InfoHub Logo

كوكشەنىڭ شىعىس جاق ەتەگىندە، بۋراباي كولىنىڭ جاعاسىندا، شاماسى، 1901-1904 جىلدارى اعىلشىننىڭ بورگۋل دەگەن كاپيتاليسى كونسەرۆ زاۆودىن اشىپ، سول ماڭنىڭ ەڭبەككە جاراعان ادامدارى زاۆودتىڭ جۇمىسىن ىستەدى. ءبىز دە كوپ جىل سول زاۆودتا جۇمىس ىستەدىك. ءبىرجاننىڭ بالاسى تەمىرتاس 1916 جىل وسى زاۆودقا جۇمىسقا ءتۇستى. 1918 جىلدان باستاپ وسىندا ميليسيونەر بولىپ ىستەدى. تەمىرتاس كەلىسىمەن ەلمەن تانىسىپ، ارالاسىپ كەتتى. جاستاردىڭ ويىن-ساۋىق تويىنان قالمايتىن، سۇيىكتى ادام بولىپ الدى.

تەمىرتاس ۇزىن بويلى، سيدا، اشىق ءوڭدى، كەڭ ماڭداي، قارا قاستى، قىر قاباقتى، مويىنى ۇزىن، جاراۋ قارا تورى جىگىت ەدى. تەمىرتاستىڭ مىنەزى سىپايى، سوزگە شورقاقتاۋ، سويلەگەندە ورىسشانى ارالاستىرىپ وتىرۋشى ەدى.

تەمىرتاستى قۇرمەتتەپ، ءبىر كۇنى ءبىزدىڭ ءۇي قوناققا شاقىردى، ول قاسىنا ەكى جولداسىن ەرتىپ كەلدى، سوندا مەنىڭ اكەم تەمىرتاسقا: «كەشەگى جاقسىنىڭ بالاسى ەكەنسىڭ، اكەڭ ءبىرجان اكەمىزبەن دوس ەدى، جىل سايىن كەلىپ، ولەڭ ايتىپ، ءان سالىپ، دۋمان قىلىپ كەتۋشى ەدى، مىنا ءتور اكەڭ وتىرعان ورىن، ەندى سەن وتىرسىڭ. «اتادان ۇل تۋسا ەدى، اتا جولىن قۋسا ەدى» دەگەن ءسوز بار، اتاڭا تارتىپ جاقسى بول، تالابىڭ قايىرلى بولسىن»،— دەدى. تەمىرتاس بۇل جەردە سالماقتى، سىپايى سويلەسىپ وتىردى. ءبىر كەزدە: «سالدىڭ بالاسى قوناق قادە ايتسىن!»—دەگەن ۇسىنىس بولدى. سول-اق ەكەن، وتىرعاندار ءبىرجاننىڭ اندەرىن ءسوز ەتىپ كەتتى. «سال ءانىن تومەن باستاپ، كوتەرەتىن جەرىنە كەلگەندە، انىمەن بىرگە ءوزى دە كوتەرىلىپ، دوڭگەلەنىپ، ولەڭى بىتكەن سوڭ ورنىنا قايتا كەلىپ وتىرۋشى ەدى» دەستى. داۋسىنىڭ كۇشتىلىگى سونشا، تەرەزە اينەگى زىركىلدەپ، ءىلۋلى تۇرعان پودنوس، وت باسىنداعى قۇمان-لەگەندەر بىرگە كۇڭىرەڭىپ تۇرۋشى ەدى» دەگەندى دە ايتىسىپ جاتىر. بىرەۋلەر: «ءبىرجاننىڭ شىرقاعان داۋسى ەستىلگەندە، مال ساۋىپ وتىرعاندار ساۋىنىن قويا قويىپ، مالدارىن ءيسىندىرىپ الۋشى ەدى»،— دەدى. ءبىرجاننىڭ «اققايىن،»، «بۋرىلتاي»، «كولباي—جانباي»، «ءلايلىم شىراق»، «كوكەي كەستى» اندەرى ءسوز بولىپ، اڭگىمەنىڭ ءوزى دۋمانعا اينالدى.

تەمىرتاسقا ولەڭ ايتتىرۋ دەگەن ءسوز قايتا باستالدى. ءبىر كەزدە، تەمىرتاس قىسىلىپ، كوپتىڭ تىلەگىنەن قۇتىلا المايتىن بولعان سوڭ:

— مەنىڭ ەلەڭمەن زاۋقىم جوق ەدى، الايدا، بىردەڭە ايتايىن،— دەپ، جاڭا انمەن جاڭاشا بىرنەشە اۋىز ولەڭ ايتتى، ونىڭ بۇل ولەڭى بۇرىن ءبىز ەستىمەگەن، ونى ءبىز قىزىعىپ جازىپ ۇيرەنىپ الىپ، ەلگە تاراتىپ تا جىبەردىك.

تەمىرتاس بۇل قىزمەتىندە ەكى-ۇش جىل ىستەپ، سوندا ءجۇرىپ، بىزگە جاقىن ساتاي دەگەن كىسىنىڭ كۇلجاميلا دەگەن قىزىن الىپ، ەلىنە كوشىپ كەتىپ ەدى. سودان كەيىن 1924 جىلى، قىزمەت بابىمەن سول ەلگە بارىپ، جاتار ءۇيىم تەمىرتاستىڭ ءۇيى بولدى.

مەن ءۇش جىلداي وسى ەلدە قىزمەتتە تۇرىپ قالدىم. بۇل كەزدە ساۋاتىمىز اشىلىپ، سانا سەزىمىمىز كوتەرىلە باستاعان كەز ەدى، مەن ءبىرجاننىڭ ءومىرى، بالالارى، باسقا تۋىستارىمەن تانىسا باستادىم...

تەمىرتاس ايەلىمەن 1935-36 جىلدارى قايتىس بولدى. ءبىز تەمىرتاسپەن ءومىرىنىڭ اقىرعى كەزىنە دەيىن دوس بولىپ، بايلانىسىپ جۇردىك. تەمىرتاستان ءۇش ۇل: ءشارىپ، مۇحاممەتقالي، مۇحامەتجان، ءبىر قىز: جامال بولدى. ءقازىر مۇحاممەتقالي مەن جامال ءۇيلى-باراندى بولىپ وتىر.

ءبىرجاننىڭ ءسۇت كەنجەسى — قالكەن. بىرەۋلەر ءبىرجان ولەڭدەرىندە قالكەندى قوسپاۋ سەبەبى نە ەكەن دەگەن سۇراۋ قويادى. سول ەلدە قالكەننىڭ تۋعانىن بىلەتىن ادامدار بىلاي دەيدى. قالكەن ءبىرجان بارىندا تۋىپ قالدى، ءبىراق قالكەندى ءبىرجانعا كورسەتپەپتى، ويتكەنى ول كەزدە ءبىرجاننىڭ سىرقاتقا ۇشىراعان شاعى ەكەن. قالكەننىڭ ءتۇسىن كورگەن قارتتار: «ياپىراي، سالدىڭ اۋزىنان ءتۇسىپ قالعان، ماڭدايى، ەرنى، كوزى، كوز قاراسى، ناعىز ءبىرجان»،— دەپ تاڭىرقاپ وتىرۋشى ەدى.

قالكەن ورتا بويلى، اش ءوڭدى، جۇقا ەرىندى، قارا قاستى، كەلتە مۇرىن، قىر قاباقتى، اق قۇبا جىگىت ەدى. قالكەنمەن زامانداس بولىپ، كەي كەزدە ويناعاندا: «سالدىڭ ءسۇت كەنجەسى، سالدىڭ بار اسىلى سەندە قالعان بولار، قانە ولەڭ ايت، ءان سال»،— دەۋشى ەدىك. قالكەننىڭ ويىن-ساۋىقپەن اۋەستىگى جوق ەدى دە، ول جاعىنا كەلگەندە، ازاردا-بەزەر بولىپ قاشۋشى ەدى. قالكەن وتىرعاندا شىنتاقتاپ، ءبۇيىرىن تايانىپ سالدارشا وتىراتىن ەدى. ونىڭ ول وتىرىسىنا دا ءبىز سالدىڭ ءوزى بولدىڭ دەپ قالجىڭدايتىنبىز.

قالكەن، شاماسى، 1896—97 جىلدارى تۋعان بولار دەپ شامالايمىن.

قالكەننىڭ مىنەزى وتە سىپايى، قىرمىزى جىبەكتەي قىرىق ورالۋشى ەدى، قالكەننىڭ ءومىرى جەتىمدىك، جوقشىلىق، جەتىسپەگەندىكپەن ءوتتى. 1923-24 جىلداردان باستاپ ول «ستەپنياك» التىن زاۆودىنىڭ «ەرموۆكا» دەگەن بولىمىندە سموتريتەل بولىپ ىستەدى. ول كەزدە ءوندىرىس جاعدايى جاقسى ەمەس، التىن جۋاتىن جەرى شاڭ-توزاڭ بولىپ، التىن جۋعان كەزدە، كيسلوتانىڭ كوك جالىنى تۇمان بولىپ تۇراتىن. باسقا ۋاقىتتا سۋ-دىمقىل بولىپ جاتاتىن. سونداي جاعدايدا قالكەن سىرقاتقا شالدىعىپ قايتىس بولدى. ودان تۇقىم قالمادى.

---