فورسايتتىڭ قۇتقارىلۋى
(نوۆەللا)
I
سۋيزين فورسايت توسەكتە جاتىر. بۋرىل مۇرتتىڭ استىنداعى اۋىزدىڭ ەكى بۇرىشى ەكى قاتپارلى بۇعاققا دەيىن سالپايىپ ءتۇسىپ كەتكەن. اۋىر تىنىستاپ جاتىپ ول:
— دارىگەردىڭ ايتۋىنشا، بۇل اۋرۋىمنىڭ بەتى جامان كورىنەدى، دجەمس، — دەيدى.
دجەمس، وزىمەن ەگىز تۋعان سىڭارى، الاقانىن قۇلاعىنا توسادى.
— ەستىمەدىم، دارىگەرلەر ماعان ەمدەلۋ كەرەك دەي مە؟ ايتەۋىر، قاشان دا ەمدەلۋدەن كوز اشپادىق قوي. ەميليا دا ەمدەلىپ ەدى...
— نە دەپ مىڭگىرلەپ كەتتىڭ، دجەمس، تۇك تۇسىنبەدىم. اناۋ ادولف بىردەڭە دەسە، مەنىڭ مالايىمدى ايتام دا، ونى جاقسى ەستيمىن. ۇيرەنگەن... ۇيرەتكەم مەن وعان. ال سەنىڭ اۋزىڭا ءمۇيىز جاڭعىرىق سالماسا، ءسوزىڭدى جان بالاسى ۇقپايدى. بىلجىراپ ابدەن ءبىتتىڭ-اۋ، دجەمس.
ءبىراز ۋاقىت ەكەۋى دە ءۇنسىز قالدى. سوسىن دجەمس فورسايت كۇتپەگەن جەردە كۇش العانداي:
— سەن ەندىگى وسيەتىڭدى جازىپ، اقشاڭنىڭ ءبارىن اعايىن-تۋىسىڭا قالدىرعان شىعارسىڭ، — دەدى. — ولاردان باسقا كىمگە قياسىڭ ونى. ال اناۋ سارسەنبى كۇنى ولگەن دەنسون اقشاسىن تۇپ-تۇگەل اۋرۋحاناعا اۋدارىپ كەتىپتى.
ءسۋيزيننىڭ بۋرىل مۇرتى تىكىرەيە قالدى.
— مىنا ەسۋاس دارىگەر دە ماعان وسيەت جازۋىم تۋرالى ايتقان، — دەدى ول — وسيەت جونىندە بىرەۋلەردىڭ بىلجىراپ اقىل ايتقانىن سۋقانىم سۇيمەيدى. تابەتىم جامان ەمەس: كەشە كەشكىسىن ءبىر قۇردىڭ ەتىن جالعىز جەپ قويدىم، كۇن وتكەن سايىن ارانىم اشىلا تۇسپەسە، باسىلا تۇسەر ەمەس. دارىگەر ماعان شامپان ىشۋگە بولمايدى دەيدى! ال مەن تاماقتى تويا ىشكەندى جاقسى كورەم. جاسىم ءالى سەكسەنگە دە جەتكەن جوق. ساعان دا سولاي. دەگەنمەن سەنىڭ شارشاپ قالعان ءتۇرىڭ بار.
— سەن باسقا ءبىر دارىگەرمەن كەڭەسۋىڭ كەرەك. بلانكتى شاقىرىپ كور، ودان ارتىق دارىگەردى ىزدەسەڭ تاپپايسىڭ. مەن ونى ەميلياعا شاقىرعام. بۇل ءۇشىن ەكى ءجۇز گين تولەۋىمە تۋرا كەلدى. ول ونى حومبەرگكە جونەلتتى — ونداي جەردى دە ىزدەسەڭ تاپپايسىڭ. وعان حانزادانىڭ ءوزى بارادى، ءبارى دە وعان بارادى، — دەيدى دجەمس فورسايت.
— مەن تازا اۋادا وتە سيرەك بولامىن، — دەيدى وعان سۋيزين فورسايت. — سوندىقتان بولار، جامان ۇيىقتايمىن. تاياۋدا بەسىك-اربا ساتىپ الدىم، تىم قىمباتقا ءتۇستى. سەن كوكجوتەلمەن اۋىرىپ كوردىڭ بە؟ شامپان ءىشۋ زياندى دەيدى، ال مەنىڭشە، ودان وتكەن شيپالى ءدارى جوق.
دجەمس فورسايت ورنىنان تۇردى.
— قالاي بولعاندا دا ساعان باسقا دارىگەر شاقىرۋ كەرەك. ەميليا ساعان سالەم ايتۋدى وتىنگەن. ءوزى كىرىپ-شىعۋعا ۋاقىتى بولمادى، وعان "نيگاراعا" كەتۋگە تۋرا كەلدى عوي. ءقازىر ەلدىڭ ءبارى سو جەرگە بارادى — بۇل مودا. رەچەل وعان كۇن سايىن بارادى، بۇنىسى ارتىق ەندى، مۇلدە جاتىپ قالا ما دەپ قورقام. بۇگىن وندا ماسكاراد بولدى، گەرسوگتىڭ ءوزى سىيلىق ۇلەستىرەدى.
سۋيزين فورسايت رەنجي ءتىل قاتقان.
— بىزدە تاماقتى ناشار دايىندايدى، قالاي ۇيرەتەرىمدى بىلمەيمىن. ال اناۋ كلۋبتىڭ شپيناتى قانداي دەسەڭشى!
ءسۋيزيننىڭ اياعى كورپە استىندا قالاي دىرىلدەپ جاتقانى كورىنىپ تۇر.
— سەن تينتورستتونىڭ كارتينالارىن ساتىپ تا ءبىراز اقشا تاپقان شىعارسىڭ؟ جەر رەنتاسىنان دا تۇسەتىن پايداڭ از ەمەس. اقشاڭنىڭ كوپتىگى سونداي، قايدا تىعارىڭدى بىلمەي باسىڭ قاتاتىن بولار، — دەپ دجەمس فورسايت سۋلى ەرىندەرىن سىلپ ەتكىزىپ قويدى.
سۋيزين فورسايت وعان جەپ جىبەرەردەي قارادى.
— اقشا! — دەدى دۇڭك ەتىپ. — ءبىر دارىگەرگە عانا قانشا شىعاتىنىن بىلەسىڭ بە سەن!
دجەمس فورسايت وعان سالقىنداۋ، دىمقىل قولىن ۇسىنا بەردى.
— ساۋ بول! قالاي دەسەڭ دە باسقا دارىگەر شاقىرعانىڭ ءجون. اتتاردى دالادا ۇزاق قاڭتارىپ قويا المايمىن، ەكەۋىن دە جاڭادان ساتىپ العام، ءۇش ءجۇزىمدى قاعىپ الدى بۇعان. ساقتا ءوزىڭدى. مەن بلانكپەن سويلەسىپ كورەمىن. ونى سەن شاقىرۋىڭ كەرەك، ودان وتكەن دارىگەر جوق دەيدى ءبارى. ساۋ بول!
سۋيزين فورسايت توبەگە قادالا قاراپ: "بەيشارا دجەمس! مۇنداي دا ساراڭ بولادى-اۋ! قۇداي بىلەدى، ونىڭ وزىندە دە ەكى مىڭنان كەم جوق شىعار" دەپ ويلادى.
ول ۇيقىلى-وياۋ جاتىپ، ءومىر تۋرالى ويلاعان...
ول اۋرۋ ەدى، جالعىز ەدى. جالعىزدىقتىڭ ازابىن جىلدار بويى تارتىپ كەلسە، سوڭعى ەكى جىلدا بۇعان اۋرۋ دەگەن بالە قوسىلعان؛ الايدا ول ەڭ العاشقى تەمەكىسىن قالاي قۇشىرلانا، قالاي تۇقىلىنا دەيىن تارتىپ بىتىرسە، ءومىرىن دە ول ءدال سولاي وتكىزگىسى كەلەدى. ونى كۇن سايىن كلۋبقا اپارادى. جولدا ءوز ەكيپاجىنىڭ سەرىپپەلى ورىندىعىندا قولدارىن تىزەسىنە قويىپ، الدىنا ءسال ەڭكەيە ءتۇسىپ، ماڭعازدانا وتىرادى. جەرگە تۇسكەن سوڭ القىمىنداعى قىرتىس-قىرتىس ءاجىمىن جاعاسىمەن جاسىرىپ، تاياققا سۇيەنگەن كۇيى ءوزىن تىك ۇستاۋعا تىرىسىپ، باسقىشپەن ءمارمار زالعا كوتەرىلەدى. سوسىن ىشىنە شامپان سالىپ قويعان مۇزدى شەلەك الدىندا وتىرىپ، تاماق ىشەدى؛ ونداي ساتتە ومىراۋىنا الجاپقىش جاۋىپ، تاماق ءدامىن تامسانا تاتىپ، جانىنداعى مالايعا قيعاشتاي قاراپ، سونداي تاكاپپار كەيىپ تانىتادى. كەيدە جان-جاعىنا ابايلاپ كوز سالىپ قويادى، ءبىراق ەش ۋاقىتتا نە باسىن سالبىراتىپ، نە بەلىن بۇگىپ كورگەن ەمەس.
ول ءوزى كارى، ءوزى ساڭىراۋ ادام بولعاندىقتان ەشكىممەن سويلەسپەۋشى ەدى. سونداي-اق ونى دا سوزگە تارتىپ جاتقان ەشكىم جوق. تەك كلۋبتاعى وسەكشى يرلانديالىق ايەل ءاربىر جاڭا كەلگەن ادامعا:
— انا وتىرعان فورسايت شالعا قاراڭدارشى! ءبىر سۇمدىقتى باستان كەشكەن بىرەۋ عوي، ايتپەسە ءبۇيتىپ قاباعىنان قار جاۋىپ وتىرا ما! — دەيتىنى بار.
ءبىراق سۋيزين ءوز ومىرىندە ونداي سۇمدىقتى باستان كەشكەن ادام ەمەس-تى.
مىنە، ول ءوزىنىڭ وپوپوناكس پەن تەمەكى ءيىسى اڭقىعان، كۇمىس، پۋرپۋر، ەلەكتر جارىعىمەن سان قۇبىلعان دەمالىس بولمەسىندە ۇيەلەپ جاتقانىنا بىرنەشە كۇن بولعان. تەرەزە پەردەسى جابىق، كامين وتى وشكەن؛ توسەك جانىنداعى كىشىرەك ۇستەل ۇستىنە ارپا تۇنباسى بار قۇمىرا قويىلعان، ونىڭ جانىندا "تايمس" جورنالى جاتىر. سۋيزين ونى وقىعىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق شاماسى جەتپەدى دە، تاعى دا قالىڭ ويعا بەرىلگەن. ونىڭ اق قاعازداي قۋارعان ءقان-سولسىز بەتى قىرتىستى جۋان بۇعاعىمەن قوسا قۇددى جاستىق ۇستىنە تاستاي سالعان بەتپەردەنى ەلەستەتەدى. ءاي، جالعىزدىق-اي دەسەڭشى! ەگەر وسى بولمەدە ايەل بولسا، ءبارى دە باسقاشا بولار ەدى-اۋ. نەگە عانا ۇيلەنبەدى ەكەن! سۋيزين توبەگە قاراپ جاتىپ، باياعى ءبىر كۇندەرىن ەسكە الدى. بۇل ءوزى قىرىق جىل بۇرىنعى وقيعا بولسا دا، ەندى ونى كەشە عانا باستان كەشىرگەندەي...
ول ۋاقىتتا سۋيزين وتىز سەگىز جاستا بولاتىن؛ ەگىزىنىڭ سىڭارى دجەمس پەن تراكەر دەگەن بىرەۋدى جانىنا الىپ، العاشقى دا سوڭعى رەت ەۋروپاعا ساياحات جاساعان. جولاي گەرمانيادان ۆەنەسياعا كەتىپ بارا جاتقاندا، زالسبۋرگتەگى "التىن ءالپى" قوناقۇيىنە توقتاپ ەدى. تامىزدىڭ سوڭى بولاتىن، تابيعات تامىلجىپ تۇردى: كۇن ساۋلەسى مەن جابايى ءجۇزىم جاپىراقتارىنىڭ كولەڭكەسى قابىرعالاردا وينايدى، ال تۇندە اي ساۋلەسى مەن جاپىراق كولەڭكەلەرى تاعى دا قابىرعالاردا. سۋيزين بىرەۋدىڭ اقىلىن قۇلاعىنا ىلمەيتىن ادام ەدى، سوندىقتان قامالدى قىزىقتاۋعا بارمادى؛ بۇل كۇندى تۇتاستاي جاتىن بولمەسىنىڭ تەرەزەسى الدىندا جاپادان-جالعىز تۇرىپ، تەمەكىسىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تارتىپ، كوشەدە كەتىپ بارا جاتقان ادامدارعا تاكاپپار كوز سالۋمەن وتكىزدى. ال تۇسكى استان كەيىن ەرىككەننەن شىداماي سەرۋەندەپ قايتۋعا سىرتقا شىققان. جەمساۋى بۇلتيعان كەپتەر سياقتى كەۋدەسىن العا كەرە ءتۇسىپ، اسكەري كيىمدى ادامدارعا سۇقتانا دا سۋىق قاراپ قويىپ، ول ماڭعازدانا باسىپ كەلە جاتتى؛ كوشەدە اسكەريلەردىڭ كوپتىگى ونىڭ ءارى جانىنا، ءارى جىنىنا تيگەن. قايداعى ءبىر تۇسىنىكسىز تىلدە سويلەپ، ساسىق تەمەكى تارتقان وسىناۋ ساقالدى شەتەلدىكتەردىڭ قاراسى كوبەيگەن سايىن ونىڭ قاباعى تىپتەن كىرجيە تۇسكەن-دى. "بۇلاردى دا ەل دەيدى-اۋ!" دەپ ءبىر قويدى. ءبىر ءسات ونىڭ كوڭىلى شاعىنداۋ ءدامحانادان ەستىلگەن مۋزىكاعا اۋعان دا، بىردەن سولاي بۇرىلعان. وعان كىرگەن بويدا وسى جەردە ءبىر جانجال شىعا قالسا دەگەن الدەبىر مىسىقتىلەۋ وي كوكىرەگىندە جىلت ەتە قالدى، ءبىراق ونىڭ ارتى ادەتتەگىدەي ۇلكەن شۋعا اينالماعانىن جانە تىلەدى؛ كەزدەيسوق ءبىر كەسەلدى وقيعاعا دەگەن قۇلشىنىسى جاقسىلاپ تاماق ءىشىپ العاننان كەيىن ودان سايىن قوزا ءتۇسىپ ەدى. اقىرى ءدامحانانىڭ ءبىر بۇرىشىنداعى ۆىەr-ناىىە1-دەن ءبىر-اق شىققان. ەلۋىنشى جىلدارى گەرمانيادا مۇنداي سىراحانالار كوپ بولاتىن. زالدىڭ ەكى ەسىگى جانە اعاشتان جاسالعان ۇلكەن شامى بار ەكەن — بۇل شام توڭىرەگىنە جارىعىن مول شاشىپ، جارقىراپ تۇردى. شاعىن ەسترادادا ءۇش سكريپكاشى قۇيقىلجىتا ساز توگەدى. تەمەكى تۇتىنىنە كومىلگەن قاز-قاتار ۇستەل باسىندا بىردەن، ەكىدەن، كەي تۇستا توبىمەن وتىرعان ادامدار، داياشىلاردى بوكال-بوكال سىراعا زىر جۇگىرتەدى. سۋيزين وتىرا سالىپ بىردەن: "شاراپ!" دەگەن گۇج ەتىپ. داياشى بۇعان تاڭدانا قاراپ، ايتقانىن الىپ كەلدى. "مۇندا!" — دەپ سىرا ساپتىاياقتى نۇسقاپ، تاعى دا اشۋلى گۇج ەتتى. داياشى ساپتىاياقتى لىق تولتىردى. "قاراي گور، — دەپ ويلادى سۋيزين. — ەگەر پەيىلى بولسا، ءيتتىڭ دە ءتىلىن تۇسىنەدى بۇلار!" سوناداي جەردە ءبىر توپ وفيسەر داراقى كۇلكىگە باسىپ، زالدى باسىنا كوتەردى. سۋيزين ولارعا جاراتپاي قاراي قالعان ساتتە، تۋرا جەلكە تۇسىنان بىرەۋدىڭ قۇرعاق جوتەلى ەستىلگەن. بايقاسا، سول جاعىندا ءبىر ادام الدىنا جايىپ سالعان گازەتىنە شىنتاعىن تىرەپ قويىپ، وقىپ وتىر ەكەن؛ ونىڭ قۋشيعان يىقتارى كوز تۇسىنا دەيىن كوتەرىلىپ كەتىپتى، جيرەن قابا ساقالى كەۋدەسىنە تۇسكەن، بەتى ۋقالاعان قاعازداي مىج-مىج.
ءوزى ءبىر تاڭعالارىق جاراتىلىس — جۇزىنەن تاكاپپارلىق، كوزىنەن اشۋ-ىزا بىلىنەدى. ونىڭ كيىم كيىسى سۋيزينگە ۇناعان جوق، بۇلايشا كيىنۋ جۋرناليستەر مەن كەزبە ارتىستەرگە ءتان ەدى. وسىنداي كيىم كيگەن ادام قالايشا ءسۋيزيننىڭ كوڭىلىن اۋداردى ەكەن؟ وسى ارالىقتا الگى بەيتانىس كىسى ءجۇن-جۇن قولىن سوزىپ، كەمەرىنە دەيىن كۇرەڭ-قىزىل سۇيىق قۇيىلعان بوكالدى ۇستەلدەن جۇلىپ الدى دا، اۋزىنا تاقاي بەردى. سۋيزين "كونياك" دەدى تىتىركەنىپ. ارتىنشا تارس ەتىپ قۇلاپ تۇسكەن ورىندىق دىبىسىنان سەلك ەتە قالدى — كورشىسى ورنىنان كۇجىرەيە تۇرعان. ول سىرىقتاي ۇزىن، ءارى وتە ارىق ادام ەكەنىن سۋيزين ەندى عانا بايقادى. ساقالى شۋدالانىپ، جەلپ-جەلپ ەتەدى؛ سوسىن ول قاراعايداي سەرەيىپ تۇرعان كۇيى وفيسەرلەر جاققا ىزالى قاراپ، بىردەڭە دەپ بوقتاپ سالعانداي بولدى. ءسۋيزيننىڭ قۇلاعىندا قالعانى: "Hunde! Deutshe Hunde!.." "يتتەر! نەمىستىڭ توبەتتەرى!" دەگەنى عوي دەدى ول وزىنشە اۋدارعان بولىپ — ءىم-م! قاتتى ايتتى!" ءبىر وفيسەر ورنىنان اتىپ تۇرىپ، قىلىشىنا جارماسقان. سول ساتتە الگى قابا ساقال بەيتانىس جانىنداعى ورىندىقتى جۇلىپ الىپ، ونى بار پارمەنىمەن وفيسەرلەرگە قاراي لاقتىرىپ ۇلگەردى. ۇستەل باسىنداعىلار جامىراي كوتەرىلىپ، وعان تۇرا ۇمتىلدى. "قايداسىڭدار، ماديار باۋىرلار!" دەپ بەيتانىس كىسى ايقايعا باسقان.
سۋيزين جىميدى. قاراقۇرىم دۇشپانعا جالعىز شاپقان وسى ءبىر الىپ ادامنىڭ جۇرەك جۇتقان ەرلىگى بۇنى ەرىكسىز ءتانتى ەتكەن. العاشىندا ءتىپتى وسى ادامعا كومەكتەسسەم قايتەدى دەپ ءبىر ويلادى دا، سوسىن قارادان قاراپ تۇمسىعىمدى بۇزىپ المايىن دەگەندەي، جان-جاعىنا بۇرىلىپ، قاۋىپسىزدەۋ جەر ىزدەي باستاعان. ءبىراق ءدال وسى مەزەتتە بىرەۋ لاقتىرعان ليمون بەتىنە سارت ەتە ءتۇسىپ ەدى. بۇدان ءارى... ارىستانداي اقىرىپ، وفيسەرلەرگە قاراي اتوي سالا ۇمتىلعان. جان-جاعىن ورىندىقپەن جايپاپ جۇرگەن ۆەنگردىڭ وزىنە دەگەن ريزاشىلىعىن بايقاپ قالعان بۇل ودان سايىن ورشەلەنە تۇسكەن... ءبىراق ەندى ءبىر ساتتە بىرەۋدىڭ قىلىشى قولىن سىزىپ كەتتى دە، ۆەنگردى بىردەن ۇمىتىپ سالا بەردى. "بۇل ەندى ارتىقتاۋ!" دەپ ويلاعانىن بىلەدى... سوسىن ورىندىقتى كوتەرىپ الىپ، شامعا قاراي سىلتەگەنىن بىلەدى. شىنىنىڭ بىت-شىت بولىپ سىنعانىن... ادامدار مەن قىلىشتاردىڭ كوز الدىنان وشكەنىن بىلەدى... ەندى ءبىر ەس جيعان شاقتا شىرت ەتكىزىپ سىرىڭكە جاعىپ، سونىڭ جىلت ەتكەن جارىعىمەن ەسىككە قاراي جان ۇشىرا جۇگىرە جونەلگەن دە، بىرەر سەكۋندتا سىرتقا شىعىپ ۇلگەرگەن...
II
بىرەۋ اعىلشىنشا: "راحمەت، باۋىرىم!" دەدى. تۋ سىرتىنا شۇعىل بۇرىلعان سۋيزين وزىنە قول سوزىپ تۇرعان ۆەنگردى كوردى. ونىڭ قولىن الىپ تۇرىپ بۇل: "قاراي گور، كىمدى اقىماق كورگەنىمدى!" دەپ ويلادى. ۆەنگر ءوزىنىڭ كوزقاراس قيمىلىمەن: "ءبىز ەكەۋمىز تەڭ ادامدارمىز!" دەگەندى ءبىلدىردى. سۋيزينگە بۇل جايسىزداۋ اسەر ەتتى، ەكىنشىدەن، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بۇنىڭ ءوزى كوڭىل جىقپاس جالعان پەيىلدەن كورىنگەن. ەندى بايقادى، بەيتانىستىڭ بويى تىپتەن بيىك ەكەن؛ بەتىن قىلىش ءتىلىپ كەتىپتى، ساقالىنان قان تامىپ تۇر.
— اعىلشىنسىڭ عوي، — دەدى ول — مەن سىزدەردىڭ گەيناۋدى قالاي تاسپەن اتقىلاعاندارىڭىزدى، قالاي كوشۋتتى قارسى العاندارىڭىزدى كورگەم. ءسىزدىڭ حالقىڭىزدىڭ ەركىندىك سۇيگىش رۋحى بىزگە وتە جاقىن. — سۋيزينگە كوز سالا تۇرىپ تاعى دا: — ءسىز ۇلكەن ادامسىز، جۇرەگىڭىز دە ۇلكەن. كۇشىڭىز دە زور. ولاردى قالاي لاقتىرعانىڭىزعا قايران قالامىن، — دەگەندى قوسىپ قويدى.
سۋيزين ەشتەڭەگە قاراماي قاشا جونەلگىسى كەلگەن.
— مەنىڭ ءاتى-جونىم — بولەشسكو، — دەدى ۆەنگەر. — ءسىز — مەنىڭ دوسىم بولاسىز!
اعىلشىنشا ول جاقسى سويلەيدى ەكەن.
"بالەشسكە، بەلەشسكە... مىنە، قالاي بۇنىڭ ءاتى-جونى" — دەپ ءتۇيدى ىشىنەن سۋيزين.
— ال مەن — فورسايتپىن، — دەدى بۇل ىزعارلى.
— فورسايت... فورسايت... — دەدى ول قايتالاپ.
— بەتىڭىز قاتتى جارالانىپتى، — دەپ كۇڭك ەتە قالدى بۇل.
ۆەنگردىڭ قانعا ۇيىسىپ، ساتپاقتانىپ تۇرعان ساقالى ءسۋيزيندى جيىركەندىرىپ جىبەردى.
ول بەتىن سيپاپ كورىپ، قان جۇققان ساۋساقتارىنا قارادى دا، سوسىن ءبىر ۋىس ساقالىن بۇرىپ اپارىپ جاراسىنا جاپسىردى.
— فۋ! — دەدى سۋيزين. — مىنەكي، مىنا ورامالمەن ءسۇرتىڭىزشى!
— راقمەت! — دەپ، ۆەنگر تاعزىم ەتتى. — بۇل تۋرالى ءتىپتى ويلاماپپىن دا. مىڭ دا ءبىر راقمەت.
— اۋ، ۇستاساڭىزشى! — دەدى سۋيزين زىلدەنە. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءقازىر وعان ەڭ باستى نارسە وسى سياقتى كورىندى. ورامالدى ۆەنگرگە بەرىپ جاتقاندا ءوز قولىنىڭ قاتتى اۋىرىپ كەتكەنىن سەزدى. "ال كەرەك بولسا!... ءسىڭىرى سوزىلعان-اۋ، شاماسى" دەپ قويدى ىشىنەن.
ۆەنگر كولدەنەڭ ءوتىپ جاتقاندارعا كوڭىل اۋدارماستان ءالى دە بىرنارسەنى مىلجىڭداي بەرگەن.
— شوشقالار! ءسىز ولاردى قالاي جان-جاققا لاقتىردى دەسەڭىزشى! ەكەۋمىز بىرىگىپ بىرنەشەۋىنىڭ باسىن جارعانىمىز انىق ەندى. شوشقا عوي ولار، شوشقالار!
— ايتىڭىزشى، — دەدى كەنەت سۋيزين. — ماعان "التىن الپىگە" قالاي جەتۋگە بولادى؟
— ءسىز نە، مەنىڭ ۇيىمە كىرىپ، شاراپ ءىشىپ شىققىڭىز كەلمەي مە؟ — دەدى ۆەنگر.
سۋيزين تومەن قاراپ، ىشىنەن: "ونىڭىز بولا قويماس" دەپ ءتۇيدى.
— ا! دەمەك ءسىز مەنىمەن دوس بولعىڭىز كەلمەيدى ەكەن عوي؟ — دەدى ۆەنگر ەر كوڭىلمەن.
سۋيزين "كەدەيدە دە نامىس بار" دەگەندى ويلادى دا، باتىلسىزداۋ مىڭگىرلەپ:
— قايتەمىز، ءسىز سولاي دەسەڭىز، كونەمىز دە، — دەگەن.
ۆەنگر ريزا كەيىپپەن ءيىلىپ تاعزىم ەتتى.
— كەشىرەرسىز مەنى!
ولار ون شاقتى قادام جۇرمەي جاتىپ، الدارىنان تورسىق شەكە، ءتۇبىت يەك ءبىر جىگىت شىعا كەلگەنى.
— قۇداي ءۇشىن، قايىر ەتىڭىزدەرشى، مىرزالار! — دەپ ول جالىنا ءتىل قاتتى.
— سەن نەمىسسىڭ بە؟ — دەدى بولەشسكە.
— ءيا.
— ەندەشە ارام قات!
— مىرزا، ماعان قاراڭىزشى! — جىگىت پالتوسىنىڭ ءوڭىرىن اشىپ جىبەرىپ، جاپ-جالاڭاش كەۋدەسىن كورسەتتى.
سۋيزين تاعى دا قاشا جونەلگىسى كەلگەن. ناعىز سەرىلەرگە لايىقسىز وسى ءبىر جايلارعا تىم جاقىنداپ كەتتىم-اۋ دەگەن جيىركەنىشتى سەزىمنەن ول ءالى دە قۇتىلىپ بولعان جوق ەدى.
— باۋىرىم، ءجۇر بىزبەن بىرگە، — دەدى بولەشسكە شوقىنىپ الىپ جىگىتكە.
سۋيزين سەرىكتەرىنە سەنىمسىزدەۋ كوز قيىعىن تاستادى دا، "جارايدى، شەشىنگەن سۋدان تايىنباس" دەگەندەي ولارعا ىلەسىپ جۇرە بەردى. ءتىپتى كوزگە تۇرتسە كورگىسىز دەيتىندەي قاراڭعىدا ولار جان-جاعىن سيپالاي ءجۇرىپ، بيىك باسقىشپەن جوعارى كوتەرىلدى دە، تەرەزەدەن اي جارىعى ءتۇسىپ تۇرعان ۇلكەن ءبىر بولمەگە كىرگەن. ولەۋسىرەي جانعان مايشام. بولمە ىشىنەن رايحان گ ۇلىنىڭ، سپيرت پەن تەمەكىنىڭ ءيىسى بىلىنەدى. ءبىر بۇرىشتا بۋما-بۋما گازەت، ونىڭ جانىندا سيمبالا دەيتىن ساز اسپابى تۇر. قابىرعاعا كونە تاپانشالار ىلىنگەن. ءۇي جيھازدارى وتە ۇقىپتى جينالىپتى، ءبىراق بارلىق جەردە تۇتاسقان شاڭ. كامين جانىنداعى ۇستەل ءۇستى جۋىپ-تازالاماعان ىدىستارعا بىلىعىپ تۇر. بولمەنىڭ توبەسى دە، ەدەنى دە قارالاۋ تاقتايمەن جابىلعان. ءۇي جيھازدارىنىڭ قولعا تۇسكەنىن عانا قويا سالعانمەن، ولار كوزگە سۇپ-سۇيكىمدى كورىنەدى. ۆەنگر بۋفەتتەن شيشا الىپ ستاقاندارعا شاراپ تولتىرىپ، ونىڭ ءبىرىن سۋيزينگە ۇسىندى. "قاي جەردە سۇرىنەرىمدى كىم ءبىلسىن، دەگەنمەن قايدان شىقسا، ودان شىقسىن" دەپ ويلاعان بۇل ستاقاندى جايلاپ اۋزىنا اپارا بەردى. شاراپ ءارى قويۋ، ءارى وتە ءتاتتى ەكەن، دەگەنمەن ىشۋگە بولاتىنداي.
— سىزدەردىڭ دەنساۋلىقتارىڭىز ءۇشىن، باۋىرلار! — دەدى ۆەنگر ستاقانداردى تاعى دا تولتىرىپ.
جىگىت كۇتتىرمەي-اق تارتىپ سالدى. سۋيزين دە ءسويتتى؛ ەندى بۇل جىگىتكە اياي قاراعان.
— ەرتەڭ ماعان كەلىڭىز، بىرەر كويلەك بەرەيىن، — دەدى بۇل وعان.
ءبىراق جىگىت شىعىپ كەتكەننەن كەيىن وعان مەكەنجايىن ايتۋدى ۇمىتىپ كەتكەنىنە ءبىر جاعىنان قۋانىپ تا قالدى.
"بۇنىڭ ءوزى دۇرىس بولدى، — دەپ ويلادى بۇل. — ارينە، قايداعى ءبىر الاياق قوي ول".
— ءسىز وعان نە دەدىڭىز؟ — دەپ سۇرادى سوسىن ۆەنگردەن.
— مەن وعان: "سەنى تويعىزدىم، شاراپ بەردىم، ەندى سەن مەنىڭ جاۋىمسىڭ" دەدىم، — دەپ جاۋاپ بەردى ۆەنگر.
— دۇرىس! وتە دۇرىس! قايىرشىلار ءارقايسىمىزدىڭ جاۋىمىز، — دەدى سۋيزين.
— ءسىز مەنى تۇسىنبەدىڭىز، — دەپ ۆەنگر سىپايى قارسىلىق ءبىلدىردى. — بۇعان دەيىن ول اش-جالاڭاش، قايىرشى عانا بولدى... كەزىندە مەنىڭ دە قايىر سۇراعانىم بار. ("قۇداي-اۋ، مەن كىمدەرمەن ءجۇرمىن ءوزى!" دەپ ويلادى سۋيزين.) ال ەندى مەن تويىندىرعان كەزدە كىم ول؟ كادىمگى نەمىس توبەتى. مەن ەشبىر اۆستريالىق يتكە ءۇيىمدى بىلعاتقىزبايمىن!
وسىنى ايتقان كەزدە ۆەنگردىڭ تاماعى قىرىلداپ، مۇرنى تاڭىرايىپ كەتكەنىن سۋيزين بايقاپ قالدى.
— مەن قۋعىنداعى اداممىن. مەنىڭ حالقىم تۇتاستاي قۋعىن كورىپ وتىر. ءبارى دە سولاردىڭ كەسىرى، سول يتتەردىڭ ىلاڭى.
سۋيزين بۇعان تەز-اق كەلىسە سالدى. وسى ساتتە ەسىكتەن بىرەۋ سىعالاعان.
— روزي! — دەپ ۆەنگر ايقاي سالدى.
ىشكە ءبىر جاس قىز كىرە بەردى. ول ءوزى ورتا بويلى، جۇمىر دەنەلى، دوڭگەلەك ءجۇزدى، جۋان بۇرىمدى بويجەتكەن ەكەن. مارجانداي تىزىلگەن اپپاق تىستەرىن اقسيتا كورسەتىپ، مولدىرەگەن قوي كوزدەرىن اناعان ءبىر، مىناعان ءبىر توڭكەرە تاستاپ، كۇلىمسىرەي بەرەدى. قاسى ءسال كوتەرىڭكى، جاعى شىعىڭقى؛ بەتىندە تاڭ شاپاعىنداي بولماشى قىزىل نۇر وينايدى. قاندى كورىپ، شوشىنا بەتىن باسقان ول: "مارگيت!" دەدى جان ۇشىرا بىرەۋدى شاقىرعانداي. بولمەگە ودان جاسى ۇلكەندەۋ، ءبىراق بويى دا كىشىرەك تاعى ءبىر قىز كىردى. بۇنىڭ قولدارى سونداي ادەمى، كوزى ۇلكەن، ەرىندەرى قايمىجىقتاي، ال مۇرنى — كەيىنىرەك مارگاريتتى اۋىزعا العاندا اكەسى ايتاتىنداي — "ۇيرەك تۇمسىقتاۋ" كورىندى. ەكى قىز بىردەن اكەلەرىنىڭ جاراقاتىن ەمدەۋگە كىرىسكەن. سۋيزين ولارعا ارقاسىن بەرىپ وتىردى. ونىڭ قولى اۋىرىپ، شىداتپاي تۇر ەدى.
"كورىنگەن جەرگە تۇمسىق تىعا بەرسەڭ، كورەتىن كۇنىڭ وسى، — دەپ قويدى ول ىشىنەن. — ءوستىپ جۇرسەڭ، ءبىر كۇنى موينىڭدى سىندىرارسىڭ!" كەنەت ول ءوز قولىنىڭ سىرتىنان بىرەۋدىڭ جۇمساق الاقانىنىڭ تابىن سەزگەن، سوسىن تۋ سىرتىنا بۇرىلعان ساتتە... وزىنە ۇياڭداۋ جىميىپ، مولدىرەي قاراپ تۇرعان قىزدى كوردى. ارتىنشا "روزي!" دەگەن داۋىس ەستىلدى دە، قىز زىپ ەتىپ سىرتقا شىعىپ كەتتى. سۋيزين ءتۇس كورگەندەي اڭىرىپ، تاعى ۆەنگردىڭ جانىندا جالعىز قالعان.
— ءسىزدىڭ قىزىڭىزدىڭ اتى روزا ما؟ — دەدى ول. — بىزدە، اعىلشىنداردىڭ اراسىندا دا مۇنداي ەسىم بار. روزا گۇلدىڭ اتى عوي.
— جوق، ونىڭ اتى — روزي، — دەپ ۆەنگر تۇزەتىپ قويدى. — اعىلشىن ءتىلى وتە قيىن ءتىل. ول فرانسۋز تىلىنەن دە، نەمىستەر مەن چەحتاردىڭ تىلىنەن دە قيىن، ءتىپتى ورىس پەن رۋمىن تىلدەرىنەن دە. باسقالارىن بىلمەيمىن.
— نە؟ — دەدى سۋيزين تاڭىرقاپ. — ءسىز سوندا التى ءتىل بىلەسىز بە؟ — ىشىنەن وتىرىكتى سۋداي سوعادى ەكەن دەپ ويلادى.
— ءسىز ەگەر ىلعي دا باسقالاردان قىسىم كورگەن ەلدە تۇرساڭىز، ەشتەڭەگە تاڭدانباس ەدىڭىز، — دەدى ۆەنگر مىڭگىرلەپ. — ءبىز ەرىكتى ەلمىز، ءبىز قۇرىپ بارامىز، ءبىراق ازىرگە قۇرىعامىز جوق.
ونىڭ نە تۋرالى ايتىپ وتىرعانىن سۋيزين مۇلدە تۇسىنگەن جوق. وسى ءبىر قارا ساقالى ۇيىسقان، باسىن اق داكەمەن وراپ العان ادامنىڭ سۇستى ءجۇزى، مىڭگىرلەپ سويلەگەنى، قىستىعا جوتەلگەنى — ءبارى-بارى سۋيزينگە جيىركەنىشتى كورىنگەن. ءوزى ءبىر قيالي بىرەۋ سەكىلدى. الدى-ارتىنا قاراماي ويىنداعىسىن اشىق ايتىپ سالاتىنى دا ادەپتى ادامنىڭ قىلىعى ەمەس، ءبىراق وسى قىلىعىنىڭ ءوزى تابيعي تازالىعىمەن، سەزىمتال دا سەرگەك بولمىسىمەن ءسۋيزيندى وزىنە تارتا بەرىپ ەدى. ءتىپتى، ءبىر قىزىعى، جايناپ جانعان قىزىل شوقتىڭ الدىندا ادام قانداي سەزىمگە بولەنسە، بۇل دا ءوز بويىنان سونداي ءبىر سەزىمنىڭ پايدا بولا باستاعانىن سەزگەن-دى. بولەشسكە بولمەدە ارى-بەرى جۇرگەنىن قويىپ:
— سونىمەن ءسىز ءبارى ءبىتتى دەپ ويلايسىز با؟ — دەدى. — جوق، ءاربىر مادياردىڭ جۇرەگىندە لاۋلاعان وت بارىن ءبىلىپ قويىڭىز... ومىردەن قىمبات، اۋادان قىمبات، مىنا ءبىز جۇتىپ وتىرعان اۋادان دا قىمبات نە بار دەپ ويلايسىز؟ ول — وتان!..
ول وسى سوزدەردى بيىك رۋحپەن نىعىزداپ، شەگەلەپ ايتقانى سونداي، ءسۋيزيننىڭ ءتىپتى، اۋزى اشىلىپ قالىپ ەدى، ءبىراق ارتىنشا وتىرىك ەسىنەگەن سىڭاي تانىتىپ ۇلگەرگەن.
— ايتىڭىزشى، ەگەر سىزدەردى فرانسۋزدار جەڭىپ كەتكەن بولسا، نە ىستەر ەدىڭىزدەر؟ — دەپ سۇرادى بولەشسكە.
سۋيزين جىميدى، ال سوسىن بىرەۋ ۇرىپ جىبەرگەندەي ايقاي سالعان.
— نە؟ ءبىزدى جامان فرانستار جەڭۋى كەرەك پە؟ الدىمەن تۇمسىق تىعىپ كورسىن!
— ءىشىڭىز! — دەدى بولەشسكە، — مۇنداي شاراپتى ەش جەردەن تابا المايسىز. — ول ءسۋيزيننىڭ ستاقانىن تولتىرىپ قويدى. — مەن سىزگە ءوزىم تۋرالى ايتايىن.
سۋيزين ورنىنان اسىعا كوتەرىلگەن.
— كەش بوپ قالدى، — دەدى ول — ال شاراپ كەرەمەت. سىزدە بۇل كوپ پە؟
— جوق، وسى سوڭعى شيشا.
— قالاي؟ سوندا بۇنى قايىرشىعا دا قۇيدىڭىز با؟
— مەنىڭ اتىم ستەفان بولەشسكە، — دەدى ۆەنگر باسىن ماڭعاز كوتەرىپ. — مەن كوموروندىق بولەشسكەنىڭ تۇقىمىنانمىن.
وسى ءسوزدىڭ كەڭ تىنىستان شىققانىنىڭ ءوزى-اق باسقاداي ساعان قانداي تۇسىنىك كەرەك دەگەندى بىلدىرگەندەي ەدى. بۇل سۋيزينگە جاقسى اسەر قالدىردى دا، ءالى دە وتىرا تۇرعىسى كەلدى. ال بولەشسكە اۋىز جاپپاي سويلەي بەرگەن.
— قانشاما قورلىق، قانشاما ادىلەتسىزدىك... بەيشارالىق بولدى دەسەڭىزشى. مەن ءوز وتانىمنىڭ باسىنا ۇيىرىلگەن تالاي-تالاي قارا بۇلتتى كوردىم... اۆستريالىقتار ءبىزدى تۇنشىقتىرا قىسىپ، بوستاندىق اتاۋلىنىڭ سۇلباسىنا دەيىن تارتىپ الماق بولدى. ال بىزدەگى قالعاننىڭ ءوزى — تەك سول سۇلبا عانا ەدى... ەكى جىل بۇرىن، قىرىق سەگىزىنشى جىلى... وي، باۋىرىم، قارعىس اتسىن ولاردى! سول جىلى ەڭكەيگەن كارىمىز بەن ەڭبەكتەگەن بالامىزعا دەيىن تۇپ-تۇگەل قولعا قارۋ الىپ، وتان قورعاۋعا شىقتىق. مەنىڭ بۇكىل تۇقىم-تۋىستارىمنىڭ ءبىرى دە ودان قالعان جوق، ال مەن... مەن قالامدى قارۋ ەتۋگە ءتيىس ەدىم. بۇيرىق سولاي بولعان. ولار مەنىڭ بالامدى ءولتىردى، باۋىرلارىمدى تۇرمەگە تىقتى، ءوزىمدى يتتەي عىپ قاڭعىتىپ جىبەردى. ءبىراق مەن جازا بەردىم، جۇرەك قانىممەن جازدىم... بويىمداعى بۇكىل قانمەن جازدىم.
بولەشسكە الىپ كولەڭكەدەي كورىندى. ارىپ-اشىعان، قاجىپ-تالعان ول كوزىن ءبىر نۇكتەگە قاداعان كۇيى بولمە ورتاسىندا سەرەيىپ تۇردى.
سۋيزين ورنىنان تۇرىپ، كىبىرتىكتەپ ءتىل قاتتى.
— سىزگە وتە ريزامىن. مەن ءۇشىن بۇل قىزىقتى بولدى... قارسى الدىنا قاراپ ءالى دە ويلانىپ تۇرعان بولەشسكە بۇنىڭ كەتۋىنە قارسى بولعان جوق. سۋيزين:
— Cay بولىڭىز! — دەدى دە، اۋىرلاۋ باسىپ، باسقىشقا قاراي بەتتەدى.
III
اقىرى ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا قوناق ۇيگە جەتكەن سۋيزين ەسىك الدىندا ابىرجىپ تۇرعان سىڭارى مەن دوسىن كوردى. تراكەر — شوتلاندىق اكسەنتپەن شوبىرلاۋ سويلەيتىن، ءوز جاسىنان ەرتەرەك قارتايعان ەركەك ەدى.
— تىم ەرتە ورالدىڭ، دوستىم، — دەدى ول كەكەتكەندەي. سۋيزين وعان جاۋاپ رەتىندە مۇرىن استىنان مىڭق ەتە قالدى دا، ۇيىقتاۋعا كەتتى. قولىنىڭ شامالى كەسىلگەن جەرىنە قاراپ ىزاسى كەلگەن. جازمىشتان باسقانى كۇتسە دە، ءدال وسىنى كۇتپەپ ەدى. سويتە تۇرا روزي ەسكە تۇسكەندە، ونىڭ جۇپ-جۇمساق، ىپ-ىستىق الاقانىن ويلاعاندا، جاڭاعى رەنىشتى كوڭىلدىڭ ءبىر تۇكپىرىنەن الدەبىر الدامشى، الدەبىر جىلى ساۋلە جىلت ەتە قالعانداي بولدى. تاڭەرتەڭ تاماق ءىشىپ وتىرعاندا سىڭارى مەن تراكەر ساپاردى ودان ءارى جالعاستىرۋ كەرەكتىگىن بىلدىرگەن. دجەمس فورسايتتىڭ تۇسىندىرۋىنشە، "كوللەكسيونەر" ءۇشىن مۇندا تۇك تە جوق ەكەن، ويتكەنى "كونە" اتاۋلىنى ساتاتىن دۇكەندەردىڭ بارلىعى جويتتەر مەن الىپساتارلاردىڭ قولىندا كورىنەدى. ءسوز ىڭعايىن سۋيزين بىردەن سەزدى، الدىنداعى كوفە شىنىسىن يتەرە سالدى دا:
— سەندەر نە ىستەسەڭدەر وزدەرىڭ بىلىڭدەر، ال مەن مۇندا قالامىن، — دەدى.
دجەمس فورسايت باستىرمالاتا سويلەي جونەلدى:
— سەن نەگە قالاسىڭ مۇندا؟ نە بار ساعان مۇندا؟ بۇل جەردە ادام قىزىعاتىن تۇك تە جوق، ەسكى قامالدان باسقا! ونى دا كورەيىن دەگەن سەندە نيەت جوق.
— ونى ساعان كىم ايتتى؟ — دەپ سۋيزين دۇڭك ەتتى دە، قويدى. ءوز دەگەنىنە كوندىرگەن سوڭ، ول ءبىراز جەڭىلدەپ قالعان. قولىن جىبەك شۇبەرەكپەن اسىپ العان ەدى، بۇنى ول اياعىم تايىپ، قۇلاپ قالدىم دەپ، ءبىر-اق اۋىز سوزبەن تۇسىندىرگەن. سۋيزين تاڭەرتەڭگى استان سوڭ سەرۋەندەۋگە شىققان دا، كوپىرگە دەيىن جەتكەن. جاقۇت تاۋلاردىڭ ورتاسىندا ۇيلەردىڭ نايزاداي ۇشكىر توبەلەرى كۇن ساۋلەسىمەن جارقىراپ تۇردى. تاپ-تازا قالاشىق. قايدا قاراساڭ دا، كوز قۋانادى. سۋيزين قامال جاققا قاراپ تۇرىپ: "جامان قامال ەمەس، بۇنى ەشكىم بۇزىپ كىرە المايدى دەسە، ەشقانداي تاڭدانباس ەدىم" دەپ ويلادى. بۇل وي الدەبىر قىزىق سەبەپپەن ونىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ تاستادى.
سوسىن كۇتپەگەن جەردەن ۆەنگردىڭ ءۇيىن تاۋىپ الۋعا دەگەن قۇلشىنىسى ويانىپ شىعا كەلگەن.
ەكى ساعات بويى ساندالىپ ىزدەۋ مەن شىجىعان ىستىقتان ابدەن قاجىپ-شارشاعان، ءبىراق بۇدان بۇرىن ءوزىنىڭ قيسايعان جاعىنا قۇلاماي تىنبايتىن قىرسىقتىعىنا جىنى كەلگەن سۋيزين تال ءتۇس شاماسىندا، ءبىر كوشەنىڭ بويىندا ماڭايىنا الاق-جۇلاق قاراپ تۇرعان ساتتە، باس جاعىنان: "ميستەر!" دەگەن داۋىستى ەستىپ ەدى. كوزىن جوعارى كوتەرگەندە، ءروزيدى كوردى. ول دوڭگەلەنە بىتكەن يەگىن قولىنا سۇيەپ، بۇعان ۇيالى تەرەڭ كوزىمەن قۋلانا جىميىپ تۇر ەكەن. سۋيزين ەڭكەيىپ سالەم بەرگەندە، قىز الاقاندارىن شاپالاقتاپ قويدى. "قوشەمەت كورسەتىپ جاتىر، دەمەك مەنى ۇناتىپ قالعان عوي" دەپ جورىدى بۇل ونى. ءوزىنىڭ سەرەيگەن، قولاپايسىز بويىنا قونىمسىز بولسا دا ول شيراق قيمىلداپ كەلىپ، ءوزىن ەكى بىردەي قىز كۇتىپ وتىرعان ۇيگە كىرە بەردى. سوسىن، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، قايداعى ءبىر شەت تىلىندە سويلەگىسى كەلىپ ەدى.
— مادەمۋازەل، — دەپ باستادى ول، — گم... ە... ە... bond joup2 ە-ە... سىزدەردىڭ اكەلەرىڭىز — pere comment3؟
— ءبىز دە اعىلشىنشا سويلەي الامىز، — دەدى ۇلكەنى. — وتىنەم، كىرىڭىز.
سۋيزين الابۇرتقان كوڭىلىن باسىپ، ىشكە كىردى. بولمەنىڭ جايسىز، كۇتىمسىز، كوزگە قوراشتىعى كۇندىز انىق بايقالادى ەكەن، قۇددى ودان قاشقان، بۇدان قاشقاندار مەن تاعدىر تالكەگىنە ۇشىراعانداردىڭ باس قوساتىن ورنى تەك وسى جەر سەكىلدى. سۋيزين جايعاسىپ وتىردى. ونىڭ كوزقاراسى: "مەن شەتەلدىكپىن، ءبىراق مەنى قۋىپ شىعۋ قيىن. ال قايتەسىڭدەر!" دەپ تۇرعانداي ەدى. قىزدار وعان ءۇنسىز قاراي بەردى. روزي ۇستىنە قىسقا قارا بەلدەمشە مەن اق كەزدەمە كويلەك كيىپتى؛ يىعىنا توقىما ءشالى جاپقان؛ ال اپايىنىڭ كيگەنى — قارا-جاسىل كويلەك، موينىندا — اپپاق تاستار تىزىلگەن ۇزىن القا... ەكەۋى دە شاشتارىن بۇرىمداپ ءورىپ العان. ءبىر مينۋتتاي ۇنسىزدىكتەن كەيىن روزي ونىڭ قولىنداعى جاراقاتىن سيپاپ كورە باستادى.
— تۇك ەمەس، — دەپ، سۋيزين قولىن سىلتەي سالدى.
— توبەلەسكەندە اكەيدىڭ قولىندا ورىندىق بولىپتى، ال ءسىز قۇر قولمەن... — دەدى روزي تاڭدانعانداي بوپ.
سۋيزين ساۋ قولىنىڭ جۇدىرىعىن ءتۇيىپ الىپ، بىرەۋدى ۇرعانداي قاتتى سىلتەپ قالدى. روزي مازاق قىلعانداي كۇلىپ جىبەردى. بۇعان ونىڭ شامى كەلدى دە، جاڭاعى ساۋ قولىن اۋىر ۇستەلدىڭ استىنا تىعىپ جىبەرىپ، ونى جەردەن تىك كوتەرگەن. روزي قولىن شاپالاقتاپ: "و-و! مىنە، ەندى ءسىزدىڭ قانداي كۇشتى ادام ەكەنىڭىزدى بايقادىم!" دەدى ءماز بولىپ. سوسىن سالەم بەرگەندەي ءتاجىم ەتتى دە، تەرەزەگە قاراي جالت بۇرىلدى. ونىڭ ويناقى دا ۇشقىر كوزقاراسى ءسۋيزيندى ابىرجىتىپ تاستاعان: ال سوسىن ءروزيدىڭ الدەبىر زاتقا بۇنى جاناي قاراپ تۇرعانداي بولۋى ءسۋيزيندى ودان سايىن قىسىلدىرا ءتۇسىپ ەدى. ول مارگيتتەن: بۇلاردىڭ بارلىعى ەكى جىلعا جۋىق انگليادا تۇرعانىن، اكەلەرى وندا شەت تىلىنەن ساباق بەرىپ، كۇنكورىس جاساعانىن ءبىلدى. ال ءقازىر ءبىر جىل بويى وسىندا، زالسبۋرگتە تۇرىپ جاتقان كورىنەدى.
— ءبىز كۇتىپ ءجۇرمىز، — دەپ مالىمدەدى توسىننان روزي، ونى مارگيت تا قوستاپ قويدى.
— ءيا، ءبىز كۇتىپ ءجۇرمىز.
ءسۋيزيننىڭ كوزى باقىرايىپ كەتتى: ولاردىڭ نەنى "كۇتىپ جۇرگەندەرىن" سونداي بىلگىسى كەلدى. قانداي قىزىق جاندار، بۇنىڭ وڭمەنىنەن تەسىپ وتكەندەي وتكىر كوزدەرىمەن الدەبىر جاققا قالاي قىزىق قارايدى دەسەڭشى! ول قىزدارعا قادالا كوز تاستاپ وتىردى. "بۇلاردى جۇتىندىرىپ كيىندىرسە عوي" دەپ ويلادى، سوسىن ءروزيدى جاڭا ۇلگىمەن تىگىلگەن قىناما بەل بەلدەمشەمەن، ەتىمەن ەت بوپ تۇراتىن تارلاۋ كوكىرەكشەمەن، ادەمىلەپ قيىلعان قىسقا شاشپەن ەلەستەتىپ كوردى. ءيا، وسىنداي قويۋ شاشتى، قولدارى دا سونداي نازىك قىزدى قالاي كيىندىرسەڭ دە جاراسار ەدى! ەندى ءبىر ساتتە ول ءوزىنىڭ قولى مەن بەتىنە، كيگەن كيىمىنە قاراپ، ىڭعايسىزدانا بەردى. ەندىگى جەردە وسى ءبىر شاڭ باسقان، توزىپ بىتكەن، قاي جاعىنان دا جايسىزداۋ بولمە بۇعان جيىركەنىشتى كورىنگەن. ول ورنىنان تۇرىپ، قابىرعادا ءىلۋلى تۇرعان تاپانشالاردى قىزىقتاي باستادى. ارتىنشا: "سىراحاناداي مۇڭكىپ تۇر!" دەپ، مۇرنىن تىجىرتتى دا، روزيگە جاقىن كەلىپ وتىردى.
— ءسىز بيلەي الاسىز با؟ — دەدى قىز. — بي دەگەنىڭىز عاجاپ قوي! مۋزىكا ەستىلسە بولدى، اياعىڭ قوزعالا باستايدى. كەرەمەت! الدىمەن جايلاپ باستايسىڭ... سوسىن تەزىرەك، تەزىرەك... ارى-بەرىدەن سوڭ اۋادا قالقىپ بارا جاتقانداي بولاسىڭ، باسقا ەشتەڭەنى سەزبەيسىڭ!.. وي، قانداي تاماشا!
ءسۋيزيننىڭ ءوڭى بىرتىندەپ قىزارا ءتۇستى. روزي ودان كوز الماستان سويلەي بەردى:
— وي-وي! مەن بيلەپ جۇرگەن ساتتە... كوز الدىما نە كەلمەيدى دەيسىز... شالقىعان كول، جازيرا دالا... ال اياعىڭمەن بىر-ەكى-ۇش... بىر-ەكى-ۇش...تەزىرەك، تەزىرەك، تاعى دا تەزىرەك، سوندا ۇشىپ بارا جاتاسىڭ...
قىز بويىن تىكتەپ العان كەزدە، بۇكىل دەنەسى دىرىلدەپ قويا بەرگەن. "مارگيت، كەل بيلەيىك!" دەگەندى ەستۋى سول-اق، ءسۋيزيندى ەكى قىز تاڭ-تاماشا ەتىپ، ءبىر-بىرىنىڭ يىعىنا قول سالىپ العان دا اياقتارىمەن ەدەندى تارسىلداتا ۇرىپ، بىردە ولاي، بىردە بۇلاي تەڭسەلە ءجۇرىپ، قالىقتاي جونەلگەن. كوزدەرىن جۇمىپ، باستارىن شالقايتىپ ەندى ءبىر مەزەتتە اياقتارى بىردەن جىلدامداي ءتۇسىپ، بىردە وڭعا، بىردە سولعا قاراي قۇستاي ۇشىپ ءجۇردى دە، اقىر سوڭىندا بۇنىڭ تۋرا الدىندا شىر كوبەلەك اينالا بەرگەن. سۋيزين رايحان گ ۇلىنىڭ حوش يىسىنە بولەندى. بولمەگە بولەشسكە كىرىپ كەلگەندە، قىزدار ءالى دە دوڭگەلەنە بيلەپ ءجۇر ەدى. ول ءسۋيزيننىڭ قولىن قوس قولىمەن قىسىپ تۇرىپ:
— قوش كەلدىڭ، باۋىرىم. ا، ءسىزدىڭ قولىڭىز جاراقاتتانىپ قالىپ ەدى عوي! مەن كەشەگىنى ءالى ۇمىتقام جوق، — دەدى. ونىڭ شۇڭىرەيگەن كوزدەرى مەن سارعايعان وڭىنەن بۇعان دەگەن العىس نىشانى انىق ءبىلىنىپ تۇردى. — مەنىڭ دوسىم — بارون كاستەليستى سىزگە تانىستىرۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
سۋيزين بيالاي كيگەن قولىن كەۋدەسىنە باسىپ، بايقاتپاي باسپالاپ كىرگەن تايقى ماڭداي ادامعا باس يزەدى. ونىڭ بۇكىل بولمىسى مىسىق سياقتى كورىندى. سۋيزين ونى بىردەن ۇناتپادى، ءتىپتى جەك كورە قارادى. بولەشسكەنىڭ بويىندا دا سوعان ۇقساس بىردەڭە بولعانمەن ونى جەك كورۋ مۇمكىن ەمەس-تى. مۇمكىن بۇنىڭ ءوزى ونىڭ زور دەنەسىنىڭ مىسى باسىپ تۇراتىنىنان شىعار، الدە دوسقا دەگەن ادال سەزىمىنىڭ كۇشتىلىگىنەن بولار، الدە بەت-جۇزىنىڭ قانداي دا ءبىر سۇستىلىعى مەن ىزبارلىعىنان با، ءتىپتى بولماسا وعان دەگەن قاراپايىم ءىلتيپاتتان با ەكەن — ايتەۋىر بۇل ادامعا باسقاشا قاراۋ قيىن-دى. ال مىنا كوزى ويناقشىپ تۇرعان تايقى ماڭداي، جۇقا ەرىندى كاستەليس دەگەننىڭ الدىندا سۋيزين ءوزىن الدەقايدا جوعارى سەزىنگەن. "ءسىزدىڭ دوستارىڭىز — مەنىڭ دە دوستارىم عوي،" — دەدى كاستەليس سىپايى عانا. سۋيزين ونىڭ ءتىلىن شايناپ سويلەيتىنىن بايقادى. وسى ساتتە بولمەدە الدەبىر مۋزىكالىق دىبىس ۇزاق دىرىلدەپ تۇرىپ العان. تۋ سىرتىنا بۇرىلعان سۋيزين ءروزيدىڭ سيمبالا الدىندا وتىرعانىن كوردى. ونىڭ قولىنا ۇستاعان كىشكەنتاي بالعاسىنىڭ استىنان مەتالل دىبىسى جاڭعىرىپ شىعىپ جاتتى؛ بۇل جاي دىبىس ەمەس، بىردە كوككە ورلەپ، ەندى بىردە قۇلدىراي تومەن قۇلاپ، سان قۇبىلعان ادەمى ءبىر اۋەن ەدى. كاستەليستىڭ ۇشقىن اتقان كوزدەرى روزيگە قادالا قاراي قالعان. بولەشسكە باسىن شۇلعي وتىرىپ، ءوز اياعىنىڭ استىنان كوز الار ەمەس. ال ءوڭى بوزارا تۇسكەن مارگيت تاس مۇسىندەي سىرەسىپ، قوزعالىسسىز تۇر ەدى.
"مۇندا نە كەرەمەت بار؟ وسى دا مۋزىكا ما؟" دەپ ويلادى سۋيزين. سوسىن قالپاعىنا قول سوزا بەردى. بۇنى اڭعارىپ قالعان روزي ويناعانىن بىردەن قويا قويعان، رەنىشتەن ەرىندەرى ءسال-پال دىرىلدەپ كەتكەندەي بولدى. قىزدىڭ رەنجىپ قالعانىن سۋيزين دە سەزىپ، ونى ءتىپتى اياپ كەتتى. ال روزي بولسا، ورنىنان ۇشىپ تۇرعان دا، ەرنىن بۇرتيتقان كۇيى تەرىس بۇرىلىپ كەتكەن. وسى ارادا سۋيزينگە كەنەت ءبىر وي كەلگەندەي:
— سىزدەردى تۇستىككە شاقىرۋعا قالاي قارايسىزدار؟ — دەدى بولەشسكەگە بۇرىلىپ. — ەرتەڭ دوسىڭىزبەن بىرگە"التىن ءالپى" قوناقۇيىنە كەلىڭىز.
ول وتىرعانداردىڭ نازارى تۇپ-تۇگەل وزىنە اۋعانىن اڭعاردى. بۇعان ۆەنگردىڭ ادەمى كوزدەرى دە، باقىرايا تۇسكەن مارگيتتىڭ كوزى دە، رەنىشتى، قىسىڭقى كاستەليستىڭ كوزى دە، ەڭ سوڭىندا ءروزيدىڭ كوزى دە قادالا قالعان. سۋيزين وزىنە-وزى سۇيسىنگەندەي ەدى. ءبىراق سىرتقا شىعىسىمەن: "وسى مەن نە ىستەدىم!" دەگەن وي جانىن جەگىدەي جەي باستاعان. ءبىراز جەرگە بارعان سوڭ، ارتىنا بۇرىلىپ، تەرەزەدەن قاراپ تۇرعان قىزدارعا جىميا قول بۇلعاعان بولدى. وسى ءبىر ساتتىك كوڭىلسىز جايعا قاراماستان، سۋيزين كۇنى بويى الدەبىر ادەمى اسەرگە بولەنىپ جۇرگەن؛ ال تۇسكى اس ۇستىندە ءوزىنىڭ سىڭارى مەن تراكەرگە جۇمباقتاۋ كوز سالا وتىرىپ: "ءومىر تۋرالى بۇلار نە بىلەدى؟ — دەپ ءتۇيدى. — بۇلار مۇندا ءبىر جىل تۇرسا دا ەشتەڭە كورە الماي كەتەتىنى انىق". ول كوڭىلدى ەدى، قالجىڭعا دا باستى، ءتىپتى داياشىنىڭ ارقاسىنا اس ءمازىرىن تۇيرەي جاپسىرىپ جىبەرگەنى دە بار، سويتە وتىرىپ، اقىرى:
— بۇل جەر ماعان ۇنايدى. مەن مۇندا ءالى دە ءۇش اپتاداي بولا تۇرام، — دەپ قويىپ قالدى.
اۋزىنا ءبىر ءتۇيىر مەيىزدى سالا بەرگەن دجەمس تاڭدانعاننان قاقالىپ قالا جازداپ ەدى.
IV
قوناقتارىن تۇستىككە شاقىرعان كۇنى سۋيزين قاتتى تولقىعان. بولەشسكە قالاي كيىنىپ كەلەر ەكەن دەگەن ويعا دەيىن باسىن قاتىرعانى بار. مەيرامحانادا ادامداردىڭ از بولاتىن مەزگىلىن شامالاپ، تۇستىك ۋاقىتىن ادەيى ەرتە بەلگىلەگەن. ءوزى ادەتتەن تىس ادەمى كيىندى، قولىنىڭ اۋىرعانىنا قاراماستان، ونى تاڭىپ العان شۇبەرەكتى شەشىپ تاستادى...
...ول ءۇش ساعاتتان سوڭ ءوزىنىڭ قوناقتارىمەن بىرگە "التىن الپىدەن" قىزارا ءبورتىپ شىعىپ ەدى. كۇن ۇياسىنا قونعان، جارىعى سەمىپ بارا جاتقان اسپان اياسىندا جاعالاۋ بويىنداعى ۇيلەردىڭ سۇلباسى بىردەن كوزگە ۇرادى؛ كوشەدە ۇيلەرىنە اسىققان ادامداردىڭ قاراسى مولايا تۇسكەن. باسى تۇماندانىپ كەلە جاتقان سۋيزين اياق استىنداعى جەردى دە، جەردە شاشىلعان بوس شولمەكتەردى دە بۇلدىر-سىلدىر عانا كورەدى جانە... دۇنيەدە وزىنەن وتكەن قۇدىرەت جوق سياقتى كورىنەدى. الگىندە، داستارحان باسىندا ايتقان ءوزىنىڭ نەبىر اقىلدى سوزدەرى، سوسىن زالدىڭ ءبىر بۇرىشىندا بۇعان تاڭىرقاي قاراپ وتىرعان سىڭارى مەن تراكەردىڭ مۇسكىن كەيپى ەسىنە تۇسكەندە، ماساتتانا جىميىپ قويادى. قوناقتارىنىڭ الدىندا ءوزىن جوعارى كورسەتكىسى كەلىپ، مۇمكىندىگىنشە دەنەسىن تىپ-تىك ۇستاپ، اياعىن كەردەڭ-كەردەڭ باسۋعا تىرىسادى. شىندىعىندا، ول مەيرامحانادان سوڭ قاي جاققا، قانداي ءبىر ويمەن كەتىپ بارا جاتقانىن دا انىق تۇسىنگەن ەمەس. كوز الدىندا تەك ءوزىن ىنتىقتىرا تۇسكەن ءروزيدىڭ ويناقشىعان ءجۇزى عانا تۇردى. بىر-ەكى رەت كاستەليسكە دە جەپ جىبەرەردەي جەك كورە قاراپ قويعان. ال بولەشسكەگە كەرىسىنشە دوستىق پەيىل تانىتىپ، وتكەن جولى ونىڭ ءبىر بوكال شاراپتى ءبىر دەمدە قالاي توڭكەرە سالعانىن ريزاشىلىقپەن ەسكە الدى. "ونىڭ ءىشىسى ماعان ۇنايدى، — دەپ قويدى ىشىنەن. — قالاي دەگەنمەن ول دجەنتلمەن عوي!"
بولەشسكە ەشكىمگە كوڭىل اۋدارماي، ءبىرتۇرلى ەكپىندەي ءجۇرىپ كەلە جاتتى. كاستەليس ەندى مىسىقتان ءتىپتى اۋماي قالعان. بۇلار سوبوردان الىس ەمەس ءبىر كىشكەنتاي كوشەگە جەتىپ، الدەبىر ءۇيدىڭ جانىنا توقتاعاندا، مۇلدە قاراڭعى ءتۇسىپ ۇلگەرگەن. بۇلارعا ەسىكتى ءبىر كارىلەۋ ايەل اشتى. ونىڭ ابىرجىعان كوزقاراسى، تازا اۋادان كەيىن قولقانى قىسقان ءدالىزدىڭ قاپىرىق اۋاسى، جانە سارت ەتىپ جابىلعان ەسىكتىڭ دىبىسى ءسۋيزيندى سەرگىتىپ جىبەردى.
— مەن وعان ءسىز ءۇشىن تۋعان بالامداي جاۋاپ بەرەتىنىمدى ايتتىم، — دەدى بولەشسكە بۇعان بۇرىلىپ.
سۋيزين اشۋلانىپ قالدى: بۇل ءۇشىن جاۋاپ بەرەتىندەي كىم ەدى ول!
ولار ايەلدەر مەن ەركەكتەر لىق تولىپ وتىرعان ۇلكەن ۇيگە كىردى؛ بارلىعى وزىنە بۇرىلعانىن سۋيزين سەزە قويعان. ءوز كەزەگىندە ول دا وتىرعانداردى تۇگەل شولىپ ءوتتى؛ مۇندا ءار ءتۇرلى تەكتىڭ وكىلدەرى باس قوسقان ەكەن؛ بىرەۋلەرى فراك پەن جىبەك كيگەن، ەندى ءبىرىنىڭ ۇستىندە قاراپايىم جۇمىس كيىمى؛ بىلعارى الجاپقىشتى ەتىكشى دە وسىندا، بەينە ول جۇمىس ۇستىنەن جۇگىرىپ كەلگەن سەكىلدى. بولەشسكە ءسۋيزيننىڭ يىعىنا قولىن سالىپ تۇرىپ، سويلەي باستادى، تەگى بۇنىڭ كىم ەكەنىن تانىستىرىپ جاتسا كەرەك. بۇدان سوڭ وعان قول سوزعاندار كوبەيىپ كەتتى، ال الىسىراق تۇرعاندار باس يزەستى. ولارعا جاۋاپ رەتىندە سۋيزين دە سالماقتى تۇردە باس يزەدى دە، سوسىن وتىرا باستاعان جۇرتپەن بىرگە ءوزى دە كرەسلوعا جايعاستى. ارتىنشا بىرەۋلەر بۇنىڭ اتىن اتاپ، سىبىر ەتە تۇسكەنىن ەستىدى — سويتسە... ارت جاعىندا مارگيت پەن روزي وتىر ەكەن.
— قوش كەلدىڭىز! — دەدى مارگيت، ءبىراق سۋيزين روزيگە قارادى.
ونىڭ سونداي ءبىر مازاسىزدانىپ، ابىرجىپ تۇرعانى بايقالادى. "بۇلارعا نە بولعان؟ — دەپ ويلادى سۋيزين. — ءبىراق قانداي جاعدايدا دا وسى قىز تىم سۇيكىمدى-اق!.." روزي قولدارىن ارتىنا جىلدام جاسىرا قويدى دا، كوز قيىعىن تاعى دا بۇنىڭ تۇسىنان اسىرا، الىسقا قاراي قادادى. "نە بوپ جاتىر ءوزى؟" دەپ ويلادى سۋيزين دەگەنمەن...ءبىر ءسات كرەسلوعا شالقاسىنان جاتا قاپ، قىزدىڭ ەرنىنەن قۇشىرلانا سۇيگىسى كەلىپ كەتتى. سويتە وتىرىپ، ءبارىنىڭ نازارى ءبىر جاققا اۋعان وسى جۇرتتان بۇل قىز نە كورىپ تۇرعانىن تۇسىنگىسى دە كەلدى. "نە؟ تاعى دا اناۋ انتۇرعان مۋزىكا ما؟" دەدى بۇل ىشىنەن. مارگيت بۇعان ەڭكەيە ءتۇسىپ: "تىڭداڭىز،بۇل راكوسي! تىيىم سالىنعان مارش!" دەپ، سىبىر ەتە قالدى. سۋيزين ارت جاعىندا ەندى ءروزيدىڭ جوق ەكەنىن ءبىلدى. دەمەك تىيىم سالىنعان مارشتى سول ويناپ وتىر ەكەن عوي. ول جان-جاعىنا كوز سالدى — ماڭايى ەرەكشە اسەرگە بولەنگەن، قىبىر ەتكەن پەندە جوق، ىزعارلى ۇنسىزدىك. كۇڭىرەنگەن اۋەن، وسى اۋەننىڭ ءوزى دە ىزا مەن كەككە باتقانداي. ءسۋيزيننىڭ وزىنە-وزى جىنى كەلدى. "قۇداي-اۋ، مەن وسى قايدا تۇرمىن؟" دەپ ويلادى. ماڭايىنداعىلاردىڭ قاس قاقپاي تۇرىپ مۋزىكا تىڭداۋىنىڭ ءوزى سۇمدىق ۇرەيلى ەدى...
"بۇل جەردەن تەزىرەك سىتىلىپ كەتۋ كەرەك، — دەدى قارا تەرگە تۇسكەن سۋيزين كرەسلو جاقتاۋىن قىسا ۇستاعان كۇيى. — ناعىز توپالاڭدى مۋزىكا بىتكەندە كورەسىڭ". ءبىراق جاڭاعىدان بەتەر ءولى تىنىشتىق ورنادى. مىنالاردىڭ كوزىنە ءقازىر جاۋ كورىنە قالسا، ءتۇتىپ جەيتىنى ءسوزسىز دەگەن وي كەلدى سۋيزينگە. ءبىر ايەل ەڭكىلدەپ جىلاپ جىبەردى. بۇدان ءارى شىداۋ مۇمكىن ەمەس ەدى، سۋيزين ورنىنان تۇرىپ، ۇرلانا باسىپ سىرتقا بەتتەگەنى سول.. بىرەۋ "پوليسيا!" دەپ ايقاي سالدى. سول-اق ەكەن، ءبىرىن-بىرى يتەرگەن جۇرت جاپا تارماعاي ەسىككە لاپ بەردى. بۇل ۋاقىتتا سۋيزين ەسىككە جاقىنداپ تا قالعان، ءبىراق ارتقا ءبىر مويىن بۇرعان ساتتە، ءروزيدى الدەكىمنىڭ اياقتان قاعىپ جىبەرگەنىن بايقاپ قالدى. ۇرەيدەن يمانى ۇشقان ونى كورگەندە ءسۋيزيننىڭ باسىنا قان شاپشىعان. "جوق! اۋلەكى اۋەنىمەن جۇرتتى جىندى قىلۋعا جەتكىزسە دە، ءدال مۇنداي جازاعا ول لايىق ەمەس"، — دەپ، ىزاعا بۋلىققان سۋيزين جۇرتتى بۇزىپ-جارىپ، كەرى ۇمتىلعان روزيگە. قولى ىلىككەن بويدا قىز بۇعان جابىسا بەردى، بالعىن دەنەنىڭ وت-قىزۋى تۇلا بويىن شارپىپ وتكەندەي بولدى. ءوستىپ ونى قاپسىرا قۇشاقتاعان كۇيى قالىڭ ءنوپىردى قوعاداي جاپىرىپ، كوشەگە ءبىر-اق شىقتى.
— قاتتى قورقىپ كەتتىم! — دەدى روزي.
— قورىقپاعان دا شە، — دەپ، سۋيزين كۇڭك ەتتى دە قويدى. قىز قۇشاعىنان بوساعان ەندىگى ساتتە بۇنىڭ كوڭىلى تاعى دا قۇلازي ءتۇستى.
— ءسىز سونداي كۇشتى ەكەنسىز، — دەدى روزي سىبىرلاپ.
— سىزگە مۇندا قالۋعا بولمايدى، — دەدى بۇل ءامىرلى تۇردە. — مەن ۇيىڭىزگە دەيىن شىعارىپ سالامىن.
— وي! پاپام مەن مارگيتتى قايتتىك ؟ — دەدى روزي ابىرجىپ.
— قايتەتىندەرىن وزدەرى بىلەدى، — دەپ سۋيزين قىزدى جەتەلەي جونەلدى.
روزي بۇنىڭ قولىنان ۇستاپ العان. ونىڭ دەنەسى ءوز دەنەسىنە ءاربىر جەڭىل ءتيىپ وتكەنىنە دەيىن بۇل اپ-انىق سەزىپ كەلە جاتتى، بۇنىڭ ءوزى ءسۋيزيننىڭ جىنىن تىپتەن قوزدىرا ءتۇسىپ ەدى. ارينە، وعان دەگەن اشۋىنىڭ ورىنسىز ەكەنىن دە بىلگەن، الايدا ىشىنە اششى زاپىرانداي تولا تۇسكەن وسى ءبىر اشۋدىڭ سىرتقا لىقسىپ شىعۋىنا شاق قالعان-دى. سوندىقتان دا بولار، جول بويى ءبىر اۋىز ءتىل قاتقان جوق. روزي دە ۇندەمەدى، تەك ۇيىنە تاقاعاندا عانا قولىن بوساتىپ الىپ:
— اشۋلانىپ تۇرسىز عوي؟ — دەدى.
— اشۋلانىپ؟ — دەپ، سۋيزين جورتا تاڭدانىس ءبىلدىردى. — جو-جوق! ونى قايدان شىعاردىڭىز؟
— جوق، ءسىز اشۋلانىپ تۇرسىز، — دەدى روزي قايتالاپ. — پاپام مەن مارگيتتى مەن وسى جەردە كۇتەيىن.
قابىرعاعا سۇيەنە تۇرىپ، سۋيزين دە ولاردى كۇتۋگە قالعان. جاراتىلىسىندا بۇنىڭ كوزى وتكىر ەدى، ءروزيدىڭ وزىنە ءبىر ەمەس، ەكى رەت ۇرلانا، جالىنىشتى قاراپ قويعانىن بايقاپ قالدى دا، وسىدان ءبىر ەرەكشە ءلاززات العانداي بولدى. ارادا بەس مينۋتتاي وتكەندە بولەشسكە، مارگيت، كاستەليس تە جەتكەن. ءروزيدى كورگەندە ولار قاتتى قۋانىپ قالىپ ەدى. كاستەليس ءتىپتى ءسۋيزيننىڭ كوزىنشە ونىڭ قولىن ەرنىنە توسا بەردى. ال سۋيزين ءروزيدىڭ كوزىنەن: "ءسىز نە قاراپ تۇرسىز؟" دەگەندى سەزگەن-دى. ءبىراق شۇعىل بۇرىلدى دا، كەتە باردى.
V
سۋيزين سول كۇنگى ءتۇندى ۇيقىسىز وتكىزدى — عۇمىرى ءدال مۇنداي قينالماعان شىعار. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاقىتىندا توسەگىنەن اتىپ تۇرىپ، مايشام جاقتى دا، اينا الدىنا بارىپ، ءوز بەتىنە ۇزاق ءۇڭىلدى. بۇدان كەيىن شامالى كىرپىگى ءىلىنىپ ەدى، قايداعى-جايداعى تۇستەن تاعى مازاسى كەتتى. ويانا سالىپ بىردەن: "مەنىڭ باۋىرىما بىردەڭە بولعان ەكەن" دەپ ءتۇيدى. باسىن سۋىق سۋعا ءبىر تىعىپ الىپ، جىلدام كيىندى دە، كوشەگە بەت الدى. ءبىرازدان كەيىن ءقوناقۇي ارتتا قالعان. ءشوپ باسى تۇگەل شىققا شىلانىپتى. بۇتا-قاراعاننىڭ اراسىندا قارا تورعايلار بەزەك قاعادى. اۋا تاپ-تازا، شىنىداي مولدىرەپ تۇر. بۇل بالا كەزىندە دە ءدال وسىلاي ەرتە تۇرىپ كورمەگەن. ەندەشە نە جەتتى بۇعان؟ تاڭ اتپاي دىمقىل ورماندى كەزىپ كەتكەنى نەسى؟ ءسىرا، جىندانعان شىعار. ايتپەسە، ەسى دۇرىس ادامنىڭ تىرلىگى مە بۇل؟ سۋيزين كەنەت قاققان قازىقتاي ءبىر ورنىندا تۇرىپ قالدى دا، سوسىن كىبىرتىكتەي باسىپ كەرى بۇرىلدى. قوناق ۇيگە جەتكەن سوڭ، ول قايتادان توسەگىنە قۇلاعان. ءبىر مەزەت كوزى ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن... قايداعى ءبىر بەلگىسىز ەلدە ءجۇر ەكەم دەيدى — بولمەدە قاپتاعان قۇرت-قۇمىرسقا، ال قولدارىنا شوتكە ۇستاعان ءۇي كۇتۋشى مەن روزي بۇعان مۇڭايا قارايدى. بايقاۋىنشا، ءوزى تەزىرەك ءبىر جاققا كەتۋى كەرەك بولعان دا، قولجۇكتەرىن جيناپ-تازالاپ، ولاردى كۇنى بۇرىن اتتاندىرىپ جىبەرۋدى روزيگە تاپسىرعان سياقتى. بۇل جۇمىس ءۇشىن جيىرما ەكى شيللينگ تولەۋگە ءتيىس ەكەن، ونى تىم قىمباتسىنىپ تۇرعانداي. ول نە ىستەرىن بىلمەي قينالعان سىڭاي تانىتادى دا: "جوق! بۇل جۇكتەردى وزىممەن بىرگە الىپ جۇرەم!" دەيدى اقىرى. ءۇي كۇتۋشىسى كەنەت الدە ءبىر قۇبىجىققا اينالىپ كەتەدى... بۇل شوشىپ وياندى.
كوزىنە ءبىرىنشى ىلىنگەنى — سۋعا شىلقىعان باتەڭكەسى. باسقا زاتتاردىڭ ءبارى دە بۇعان ۇرەيلى، جيىركەنىشتى كورىنىپ كەتتى دە، ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، كيىم-كەشەك، جۇكتەرىن شامادانعا اسىعىس سالا باستادى. ول بارلىق زاتىن جيناپ الىپ تومەنگە تۇسكەندە، ساعات ون ەكى دە بوپ قالعان، سىڭارى مەن تراكەر ەكەۋى الداعى ساپار جونىندە اقىلداسىپ وتىر ەكەن، ولاردىڭ تاڭدانىسىنا قاراي بۇل دا بىرگە جۇرەتىنىن ءبىلدىردى؛ كۇندەگىدەي قايدا بولعانىن تاپتىشتەپ تە جاتپاي، بىردەن تاماققا كىرىستى. دجەمس وسى اراعا جاقىنداۋ جەردە تۇز شىعاتىن ءبىر كەن ورنى بارىن ەستىپتى، سونى ول جول-جونەكەي كورە كەتەلىك، كوپ بولسا ءبىر ساعات ۋاقىتىمىز كەتەر دەگەن ۇسىنىس جاسادى. "تۇز شىعاتىن كەن ورنىن كوردىڭدەر مە دەپ ءبارى سۇرايتىن بولادى. مەن ونى كورمەدىم دەپ قالاي ايتام، ۇيات قوي، — دەدى ول — تۇز كەنىن كورە الماساڭ، سونشاما الىس جەرگە نەسىنە باردىڭ دەمەي مە بىرەۋلەر..." بۇعان قوسا ول ەكىنشى داياشىعا ءشاي ءۇشىن اقشا بەرسەم بە، بەرمەسەم بە دەپ جانە قينالعانى بار. بۇل ساراڭدىق دەگەندى قويساڭشى!
بارايىق، بارمايىق دەگەن داۋ باستالدى. سۋيزين تۇنەرە وتىرىپ، تاماعىن ىشە بەردى؛ مەنىڭ ءوز ۋايىمىم وزىمە جەتەرلىك دەپ قويدى ىشىنەن. كەنەت... كوشەنىڭ ارعى بەتىندە كىشكەنتاي سەبەت ۇستاپ بارا جاتقان روزي مەن مارگيتتى كوزى شالىپ قالدى. سۋيزين ورنىنا ۇشىپ تۇرعان ساتتە روزي دە بەرى قاراي مويىن بۇرىپ ۇلگەرگەن. سونداي سۇيكىمدى ءجۇز! سۇيىرلەۋ يەك... بۇرتيا قالعان تومەنگى ەرىن... اققۋداي بۇرىلعان مويىن... نەتكەن كەرەمەت! سۋيزين: "وزدەرىڭ كەلىسە بەرىڭدەر، مەنى قايتەسىڭدەر" دەدى دە، زالدان جۇگىرە شىعا جونەلدى. اڭ-تاڭ بولىپ دجەمس قالدى ارتىندا.
ءبىراق سۋيزين سىرتقا شىققاندا، قىزدار عايىپ بولعان. ول كولدەنەڭ ءبىر ارباكەشتى توقتاتا قويىپ، كۇيمەگە سەكىرىپ ءمىندى دە، تاياعىمەن نۇسقاپ: "ايدا!" دەدى ءبىر-اق. دوڭعالاقتار تاستاردى تارسىلداتا ۇرىپ، العا ۇمتىلدى. سۋيزين جاستىققا شالقايا جاتىپ، جان-جاعىنا قاس قاقپاي قارادى دا وتىردى. ءبىرازدان كەيىن قىزداردى تابام دەگەن ءۇمىتى دە ۇزىلگەن، دەگەنمەن ارباكەشتى قالا بويىمەن قۋا بەرۋدەن جالىققان جوق. ءسويتىپ كوشە-كوشەنى تۇك قالدىرماي اداقتاپ شىعىپ، اقىرى قالا سىرتىنا شىعىپ كەتكەنىن دە بايقاماي قالعان. ءوستىپ كۇنى بويى سالدىرلاعان كۇيمە ۇستىندە وتىرىپ، ارباكەشتىڭ اتتاردى ۇستى-ۇستىنە ايداۋىن ءبىر توقتاتپاپ ەدى. تۇلا بويىن قۇتىرىنعان ءبىر شىدامسىزدىق بيلەپ العان. بۇنىڭ ءبارى دە اقىرى دەريەۆنيالىق ءبىر كىشكەنتاي تراكتيردەن جۇرەك جالعاپ الۋمەن بىتكەن. قىرسىققاندا، ونىڭا تاماعى يت ىشكىسىز ەكەن.
ابدەن قاراڭعى تۇسكەندە ۇيگە ورالعان سۋيزين ءوز بولمەسىنەن تراكەر جازىپ قالدىرعان ءبىر جاپىراق قاعازدى تاۋىپ الدى. "وسى سەنىڭ ەسىڭ دۇرىس پا، دوستىم؟ — دەپتى ول — بۇدان ءارى ءبىز ۋاقىتىمىزدى بوسقا جىبەرە المايمىز. ەگەر بىزگە قوسىلعىڭ كەلسە، ۆەنەسياعا كەل، دانيەللي قوناقۇيىنە". سۋيزين بۇنى وقىدى دا كۇلدى، سوسىن قاتتى شارشاعانىن سەزىپ، بىردەن توسەگىنە قۇلاعان. بۇل كۇنى ول تۇياق سەرىپپەي ۇيىقتاپ ەدى.
VI
ارادا ءۇش اپتا ءوتتى، ءبىراق سۋيزين ءالى دە زالسبۋرگتەن تابان جىلجىماعان؛ راس، بۇل كۇندەرى ول بۇرىنعى "التىن الپىدە" ەمەس، بولەشسكەگە تاياۋ جەردەگى ءبىر دۇكەننىڭ ۇستىنەن شاعىن پاتەر جالداپ الىپ ەدى. وسى ءبىر كۇندەرى تەك گۇل ساتىپ الۋ ءۇشىن عانا بار اقشاسىنىڭ جارتىسى كەتكەن شىعار. ءار ءسات سايىن ونىڭ اكەلگەن شوق-شوق گۇلدەرىنە مارگيت قاتتى قۋانعانمەن روزي ناق سولاي بولۋعا تيىستىدەي-اق ولاردى ەنجار عانا قابىلداپ: "ۇلكەن راقمەت" دەيتىن دە، اينا الدىندا ءار تال گۇلدى شاشىنا قىستىرعان كۇيى ۇزاق تۇرىپ الاتىن. سۋيزين وعان بىرتىندەپ تاڭ قالۋدى قويعان — ەندى ولار نە ىستەسە دە بۇنى قىزىقتىرمايتىن ەدى. بىردە كەشكىلىك ول بولەشسكەنىڭ الدەبىر جۇدەۋلەۋ، ءوڭى بوزدەي بوزارعان بىرەۋمەن ماڭىزدى ءبىر ماسەلە توڭىرەگىندە اڭگىمەلەسىپ وتىرعانىنىڭ ۇستىنەن ءتۇستى. — ءبىزدىڭ دوسىمىز — ميستەر فورسايت. ال مىنا كىسى گراف د، — دەپ تانىستىردى بۇلاردى ول.
گرافتىڭ سىرت ءپىشىنى سۋيزينگە بىلايشا قۇرمەتپەن قاراۋعا تۇرارلىقتاي كورىنگەن، ءبىراق بۇتىنداعى شالبارىنا قاراپ: "بۇل ءپاتشاعار گرافقا دىم ۇقسامايدى ەكەن"، — دەپ قويدى. سوسىن جىم-جىرت وتىرعان قىزداردى مازاق ەتكىسى كەلگەندەي باسىن ءيىپ، تاعزىم ەتكەن بولدى دا، ىلە قالپاعىنا قول سوزعان. الايدا الاكولەڭكەلەۋ الدىڭعى بولمەدەن ءوتىپ، تومەن تۇسە بەرگەندە، ارت جاعىنان اياق دىبىسى ەستىلگەن. بۇل روزي ەدى. تومەنگە جۇگىرە ءتۇسىپ كەلە جاتقان ول قاراڭعىدا ەشكىمدى بايقاي الماي، قاپى قالعانداي كەۋدەسىن قولىمەن باسا بەردى. سوسىن جىلدام كەرى بۇرىلعان ساتتە، تۋرا جانىندا تۇرعان ءسۋيزيندى كورگەن. سۋيزين ونىڭ قولىنان ۇستاي الدى. ول قولىن تارتىپ الا قويدى، ارتىنشا سىڭعىرلاي كۇلىپ، كەرى قاراي جۇگىرە جونەلدى، سونان سوڭ باسپالداقتىڭ ورتا تۇسىندا توقتاي قالىپ، بۇعان جۇمباقتاۋ ءبىر قاراپ الدى دا، كەتە باردى، سۋيزين نە ىستەرىن بىلمەي ابدىراپ قالعان، الدەبىر وكىنىش وزەگىن ورتەگەن، ءبىراق كەرى بۇرىلۋدىڭ ءجونى جوق ەدى...
"بۇل قىز ماعان نە ايتقىسى كەلدى ەكەن؟" دەپ ويلادى ارتىنشا.
ءيا، سوڭعى ءۇش اپتادا وسىنداي مازاسىز ويلار بۇنىڭ ساناسىن سانسىراتىپ جىبەرىپ ەدى: وسى روزي مەنى شىنىمەن سۇيە مە؟ الدە ۋاقىتشا الدانىش قىلىپ ءجۇر مە؟ جالپى مەن وسىندا نە عىپ ءجۇرمىن وسى؟" دەگەن سۇراقتاردان ابدەن قاجىعانى بار. كەيدە ءتۇن ورتاسىندا تۇرىپ، قۇددى شام جارىعىمەن بىردەڭە ىستەيتىندەي بالاۋىز شىراقتى جاعىپ قويادى، سونان سوڭ الدەقاشان وتى وشكەن تەمەكىسىن قولىنا ۇستاعان كۇيى قابىرعاعا تەسىلە قاراپ، سامال جەل لەكىگەن تەرەزە الدىندا ۇزاق-ۇزاق ءۇنسىز وتىرادى دا قويادى. ال تاڭەرتەڭ: "جەتتى! كەتەم!" دەيدى دە، جۇكتەرىن جيناستىرا باستايدى. ءوستىپ ەكى رەت ءتىپتى كۇيمە دە شاقىرىپ قويعان. ءبىراق ەكى رەتتە ونى قايتارىپ جىبەرگەن. نەنى كوزدەپ، نەمەنەگە ۇمىتتەنىپ جۇرگەنىن، قانداي شەشىمگە كەلۋ كەرەكتىگىن ءوزى دە بىلمەيدى — ويلايتىنى تەك روزي، ءبىراق ونىڭ جۇمباق قىلىقتارىنىڭ سىرىن تۇسىنە الماي تاعى دال بولادى. ال بولەشسكە؟ سۋيزين ونى كورسە-اق بولدى "قۇدايىم-اۋ، بولماعاندا ءۇستى-باسىن تازا ۇستاسا ەتتى" دەگەن وي كوكىرەگىن تىرناپ وتكەندەي بولادى. سونداي مەزەتتە ءوزىنىڭ ادەمى گالستۋگىنا قولىنىڭ قالاي جۇگىرىپ كەتكەنىن دە سەزبەي قالاتىن. بۇل اداممەن سويلەسىپ تە جارىمايسىڭ. ايتاتىنى تەك قانا — بوستاندىق، تەڭدىك، بۇل جولدا ءوزىن قۇربان ەتۋ! "وسىنداي مىلجىڭ ءسوزدى قويىپ، ماڭىزدى بىرنارسەمەن نەگە اينالىسپايدى بۇل؟" دەپ ويلايدى سۋيزين. ونىڭ ءار نارسەگە سەنىمسىزدىگى، ىلعي دا ءوزىن-وزى كەم سەزىنىپ وتىرۋى، ونىمەن قويماي جوقتان وزگەگە تورىعۋى ءسۋيزيننىڭ ىزاسىن كەلتىرەدى. "قۇداي اتقان بەيشارا عوي ءبىر، — دەيدى سوندا بۇل اشۋلانىپ.
— شۇكىرشىلىك، قۇداي ماعان مۇنداي سەزىم بەرمەگەن! سويتە تۇرىپ تاكاپپارلىعىن قايتەرسىڭ! كەدەيدىڭ كەربەزدىگىنەن بەز! كەيبىر قىلىعى ءتىپتى اقىلعا سىيمايدى!" ءبىر كۇنى كەشكىسىن بولەشسكە ۇيىنە ۋداي ماس بولىپ كەلگەن. سۋيزين ونى جاتىن بولمەسىنە اپارىپ، شەشىندىرىپ جاتقىزىپ، ۇيىقتاعانشا جانىندا وتىرۋعا ءماجبۇر بولىپ ەدى. "بۇنىسى ەندى ورەسكەل! — دەپ ءتۇيدى بۇل — ولەسى ماس. قىزدارىنىڭ الدىندا. ۇيات-اق!.." وسى قالادان بەزىنىپ، كۇيمە شاقىرعانى دا سودان كەيىن ەدى. ال ەكىنشى رەت جۇكتەرىن جيناستىرۋعا سەبەپ بولعان نارسە — كەشكى اس ۇستىندە بولەشسكەنى بىلاي قويعاندا، ءروزيدىڭ ءوزى تاۋىقتى قولىنا ۇستاي وتىرىپ، ونىڭ سيراعىن سيپالاي بەرگەنى...
تاڭەرتەڭگىلىك سۋيزين تازا اۋادا تەمەكىسىن راقاتتانا تارتۋ ءۇشىن "ميرابەل" ساياباعىنا ءجيى باراتىن. بەتىنە كۇن تۇسپەس ءۇشىن قالپاعىن ەڭكەيتە كيىپ الىپ، كەي كۇندەرى قاز-قاتار تىزىلگەن ءمارمار مۇسىندەردى تاماشالاپ، ۇزاق-ۇزاق قىدىرۋشى ەدى. بۇل مۇسىندەردە باقىتسىزداۋ ايەلدەردى باتىرسىماق ەركەكتەدىڭ ۇرلاپ بارا جاتقانى بەينەلەنگەنى دە قىزىق-تى.
ال كەلەسى ءبىر كۇنى، الگى روزي بۇنى باسپالداق تۇبىندە قالدىرىپ، جۇگىرە جونەلگەن كۇننەن كەيىن، سۋيزين ادەتتەگىدەي تاعى دا سول ساياباققا كەلگەن. اسپاندا ءبىر شوكىم بۇلت جوق، كونە ساياباققا كۇن دە نۇرىن مەيىرلەنە توگىپ تۇردى؛ باياعى قاز-قاتار مۇسىندەر، سىڭسىعان جەمىس اعاشتارى: الما، ورىك، شابدالى...
سۋيزين كۇندە ءوزى كەلىپ دەمالاتىن ورىندىققا تاقاي بەرگەندە... وندا وتىرعان ءروزيدى كوردى.
— قايىرلى تاڭ! — دەدى ءتىلى كۇرمەلىپ. — بۇل مەنىڭ ورىندىعىم ەكەنىن ءسىز ءبىلۋشى مە ەدىڭىز؟
— ءيا، — دەدى قىز اقىرىن عانا. جۇزىنەن ىڭعايسىزدانىپ قالعانى ءبىلىندى.
اۋەلدە سۋيزين دە ابدىراپ قالىپ ەدى.
— ءسىز ماعان وتە ءبىر قىزىق مىنەز كورسەتىپ جۇرگەنىڭىزدى سەزەسىز بە؟
بۇنى تاڭداندىرعانى سول — روزي ءوزىنىڭ سونداي نازىك، سونداي جىپ-جىلى قولىن بۇنىڭ قولىنىڭ ۇستىنە قويدى، ال سوسىن ەشتەڭە ايتپاستان ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، جۇگىرە جونەلدى. سۋيزين ەسەڭگىرەپ قالعانداي ەدى. ماڭايى تولعان ادام، قىز سوڭىنان تۇرا ۇمتىلۋعا العاشىندا ىڭعايسىزداندى دا، دەگەنمەن ونى كوپىرگە جەتكىزبەي قۋىپ جەتىپ، قولىنان ۇستاي الدى.
— ءسىزدىڭ بۇنىڭىز نە؟ — دەدى ول — نەگە قاشتىڭىز؟ — روزي كۇلدى، — سۋيزين ءوز قولىن جۇلىپ الىپ، ءروزيدى قاپسىرا قۇشاقتاپ سىلكىلەپ جىبەرگىسى كەلدى، ءبىراق ارتىنشا بۇل رايىنان قايتىپ، ءبىرازعا دەيىن ءۇنسىز ءجۇرىپ وتىردى دا، ءبىر مەزەتتە:
— قۇداي ءۇشىن، ايتىڭىزشى، ساياباققا ءسىز نەگە كەلدىڭىز؟ — دەدى.
روزي وعان جالت بۇرىلىپ:
— ەرتەڭ كارناۆال بولادى، — دەدى سالماقتى تۇردە.
— ال بولسىن دەلىك، — دەپ سۋيزين كۇڭك ەتە قالدى.
— ەگەر ءسىز شاقىرماساڭىز، ءبىز وعان بارمايمىز.
— ال، مەن قارسىلىق بىلدىرسەم شە؟ — دەدى بۇل تۇنەرىپ. — مەنەن باسقا دا تالاي سەرى تابىلىپ قالار و جەردەن...
اياعىن جىلدامداي باسقان ءروزيدىڭ ەڭسەسى ءتۇسىپ كەتكەندەي كورىندى.
— جوق، — دەدى قىز سىبىرلاپ. — ەگەر ءسىز بارماساڭىز، مەن دە بارمايىن.
سۋيزين ونىڭ قايتادان قولىنان ۇستاعان. قانداي جۇمساق، قانداي ىستىق قول دەسەڭشى. سۋيزين قادالىپ تۇرىپ قىز بەتىنە قاراعىسى كەلدى. ءبىراق بۇل ۋاقىتتا ولار ۇيگە دە تاقالىپ قالىپ ەدى، سۋيزين الدەبىر بەلگىسىز سەبەپپەن ەشكىم ەكەۋىنىڭ قاتار كەلە جاتقانىن كورىپ قالماۋىن قالادى دا، قىزدىڭ قولىن بوساتىپ تۇرىپ: "ساۋ بولىڭىز!" دەدى جاي عانا. سونان سوڭ روزي كوزدەن تاسا بولعانشا سوڭىنان ۇزاق قاراپ تۇرعان، ول تەك نەداۋىر ۋاقىتتان كەيىن عانا كەرى بۇرىلىپ، تاعى دا ساياباققا بەتتەگەن... الگىندە روزي وتىرعان ورىندىققا جەتكەن سوڭ، قايتادان وعان جايعاسىپ، تەمەكىسىن تۇتاتىپ، ءمارمار مۇسىندەردى قىزىقتاۋمەن كوپكە دەيىن ءۇنسىز وتىرىپ ەدى...
VII
تاقتايلاردان ۋاقىتشا جاساپ قويعان ويىن-ساۋىق وتاۋلارىنىڭ ماڭايى قۇجىناعان حالىق. سۋيزين قىزداردىڭ قولىنان ۇستاپ ءجۇرۋدى ءوزىنىڭ مىندەتى دەپ بىلگەن. "جەكسەنبى كۇنى لوندون تۇبىندە سەرۋەندەگەن كلەركتەردىڭ شەرۋى سياقتى ەكەن" دەپ ويلادى ول. ءبىراق وسى ءبىر كورىنىستەر ونىڭ جۇيكەسىنە ءتيىپ كەلە جاتقانىن قىزدار اڭعارعان جوق، ۋ-شۋى مول، سىعىلىسقان وسىناۋ قالىڭ ءنوپىر ىشىندەگى ءاربىر دىبىس-داۋىستىڭ ءبارى ولاردىڭ جاندارىنا قاتتى جاققانداي، ءماز بولىپ، كۇلە بەرەدى.
سۋيزين قىزدارعا سىناي كوز سالىپ قويادى: ولاردىڭ جوقتان وزگەگە تاڭدانىپ، تامسانىپ، كەيدە قاتتىراق سويلەپ، بىر-بىرىمەن شۇيىركەلەسە كەتۋى بۇعان جابايىلاۋ كورىنگەن. ادامدار تاعى ءبىر تۇستا ءيىن تىرەستىرە تۇسكەندە، ول مارگيتتەن قولىن بوساتىپ الا قويىپ ەدى، الايدا ەندى قۇتىلدىم-اۋ دەگەندە، الگى جارامساق قول قايتا وزىنە جابىسا بەرگەن. سۋيزين ونى تاعى دا بوساتىپ العىسى كەلگەندە، ابدەن كوڭىلدەنىپ العان مارگيت تىپتەن بۇنىڭ قولىنا قۇلاي تۇسكەن. سۋيزين ەندى بۇل ساتسىزدىككە كەكەسىنمەن عانا قاراۋعا ءماجبۇر بولعان-دى. ال روزي وزىنە قابىسا جاقىنداعان ساتتە، ونىڭ بەتىنەن شارپىعان ىستىق لەپ تە جىميا كۇلگەن ادەمى ەرىندەرى مەن جۇمباقتاۋ ۇشقىن اتقان قاراقات كوزدەرى دە ءسۋيزيندى ەرەكشە ءبىر سەزىمگە بولەگەنى بار. ەندى ءبىر مەزەتتە قىزدار الدەبىر سىعان ايەلىمەن تۇسىنىكسىز تىلدە سويلەسە كەتكەندە، بۇل ولاردىڭ اڭگىمەسى بىتكەنشە ءسال شەتكەرىرەكتە كۇتە تۇردى. كۇتىپ تۇرىپ سىعاننىڭ ارىق تارامىس قولدارى مەن ۇزىن قارا بۇرىمىنا جيىركەنىشتى كوز سالدى. روزي وعان الاقاندارىن توسقاندا: "قانداي اقىماقتىق!" دەپ تەرىس اينالعان، ال سىعان ايەل قىزعا بىردەڭە ايتىپ تۇرىپ، بۇعان وقتى كوزىمەن قاراپ ەدى. روزي كەنەت قولىن جيناپ الىپ، شوقىنا باستادى. "بۇدان وتكەن ناداندىق بار ما!" دەپ ويلادى سۋيزين تاعى دا. سوسىن قىزداردى قولىنان جەتەلەپ، اۋلاققا قاراي سۇيرەي جونەلدى.
— الگى قاقپاس كەمپىر نە دەيدى؟ — دەپ سۇرادى ول روزي تەك باسىن شايقادى دا قويدى. — سىزدەر قالايشا ولارعا سەنەسىزدەر؟
— سىعاندار وتە كورەگەن، — دەپ روزي سىبىرلاي ءتىل قاتتى.
— ءجا، ءجا، سونىمەن نە ايتتى ول؟
روزي جان-جاعىنا جىلدام كوز سالىپ ءوتتى دە، جۇگىرە جونەلدى. بۇلار قالىڭ جۇرتتىڭ اراسىن ءبىراز ءسۇزىپ ءجۇرىپ، ونى ازەر تاۋىپ الدى. سۋيزين ىزادان بۋلىعىپ وعان دۇرسە قويا بەرسىن.
— ءسىزدىڭ قاشا جونەلگەنىڭىز دۇرىس بولمادى، بۇل وتە جاراسىمسىز قىلىق!
دوڭگەلەك الاڭنىڭ ورتاسىنداعى بيىكتە اسكەري وركەستر ويناپ تۇرعان. وسى ءبىر ىردۋ-دىردۋى مول ورتاعا كىرۋ ءۇشىن سۋيزين ءۇش كرون تولەدى، ەسەسىنە، ارينە، بۇلار ەڭ جاقسى ورىنعا جايعاستى. ونىمەن دە قويماي سۋيزين شاراپ الدىرىپ، ونى بوكالدارعا قۇيا وتىرىپ، كوز قيىعىمەن روزيگە قاراپ قويۋدى دا ۇمىتقان جوق. دەگەنمەن وسى بەيشارا كوپتىڭ ىشىندە كەشەگى نازىك سەزىمدەرىنەن ايىرىلىپ قالعانداي ەدى. ءبىراق اركىمنىڭ ءوز قىزىعى بار عوي، ءروزيدىڭ سۇيكىمدى ءجۇزى الاۋلاپ، وسى وتىرىستان سونشاما راقات تاپقانى بايقالادى. سالدەن سوڭ ول بوكالىن كۇرت ۇستەلگە قويا سالىپ:
— راقمەت سىزگە! — دەگەن. — ەندى ماعان ىشۋگە بولمايدى.
ادەمى ەرىندەرى كۇلكىدەن ءبىر جيىلماي وتىرعان مارگيت:
"Liber Gott4. شىركىن، ءومىر ءسۇرۋ دەگەن عانيبەت ەمەس پە؟! سولاي عوي؟" — دەپ قويدى. بۇل سۇراققا جاۋاپ قاتۋدى سۋيزين ارتىق كورگەن. وركەستر ۆالس وينادى. "ءقازىر جۇرت بيلەيدى! Liber Gott! جارق-جۇرق ەتكەن شامدار قانداي عاجاپ!". اعاش تۇپتەرىندەگى شامدار بەينە ءبىر مىڭ سان جارىق قوڭىزداي مىڭ قۇبىلىپ جارقىرايدى. جۇرت ارانىڭ ۇياسىنداي گۋ-گۋ ەتەدى. ءبىرى كەتىپ، ءبىرى كەلەدى؛ ءبىرى بيلەپ، ءبىرى قاراپ تۇرادى؛ وسى كورىنىستىڭ بارلىعى ءروزيدى ءبىر ادەمى ءلاززاتقا بولەگەندەي.
ادامداردىڭ كوبى وركەستردى اينالا جۇپ-جۇبىمەن دوڭگەلەپ ءجۇر. روزي مۋزىكا ىرعاعىمەن باسىن شايقاي بەرەدى.
— و، مارگيت! — دەپ قويادى كەيدە كوڭىلى لەپىرىپ. ءسۋيزيننىڭ وڭىنەن تاكاپپارلىقپەن قوسا كوڭىلدىڭ پاستىگى بىلىنگەن. الدەبىر ەر ادام قالپاعىن كوتەرىپ، مارگيتتى بيگە شاقىردى. قىز ونىمەن بيلەپ ءجۇرىپ، بۇعان يىق ۇستىنەن جىميا قاراپ:
— ءبىزدىڭ دوس قوي، — دەپ كوڭىلىن جايلاعان سىڭاي ءبىلدىردى. سۋيزين روزيگە قاراعان — ونىڭ كوزى جايناپ، ەرىندەرى ءدىرىل قاعىپ تۇر ەدى. بۇل ۇستەل استىنان قول سوزىپ، ونىڭ ساۋساقتارىن ۇستاپ قويدى. قىز نازارىن بۇعان اۋدارعان: وسى ءبىر قاس قاعىمدىق كوزقاراستا ناپ-نازىك مۇڭ دا، بۇنى وزىمسىنگەن ادەمى پەيىل دە، ءتىپتى كىنالاۋ دا — تۇپ-تۇگەل تۇنىپ تۇرعانداي ەدى. بۇدان ول نە تىلەدى ەكەن؟ نەگە مەنى بيگە شاقىرمايسىز دەگىسى كەلدى مە؟ مىنا ايقايلاعان، شۋلاعان قالىڭ كوپىر ىشىندە ءوزىڭىزدى كورسەتىپ قالۋعا قالايسىز دەي مە الدە؟ "قايىرلى كەش!" دەگەن داۋىس شىقتى كەنەت جاندارىنان. سۋيزين تۋ سىرتىنا بۇرىلسا، قارا سۋرتيۋگىن تاستاي قىپ تۇيمەلەپ العان كاستەليس بۇلارعا جەلكە تۇسىنان ءتونىپ تۇر ەكەن.
— ءسىز نەگە بيگە شىقپاي وتىرسىز Rori Kisaszony (ميسس روزي)؟ ەندەشە ماعان قۇرمەت كورسەتۋىڭىزدى وتىنەم، — دەپ، ول قىزعا قولىن سوزعان.
سۋيزين ولارعا قاراعان جوق. روزي كاستەليسپەن كەتىپ بارا جاتىپ: "ال ءسىز شە؟" دەگەندى بۇعان جاۋدىرەگەن كوزىمەن اپ-انىق ءبىلدىرىپ ەدى. سۋيزين جاۋاپ قايتارۋدىڭ ورنىنا كوزىن ودان تايدىرىپ اكەتتى، ال وعان قايتا قاراعان ساتتە... قىز توپ ىشىنە ءسىڭىپ كەتكەنىن بايقادى. ول داياشىمەن ەسەپتەستى دە، قالىڭ توپتىڭ اراسىمەن العا ۇمتىلدى. بەتى وتتاي جانىپ، تەرەڭ تىنىستاپ جۇرگەن روزي بۇنى قالايدا توقتاتقىسى كەلگەندەي، بي ەكپىنىمەن بۇعان جاقىنداي ءتۇستى. سۋيزينگە ونىڭ كوزى ءموپ-مولدىر جاسقا تولعانداي كورىندى. سوسىن ونى تاعى دا جوعالتىپ العان. ەكەۋى ەندى عانا قالعان وڭاشا ساتتە بۇنى جالعىز تاستاپ كەتكەنى نەسى؟ نە ءۇشىن، كىم ءۇشىن؟ اناۋ كوزى ويناقتاعان شوقپارباس، شولتىراڭداعان كاستەليس ءۇشىن بە؟ جوق، بۇنىسى ورەسكەل ەندى! كەنەت بۇعان ءروزيدىڭ ءتۇن ىشىندە جالعىز، ۇيىنەن اۋلاقتا الگى ءبىر شوقپارباسپەن قالعانى ەسىنە تۇسكەن.
"مەنىڭ وندا شارۋام قانشا؟" دەپ ويلادى سۋيزين قالىڭ توپتىڭ ىشىندە كيمەلەپ، العا ۇمتىلىپ بارا جاتىپ. — وسىنداي ادامدارمەن تۇز جالاسقان وزىمە دە وبال جوق. "ول كارناۆالدان سىتىلىپ شىققانمەن اشۋ-ىزاسى بىردەن باسىلعان جوق، قايتا وپاسىزدىق جاساپ كەتكەندەي كورىنگەن قىزعا دەگەن وكپەسى، وعان دەگەن قىزعانىشى اياعىن اتتاپ باسقان سايىن وزەگىن ورتتەي كۇيدىرە تۇسكەن. "بارون، ءبىراق بەيشارا"، — دەپ قويدى ىشىنەن.
كۇتپەگەن جەردەن الدەقايدان جانىنا بولەشسكەنىڭ قاتارلاسا قالعانى. سۋيزين ءبىر قاراعاندا-اق سەزە قويدى — تاعى دا ماس! بۇل شىدامنىڭ شەگىنە جەتكەنى ەدى.
سورىنا قاراي، بولەشسكە بۇنى تانىپ ۇلگەرگەنى. ءوزى قاتتى قىستىعىپ كەلەدى ەكەن.
— قايدا ولار؟ قايدا مەنىڭ قىزدارىم؟ — دەپ دۇرسە قويا بەرسىن. سۋيزين جانىنان جىلىستاپ ءوتىپ كەتپەكشى بولىپ ەدى، ءبىراق بولەشسكە قولىنان ۇستاي العان. — باۋىرىم، تىڭدا! — دەدى ول — مەنىڭ وتانىمنان مىناداي حابار بار. بۇرسۇگىنى..
— مەنى ەندى مازالاماڭىز! — دەپ، سۋيزين بارق ەتە قالدى دا، قولىن جۇلىپ الدى.
بۇل تۋرا ءوزىنىڭ پاتەرىنە جەتتى دە، شام جاقپاستان قاراڭعىلاۋ قوناق بولمەسىندەگى قاتتى ديۆانعا جاتا كەتتى. الايدا قانشا اشۋ-ىزاعا بۋلىقسا دا ءروزيدىڭ بۇرتيعان ەرىندەرى، ونىڭ جالىنىشپەن قاراعان مۇڭعا تولى كوزدەرى، قۇلىن ءمۇسىندى دەنەسى كوپكە دەيىن كوز الدىنان كەتپەگەن.
VIII
تاڭەرتەڭ كۇن بۇلىڭعىر، تۇماندى بولدى دا، سۋيزينگە كۇيمە شاقىرۋدىڭ رەتى كەلمەي، ساپارىن كەيىنگە قالدىرا تۇرۋدى ءجون كورگەن. سوسىن يەسىنەن اداسىپ قالعان يت سياقتى كوشەدەگى كورىنگەنگە سۇقتانا قاراپ، قالا ارالاپ كەتە باردى.
كەشكە قاراي پاتەرىنە ورالسا... قوناق بولمەسىنىڭ ءبىر بۇرىشىندا روزي تۇر ەكەن. سۋيزين ءوزىنىڭ قۋانىپ، ءبىر ءتۇرلى جەڭىلدەپ قالعانىن سەزدى، ءبىراق جاي عانا جىميدى دا قويدى. روزي الاقاندارىمەن بەتىن باسقان كۇيى ءۇنسىز تۇرا بەردى. وسى ءبىر ۇنسىزدىك ءسۋيزيننىڭ جانىنا قاتتى باتقانداي ەدى. قىز بۇنى قالايدا ءبىرىنشى بوپ سويلەتۋگە ءماجبۇر ەتكەندەي! نە سەبەپتەن ول جاسىرىنادى؟ بەتى ءبارىبىر اشىق تۇر عوي! ال نەگە ۇندەمەيدى؟ بۇل جەردە جانە نە عىپ ءجۇر، نەگە جالعىز؟ مۇندا ءبىر گاپ بار.
كەنەت روزي بەتىن باسىپ تۇرعان قولدارىن تومەن ءتۇسىرىپ جىبەرگەن — بۇكىل بەتى نارتتاي قىزارىپ، دىرىلدەپ، ءبىر اۋىز ءسوز ايتساڭ بولدى، كوزىنەن جاس ىرشىپ-ىرشىپ كەتەتىندەي كورىندى.
سۋيزين تەرەزە جاققا ويىسا بەردى. "وزىنە-وزى كەلگەنشە ۇندەمەيىن" دەپ ويلادى ول، ءبىراق وسى ءبىر ۇنسىزدىك ۇستىندە وزىنە-وزى ەسەپ بەرمەس ءبىر دويىر سەزىمنىڭ جەتەگىمەن جىلدام بۇرىلىپ كەلىپ، ونى قولىنان شاپ بەرىپ ۇستاي الدى. روزي شالقالاي قيسايىپ بارىپ، قايتا تىك تۇردى دا، سوسىن باسىن ءسۋيزيننىڭ كەۋدەسىنە قۇلاتا سالدى...
ارادا جارتى ساعات وتكەندە سۋيزين بولمە ىشىندە ويعا باتىپ، ارى-بەرى سەندەلدى دە ءجۇردى. بولمەدە ءالى دە رايحان گ ۇلىنىڭ حوش ءيىسى اڭقىپ تۇر ەدى. ەدەندە يمەكتەلىپ قالعان بەس ساۋساقتى بيالاي جاتتى. سۋيزين ونى كوتەرىپ الىپ، قولىنا ۇستاعان كۇيى ۇزاق تۇردى. ونىڭ ويى مەن سەزىمى مۇلدە شاتاسىپ كەتكەندەي. قىز بۇعان رياسىز بەرىلگەننەن كەيىنگى وسى ءبىر مينۋتتار — بۇنىڭ ءوز ومىرىندەگى العاش رەت ءناپسىسىن اقىلعا جەڭدىرگەن مينۋتتار ەدى. الايدا ول بىرتىندەپ ىڭعايسىز دا ۇساق ءبىر سەزىمدەرگە بەرىلە باستاعان. بولمەگە بىرەۋ كەلىپ كىرگەندە، بۇل ءالى دە بيالايدى قولىنا ۇستاپ تۇرعان-دى. ول كاستەليس ەدى.
— سىزگە قانداي قىزمەت ىستەيىن؟ — دەدى بۇل مىسقىلمەن. ۆەنگر اشۋلى ەكەن. كەشە كەشكىسىن سۋيزين نەگە ءوز مىندەتىن ورىندامادى؟ ءوز ارەكەتىن ول نەمەن اقتاي الادى؟ اقىر سوڭىندا مۇنداي قىلىقتى نە دەپ باعالاۋعا بولادى؟
وسى مينۋتتاردا سۋيزين بۋلدوگ يتكە وتە ۇقساپ كەتىپ ەدى: "بۇنىڭ بارىندە سەنىڭ نە شاتاعىڭ بار؟" — دەپ سۇرادى ول كاستەليستەن.
— نە شاتاعىڭ بار؟ ماسەلە دجەنتلمەندىكتە! قىزدىڭ باسقان ىزىنەن قالمايتىنداي اعىلشىننىڭ قانداي قاقىسى بار؟
— باسقان ىزىنەن قالمايتىن؟ — دەدى سۋيزين كوزىن ەجىرەيتىپ. — دەمەك ءسىز مەنىڭ سوڭىمنان تىڭشىلىق جاساپ ءجۇر ەكەنسىز عوي؟
— تىڭشىلىق؟ مەن، كاستەليس... ماۋرۋس يوگانن كاستەليس؟ بۇل قورلاۋ!
— ءا، بۇنى ءسىز قورلاۋ دەيدى ەكەنسىز عوي، — دەپ سۋيزين ونى مازاق ەتتى، — دەمەك ءسىز: "مەن تەرەزە تۇبىندە تىمىسكىلەپ جۇرگەم جوق" دەگىڭىز كەلەدى عوي. سولاي ما؟
كاستەليس قالشىلداپ كەتتى.
— ەگەر ءسىز بۇ جەردەن ءوز ەركىڭىزبەن كەتپەسەڭىز، مەن قانجارمەن كەتىرەم، ۇقتىڭىز با؟
— ال ءسىز وسى ۇيدەن دەرەۋ تابان جالتىراتپاساڭىز، مەن ءسىزدى تەرەزەدەن ءبىر-اق لاقتىرامىن.
كاستەليس بىرەر مينۋت ۆەنگرشىلەپ بىردەڭە ايتقان بولدى، ال سۋيزين وعان قادالا قاراعان كۇيى كۇلدى دە تۇردى. ارينە، ول ۆەنگر ءتىلىن بىلمەيدى عوي.
— ەگەر ءسىز ەرتەڭ كەشكىسىن ءالى دە وسى قالادا جۇرسەڭىز، مەن ءسىزدىڭ بەتىڭىزگە بىلش ەتكىزىپ ءبىر-اق تۇكىرەمىن.
سۋيزين ءوزىنىڭ جىنىن قوزدىرىپ، كوڭىلىن نىلدەي بۇزىپ كەتكەن كاستەليستىڭ سوڭىنان ۇزاق قاراپ تۇرىپ قالدى. "ە، جارايدى، مەنىڭ دە مۇندا جەتىسىپ جۇرگەنىم شامالى"، — دەدى اقىرى.
بۇل تۋرالى ويلاۋ كوڭىلسىز ەدى، ءبىراق باسىنا بەرىك ۇيالاپ العان وسى وي ءبىر شەشىمگە كەلۋىن جەدەلدەتە تۇسكەن-دى. ەندى ول تەك ءروزيدى قالاي كورسەم دەگەندى عانا ويلاۋمەن بولدى: ونىڭ ىستىق سۇيىسىنەن قانى ءالى دە قىزىپ تۇر ەدى...
IX
كەلەسى كۇنى سۋيزين "نە ىستەسەم ەكەن؟" دەپ، كوپ ويعا باتقان. اقىرى روزيگە كەشكى بەستەن ەرتە بارمايىن دەگەن توقتامعا كەلىپ ەدى. "ءوز باسىڭدى قادىرلەۋ كەرەك" دەپ ويلاعان ول. سودان التىلار شاماسىندا كوشەگە شىعىپ، سالقىن سابىرمەن بولەشسكەنىڭ پاتەرىنە قاراي اياڭداعان. ۇيگە جاقىنداعاندا ءروزيدى ادەتتەگىدەي تەرەزە الدىنان كورەم دەپ ويلاپ ەدى، ءبىراق ول كورىنبەدى. تاڭدانعانى سول، تەرەزە جابىق تۇر ەكەن: ءتىپتى ونىڭ تۇبىندەگى گۇلدەردىڭ دە باستارى سالبىراپ، مۇڭايىپ تۇرعانداي. سۋيزين سىرتقى ەسىكتى جايلاپ قاعىپ قويدى. جاۋاپ جوق. سوسىن جۇدىرىعىمەن قاتتى ۇرا باستادى. نەداۋىر ۋاقىتتان كەيىن بەتى مىجىرايعان، سارى ساقالدى، تۇپكى تەگىن تيەۆتونداردان تاراتاتىن ەتىكشى دەيتىن قاۋىمعا كوبىرەك ۇقسايتىن ءبىر ادام سىرتقا شىققان.
— بۇل نە شۋ؟ سىزگە نە كەرەك ءوزى؟ — دەدى ول نەمىسشە.
سۋيزين باسقىش جاقتى نۇسقادى. سارى ساقال يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى دە، باسىن شايقادى.
— مەن جوعارىعا شىعايىن دەپ ەدىم، — دەدى سۋيزين. ەتىكشى تاعى دا يىعىن قوزعادى دا قويدى، سۋيزين باسقىشپەن ورلەي جونەلدى. بولمەدە ەشكىم جوق. ءۇي جيھازدارى ورنىندا، ءبىراق ءتىرى پەندەنىڭ ءيىسى بىلىنبەيدى. بۇل اكەلگەن گۇلدەردىڭ ءبىر شوعى شىنى ىدىستا سولپىرەيىپ تۇر؛ كامين قولامتاسى سۋىپ قالعان، ونىڭ جانىنداعى سورەدە ۇساقتاپ جىرتىپ تاستاعان قاعاز قيقىمدارى جاتىر. قىسقاسى، بولمەدە تىرلىك نىشانى بايقالمايدى. سۋيزين جاتىن بولمەسىنە كىرىپ، قىزدار جاتاتىن قابىرعا تۇسىنداعى توسەككە ءمان-ماعىناسىز قاراپ، ۇزاق تۇردى. كوزىنە جەردە جاتقان لەنتا ءتۇستى دە، ءروزيدى ىلعي دا ەسكە الىپ جۇرەيىن دەگەن ويمەن ونى قالتاسىنا سالىپ قويدى. اينا الدىندا بىرنەشە تۇيرەۋىش پەن وپا ۇنتاعى شاشىلىپ قالىپتى. بۇل اينادان ءوزىنىڭ تورىققان، تولقىعان جۇزىنە قاراپ تۇرىپ: "مەنى الداپ كەتتى!" دەدى جەڭىل كۇرسىنىپ. ەتىكشىنىڭ داۋىسى ەسىن قايتا جيعىزعانداي بولدى.
— Tausend Teufei! Eilen Sie nur! Zeitist Geid. Kann nicht lander warten!5
سۋيزين اسىقپاي باسقىشتان ءتۇستى.
— ولار قايدا كەتتى؟ — دەدى ازەر سويلەپ. — اعىلشىنشا ايتقان ءار سوزىڭە ءبىر فۋنتتان بەرەمىن، ستەرلينگ فۋنتى. — سۋيزين ساۋساقتارىمەن دوڭگەلەك بەينەلەپ كورسەتتى.
ەتىكشى مىرس ەتتى.
— Geld! Pff! Eilen Sie nur!6
ءسۋيزيندى كەنەت اشۋ قىسا باستاعان.
— ەگەر ايتپاساڭ، مەنەن جاقسىلىق كۇتپە! — دەپ ايقاي سالدى.
— Sind ein kommicler kerl، — دەدى ەتىكشى. — Hier ist meine Frau7.
ءدالىز بويىمەن اسىعا باسىپ كەلە جاتقان كارىلەۋ ايەلدىڭ نەمىسشە ايقايلاپ سويلەگەنى ءسۋيزيندى ەلەڭ ەتكىزىپ ەدى.
— ۇستاي تۇر، جىبەرمە ونى!
ەتىكشى اشۋلانا بىردەڭە دەدى دە، سۋيزينگە تۋ سىرتىن بەرىپ، تارپ-تارپ باسىپ كەتە بەردى.
ايەل ءسۋيزيننىڭ قولىنا ءبىر جاپىراق قاعازدى جىلدام ۇستاتا سالىپ، سول جىلدام قيمىلىمەن بۇرىلىپ كەتتى. بۇل ءروزيدىڭ حاتى ەكەن.
"قوشتاسپاي اتتانىپ بارا جاتقانىما عافۋ ەتىڭىز. بۇگىن اكەمىز ءوزىمىز كوپتەن كۇتىپ جۇرگەن تۋعان قالامىزدان شاقىرۋ قاعازىن الدى، — دەپ جازىپتى ول — ەندى ەكى ساعاتتان كەيىن ءبىز جولعا شىعامىز. مەن اۋليە-انادان جالبارىنىپ سۇرايتىنىم: قاي ۋاقىتتا دا سىزگە ول جار بولسىن جانە مەنى مۇلدە ۇمىتتىرىپ جىبەرمەسىن سىزگە. ەش ۋاقىتتا دا ءسىزدى ۇمىتپايتىن دوسىڭىز — روزي".
حاتتى وقىپ بولعاندا ءسۋيزيننىڭ تابان استىنداعى جەر جىلجىپ بارا جاتقانداي بولدى، ءبىراق سول ءساتتىڭ وزىندە قيسايعان جاعىنا قۇلاماي تىنبايتىن قىرىستىعىنا تاعى باسقان. "جوق، مەن شەگىنبەيمىن!" — دەدى ول دەدى دە ءبىر فۋنت ستەرلينگتى ايەلگە كورسەتىپ تۇرىپ، ەگەر بولەشسكەنىڭ قايدا كەتكەنىن ايتساڭ، مەن ساعان مىنانى بەرەم دەگەندى ۇقتىرعان بولدى. ايەل ايتەۋىر بۇنى تۇسىنگەندەي قويىن كىتاپشاسىنا بىردەڭە جازىپ بەردى. سۋيزين اقشانى ونىڭ قولىنا ۇستاتا سالدى دا، بىردەن "التىن الپىگە" اتتاندى، سول جەردەگى ءبىر داياشىنىڭ اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىنى ەسىنە ءتۇسىپ ەدى... ول قاعازداعى جازۋدى بىلايشا اۋدارىپ بەردى: "ولار ساعات ۇشتە كۇيمەگە ءمىنىپ، لينس جاقتى بەتكە العان. اتتارى شابان. مىرزانىڭ ءوزى اق بوز اتقا سالت ءمىنىپ كەتتى".
بۇنىڭ كوڭىلى كوتەرىلىپ قالدى، ءبىراق ارتىنشا: ولار كەتكەلى ءۇش ساعات بولىپتى، قۋىپ جەتە الام با، جوق پا دەگەن وي جانىن تاعى جەگى قۇرتتاي جەپ ەدى. راس، سوڭعى ەكى ءتۇن بويى جاڭبىر تولاسسىز جاۋعان، دەمەك جول جامان، بۇعان قوسا كۇيمەگە شەككەن اتتارى ارىق-تۇرىق، شابان دەيدى، ال بۇنىڭ اتتارى جۇردەك، كەرەمەت، شاي-سۋىنا ارتىعىراق اقشا العان كوشىر دە كوڭىلدى، ەندەشە ساعات وندار شاماسىندا بۇل ولاردى ءسوزسىز قۋىپ جەتۋگە ءتيىس.
ءبىراق كوڭىلى وسىنى قالاي ما؟ بارىنەن بۇرىن جۇكتەرىن جيناپ الماعانىن ايتساڭشى! الدى-ارتىنا قاراپ، ءسال دايىندالىپ شىقسا، بەت-جۇزى دە وڭدى كورىنەر ەدى. ەندى مىنە، نە ساقال-مۇرتى قىرىلماعان، نە ءبىر ءجونى ءتۇزۋ كويلەگىن دە كيمەگەن. مىنا جۇدەپ-جاداعان ءتۇرىن كورگەندە، ولار" مىناۋ جىندانعان شىعار" دەمەسىنە كىم كەپىل؟ "مەن ءوزىمدى-وزىم توزدىرعان اداممىن" دەپ ويلادى ول. سوسىن تاعى: "ءجا، قويشى، ءتۇسىندىرىپ كورەرمىن" دەپ ءوزىن جۇباتىپ قويدى. ول وسىنداي ويلارمەن جول بويى كوشىردىڭ ارتىندا تۇنەردى دە وتىردى. سوسىن ءبىر مەزەت روزيدىڭ حاتىن قايتا وقىعان — ودان قىز ءيىسمايىنىڭ حوش ءيىسى ءالى دە اڭقىپ تۇر ەدى. سۋيزين ءوستىپ الا كولەڭكە كەشتە جولسوقتى بولىپ شارشاپ، ءبىر جاعىنان ار-ۇياتى جانىن قيناپ، ەندى ءبىر جاعىنان وزىنە جەڭسىك بەرمەس ىنتىزارلىقتىڭ ادۋىندى ارىنىمەن الىسىپ كەلە جاتتى.
ءبىرازدان كەيىن قاراڭعىلىق مۇلدە قويۋلانىپ الدى. توڭىرەك سۋىتا تۇسكەن، سۋيزين پالتوسىنىڭ جاعاسىن كوتەرىپ، قىمتانىپ وتىردى. ەسىنە ءبىر سوت پيكاديللي ءتۇستى دە، وسى ءبىر ەسسىز قۋعىننىڭ ءوزى بۇعان كەنەت سونشاما ءقاۋىپتى، سونشاما ەسۋاستىق بولىپ كورىندى. شامدارى جارقىراعان كوشەلەر، دۋ-دۋ ەتكەن كوڭىلدى ورتا، جانعا جايلى دۇنيەنىڭ ءبارى ارتتا قالدى. "قۇدايىم-اۋ، — دەدى ول. — نەگە ولار مەنى ماگنيتتەي تارتا بەرەدى وسى!" ءبىراق "ولار" دەپ كىمدى، نەنى مەڭزەپ وتىرعانى جانە تۇسىنىكسىز ەدى. بولەشسكەنىڭ وتباسى ما، الدە ءوزىنىڭ مازاسىز سەزىمدەرى مە نەمەسە ميىنان ءبىر شىقپاعان روزي تۋرالى ادەمى ويلارى ما — بەلگىسىز. بولماعاندا ءبىر شابادانىن كوتەرە كەتپەدى! سونشاما ەستەن ايىرىلاتىنداي نە بولدى بۇعان؟ اقىر سوڭىندا بۇل ءجۇرىسى قاي ءجۇرىس ءوزى؟ ماقساتى نە، نيەتى قانداي؟ سۋيزين بۇل سۇراقتاردىڭ بىرىنە جاۋاپ تابا الماعان. قاباعى تاس قاراڭعى تۇننەن ارمەن تۇنەرە ءتۇسىپ ەدى. ساعاتىنا ءالسىن-السىن قاراپ قويادى. كوشىر جىگىت ءاربىر ەلدى مەكەندە توقتاپ، الداعى باعىتتى انىقتاپ الادى. ءوستىپ كەلە جاتىپ ول كۇيمەنى كۇرت توقتاتا قويعان كەزدە، ساعات ءتىلى ون بىرگە اۋىپ ەدى. جۇلدىزدار سالقىنداۋ جىمىڭدايدى، جولدان اۋدەم جەردە اي نۇرىمەن شاعىلىسىپ جاتقان قامىستى كول كورىنەدى. ءسۋيزيننىڭ جۇرەگى ءدىر ەتە قالدى: سالت اتقا مىنگەن بىرەۋ كۇيمەنىڭ الدىن كەس-كەستەپ تۇر ەكەن، بۇل ادەتتەگى بىربەتكەيلىگىنە باسىپ: "ايدا!" دەدى كوشىرگە بۇيرىقتى داۋىسپەن. ارتىنشا... ىڭىرشاعى اينالعان اق بوز اتتىڭ ۇستىنەن بولەشسكەنى كورىپ ەدى. قولىندا پيستولەت، جول ورتاسىنان كەتەر ەمەس.
"ءارتىسسىماق!" — دەدى سۋيزين ىزالى كۇلىپ، ءبىراق ونى ادەيى تانىماعان سىڭاي تانىتقان. بولەشسكە ماستەك بوزىمەن بۇلاردىڭ جانىنا اقىرىن جاقىنداپ كەلىپ، سۋيزينگە قارادى دا، قاتتى تاڭدانعاننان اۋزىنا ءسوز تۇسپەي قالعانداي بولدى.
— اۋ، بۇل ءسىز بە ەدىڭىز؟ — دەدى سوسىن قۋانىشتى. — نە، ءسىز دە بىزبەن بىرگە بولاسىز با؟
— سولاي بوپ تۇر عوي، — دەپ، سۋيزين مىڭگىر ەتە قالدى.
— نە كورسەڭىز دە بىزبەن بىرگە كورگىڭىز كەلدى مە؟! بۇلاي بولۋى مۇمكىن بە؟ ءسىز... ءسىز ناعىز جۇرەك جۇتقان سەرىسىز.
— قۇداي جار بولسىن! — دەگەننەن باسقا ءسۋيزيننىڭ اۋزىنا ءسوز تۇسپەگەن.
ماستەك بوزىنا قامشى باسىپ، بولەشسكە الدەبىر جاققا شابا جونەلدى دە، سالدەن كەيىن ءبىر ەسكى شەكپەندى الىپ كەلىپ، سۋيزينگە بەردى. بۇعان قوسا ءبۇيىرى بۇلتيعان ءبىر قۇتى ۇسىنىپ تۇرىپ:
— توڭىپ قالعان شىعارسىز؟ — دەدى جىميىپ، — عاجاپ! سىزدەر، اعىلشىندار، عاجاپ ادامسىزدار! — ول اسا ريزاشىلىق پەيىلمەن سۋيزينگە مەيىرلەنە قاراعان.
ولار ءبىرازدان سوڭ ەكىنشى كۇيمەنى قۋىپ جەتتى، ءبىراق شەكپەنگە مىقتاپ ورانىپ العان سۋيزين وندا كىمدەردىڭ وتىرعانىن ءتىپتى سىعالاپ تا كورۋگە زاۋقى سوقپادى. ۆەنگردىڭ وبەكتەگەن جاناشىرلىعى بۇنىڭ جۇيكەسىنە ءتيىپ، ىزاسىن كەلتىرگەن. ىشتەگى مىسقىلىن سەزدىرمەي، اقىرىن عانا ول:
— قاتتى اسىعىپ بارا جاتقان سياقتىسىزدار عوي؟ — دەدى.
— ەگەر قاناتىمىز بولسا، ۇشار ەدىك، — دەپ جاۋاپ قاتتى بولەشسكە.
— قاناتتى قايتەم، ماعان اياعىم دا جەتەدى، — دەدى سۋيزين ەستىلەر-ەستىلمەس.
X
ولار ءتۇننىڭ ءبىر ۋاقىتىندا تۇنەمەلىك جايعا جەتكەن كەزدە، سۋيزين ۇيگە "دابىراسىز" كىرىپ بارايىن دەپ، كۇيمەدەن تۇسۋگە تىم اسىقپاعان، ءبىراق اقىر-سوڭىندا سىرتقا شىققاندا ەسىك اۋزىندا ەكى قىزدىڭ ءوزىن كۇتىپ تۇرعانىن كوردى؛ مارگيت بۇعان قىزىق ءبىر تاڭدانىسپەن شيقىلداي كۇلىپ سالەم بەردى؛ بۇنىسى، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، سۋيزينگە الدەبىر مىسقىل سياقتى كورىنگەن. ال ءوڭى بوپ-بوز بولىپ، دىرىلدەپ تۇرعان روزي بۇعان ۇرەيلى تۇردە قولىن ۇسىنا بەردى دە، ارتىنشا ونىسىن جىلدام تارتىپ الا قويىپ، اپايىنىڭ ارت جاعىنا تىعىلا قالدى. ەكى قىز ءوز بولمەلەرىنە كەتكەن كەزدە، سۋيزين بولەشسكەنى ىزدەپ ەدى. كوڭىلى ءبىرشاما كوتەرىلە تۇسكەن ول:
— قوجايىنعا ايتىپ اس-سۋ اكەلدىرە بەرىڭدەر، ال ازىرگە ءبىز ساپارىمىزدىڭ ءساتتى بولۋى ءۇشىن ءبىر شولمەكتىڭ باسىن قايىرىپ جىبەرەيىك، — دەدى.
بولمە تەرەزەسى قالىڭ قارا ورمان جاققا قاراعان ەكەن. اعاشتاردىڭ جاقىندىعى سونداي، سوزساڭ قولىڭ جەتەردەي ەدى. بولمە ىشىندە قىلقان جاپىراقتاردىڭ قىشقىلتىم ءيىسى اڭقيدى. تۇڭعيىق ورماندى ءبىراز تاماشالاپ تۇرعان سۋيزين سالدەن سوڭ كەرى بۇرىلدى دا، شولمەكتىڭ تىعىنىن اشۋعا كىرىسكەن. تارس ەتىپ تىعىن اتىلعان كەزدە، ءدال سونى كۇتىپ تۇرعانداي-اق بولەسشكە دە بولمەگە كىرە بەردى. ءۇستى-باسى سالتاق-سالتاق، ءون-بويىنان اتقورانىڭ ءيىسى مۇڭكيدى. ونىڭ سوڭىندا الا قاشانعى مۇنتازداي تازا قالپىمەن مارگيت تە كەلىپ جەتكەن. ءبىراق روزي جوق.
— ال ءسىڭلىڭ قايدا سەنىڭ؟ — دەدى سۋيزين.
— روزي شارشاڭقىراپ قالىپتى.
— شارشاسا، بىزبەن وتىرىپ سەرگىمەي مە؟ — دەدى سۋيزين باتىل تۇردە.
— ول وتان ءۇشىن ءبىر ريۋمكا ىشۋگە ءتيىس، — دەپ بولەشسكە مىڭگىر ەتە قالدى دا، قىزىنىڭ بولمەسىنە قاراي ادىمداي جونەلدى.
ونىڭ سوڭىنان مارگيت تە كەتتى، ال سۋيزين تاۋىق ەتىن بورشالاي باستادى. ارتىنشا ولار وزدەرى عانا قايتا ورالعان، ءروزيدىڭ "ساقيناسى" ۇستاپ قالىپتى.
ءسۋيزيننىڭ قاباعى ءتۇسىپ كەتتى.
— جارايدى، — دەدى ول — ەندى مەن بارىپ كوندىرىپ كورەيىن ونى. مەنسىز-اق باستاي بەرىڭدەر.
— ءيا، ءيا، — دەدى بولەشسكە وكىنىشتى تۇردە، ورىندىققا وتىرا بەرىپ. — راسىندا كوندىرسەڭشى ونى، باۋىرىم.
سۋيزين ءدالىز بويىمەن كەتىپ بارا جاتىپ جۇرەگىنىڭ ءبىرتۇرلى لۇپىلدەي سوعىپ، كەۋدەسىنە تىعىلا تۇسكەنىن سەزدى. ەسىكتى جايلاپ تىقىلداتىپ ەدى، سالدەن سوڭ باس كورسەتكەن روزي بۇعان تاڭدانا قاراعان. شاشى دۋدىراپ تۇر.
بۇل كىبىرتىكتەي سويلەپ:
— روزي، ءدال ءقازىر سەنىڭ مەنەن قورقاتىن ءجونىڭ جوق قوي... — دەدى.
روزي بۇنىڭ بەتىنە تىكە قارادى، ءبىراق ءتىل قاتقان جوق.
— سەن نەگە بىزبەن بىرگە وتىرىپ تاماق ىشكىڭ كەلمەيدى؟ قىز سول ءۇنسىز تۇرعان كۇيى بۇعان جالاڭاش قولىن ۇسىنا بەردى. سۋيزين ونى وزىنە تارتىپ، قۇشاعىنا قىستى. روزي قۇددى سۋىقتان توڭعانداي دىرىلدەپ تۇرىپ، بۇنىڭ قۇلاعىنا: "ءقازىر بارام" دەپ، سىبىر ەتە قالدى دا، ەسىكتى جايلاپ جاۋىپ الدى. سۋيزين اياعىن سىبدىرسىز باسىپ كەلىپ، قوناق بولمەسىنىڭ الدىنا جەتكەندە، ءوزىن قالىپقا كەلتىرۋ ءۇشىن ەسىك اۋزىندا ءبىر مينۋتتاي كىدىرە تۇردى... قولىنا شولمەك ۇستاپ وتىرعان بولەشسكەنىڭ ءتۇرى بۇنىڭ كوڭىلىن جايلاي تۇسكەن.
— ول ءقازىر كەلەدى، — دەدى سۋيزين. ايتقانداي-اق ارتىنشا ءروزيدىڭ دە توبەسى كورىندى. قويۋ قارا شاشىن اسىعىس ءورىپ ۇلگىرگەنى بايقالىپ تۇر.
سۋيزين ەكى قىزدىڭ ورتاسىنا جايعاسقان، ءبىراق وتە از سويلەپ وتىردى. اۋىر ويعا باتقان بولەشسكە دە ۇنسىزدىككە بەرىلگەن. ال روزي ءتىپتى ماقاۋ بولىپ قالعانداي، تىنىمسىز اۋىز جاپپاي وتىرعان تەك مارگيت قانا.
— ءسىز شىنىمەن-اق بىزبەن بىرگە جۇرەتىن بولدىڭىز با؟ ءبىزدىڭ قالاعا؟ ءبىز سىزگە ءبارىن، ءبارىن كورسەتەتىن بولامىز. ءيا، ءبارىن دە كورسەتەمىز عوي، روزي، سولاي ما؟
روزي بۇنى شاقىرعانداي قولىمەن يشارا جاسادى دا:
— ءبىز سىزگە ءبارىن كورسەتەمىز! — دەدى.
وسى سوزدەردەن كەيىن ونىڭ الگىندەگى بايلانىپ قالعان ءتىلى كىلت شەشىلىپ سالا بەرگەندەي بولدى دا، ەكى قىزدىڭ كوزدەرى جايناپ، بەتتەرى الاۋلاپ، تاماقتى اسا ءبىر تابەتپەن جەي وتىرىپ، وزدەرىنىڭ "سۇيىكتى تۋعان قالالارى"، "سۇيىكتى دوستارى"، "سۇيىكتى تۋعان ۇيلەرى" تۋرالى توقتاۋسىز سويلەسىن كەلىپ.
"ايتىپ وتىرعاندارى قايداعى ءبىر قيىر بولار" دەپ ويلادى سۋيزين. لەپىرىپ ايتقان ءسوز بۇعان قاشان دا سەنىمسىزدەۋ كورىنەتىن، دەگەنمەن قىزداردىڭ اڭگىمەسىن "وتە قىزىعا" تىڭداپ وتىرعان كەيىپ تانىتىپ ەدى، سونىسى ءۇشىن ءروزيدىڭ ۇشقىن اتقان نۇرلى كوزدەرىنەن ەرەكشە ءىلتيپاتقا دا يە بوپ قالعان.
وكىنىشكە قاراي، بۇل ۋاقىتتا شولمەكتىڭ ءتۇبى كورىنىپ قالىپ، بولەشسكەنىڭ قاباعى تىپتەن تۇنەرە تۇسكەن، تەك اندا-ساندا عانا وڭىنە قان جۇگىرگەندەي بولادى. ءسويتىپ وتىرىپ ول ءبىر مەزەت ورنىنان تۇردى دا:
— مۇمكىن ءبىز بارىنەن ايىرىلۋعا، قايىرشى بولۋعا اتتانىپ بارا جاتىرمىز، — دەدى. — بۇنى ۇمىتۋعا بولمايدى. مۇمكىن ءتىپتى ولىمگە باس تىگىپ وتىرعان شىعارمىز. ءبىراق ءبارىبىر بارۋىمىز كەرەك، وتان تاعدىرى ءۇشىن بارۋىمىز كەرەك... مەن ءۇشىن دە، قىزدارىم، مىنا سەندەر ءۇشىن دە، بۇل وڭاي ءىس ەمەس. مەن بۇنى اسىرەسە مىنا اعىلشىن دوسقا قاراتىپ ايتامىن. بۇعان وسىنداي ىزگى جۇرەك بەرگەنى ءۇشىن قۇدايعا العىس ايتۋىمىز كەرەك! ول ءقازىر وز وتانى ءۇشىن، ءوز داڭق-بەدەلى ءۇشىن، اقشا-بايلىق ءۇشىن كەتىپ بارا جاتقان جوق، السىزدەر مەن ەزىلگەندەرگە كومەكتەسەيىن دەپ بارا جاتىر. ەندەشە وسى ازامات ءۇشىن ىشەيىك! قاھارمان فورسايت ءۇشىن كوتەرىڭدەر بوكالدارىڭدى!
ءبارى تىپ-تىنىش بولا قالدى، سۋيزين كوز استىمەن روزيگە قاراعان. ونىڭ تۇپ-تۇنىق ءمولدىر جانارىنان بولماشى مىسقىل سەزىلگەندەي. سوسىن بۇل "وسى ءبىزدى مازاق قىلىپ، تۇر ما؟" دەگەن پىشىنمەن ۆەنگرگە كوز تاستاپ ەدى. الايدا ول بوكالدى اۋزىنا ءبىر-اق توڭكەرىپ، كرەسلوسىنا وتىرا بەردى دە، تاڭقالارلىعى سول — بىردەن قور ەتە ءتۇستى.
ورنىنان جەدەل تۇرعان مارگيت اكەسىنە ەڭكەيە ءۇڭىلىپ: "جولدا سونداي شارشاعان-اۋ شاماسى"، — دەدى ايانىشتى تۇردە. سوسىن ونى قارۋلى قولىمەن كرەسلودان سۇيەمەلدەي كوتەرىپ، ەكى اياعىنان تىك تۇرعىزدى. بولەشسكە ونىڭ يىعىنا سۇيەنگەن كۇيى سەندەلەكتەي قوزعالىپ، بولمەدەن شىعىپ كەتتى. سۋيزين روزيمەن جەكە قالعان. داستارقاننىڭ تاياۋ شەتىندە ەتبەتىنەن جاتقان قىزدىڭ قولىنا بۇل ءوز قولىن سوزدى. وسىنى قىز قولى دا كۇتىپ جاتقانداي سەزىلدى. وسى ساتتە ءسۋيزيندى ىشتەي تەجەپ جۇرگەن الدەبىر قىسىلۋ-قىمتىرىلۋدىڭ ءبارى ادا بوپ شىعا كەلدى دە، ءتىل تيەگىن اعىتسىن-اي ءبىر: ءسوز دەگەنىڭ سۋداي اقتارىلىپ، وزىنەن-وزى توگىلە جونەلگەن. ءوستىپ سويلەپ وتىرىپ سۋيزين ءبىر ءسات جانىنداعى قىزدان باسقا دۇنيەنىڭ بارلىعىن: ءوزىن دە، وزگەنى دە، تۇپ-تۇگەل ۇمىتقانداي بولىپ ەدى. قىز باسىن بۇنىڭ يىعىنا سۇيەگەن، سۋيزين ونىڭ شاشىنان اڭقىعان جۇپار يىسكە تۇنشىققانداي دەمىككەن. سوسىن... الدەبىر ۋاقىتتا: "قايىرلى ءتۇن!" دەگەن ءتاتتى ءبىر سىبىر قۇلاق تۇبىنەن سونداي جاعىمدى ەستىلدى دە، بۇل ەس جيعانشا... كوز الدىنان قىز عايىپ بولىپ ەدى...
قىز اياعىنىڭ سىبدىرى دالىزدەن الدەقاشان الىستاپ كەتسە دە، سۋيزين ۇستەل ۇستىنە تامعان جالعىز تامشى شاراپقا ءالى دە قادالا قاراپ وتىرا بەردى. وسى ءبىر مينۋتتاردا روزي ءوزىنىڭ دارمەنسىزدىگىمەن، ماحابباتىمەن سۋيزينگە دۇنيەدەگى ەڭ اسىل جاننىڭ وزىندەي كورىنگەن: "مەنىڭ بۇعان دەيىنگى ءومىرىم تۇككە تۇرعىسىز" ەكەن-اۋ دەگەن وي دا باسىن شىرماپ الىپ ەدى. ءيا، بۇنىڭ ءومىرى — ويلاپ قاراسا، تەك ادەت-داعدىدان، ءداستۇر مەن سەنىمنەن، تاربيەدەن عانا تۇرادى ەكەن، ال ءوزى قايداعى ءبىر قۇمارلىقتىڭ، سەرىلىك سەزىمنىڭ جەتەگىمەن قويۋ مۇنار، قالىڭ تۇماننىڭ ىشىندە كەتكەن ەكەن. سۋيزين ءبىر ءتۇيىر نانمەن ۇستەلدە جىلتىراپ جاتقان جالعىز تامشى شاراپتى اقىرىن عانا ءسۇرتىپ الدى دا: "بۇل دەگەنىڭ عاجاپ قوي!" دەپ ويلادى. سوسىن اشىق تۇرعان تەرەزە الدىندا قارا ورمانعا قادالا قاراپ كوپ تۇرىپ ەدى.
XI
سۋيزين وسى ءبىر بوتەن جەردەگى جاتار ورىننىڭ قولايسىزدىعىنان با، الدە تۇندە كورگەن ءتۇسىنىڭ جايسىزدىعىنان با، ايتەۋىر، تاڭ سارىدە ويانىپ كەتكەن. قالىڭ كورپەنىڭ استىنا مۇرنىن تىعا ءتۇسىپ جاتقان ول توسەكتەن تۇرعانشا سۇمدىق ءبىر كۇدىكتى ويعا بەرىلىپ كەتىپ ەدى. بۇل كۇدىك بىرتىندەپ بۇكىل ساناسىن جاۋلاپ العانى سونداي، ورنىنان قالاي اتىپ تۇرعانىن ءوزى دە سەزبەي قالدى. اۋ، وسىنىڭ ءبارى دە بۇنى روزيگە ۇيلەندىرۋ ءۇشىن ادەيى ىستەلىپ جۇرگەن ايلا-شارعى ەمەس پە ەكەن؟ وسى وي بۇنى ءبىر ءسات جيىركەندىرىپ تە جىبەردى... ءبىراق سولاي دەپ ويلاعانمەن... قىزدىڭ ءوز باسى ەشتەڭە بىلمەۋى دە مۇمكىن عوي؟ دەگەنمەن ول مۇلدە كىناسىز بە؟ قانداي كۇنادان پاك، كىنادەن تازا قىز جىگىتكە ءوزى كەلىپ سۇيكەنەدى؟ ءيا، قانداي قىز؟ ال ونىڭ اكەسى تەك ءوز وتانىنىڭ تاعدىرىن عانا ويلايتىنداي ءتۇر تانىتاتىنى قالاي؟ ەركەك ادام ءدال وسىنداي اقىماق بولادى دەگەنگە قالاي سەنەسىڭ! ءيا، بۇنىڭ ءبارى كۇنى بۇرىن ويلاستىرعان ويىننان باسقا ەشتەڭە ەمەس! قارعىس اتقان قانداي جەكسۇرىندىق بۇل، ءا! اناۋ كاستەليس تە بۇل ارامدىقتان قۇر ەمەس، كەشەگى كۇنى نە دەپ قوقاڭداعانىن ەسىڭە ءتۇسىرىپ كور! دەمەك ءبارى جابىلىپ بۇنى ۇيلەندىرگىسى كەلگەن. وسى جيىركەنىشتى ويلار بۇنىڭ نەكەگە، نەكەلەسۋگە دەگەن قۇرمەتىن تىپتەن جيرەندىرە تۇسكەن. نەكە ماسەلەسى بۇل ءۇشىن مۇنتازداي تازالىقتىڭ، ادامي اسىل قاسيەتتىڭ ءموپ-مولدىر تۇنىعىنداي كورىنەتىن دە، ماحابباتتاعى كەزدەيسوق بايلانىستاردان ولەردەي قورقۋشى ەدى. سوندىقتان با ەكەن، روزيمەن نەكەلەسۋ جايىن ويلاعاندا، ماڭدايىنان سۋىق تەر بۇرق ەتە تۇسكەن. ونىمەن قويماي ءروزيدىڭ بۇعان الدەن-اق بەرىلىپ قويعانى ەسىنە تۇسكەندە، ونىمەن نەكەلەسۋ ودان سايىن سۇمدىق بولىپ كورىنگەن. ءسويتىپ سول ءبىر اشىق تا سالقىن تاڭ جارىعىندا سۋيزين العاش رەت ءوز جاعدايىن بارلىق قيىندىعىمەن قوسا تارازىعا تارتىپ، ساليقالى ساراپتاپ ەدى. توسەك ۇستىندە بەينە جاعاعا لاقتىرىپ تاستاعان بالىقتاي ەنتىگە تىنىستاپ وتىرعان ول ءوز كۇمان-كۇدىك، بولجامدارىنا تەرەڭ بويلاعان سايىن ساناسى سانسىراپ كەتكەندەي بولعان. بۇنىڭ ءوزى ىشتەگى نەبىر زاپىرانىن دا قوزعاعانداي ەدى.
ول باسىن قوس قولىمەن قىسا ۇستاپ، توسەكتە قىبىرسىز وتىرعان قالپى بۇل نەكە ماعان نە بەرۋى مۇمكىن دەگەندى جانە ويلاعان. ەشتەڭە! بىرىنشىدەن — بۇنىڭ ءبارى قيسىنسىز، ەكىنشىدەن — ەشبىر ماعىناسىز، ۇشىنشىدەن — قاي جاعىنان قاراساڭ دا ءمانسىز.
بۇل ونى سۇيگىسى كەلگەن ساتتە، ول تاۋىقتى قولمەن بۇتارلاپ جەپ وتىرادى. باسقا ءبىر ەركەكتەرمەن جىن ۇرعانداي بيلەپ-بيلەپ كەلىپ، سوسىن ءوزىنىڭ "سۇيىكتى تۋعان قالاسى" تۋرالى تاۋسىلماس جىرعا باسادى. ودان كەيىن ءاردايىم ونىڭ كوزدەرى بۇعان ەشقانداي قاتىسسىز قايداعى ءبىر قارعىس اتقان جەرگە بۇنىڭ وڭمەنىنەن وتە قادالىپ تۇرادى. سۋيزين توسەگىنەن ۇشىپ تۇرىپ، بولمەدە ارى-بەرى جۇگىرە باستادى. وسى مەزەتتە ول ءوزىن جىندانىپ كەتكەندەي سەزىنگەن.
ولار بۇنى ۇيلەندىرگىسى كەلەدى. ءتىپتى ول دا، ونىڭ ءوزى دە سوعان ىنتىق. ونىڭ وزىنە ىنتىقتىرىپ قوياتىن جۇمباق قىلىقتارى، ونىڭ تىلسىم نازىكتىگى، ونىڭ ادەمى كۇلكىسى، قاس قاعىم ساتتىك جىلدام ءسۇيىسى، ءتىپتى قولدارىنىڭ قوزعالىسى مەن مولدىرەگەن كوز جاسى — ءبارى-بارى وعان تاعار كىنانىڭ دالەلىندەي. وعان جاراتقاننىڭ ءوزى ىستەۋگە ءماجبۇر ەتكەن ءىستىڭ بارلىعى دا سۋيزين ءۇشىن كىنالاۋعا تۇرارلىق سياقتى، ءبىراق سونىڭ ءبارى دە بۇنىڭ سەزىمىن قالاي قىتىقتاپ، قالاي قۇمارىن ارتتىرىپ قويعان دەسەڭشى! سۋيزين اينا الدىنا بارىپ، شاشىن ساۋساقتارمەن تاراعىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق شاشى سۇيىق بولعاندىقتان قايتا-قايتا سۋسىپ بەتىنە تۇسە بەردى. بۇعان ونىڭ تىپتەن ىزاسى كەلگەن. اقىرى اياعىنا كىر-كىر ساندالىن كيىپ جاتقاندا، باسىنا تاعى ءبىر وي ءتۇسىپ ەدى. "ەگەر ونىمەن بەتپە-بەت جۇزدەسسەم، ءبىز قالايدا بىرنارسەگە كەلىسەر ەدىك". الايدا بۇل ويىنان تەز ايني قالدى. ويتكەنى كەز كەلگەن كەلىسىم تەك ءقاۋىپتى عانا ەمەس، سۇمدىق ءبىر تاۋەكەلگە بەل بايلاتىپ جىبەرۋى دە مۇمكىن عوي. ول قالپاعىن قولىنا ۇستاي الىپ، اڭشىدان قاشقان قويانداي بولمەدەن زىتىپ شىققان. سوسىن باسىن جەرگە سالعان كۇيى ىزالى دا ۇرەيلى كەيىپپەن دىمقىل ورمان ىشىندە ۇزاق ءجۇرىپ ەدى.
ءبىراق كوكجيەكتەن كۇن كوتەرىلىپ، شىنىداي ءمولدىر اۋادان قىلقان جاپىراقتاردىڭ ءيىسى اڭقي باستاعاندا، بۇنىڭ الەم-تاپىرىق ىشكى جان دۇنيەسى بىرتىندەپ قالىپقا تۇسە بەردى. نە دەسەڭ دە بۇعان قىزدىڭ ءوزى بەرىلگەن، دەمەك بۇعان كوپ جاعداي ازىرگە بەلگىسىز... ءوزىنىڭ ءبىرقالىپتى اياق سىبدىرى كوڭىل مازاسىزدىعىن جايلاپ باسا ءتۇستى دە، ءبارى دە وڭىمەن شەشىلەتىنىنە سەنىمى ورنىققانداي بولدى. "ءجا، ماسەلەنى ءىس جۇزىندە كورە جاتارمىز" دەپ ويلاعان ول نەعۇرلىم جىلدام اياق باسقان سايىن سوعۇرلىم بۇل تىعىرىقتان وڭاي شىعاتىنىنا سەنىمى كۇشەيە بەرگەن. قالتاسىنان ساعاتىن الىپ قاراسا، سەگىزگە تاقاپ قالىپتى. ول ۇيگە قاراي اسىعا جونەلدى.
كوشىر جىگىت اتتاردى كۇيمەگە جەگىپ قويعان ەكەن. وعان جاقىن كەلگەن سۋيزين:
— كىم ساعان بۇنى جەك دەگەن؟ — دەدى.
— Der Herr8 - دەدى ول.
سۋيزين تەرىس بۇرىلىپ كەتتى. "ون مينۋتتان كەيىن مەن وسى كۇيمەدە بولامىن، — دەپ ويلادى ول — ال باسىمنىڭ ماڭگىرىپ تۇرعانى مىناۋ!
سوندا انگليانى ادىرا قالدىرىپ؟.. ءبارىن تاستاپ؟.. وسكەن، ۇيرەنگەن جەردى؟.. سوندا قايدا؟.. "بۇعان ءوزى دايىن با؟ بۇگىن تاڭەرتەڭ عانا جانىن جەگىدەي جەگەن جايلارعا ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن ەمەس، ءومىر بويى توزۋگە بۇل دايىن با؟ باسىن كوتەرگەن ساتتە اشىق تۇرعان تەرەزەدەن وزىنە ءروزيدىڭ قاراپ تۇرعانىن كوردى. ونىڭ وسىنداي سۇيكىمدى دە، قىلىقتى ءتۇرىن سۋيزين بۇرىن-سوڭدى بايقاماعانداي. ادام ايتسا ءتۇسىنىپ بولمايتىن ءبىر سۇمدىق سەزىم تۇلا بويىن شىمىرلاتىپ جىبەردى. ول جۇگىرگەن بويدا اۋلاعا جەتتى دە، كۇيمەگە سەكىرىپ ءمىندى.
"ايدا! زالسبۋرگكە!" — دەدى ايقايلاپ. كۇيمە سالدىر-گۇلدىر ەتىپ قاقپادان شىعا بەرگەندە، سۋيزين جان-جاعىنا قاراماستان تۇنەمەلىك جايدىڭ يەسىنە ءبىر باقىر التىن اقشانى (سوۆەرەن- اۋد.) لاقتىرىپ تاستاپ، كەتە باردى. قايتار جولدا اتتاردى كەشە مۇندا كەلە جاتقان كەزدەگىدەن دە قاتتى ايداتتى. كوزدەرى موپس ءيتتىڭ كوزىندەي ويسىز، ءمانسىز بوزارا تۇسكەن، جول بويى ءبىر اۋىز ءتىل دە قاتقان جوق، تەك زالسبۋرگتەگى جاتار ورنىنا جەتكەندە عانا كوشىرگە اتتاردى توقتاتۋعا بۇيىرعان.
XII
جول ازابىن ابدەن كورىپ، ءوڭى سارعايىپ، جاعى سۋالىپ جۇدەگەن سۋيزين بەسىنشى كۇن كەشكە قاراي عانا جالعىز ەسكەكتى قايىقپەن دانيەللي قوناقۇيىنە جەتىپ توقتاعان. ەسىك اۋزىنداعى باسقىشتا بۇعان تاڭىرقاي قاراپ دجەمس تۇردى.
— اۋ، بۇل سەن بە ەدىڭ! — دەدى ول — جاقسى جەتتىڭ بە، ايتەۋىر؟
ءسۋيزيننىڭ ىزاسى كەلدى.
— جاقسى جەتپەگەندە، نە قىلايىن دەپ ەدىڭ!
— مەن ويلاپ ەدىم، سەن دوستارىڭدى قيمايتىن شىعار دەپ، — دەدى دجەمە.
— قانداي دوستار؟ — دەپ بۇل ىرشىپ ءتۇستى. دجەمس ءسوزدى باسقاعا بۇرىپ جىبەردى.
— ءوڭىڭ جۇدەۋ عوي ؟
— راس پا؟ — دەپ، سۋيزين مىڭگىر ەتە قالدى. — جۇدەۋ بولسا نە ىستەيىن دەپ ەدىڭ؟
كەشكىلىك ول تاماق ىشۋگە تومەنگە تۇسكەن، ءبىراق كوفە ءىشىپ وتىرىپ قالعىپ كەتكەندەي بولدى. تراكەر دە، دجەمس تە ودان ەشتەڭە سۇراعان جوق. تەگى مازاسىن المايىق دەگەن بولار. سودان ولار ءتورت كۇن بويى ۆەنەسيانى تۇك قالدىرماي ارالاپ شىقتى. سۋيزين ەڭسەسىن تىك ۇستاپ، الشاڭ-الشاڭ باسىپ جۇرگەنمەن قۇددى ەسىنەن ايىرىلىپ قالعان ادامداي ەشتەڭەگە ەلەڭ دە ەتپەگەن، ءمان دە بەرمەگەن. تەك گەنۋياعا بارىپ، پاروحودقا وتىرعاندا عانا توڭىرەگىنە سەرگەك كوزبەن قاراي باستاپ ەدى. بورتتاعى ءبىر ادام پيانينونى قايتا-قايتا داڭعىرلاتىپ ويناپ قويماعان سوڭ، ول اسپاپ قاقپاعىن تارس ەتكىزىپ جاپقان دا، كىلتتى تەڭىزگە لاقتىرىپ جىبەرگەن.
كەلەسى قىستى ول لوندوندا قالىپتى جاعدايدا وتكىزدى، ءبىراق ارا-تۇرا شامكوستىگى ۇستاپ كەتكەندە ونىمەن ەشكىم بايلانىسىپ بارقادار تاپپاي قالاتىن.
بىردە كەشكىلىك دوستارىنىڭ بىرىمەن پيكاديللي بويىندا سەرۋەندەپ جۇرگەندە الدەبىر قىز بۇعان نەمىسشە بىردەڭە دەپ ەدى، سۋيزين وعان ءۇنسىز قاراعان قالپى بەس فۋنتتىق قاعاز اقشانى ۇستاتا سالعان. بۇل جومارتتىعىنا دوسىنىڭ قايران قالعانى بار. بۇنىسىن دوسى تۇگىل ءوزى دە تۇسىنبەي قالىپ ەدى.
بۇدان كەيىن روزي تۋرالى ەشقاشان ەشتەڭە ەستىگەن ەمەس.
مىنە، اۋرۋ ابدەن مەڭدەگەن شاقتا ءسۋيزيننىڭ توسەكتە جاتىپ ەسىنە تۇسىرگەن وتكەن كۇندەردىڭ سورابى وسى ەدى. قولىن سوزىپ قوڭىراۋ تۇيمەسىن باستى. بولمەگە مىسىقشا باسىپ كامەردينەر-شۆەد كىردى دە، توسەككە جاقىنداي ءتۇستى؛ وسى ءبىر جۇيكەسى توزعان، الاقانداي بەتىن ءاجىم تورلاعان، تىكىرەيگەن مۇرتتى كىشكەنتاي ادام سۋيزينگە باياعىدان بەرى قىزمەت ەتىپ كەلە جاتىر ەدى، قوجايىنعا مۇنداي بەرىلگەن جان دۇنيەدە جوق شىعار.
سۋيزين ءالسىز عانا قول ۇشىن جىبىرلاتتى.
— ادولف، مەن وتە قينالىپ جاتىرمىن.
— ءيا، سەر.
— ەسەك قۇساپ نەگە ماڭگىرىپ تۇرسىڭ سەن؟ — دەدى سۋيزين. الدە سەن مەنىڭ قينالعانىمدى كورمەي تۇرسىڭ با؟
— ءيا، سەر. — كامەردينەردىڭ بەتى ءدىر ەتە قالدى، ونى اياعانىن وزىنشە بىلدىرگىسى كەلمەگەن سەكىلدى.
سۋيزين ءوز سوزىنە قارسىلىق كۇتكەندەي، سودان ءبىر جۇبانىش تاباتىنداي كۇرسىنىپ قويدى.
— مەن ءبىراز ۇيىقتاپ الايىن. جەتى جارىمعا تامان ىستىق سۋ اكەلىپ، تۇستىككە قاراي ساقال-مۇرتىمدى قىرىپ بەرەرسىڭ.
كامەردينەر ەسىككە قاراي بەتتەدى. سۋيزين باسىن ءسال كوتەرىپ:
— ميستەر دجەمس نە دەپ كەتتى؟ — دەدى.
— ول سىزگە باسقا دارىگەر شاقىرۋ كەرەك دەدى. ەكى دارىگەردىڭ دۇرىس بىرەۋىن عانا دەدى. سوسىن تاعى دا ايتقانى — ۇيگە قايتاردا جانە ءبىر كىرىپ شىعام دەدى مۇندا.
سۋيزين كۇڭكىلدەي ءتىل قاتتى.
— ءىم-م، تاعى نە ايتتى؟
— ول ءسىزدى ءوز دەنساۋلىعىنا قارامايدى دەدى. — سۋيزين وعان اشۋلانا قاراعان.
— باسقا ەشكىم كەلگەن جوق پا؟ — كامەردينەر بۇدان ءجۇزىن تايدىرىپ اكەتتى.
— ەكى اپتا بۇرىن، دۇيسەنبى كۇنى ميسسيس توماس فورسايت كىرىپ شىققان.
— مەن وسى قاي ۋاقىتتان بەرى اۋىرىپ جاتىرمىن؟
سەنبى كۇنى بەس اپتا بولادى.
— سەنىڭ ويىڭشا، مەنىڭ اۋرۋىمنىڭ بەتى جامان با؟ ءادولفتىڭ بەتى تىپتەن تىرتىسىپ كەتتى.
— بۇندايدى مەنەن سۇراماڭىز! ماعان وسىنداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن اقى تولەنبەيدى، سەر.
سۋيزين جەڭىل كۇرسىنىپ قويدى دا:
— سەن دە ءبىر بەتپاق ەكەنسىڭ! اش، كانەكي، شامپاننىڭ تىعىنىن! — دەدى.
ادولف بۋفەتتەن شولمەكتى الىپ شىعىپ، سىم تەمىرىن بۇراۋ ءۇشىن قولىنا كەمپىراۋىزدى ۇستاپ تۇرىپ، بۇعان قادالا قاراعان.
— دارىگەر ايتادى...
— اش شولمەكتى!
— اشام عوي، ءبىراق بۇل..
— اش دەيمىن ساعان، ايتپەسە جۇمىستان شىعارىپ جىبەرەمىن سەنى.
ادولف شولمەك تىعىنىن اتىپ جىبەردى. سوسىن بوكالدى مۇقيات ءسۇرتىپ، وعان شاراپتى مولتىلدەتە قۇيىپ، سۋيزينگە اسا ەپپەن ۇسىندى دا، مۇرتىن سيپاي وتىرىپ:
— بۇل دەگەنىڭىز ۋ عوي، — دەدى. سۋيزين السىزدەۋ ەزۋ تارتتى.
— اقىماق!.. بار، كەتە بەر! — كامەردينەر شىعىپ كەتتى.
"ادولفتىڭ ميى اشىپ كەتكەن"، — دەپ ويلادى سۋيزين. ول بوكالدى اقىرىن اۋزىنا كوتەردى، اقىرىن ورنىنا قويدى، سوسىن ەنتىگە دەمالىپ، جاستىعىنا قيسايدى. ءبىر مينۋتتان كەيىن ول ەندى ۇيىقتاپ كەتىپ ەدى.
تۇسىندە ول تۇستەن كەيىن باياعى كلۋبتا، ادامدار لىق تولعان تەمەكى تارتاتىن بولمەدە وتىرعانىن كوردى: ءۇش تاعان شىراقتىڭ جارىعى بولمە قابىرعاسىن جاپ-جارىق قىلىپ تۇر... كۇن سايىن ول ماڭىزدى دا سالتاناتتى تۇردە مۇندا جالعىز كەلىپ، كەش بويى اسقان شىدامدىلىقپەن وتىراتىن ەدى. كەيدە قالعىپ تا كەتەتىنى بار، سوندا ءاجىم تورلاعان مىج-مىج بەتى كەۋدەسىنە قاراي سالبىراپ ءتۇسىپ كەتەتىن. ال وسى جولى تۇسىندە سونداعى كامين ۇستىندە ءىلۋلى تۇراتىن كارتينا الدىندا وتىر ەكەنمىن دەيدى. بۇل ءوزى جۇقالاۋ ءوڭدى، تۇكسيگەن قاباقتى بايىرعى ءبىر مەملەكەت قايراتكەرىنىڭ پورترەتى — تەك قانا شىندىقتى ايتۋدى وزىنە اينىماس ادەت ەتكەن ادامنىڭ جۇمباقتاۋ پورترەتى بولاتىن. ءسۋيزيننىڭ ماڭايىنداعى كلۋبتىڭ تۇراقتى قوناقتارى گۋ-گۋ اڭگىمەگە باسادى دا وتىرادى، جاق كىرىسىن اشپايتىن جالعىز بۇل عانا — ءوزى اۋرۋ، ءوزى كارى بولسا نە دەيدى! اتتەڭ، ولار جالعىز وتىرۋدىڭ، جالعىز وتىرىپ ءوز قايعى-مۇڭىن سەزىنۋدىڭ نە ەكەنىن بىلسە عوي. ال ولاردىڭ ايتار اڭگىمەسىن بۇل كەمى ءجۇز رەت ەستىگەن شىعار. سوندا نە ايتادى دەيسىڭ، اقشالارىن قايدا سالۋ تۋرالى، تەمەكىلەردىڭ ءتۇر-تۇرى تۋرالى، ماشينا، ات، ارتىستەر تۋرالى. بۇل نە؟ قازاندىقتاردى تازالايتىن شەتەلدىك ماشينانىڭ پاتەنتى دەي مە؟ وتتاپتى! قازاندىقتاردى تازالاۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن كەز كەلگەن اقىماق بىلەدى. ەگەر قازاندىقتى اعىلشىندار تازالاي الماسا، باسقالار قايدان تازالاي السىن!
سۋيزين كارى دجەنتلمەننىڭ پورترەتىنە تەسىلە قارادى، ءبىراق بۇل جولى ونىڭ كوزى بۇعان ءبىرىنشى رەت كۇماندى، تۇماندى، بۋالدىر كورىندى دە، ارتىنشا مۇلدە جوعالىپ كەتتى. ونىڭ ورنىنا الىس ءبىر قيىرعا قۇمارتا، جۇمباقتاۋ قاراعان ءروزيدىڭ كىشكەنتاي، ويلى كوزدەرى پايدا بولا قالدى. وسى ءبىر كوزدەرگە قاراپ وتىرعان ساتتە، ولارعا عايىپتان جان بىتكەندەي ۇشقىن اتىپ، بۇنىمەن تىلدەسە باستاعانداي بولدى. سوسىن پورترەتتىڭ كۇڭگىرتتەۋ فونىندا بىرتىندەپ ونىڭ بۇكىل بەت ءجۇزى — الاۋلاعان، الىستاي بەرگەن، وزىنە قاراي تارتا تۇسكەن، ەرنى دىرىلدەگەن، بۇل ەڭ سوڭعى رەت كورگەندەگى ءروزيدىڭ سۇيكىمدى ءجۇزى اپ-انىق بولىپ ايقىندالا تۇسكەن. روزي بەينە بۇعان "سەن ءبىر نارسەڭدى جوعالتىپ الدىڭ با؟ تاۋىپ بەرۋگە كومەكتەسەيىن" دەگەندەي بولادى. "ءقازىر ءبارى دە جاقسى" دەيدى سۋيزين تۇسىندە ىقىلىق اتىپ.
ول ماڭدايىنا جىپ-جىلى ساۋساقتاردىڭ تيگەنىن سەزىپ جاتىپ، تۇسىندە:"بۇل مەنىڭ ءتۇسىم عوي" دەپ ويلاعان.
روزي كەنەت عايىپ بولدى دا، پورترەتتىڭ ارعى جاعىنان، الىستان ونىڭ اياق دىبىسى ەستىلگەن.
سۋيزين ويانباي جاتىپ: "مەن جوعالتتىم..." دەدى اپ-انىق. ارتىنشا تاعى دا تىم تاياۋ جەردەن جەڭىل اياق سىبدىرىن، تۋرا قۇلاق تۇبىنەن بىرەۋدىڭ وكسىپ جىلاعانىنا ۇقساس ءبىر ءۇن ەستىلگەندەي بولدى. وسى ساتتە ول ويانىپ كەتكەن. الگى وكسىگەن ءۇن وزىنىكى ەكەنىن سەزدى. ماڭدايىنان شىپ-شىپ تەر شىقتى. "بۇل نە؟ — دەپ ويلادى ول — مەن نە جوعالتتىم سوندا؟" وي سارابىنا جيعان اقشاسىن سالىپ كورىپ ەدى، جوعالتقان ەشتەڭەسىن تابا المادى. "ياپىراۋ، نەمدى جوعالتتىم مەن؟ نەدەن ايىرىلدىم؟.." جاستىقتان باسىن ازەر كوتەرىپ، سۋيزين بوكالعا باس قويدى. "وسى دا ناعىز حيدسەك پە؟" دەدى ىزالانىپ. ونىڭ وسى قاناعاتسىز ىندىنى كوز الدىنداعى تۇماندى ەلەستەردى سەيىلتىپ جىبەردى. ول تاعى دا ءىشۋ ءۇشىن باسىن ەڭكەيتە بەرىپ ەدى، ءبىراق ىشىندە بىردەڭە ءۇزىلىپ كەتكەندەي بولدى دا، تەرەڭ تىنىستاپ بارىپ، كوبىكتى بوكالعا ەڭكەيگەن كۇيى سۋيزين فورسايت ماڭگىلىككە كوز جۇما بەردى.
دجەمس فورسايت ۇيىنە قايتىپ كەلە جاتىپ مۇندا سوققاندا، بۇكىل دەنەسى ءدىرىل قاعىپ تۇرعان كامەردينەر ونىڭ قالپاعى مەن تاياعىن قولىنا الىپ ەدى.
— قالاي قوجايىنىڭ سەنىڭ؟
— قوجايىن ءولدى، سەر.
— ءولدى!؟ مۇمكىن ەمەس! مەن ونى ءبىر ساعات بۇرىن عانا كورىپ ەدىم عوي!
ءسۋيزيننىڭ دەنەسى مىج-مىج بولعان قاپ سياقتى توسەكتە بۇكتەتىلىپ جاتىر ەدى؛ قولى ءالى دە بوكالدان ايىرىلماپتى. دجەمس فورسايت كەش قالعانىن ەندى عانا سەزگەندەي.
— سۋيزين، — دەدى ول قولىن قۇلاعىنا توسىپ، جاۋاپ كۇتىپ. ءبىراق جاۋاپ بولعان جوق، تەك بوكال تۇبىندەگى سوڭعى ءتۇيىر كوپىرشىك تەرەڭنەن ءۇزىلىپ شىعىپ، شاراپ بەتىنە شىقتى دا، جارىلىپ كەتتى.
ورىس تىلىنەن اۋدارعان د. ءاشىمحان ۇلى
You Might Also Like
