنگەن.
— سەن كوردىڭ بە؟ — دەدى بۇل.
لورەنس باس يزەدى. قاي ۋاقىتتا دا ىشىندەگىسىنىڭ ءبارى بەتىنە شىعا كەلەتىن ونىڭ قازىرگى ءتۇرى كيتتى ابىرجىتا ءتۇستى.
— ال نە دەپ ويلايسىڭ؟
— مەن وسىلاي بولارىن بىلگەم.
— ءىس وسى قالپىندا قالمايدى، بۇل بەلگىلى. ءبىراق مەن الدىمەن سوت قاعازدارىمەن تانىسۋىم كەرەك، سوسىن نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ويلاستىرىپ كورەرمىز. لارري، تۇسىنەسىڭ عوي، ماعان ءقازىر ۋاقىت كەرەك!
كيت بۇنىسىمەن ول ماقۇلداي قوياتىنداي ءسوز ايتپاعانىن ءبىلدى. ەندىگى جەردە جالعىز عانا امال بار — بۇلاردى دەرەۋ اتتاندىرىپ جىبەرۋگە كۇش سالۋ كەرەك، قىلمىستارىن وزدەرى بارىپ مويىنداۋعا ەشقانداي مۇمكىندىك بەرمەگەن ءجون، ءبىراق بۇنى اشىق ايتۋعا باتىلى جەتپەدى.
— سەن ماعان ءوزىڭ ءبىلىپ ەشتەڭە ىستەمەۋگە، سوسىن ەرتەڭ مەن كەلگەنشە وسى ۇيدەن ەشقايدا شىقپاۋعا ۋادە بەرەسىڭ بە، لارري؟
لورەنس تاعى دا باس يزەدى. كيت ۆانداعا نازار اۋداردى. ءلارريدى ۇستاپ تۇرا الا ما ەكەن بۇل؟ ول لارريگە سول قالپى كوز الماي قاراپ تۇر. كيت ەسىككە بەتتەدى؛ بۇدان ءارى ەشتەڭە شىعارا الماسىن ول تۇسىنگەن ەدى.
— سونىمەن ۋادەڭدە تۇراسىڭ عوي؟ — دەدى بۇل قايتالاپ.
— ءيا، — دەپ ول جىميىپ قويدى.
ءلارريدىڭ بۇل جىميىسى دا، ۆاندانىڭ كوزقاراسى دا كيتكە ءبىر ءتۇرلى تۇسىنىكسىز كورىندى.
— جارايدى، ساعان سەندىم، — دەدى دە، بۇل شىعىپ كەتتى.
IX
مۋزىكانىڭ ادام جۇرەگىن جاۋلاپ الار قۇدىرەتتى كۇشىن اۋىزدىقتاۋ قانداي قيىن بولسا، ءوزىڭدى سۇيگەن ايەلدەن كوڭىل كۇيىڭدى جاسىرۋ دا سونداي قيىن عوي. ال ەگەر ايەل سونشاما قايعى-قاسىرەتتەن كەيىن ءبىرىنشى رەت شىن ماحابباتتىڭ نە ەكەنىن بىلسە، وندا ونىڭ سۇيگەن ادامى جان سىرىن قانشاما جاسىرعىسى كەلگەنمەن ونىسىنان تۇك تە شىقپاس ەدى. مۇنداي ايەلدىڭ ماحاببات الدىنداعى جانكەشتىلىگى سونداي، ىشىنەن ءبىر سىردى سەزىپ تۇرسا دا، ونى ءتىپتى تۇرىنەن بايقاتپاۋعا شاماسى جەتەدى.
كيت كەتكەن سوڭ، ۆاندا ءارتۇرلى سۇراقتارمەن ءلارريدىڭ مازاسىن العان جوق، كەرىسىنشە، ءوزىنىڭ بار شىندىقتى ءبىلىپ تۇرعانىن سەزدىرمەۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن ىستەپ باقتى. سوسىن بۇكىل كەش بويى دا ءلارريدىڭ قانداي ويعا بەكىگەنىن سەزسە دە سەزبەگەندەي بولىپ، ءوزىنىڭ دە ىشكى شەشىمىن بىلدىرمەۋگە تىرىسىپ، ونى-مۇنى شارۋامەن ءۇنسىز اينالىسىپ جۇرە بەرگەن.
ءلارريدىڭ ءاربىر ءسوزى، ەركەلەتە ءتىل قاتۋى، كەشكى استى بىرگە دايىنداۋعا ىنتى-شىنتىسىمەن كىرىسىپ كەتۋى؛ اكەلگەن گۇلدەرى، سونداي-اق ءتاتتى شاراپ ىشۋگە بۇنى كوندىرۋى، سوسىن وسى ءبىر باقىتتى مينۋتتاردىڭ شىرقىن بۇزار دەگەندەي ءسوز اتاۋلىدان قاشقاقتاي بەرۋى، ءبورى-بورى دە — بۇنىڭ بولجامىنان ءدوپ شىقتى. ول بۇگىن سونشاما كوڭىلگە باي، قالجىڭعا جومارت بوپ شىعا كەلگەن! وسى كەشتەگى ءاربىر ءسوز، ءاربىر ءسۇيىستىڭ استارىنان بۇل سوڭعى ءسوز، سوڭعى ءسۇيىستىڭ لەبىن سەزسە دە، ودان ءوزى دە قاشقاقتاعىسى كەلمەگەن، سوندىقتان الداعى ساتتەن نە سەزىپ تۇرعانىن يا قيمىلىنان، يا بەت-جۇزىنەن ەشتەڭە سەزدىرمەۋگە تىرىستى. ءيا، بۇل بارىنە كونگەن، بۇدان دا زورعىسىنا كونەتىن ەدى. لارري قايتا-قايتا تولتىرا قۇيعان شاراپتى بۇل ىشكىسى كەلمەگەن، ءبىراق ىشكەن. بۇل ەشقاشان لورەنسكە قارسى كەلگەن ەمەس.
لورەنس كوپ ءىشتى. شاراپ وسى ءبىر ۇزاققا سوزىلماس ءلاززاتتى ساعاتتىڭ مارتەبەسىن اسىرىپ، ءوزىنىڭ دە رۋح-جىگەرىن كوتەرگەندەي ەدى. بۇنىڭ ۇستىنە شاراپ اياۋشىلىق سەزىمدى تۇنشىقتىرا باستاعان. لورەنس بارىنەن بۇرىن ءوزى مەن پاندانى اياۋدان قورقىپ ەدى.
ونىڭ ويىندا ازىرگە ءبىر-اق نارسە تۇردى: وسى جاداۋ بولمەنىڭ ءوزى ادەمى بوپ كورىنۋى ءۇشىن — مىنا كاميندەگى وت تا، بوكالداعى قىزىل-قوڭىر شاراپ تا، ولەۋسىرەي جانعان شىراق پەن گۇلدەردىڭ سيديعان ساباقتارى دا ەرەكشە نۇرعا بولەنۋى ءۇشىن - ۆاندا مەن بۇل، وسى لارري، بيىكتەن، تىم بيىكتەن كورىنۋ كەرەك. ءتىپتى مۋزىكا دا بۇلاردىڭ وسى سالتاناتتى كەشتەرىنە ەرەكشە ءوڭ بەرگەندەي ەدى: قارسى بەتتەگى ۇيدە بىرەۋ پيانينودا ويناپ وتىرعان، ونىڭ جۇرەك قىلىن تارتار ادەمى سازى بۇلاردى دا ءبىر تاماشا كۇيگە بولەگەندەي. اۋەن ىرعاعى بىردە كوككە ورلەپ، بىردە قۇلدىراي تومەن قۇلاپ، كەيدە مۇڭلى، كەيدە كوڭىلدى سارىنمەن الدەبىر سىرلى الەمنىڭ، ءنارلى الەمنىڭ تورىنەن ءۇن قاتقانداي. وتى جىلت-جىلت ەتىپ جانىپ تۇرعان كامين الدىندا ءبىر-بىرىن ايقارا قۇشاقتاپ جاتقان بۇلار دا سول مۋزىكا اۋەنى سەكىلدى جۇمباق ءبىر الەمنىڭ قوينىنا شىم باتقانداي ەدى.
وسى مۋزىكا اياسىندا ۆاندانىڭ ىپ-ىستىق كەۋدەسىن الاقانىمەن سيپاي جاتىپ، لارري قۇددى اۋىر ءبىر تالىقسۋدان كەيىن قايتا ەس جيعانداي بولدى. جوق، كەرەگى جوق بۇنىڭ! تاس قالاي قاتىپ جاتسا، بۇل دا سولاي قاتۋى كەرەك، جالىن قالاي سونسە، بۇل دا سولاي ءسونۋى كەرەك، شەكتە اۋەن قالاي دىرىلدەپ بارىپ تىنا قالسا، بۇل دا سولاي تىنۋى كەرەك! ال ۆاندا ودان كوز ايىرار ەمەس.
ول بۇعان ۇيىقتاۋعا بارۋىن وتىنگەن كەزدە ساعات ونعا تاياپ قالعان. ۆاندا قارسىلىقسىز جاتىن بولمەگە كەتكەندە، ول قاعاز بەن قالام الىپ، كاميننىڭ الدىنا بارعان. وسى ءبىر تايعاق، تابانسىز، تۇككە تۇرعىسىز ادام ءقازىر العان بەتىنەن قايتپادى. بۇرىن ول جەمە-جەمگە كەلگەندە، ويىمنان باس تارتامىن، شەگىنەرمىن دەپ ويلاۋشى ەدى، ال ءقازىر ونى الدەبىر قاتىگەزدىك تۇپكى ماقساتىنا قاراي باتىل قادام باستىرعان. ەگەر ول قىلمىسىن موينىنا الىپ، ءتىرى قالسا، تۇرمەگە وتىرعىزادى؛ ونداي جاعدايدا ومىردەگى ەڭ قىمباتى — ۆاندادان ايىرىلادى، شولدە تاپقان جالعىز قاينار بۇلاعىن قۇمعا سىڭىرەدى. قارعىس اتسىن ولاردى! كامين جارىعىمەن ول اق قاعازعا ادەمىلەپ جازا باستادى. ال كۇڭگىرتتەۋ پەردەنىڭ ار جاعىندا جالعىز كويلەكپەن، ەش سۋىقتى سەزبەستەن ۆاندا تۇردى ودان كوز ايىرماي.
ادام تۇڭعيىققا باتىپ بارا جاتىپ، ءبىر ءسات وتكەندەرىن ەسكە الادى. سوندا ول ءولىم اۋزىنداعى اقىن ايتقانداي "جەلمەن بىرگە جەلبىرەپ كەتە بارادى". ەندى لارريگە ءوز سەنىمىنە ادالدىق تانىتاتىن ۋاقىت كەلگەن ەدى. ادامنىڭ اپتالار بويى ءارى-سارى كۇيدە جۇرەتىن كەزى بولادى، ال سوسىن شەگىنەرگە جەر قالماس ءسات تە تۋادى ءبىر كەزدە... سوتتىڭ ءتورت بۇرىشتى قارا قالپاعى... وعان تاڭدانا قاراعان اق شاشتى، جالبا-جۇلبا كيىمدى بەيشارا ادام — جوق، ەندى شەگىنۋگە بولمايدى!
لارري جازۋىن ءبىتىرىپ، كامينگە ۇزاق قاراپ وتىردى. شامنىڭ وتى... ءيا، وت ءبىر قالىپتى جانىپ تۇر، جارق ەتىپ جالىندايتىن دا، جالپ ەتىپ سونەتىن دە ءتۇرى كورىنبەيدى.
ال كۇڭگىرت پەردەنىڭ ارتىنداعى ايەل بۇدان كوز جازباي قاراپ تۇرعان.
ح
كيت ۇيىنە سوقپاي، تۋرا كلۋبقا تارتقان، وندا قوناق بولمەسىندە وتىرىپ، سوت حاتتاماسىمەن تانىسىپ ەدى. بۇل اقىماقتار ءىستى وتە كۇڭگىرت كۇيىندە العا تارتقان ەكەن. كيت ويعا شومعان قالپى جۇمساق كىلەم ۇستىندە سىبدىرىن بىلدىرمەي ارى-بەرى ۇزاق ءجۇردى دە قويدى. ول وسى سالانىڭ ءتىس قاققان مامانى رەتىندە قورعاۋشى ادۆوكاتپەن سويلەسىپ، سوتتىڭ قاتە شەشىم شىعارعانىن جان-جاقتى دالەلدەۋىنە بولاتىن ەدى. ولار سوت ۇكىمىنە قارسى شاعىم-ارىز جازۋعا ءتيىس، اقىر سوڭىندا ءتىپتى كەشىرىم جاساۋعا ءوتىنىش بىلدىرۋگە دە بولادى. ءالى دە كەش ەمەس، تەك لارري مەن ۆاندا كۇنى بۇرىن بىرنارسەگە ۇرىنىپ قالماسا بولعانى.
كيتتىڭ تاماق ىشۋگە زاۋقى سوقپاعان، ءبىراق ءتۇس مەزگىلىندەگى كۇندەلىكتى ادەتى ونى اسحاناعا قاراي ەرىكسىز سۇيرەي جونەلىپ ەدى. ول ۇستەل باسىندا وتىرىپ، وزىنە تانىس كلۋب مۇشەلەرىنە تىجىرىنا قارادى. ولاردىڭ تۇرىنەن سونداي ءبىر ۋايىمسىز، مۇڭسىز نىشان بايقالادى. نەتكەن ادىلەتسىزدىك دەسەڭشى! كيت دارىن، قابىلەت، ىسكەرلىك جاعىنان ولاردىڭ قاي-قايسىسىنان دا جوعارى تۇرعانى انىق، سويتە تۇرا قارا بۇلت بۇنىڭ باسىنا عانا ۇيىرىلەدى. كەشەگى كۇنى الگى مۇرا ماسەلەسىنە قاتىستى پروسەستەن كەيىن بۇعان ادۆوكات دوستارى كەلىپ، ارالارىندا ءبىر سۋديا دا بار، بۇل ءىستى قالاي ادەمى الىپ شىققانى جونىندە نەبىر ماداق سوزدەرىن ايتىپ كەتىپ ەدى. مەرەيىن ۇستەم ەتكەن سونداي كۇننەن كەيىن كيتتىڭ بۇگىن شالقايىپ، مارقايىپ جۇرەتىن ءجونى بار-دى، ءبىراق امال نە!.. كيت سونىڭ وزىندە وسى ءبىر جارىق تا جىلى بولمەدە، ادەپپەن سىزدىقتاتا سىر قوزعاپ وتىرعان كوپتىڭ ورتاسىندا، كوڭىل كۇيىن بىرتىندەپ قالىپقا كەلتىرىپ العان. ناعىز ءومىر، مىنە، وسىندا، ال انا ءبىر كوڭىلسىز وقيعا — ۇيتقي سوققان ءبىر ساتتىك الا قۇيىن جەل عانا، كىر-قوقىس پەن كىرىپتارلىقتى ىستىق ۇياڭنان قالاي الاستاتساڭ، ونى دا ساليقالى ساناڭنان سولاي الاستاۋىڭ كەرەك.
كيت شامپان ءىشىپ ەدى — بۇل وعان ناقتى دۇنيەنى ناقتى كورىپ، ەلەس اتاۋلىنى تەك ەلەس دەپ بىلۋگە كوزىن اشا تۇسكەن. سوسىن تومەندەگى تەمەكى تارتاتىن جەرگە ءتۇسىپ، تۇسكى استان كەيىن كامين جانىندا راقاتتانا دەمالاتىن جۇمساق كرەسلونىڭ بىرىنە وتىردى. سالدەن سوڭ كوزىنە ۇيقى تىعىلا باستادى دا، ساعات ون ءبىر شاماسىندا ورنىنان تۇرىپ، ۇيىنە قايتۋعا جينالعان. ول ءمارمار باسپالداقپەن تومەن ءتۇسىپ، اينالمالى ەسىكتەن ءارى وتكەن كەزدە، قاڭتاردىڭ قاقاعان سۋىعىمەن بىرگە تۇلا بويىن تاعى دا ۇرەي قارىپ وتكەن. ەسىنە ءلارريدىڭ بەتىنە مۇڭايا قاراپ تۇرعان ايەلدىڭ بەت-جۇزى تۇسە قالىپ ەدى. نەگە ول سولاي قارادى ەكەن؟ ءلارريدىڭ جىميىسى... قولىنا ۇستاعان گ ۇلى... وسىنداي ساتتە گۇل ساتىپ الۋ! ول ايەل — ونىڭ ق ۇلى، ول نە ايتسا — ونى ىستەيدى. دەمەك ءلارريدى ۇستاپ تۇرۋعا ول دارمەنسىز. ال مۇمكىن... ءقازىر لارري پوليسياعا جۇگىرىپ بارا جاتقان شىعار.
توننىڭ قالتاسىنا سالعان قولى كەنەت ءبىر سۇپ-سۋىق زاتتى ۇستاپ ەدى: كىلت، بۇعان لارري بەرگەن كىلت. كيت بۇنى ءتىپتى ۇمىتىپ تا كەتىپتى. ەندى ونىڭ كەزدەيسوق قولعا ىلىگۋى كيتتىڭ باعىتىن كۇرت بورروۋ-ستريتكە بۇرىپ جىبەرىپ ەدى. و جاققا بارماۋعا، جاعدايدى ءبىلىپ قايتپاۋعا ءتىپتى ءادىسى دە جوق-تى. قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن ىستەپ باقسا، قۇرىعاندا ۇيقىسى تىنىش بولادى. سويقاندى كوشەنىڭ بۇرىلىسىنا جەتكەندە، جۇرت اياعى باسىلعانشا شامالى كۇتە تۇردى دا، سوسىن جاڭا عانا ءوزى قارعاپ-سىلەگەن، سوڭعى كۇندەرى سونداي جەك كورىپ كەتكەن ۇيگە قاراي قادام باستى. سىرتقى ەسىكتى سىبدىرسىز اشىپ كىردى دە، ونى ىشتەن جاۋىپ الدى. سوسىن بولمە ەسىگىن جايلاپ تىقىلداتىپ ەدى، ءبىراق بىردەن جاۋاپ بولمادى. مۇمكىن ولار جاتىپ ۇلگىرگەن شىعار؟ ەسىكتى تاعى دا بىرنەشە قايتارا تىقىلداتىپ كوردى. جاۋاپ بولماعان سوڭ، ەكىنشى كىلتپەن ونى دا اشىپ، ىشكە كىردى. شىراقتار جانىپ تۇر، كاميندە وت جىلت-جىلت ەتەدى: كامين الدىندا ديۆان جاستىقتارى جاتىر، ولاردىڭ ماڭايى — شاشىلعان گۇل! ۇستەل ۇستىندە دە — گۇل.. تاماقتىڭ قالدىقتارى. تولىق جابىلماعان پەردە ساڭىلاۋىنان بۇل جاتىن بولمەدە دە شىراق جانىپ تۇرعانىن كوردى. قالايشا ولار ءبارىن وسىلاي تاستاپ، ءبىر جاققا كەتىپ قالۋى مۇمكىن؟ كەتىپ قالۋ! بۇنىڭ جۇرەگى زۋ ەتە ءتۇستى... بوس شولمەكتەر! دەمەك، لارري ىشكەن! بۇل سونشاما قاۋىپتەنگەن جايعا ول شىنىمەن-اق باس تىككەنى مە؟ سوندا بۇل.. كىسى ءولتىرۋشىنىڭ اعاسى رەتىندە قىزمەتىنەن ماسقارا بوپ بوساپ قالعانى ما؟ كيت العا ۇمتىلىپ بارىپ، پەردەنى ىسىرىپ جىبەردى دە، ىشكە ءۇڭىلدى. قابىرعا تۇبىندە — توسەك... توسەكتە — ەكەۋى... سۇلىق جاتىر. بۇنىڭ تاڭدانعاننان اۋزى اشىلىپ قالعان... ءبىراق، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءبىر ءتۇرلى جەڭىلدەپ تە قالعانداي بولدى. ادامدار ءوستىپ پەردەنى جاپپاي، جارىقتى وشىرمەي قالاي ۇيىقتايدى؟ ەسىكتىڭ تىقىلىن قويىپ، ايقايلاساڭ دا وياناتىن تۇرلەرى جوق! ماسقارا! تەگى ەكەۋى دە ىشكەن عوي! كيتتىڭ قانى بەتىنە شاپشىعان. كەرەمەت ءبىر ءىس تىندىرىپ كەلگەندەي ۇيىقتاۋلارىن قارا! بۇل توسەككە جۇلقىنا ۇمتىلىپ كەلىپ:
— لارري! — دەدى اشۋمەن ىزبارلانىپ. سوسىن باسىن توسەككە ەڭكەيتە ءتۇسىپ:
— لارري! — دەدى تاعى دا قاتقىلداۋ داۋىسپەن.
قىڭق ەتكەن ءۇن دە، قىبىر ەتكەن قيمىل دا جوق! بۇنىڭ تىنىسى تارىلىپ كەتكەندەي بولدى دا، ءىنىسىن يىعىنان قىسا ۇستاپ، جۇلقىپ-جۇلقىپ قالدى. يىعى سۇپ-سۋىق ەكەن. ەرىندەرىن بىر-بىرىنە تاقاي ءتۇسىپ، ەكەۋى قۇشاقتاسقان كۇيى جىم-جىرت جاتىر، كىشكەنتاي ۇستەل ۇستىندە جانىپ تۇرعان شىراق جارىعىندا تۇرلەرى تىم قۋارىپ كورىنەدى. كيتتىڭ قاتتى شوشىعانى سونداي، قۇلاپ قالماس ءۇشىن توسەكتىڭ تەمىر باسىنان ۇستاي العان. سوسىن ەڭكەيىپ، ساۋساق ۇشىن سۋلاپ الدى دا، ەكەۋىنىڭ ەرنىنە توستى. قانشا ماس بولسا دا، ەكەۋىنىڭ بىردەي ەس-تۇستەرىنەن ايىرىلىپ قۇلاۋلارى مۇمكىن ەمەس قوي! بۇل ساۋساق ۇشىنان مىسقالداي دەم لەبىن سەزبەدى. ءلارريدىڭ دە، ۆاندانىڭ دا قانتامىرلارىنان ءلۇپ ەتكەن بەلگى بىلىنبەيدى. تىنىس تا جوق، تىرشىلىكتە جوق! ۆاندانىڭ كوزى جابىق. قانداي تازا، قانداي بەيكۇنا بەت! ال ءلارريدىڭ كوزى اشىق، بەينە ءبىر ۆاندانىڭ قاباعىنا قادالىپ جاتقانداي — ءبىراق بۇل كوزدە جان جوق ەكەنىن كيت ءبىلدى. ءبىلدى دە وكسىپ-وكسىپ جىلاپ جىبەردى. جىلاپ وتىرىپ، ءىنىسىنىڭ كوزىن جاپتى. سونان سوڭ ءبىر قولىن ءلارريدىڭ ماڭدايىنا، ەكىنشىسىن ۆاندانىڭ قىزىل-سارعىش شاشىنا قويدى، نەگە ويتكەنىن ءوزى دە بىلمەدى.
اقجايما ءسال سىرعىپ كەتتى دە، قىزدىڭ يىعى اشىلىپ قالدى، كيت توڭىپ قالماسىن دەگەندەي ونى جوعارى كوتەرىپ قويدى، سول ساتتە جىلتىراعان ءبىر مەتالعا كوزى تۇسكەن: تەمىر شىنجىرلى، التىن جالاتىلعان، كىشكەنتاي عانا كرەستيك قىزدىڭ كەۋدەسىنەن سىرعىپ بارىپ، ونىڭ موينىنا وراتىلىپ جاتقان ءلارريدىڭ الاقانىنا ءتۇستى. كيت ونى جايلاپ اقجايمانىڭ استىنا تىعا بەرگەندە... كورپە استىنا جاسىرعان كونۆەرتتى كورىپ قالدى. ونىڭ سىرتىندا مىناداي جازۋ بار ەكەن: "دەرەۋ پوليسياعا تاپسىرۋدى وتىنەم. لورەنس داررانت". كيت كونۆەرتتى قالتاسىنا سۇڭگىتىپ جىبەردى. شامادان تىس يلەگەن قامىر سياقتى وسى مەزەتتە ونىڭ اقىل-ويى، ەرىك-جىگەرى، پاراسات-پايىمى، ءبارى-بارى دە بىلجىراپ شىعا كەلگەن. باسىندا تەك جالعىز-اق وي تۇردى: "مەن بۇل تۋرالى ەشتەڭە بىلمەۋگە ءتيىسپىن. جىلدام كەتۋىم كەرەك!" وسىنى ويلاۋى مۇڭ ەكەن، اياعىنىڭ ءوزى سىرتقا بەزەكتەي جونەلدى.
كيت سودان ۇيگە جەتكەنشە نە تۋرالى ويلاعانىن ءوزى دە بىلمەيدى. تەك كابينەتىنە كىرگەندە عانا ازداپ ەس جيعانداي بولدى. قولى دىرىلدەي وتىرىپ، ستاقانعا ۆيسكي قۇيدى دا، ءىشىپ سالدى. ەگەر بۇگىن كەزدەيسوق بورروۋ-ستريتكە بارىپ قالماسا، حاتتى ءۇي سىپىرۋشى تاۋىپ الىپ، ونى شۇعىل پوليسياعا تاپسىرا سالاتىن ەدى! كيت قالتاسىنان كونۆەرتتى شىعاردى. مۇندا نە جازىلعانىن بۇنىڭ بىلۋگە حاقى بار، ءسوزسىز حاقى بار! ول كونۆەرتتى اشىپ، وقي باستادى.
"مەن لورەنس داررانت، ءوز قولىممەن ءوزىمدى ولتىرەر الدىندا مىنانى مالىمدەيمىن، بۇل حات — مەنىڭ بارلىق شىندىعىم ءارى تولىق مويىنداۋىم. وتكەن جىلى 27 قاراشا كۇنى تۇندە، كەيىن "گلاۆ-لەيندەگى كىسى ءولىمى" دەگەن اتپەن ايگىلى بولعان كىسى ءولتىرۋ وقيعاسىن مەن جاسادىم..."
حات ءسوزى ءوستىپ باستالىپ، سوڭى بىلاي اياقتالىپتى: "ءبىز ولگىمىز كەلمەيدى، ءبىراق بىزگە تىرىدەي ايىرىلىسۋ - ولگەننەن دە جامان، ال مەن، ءوزىم جاساعان قىلمىس ءۇشىن جازىقسىز بىرەۋدىڭ دارعا اسىلعانىن قالامايمىن، ماعان ەندى ولۋدەن باسقا جول جوق. ءبىزدىڭ ءمايىتىمىزدى كەسىپ-جارماۋدى وتىنەم. ءبىز ىشكەن ۋدىڭ قالدىعى ۇستەلدە جاتىر. ءبىزدى ءبىر قابىرگە جەرلەۋدى سۇرايمىن.
لورەنس داررانت،
28 قاڭتار، كەشكى ساعات ون شاماسى".
ساعات سىرتىلداپ تۇر: تەرەزە الدىنداعى اعاشتار جەلمەن بىرگە ۋىلدەپ، بەبەۋ قاعادى؛ كاميندە وت جالاڭ قاعىپ جانىپ جاتىر. ال كيت حاتتى قولىنا ۇستاعان كۇيى تاستاي قاتىپ، سىرەسىپ تۇر. سوسىن نە زاماتتا ورىندىققا وتىرىپ، حاتتى قايتا وقۋعا كىرىسكەن.
ءبارى دە ءلارريدىڭ بۇعان ايتقانىنداي، ەشتەڭە قوسپاعان، ەشتەڭەنى ويدان قۇراماعان: ۋولەننىڭ بۇرىنعى ايەلى نەمەسە اشىناسى بولعان ايەلدى تانيتىن كەيبىر ادامداردىڭ اتى-جونىنە دەيىن كورسەتىلگەن. حات سەنىمدى! ءيا! وتە سەنىمدى!
كيتتىڭ قولىنان قاعاز قۇلاپ ءتۇستى. بۇل وقيعادان تۋار سۇمدىق وي بۇنىڭ باسىنا ەندى عانا كەلگەن: اياق استىنداعى اق قاعازدا يا ءولىم، يا ءومىر كۇتىپ وتىرعان تاعى ءبىر ادامنىڭ تاعدىرى تاپتالىپ جاتىر ەدى. كيت بۇل مويىنداۋ حاتتى سول بەيباقتىڭ دا تاعدىرىن ءوز موينىنا الىپ تۇرعانىن ءتۇسىندى؛ سونىمەن قاتار ول ءوز ابىروي-بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرمەي، ءوز باسىن ءقاۋىپ پەن قاتەرگە تىكپەي و بايعۇستى امان الىپ قالۋ مۇمكىن ەمەستىگىن جانە ءتۇسىندى. ەگەر حات بيلىك قولىنا تۇسە قالسا، ونداي جاعدايدا ولار: ەكى ايدان بەرى ءبۇل وقيعانى ول قالاي بىلمەيدى دەپ، شىنداپ كۇدىكتەنۋى ابدەن مۇمكىن. سوسىن تاعى دا تەرگەۋ-تەكسەرۋ باستالادى، كيت كۋاگەر رەتىندە سويلەيدى؛ ال انا پوليسمەن بۇنى الدىمەن ءمايىت جاتقان اركا تۇبىنەن، سوسىن كەلەسى كۇنى ايەلدىڭ ءۇيى جانىنان كورگەنىن ايتادى. كىسى ءولتىرۋشىنىڭ اعاسىنا قاتىستى بۇل فاكتىلەردىڭ ءبارى كەزدەيسوقتىق دەگەنگە كىم سەنەدى؟ ال ءتىپتى بۇل كۇدىكتەردى بىلاي قويعاندا، "داررانت" دەگەن اتى-جونگە بايلانىستى اتىشۋلى وقيعانىڭ ءوزى قانداي بىلعانىشتى دەسەڭشى — ول بۇنىڭ قىزمەتتەگى داڭعىل جولىنا توسقاۋىل بولادى، ءوزىنىڭ دە، قىزىنىڭ دا اپپاق ارىنا كىر كەلتىرەدى. لارري مەن ۆاندانىڭ ءوزىن-وزى ءولتىرۋى، ارينە، جايسىز اڭگىمەگە ءبىراز تامىزدىق بولادى، ءبىراق ودان كەلەر بالە جوق. مۇنداي ولىمدە الدەبىر رومانتيكالىق سىر جاتاتىنى بەلگىلى، ءارى كەتكەندە كيتكە بىرەۋلەر كوڭىل ايتار، شىن جاناشىرلىقپەن دوستارى قايعىسىنا ورتاقتاسار... ارى-بەرىدەن سوڭ... وسى وقيعانىڭ ءىزىن جىم-جىلاس جوق قىپ جىبەرۋگە دە بولادى. ال ەگەر حاتتى پوليسياعا اپارىپ بەرسە، ەشتەڭەنى جاسىرىپ قالۋ مۇمكىن ەمەس، ول تۋرالى كورىنگەن ادام كوشەدە ايقايلاپ تۇراتىنى انىق. كيت كرەسلودان تۇرىپ، ويىن جيناقتاپ الۋ ءۇشىن بولمەدە ارى-بەرى جۇرە باستادى. كوز الدىنان ءار ءتۇرلى كورىنىستەر كوشە بەرگەن: كۇن سايىن بۇنىڭ مانتياسى مەن پاريگىن الىپ بەرىپ تۇراتىن قىزمەتشى جىگىت بۇعان ەندى مىسقىلمەن، اششى كەكەسىنمەن قارايدى؛ "اكە، مەنىڭ نە جازىعىم بار؟" دەگەندەي، قىزىنىڭ ەرنى بۇرتيىپ، كوزى بوتالاپ تۇرعانداي كورىنەدى... ەلەستەر... تاعى دا ەلەستەر: ولگەن ايەلدىڭ يىعىندا جىلت-جىلت ەتكەن التىن جالاتىلعان كرەستيك... ءىنىسىنىڭ اشىق قالعان كوزدەرى... ونى جاۋىپ جاتقان بۇنىڭ باس بارماعى مەن سۇق ساۋساعى... سوسىن كوشەدە ارى-بەرى اعىلىپ جاتقان ادامدار — ءبارى دە بۇعان سۇقتانا، تەسىلە كوز سالادى. كيت بولمە ورتاسىندا كىلت توقتاي قالدى دا، داۋىستاپ تۇرىپ: "تۇكىردىم ەلدىڭ سوزىنە دە، كوزىنە دە! كوپ بولسا بىرەر اپتا وسەكتەيدى دە، قويادى!" دەدى. مويىنداۋ حات بۇنىڭ قولىندا تۇر، ونى نە ىستەيمىن دەسە دە، ءوزى بىلەدى! ارى-بەرىدەن سوڭ ءبارىن جاسىرعانى ءۇشىن بۇل جازىقتى ما؟ بىرگە تۋعان ءىنىسى ءۇشىن ادام نە ىستەمەيدى؟! ەندەشە بۇعان قىسىلاتىن تۇك تە جوق. كيت جەردە جاتقان حاتتى ەپتەپ كوتەرىپ الدى. ءبىراق... كەنەت كوز الدىنا ءبىر قۇشاق گازەتتى كوتەرىپ الىپ، كوشەنى باسىنا كوتەرە ايقايلاپ كەلە جاتقان بىرەۋلەر ەلەستەي قالدى: "جاڭالىق!.. جاڭالىق... گلاۆ-لەيندەگى كىسى ءولىمى! مويىنداۋ جانە بەلگىلى كورولدىك ادۆوكات ءىنىسىنىڭ ءوزىن-وزى ءولتىرۋى... كىسى ءولتىرۋ جانە ءوزىن-وزى ءولتىرۋ!.. جاڭالىق!.." قالايشا بۇل جۇرتتى ءوستىپ شۋلاتىپ، تابالاتىپ قويادى! قالايشا جامانشىلىق جاساپ قويماعان بۇل ءىنىسىنىڭ رۋحىن، شەشەسىنىڭ ارۋاعىن قورلاتۋعا ءتيىس؟ قالايشا بۇل سۇيىكتى قىزىنىڭ ءومىرىن قور ەتىپ، ءوزىنىڭ جارقىن بولاشاعىنا بالتا شابادى؟ وسىنىڭ ءبارى دە قايداعى ءبىر كىر-قوقىستى تىمىسكىلەپ جۇرگەن قايىرشى ءۇشىن بە! ەگەر قاجەت بولسا، اسسىن ونى دارعا. ال، مۇمكىن ونى اسپايتىن دا شىعار دارعا. شاعىم-ارىز جازۋعا نەمەسە كەشىرىم وتىنۋگە دە بولادى! ءيا، ونى قۇتقارۋ كەرەك، جوق، قۇتقارۋ قاجەت ونى! قۇداي-اۋ، وسىنشاما قۇردىمعا باتۋ، وسىنىڭ ءبارىن باستان كەشىرۋ، ءوز قولىڭمەن ءوزىڭدى-وزىڭ تۇنشىقتىرۋ — نەتكەن سۇمدىق!
كيت كامينگە تاقاپ كەلىپ، حاتتى جايناپ جاتقان قىپ-قىزىل شوققا تاستاي سالدى. ونىڭ سۇستى جۇزىنە ءبىر جىمىسقى كۇلكى جايلاپ جايىلىپ بارا جاتتى، وتتاعى قاعاز بەتىنە دە قىپ-قىزىل جالىن جايىلا تۇسكەن. سوسىن ول قارا كومىرگە اينالعان قاعازدى وتتان ەپتەپ سۋىرىپ الىپ، تابانىنا باستى. باس، باس! تاپتا ادامنىڭ ءومىرىن! ءبىتتى! جانىپ بولدى! بۇدان ءارى كۇمان جوق. جاندى جەگەن ۋايىم دا، ۇرەي دە ءبىتتى ەندى وسىمەن! جانىپ ءبىتتى ءبارى دە! ادام...جازىقسىز... جوق، ولەكسەمەن كۇن كورگەن بۇرالقى! كيت كامين جانىنان شەگىنىپ كەتتى. قوس قولىمەن قاپسىرا باسىن ۇستادى. نەتكەن ىستىق ەدى!
سونىمەن، ءبارى دە ءبىتتى! تەك جىگەرسىز، اقىلسىز، اقىماق ادام عانا ىستەگەن ىسىنە وكىنەدى. كەنەت ول كۇلىپ جىبەردى. دەمەك، ءلارريدىڭ بوسقا ولگەنى عوي! وندا نە جىگەر، نە قايرات، نە ماقسات دەگەن بولعان جوق، ەندى، مىنە، ءولدى دە قالدى! ونى مەن انا قىز وسى ءبىر سۋىق تۇندە ءولىپ جاتقانشا الدەبىر الىس جەردە ماحابباتتىڭ بال شىرىنىن تاتىپ، تىپ-تىنىش، راقات ءومىر سۇرۋلەرىنە ابدەن بولاتىن ەدى. اقىماقتار مەن السىزدەر ءوستىپ، مىنە، وكىنىشتىڭ قۇربانى، ار-ۇياتتىڭ ساداقاسى بوپ كەتە بارادى. ال رۋحى مىقتىلار باسىنا قانداي قارا بۇلت ۇيىرىلسە دە، ماقسات جولىندا قاشان دا نىق قادام باسادى.
كيت تەرەزەگە كەلىپ، پەردەنى كوتەردى. نە اناۋ؟ دار اعاشتا سالبىراپ تۇرعان ولىك پە؟ جو-جوق، بۇل جاي عانا اعاش قوي... قارا اعاش... اعاشتاردىڭ قىستاعى قاڭقاسى دا. ول تەرەزەدەن بۇرىلىپ كەلىپ، كامين جانىنداعى كرەسلوعا وتىردى. شامنىڭ بولىمسىز جارىعى، وت الدىنداعى بۇنىڭ كرەسلوسى — ءبارى-بارى دە بۇدان ەكى اي بۇرىن لارري كەلگەن كۇنگى كەشتەگىدەي... جوق، جوق! ول كەلگەن جوق! بۇل انشەيىن ساندىراق. ونى وڭىندە ەمەس، تۇسىندە كورگەن. باسىنىڭ كۇيىپ تۇرعانىن قاراشى! كيت ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ۇستەلدە تۇرعان كۇنتىزبەگە قارادى. "28 قاڭتار". جوق، ءبۇل ءتۇسى ەمەس! ءتۇرى كۇرەڭىتىپ، سۇستانا قالدى. العا! لارري سياقتى ارتقا ەمەس! تەك قانا العا!
ورىس تىلىنەن اۋدارعان د. ءاشىمحان ۇلى
You Might Also Like
