بىزدەگى ازاماتتىق قوعام
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوز جولداۋىندا «ازاماتتىق قوعامعا قولداۋ كورسەتىپ، ونىڭ الەۋەتىن نىعايتا ءتۇسۋ كەرەك. سونداي-اق اسا ماڭىزدى جالپىمەملەكەتتىك مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن تالقىلاۋ جۇمىستارىنا ازاماتتىق قوعامنىڭ مۇمكىندىكتەرىن كەڭىنەن قولدانۋ قاجەت»، دەگەن بولاتىن.
ازاماتتىق قوعام دەگەنىمىز – دەموكراتيا دامۋىنىڭ كورسەتكىشى.
ال ونىڭ باستى بەلگىسى – حالىقتىڭ «مەملەكەت بىزگە نە بەرەدى؟» دەپ كۇتۋى ەمەس، كەرىسىنشە «ءبىز مەملەكەتتىڭ دامۋى ءۇشىن نە ىستەي الامىز؟» دەگەن سۇراق قويا الۋى. ازاماتتىق قوعام تۋرا ماعىناسىندا جالپى قوعامنىڭ ساناسىنا بايلانىستى دۇنيە، ال ناقتىلاساق ينستيتۋتتارىنا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردان بولەك، ساياسي پارتيالاردى، ەرىكتىلەر قوزعالىسى مەن قايىرىمدىلىق قورلاردى جاتقىزا الامىز.
ال ەندى ءبىزدىڭ ەلدە، قازاقستاندا ازاماتتىق قوعام بار دەپ ايتا الامىز با؟ جوق. سيفرلى كورسەتكىشتەر، ستاتيستيكالار بولۋى مۇمكىن، دەگەنمەن ساپالىق جاعىنان ءالى دە دامىتۋدى قاجەت ەتەدى بىزدىك ازاماتتىق قوعام.
ازاماتتىق قوعام ءوزىن-وزى دامىتۋى ءتيىس. ول ەڭ الدىمەن ءبىلىم ارقىلى كەلەدى. ءاربىر ازامات ءوز قۇقىقتارىن بىلسە، ساياساتقا كوزى اشىق، مادەنيەتكە كوكىرەگى وياۋ بولسا، قوعامدىق پروسەسستەرگە بەلسەندى بولىپ، ءوز پوزيسياسىن نەمەسە پىكىرىن ەستىرتە بىلسە، ءوز جانە مەملەكەت بولاشاعى ءۇشىن ءبىر نارسە بولسىن جاساي السا - مىنە، بۇل ازاماتتىق قوعام بولۋشى ەدى. ال بىزدە قالاي؟
كوپشىلىك ءوز قۇقىعىن بىلمەيدى. قاراپايىم عانا، بىزدە جۇمىسقا پاراسىز نەمەسە تانىسسىز كىرۋ مۇمكىن ەمەس دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. وتا جاساتار الدىندا "قولىڭىز ءجۇرسىن" دەپ دارىگەردىڭ قالتاسىنا اقشا سالۋدى مىندەت كورەدى كوپشىلىك. پوليسيا نەمەسە پروكۋراتۋرا تاراپىنان دورەكىلىك، قيسىقتىق نەمەسە قانداي دا ءبىر قىسىم، قۇقىق بۇزۋشىلىق ورىن السا "تىنىشتىق كەرەك" دەپ ۇرەيلەنىپ، جابۋلى قازان جابۋلى كۇيىندە قالادى كوبىندە. ءۇبت-دىڭ وزىندە بالاسىنا باللدى ساتىپ العىسى كەلگەن تالاي ادامدى وسى جىلى دا، وتكەن جىلدارى دا از كورمەدىك. مىنە، پاراقورلىق، مىنە كوررۋپسيا! ادامدار ءوز قۇقىعىن جانە قوعام قۇقىعىن سىيلامايدى، ءالى دە سىيلاي الماي ءجۇر.
ودان سوڭ قوعامنىڭ ساياسي ساۋاتتىلىعى تومەن. "دەموكراتيالى" مەملەكەتتە تۇرعانىمىزبەن دەموكراتيانىڭ سيپاتىن دا ءمانىن دە ۇعىنبايمىز. قولدانبايمىز. ءوزىمىز سايلاعان پرەزيدەنت، ءوزىمىز سايلاعان پارتيا. ءوزىمىزدىڭ، حالىقتىڭ اقشاسى. بيلىك ءبىراق، قاتىرىپ جاتىر ما؟ جوق، ونى بارلىعىمىز بىلەمىز. ءبىراق، ارەكەتكە كوشكەن قايسسىمىز بار؟
قازاقستانداعى جەمقورلىقتىڭ امباسسادورىنا اينالعان ايگىلى "LRT"ء-نى الايىق. قانشاما قارجى، ۋاقىت، پروسەسس، قاعازدار، ۋادەلەر. الايدا، ناتيجە قايدا؟ سوناۋ 2011 جىلى باستالىپ، سوڭى كوپ نۇكتەگە اينالعان «استانا LRT» ىسىندەگى كۇدىكتىلەر تۇركيا مەن اقش-تا قاشىپ ءجۇر. كومپانياسىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى تالعات اردان تۇركيادا قاشىپ جۇرسە، ەكىنشى كۇدىكتى نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى قانات سۇلتانبەكوۆتىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىندا جۇرگەنى انىقتالدى. ميللاردتاردىڭ حالىق يگىلىگىنە ەمەس، بازبىرەۋلەردىڭ قالتاسىنا كەتكەنىن بىلە تۇرا سونىڭ ساياسي ءمانىن ۇعا العان قوعام قانە؟ "لرت"-نىڭ سالىنۋىنا قاجەتتىلىك بولعان جوق، ول سالىنىپ، قولدانىسقا ەنگىزىلگەن كۇننىڭ وزىندە مەملەكەت قازىناسىنا كىرىس كىرگىزە المايتىنىن، تەك شىعىن بولاتىنىن ەكونوميك ماماندار دالەلدەپ شىقتى. ەش پايداسى جوق دۇنيەنى بيلىك بەتى بۇلك ەتپەستەن، حالىقپەن ساناسپاستان سالۋعا شەشتى. بۇل "LRT" بىرەۋى عانا، ماسەلەن "مىناۋ، مىناۋ" دەپ ايتار قانشاما بىلىق-شىلىق بار. سونىڭ بايىبىنا بارىپ، بيلىكتەن جاۋاپ تالاپ ەتەر ساۋات جوق بىزدە وكىنىشتىسى. نەگە مەملەكەتتى بيلىك دەپ، حالىق دەپ بولەمىز. كونستيتۋسيا الدىندا بارلىق ازامات تەڭ ەدى عوي. ازاماتتىق قوعام اقساق، ساياسي ساۋات ساياز.
اسىلبەك قوجاحمەتوۆ ەسىمدى ازاماتتىڭ بيلىكتەن ءبىر نارسە سۇراۋ ءۇشىن اۋەلى ءوزىڭ ءبىر نارسە جاساۋىڭ كەرەك" دەگەن پىكىرىن وقىدىم دا تۋلادىم. ەي، بيلىك! سەن ءوزىڭدى كىم سانايسىڭ؟ بيلىك بۇرىن مونارحيا، توتاليتاريزم كەزىندە بيلىك بولعان شىعار. ال ءقازىر بيلىك حالىقتىڭ الەۋەتىن جاقسارتۋعا مىندەتتى قىزمەتكەرلەر.
ءبىر بىلەتىنىمىز ءبىزدىڭ دەموكتراتيالى دا ازاماتتىق قوعامىمىز ءوز دەڭگەيىندە ەمەس. ءوز بەينەسىنە كەلىپ، دۇرىس سيپات الۋ ءۇشىن، ارينە، ۋاقىت كەرەك. ساياسي جانە قۇقىقتىق ساۋات كەرەك. قوعام، ءاربىر ادام ءبىلىمدى، پراگماتيك بولۋى قاجەت. سوندا عانا ازاماتتىق قوعام تولىق قالىپتاسىپ، دەموكراتيا سالتانات قۇرماق.
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ 2 كۋرس ستۋدەنتى
مەيربەك بايان مۇراتبەك قىزى
You Might Also Like
-
عاشىق ەتەر قوس جاندى سەزىم دەيدى، جۇرەگىم الىپ-ۇشىپ سەنى ىزدەيدى.
