InfoHub Logo

— جىرىڭدى دەپ كىمدى ايتادى؟

— جىرىندى دەپ قاسقىردى ايتادى.

— جوق جىرىندى دەپ اككى بولعان قۋ ادامدى ايتادى.

ەكى كولحوزشىنىڭ ءسوزى وسىلاي باستالىپ كەلە جاتىر ەدى، ولاردىڭ ءسوزىن كوك لاقتى كوكپار ەتىپ تارتىپ جىلعادان شىعا كەلگەندەردىڭ ات اياعىنىڭ ءدۇبىرى ءبولىپ جىبەردى. ءدال ورتادا كوكسەرەكپەن كوسىلتىپ كەلە جاتقان «اقتەرەك» كولحوزى پرەدسەداتەلىنىڭ ورىنباسارى قاداقوۆ، شاماسى كوكپار سوندا بولۋى كەرەك. وعان تاياۋ بىرەۋ ءجيى-جيى بار داۋىسىمەن باقىرا تۇسەدى.

— اكەڭدە بولسا بەرمە، اكەڭدە بولسا بەرمە! باس قامشىنى كوكسەرەككە. ەڭىرەت! بوزدات!— بۇل ايعاي بىتە بەرگەندە-اق كوكپار ۇستالىپ قالىپ دودا تارتىس باستالىپ كەتتى.

ەندى بىرەۋ، ەكىنشى بىرەۋگە وكتەم سويلەيدى.

— وي قاراباسقىر، بەلىڭ بۇگىلىپ، قابىرعاڭ سوگىلىپ قارتايىپ تۇرسىڭ با، ۇمتىل، جارماس. سەندەي كۇنىمىزدە...

ەندى بىرەۋ اتىن قامشىمەن جانىپ-جانىپ الىپ، قامشىسىن اۋزىنا تىستەدى دە، ول اتىن تەبىنىپ ىلگەرى ۇمتىلا بەرىپ، ايعىرشا كىسىنەپ كوكپاردىڭ پۇشپاعىنا جارماسا تۇسەدى. كوكپار الىپ قاشقان شاباندوز ازدان كەيىن تاعى قايتا ۇستالىپ قالىپ، دوداعا ءتۇستى. شاپقاندا كاداقوۆ الدا بولسا، جۇلمادا جىلقى فەرماسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى دىلدايەۆ ەشكىمگە جول بەرەر بولمادى. قاتتى تارتىستان بىرەۋدىڭ قۇيىسقانى قيىلىپ، بىرەۋدىڭ تارتپاسى تارس كەتەدى. ولاردىڭ كەيبىرى اتتان اۋدارىلىپ تۇسەدى. وعان قاراعان ەشكىم دە بولمايدى، «اكەڭ دە بولسا، بەرمە» دەپ ەكىلەنە تۇسەدى.

سۇراستىرا كەلگەندە بۇل توي ەمەس، اس بولىپ شىقتى. اسقا ازعانا مال سويىلعان جوق، قۇيرىقتى كەپەلەر دە، سارىاياق قوزىلار دا، مارقايعان باعلاندار دا، سۇبەلى ساۋلىق، تۋ تۇساقتار دا بولدى. اپىر-اۋ، مىنا قاداقوۆتىڭ ءوزى ءبىر مىرزا جىگىت ەكەن عوي دەپ، اۋزى مايعا تولعان سوڭ ماقتاۋ ايتىپ، كوپىرشىپ وتىرعاندار دا جوق ەمەس مۇندا. تۋراۋشىدا تۋعانىڭ بولسىن دەگەن، تۋىسقانىنا جارىلماعاندا، قاشان جارىلادى دەگەندەر دە تابىلادى. ىشكەنى الدىندا، ىشپەگەنى ارتىندا دەپ تويعان سايىن «توبالاپ» وتىرعاندار دا تولىپ جاتىر.

استىڭ اياعى ات ساتۋمەن ۇلاستى. قاداقوۆ پەن دۋدايەۆتار كولحوزدىڭ جىلقى فەرماسىنان بىرنەشە جىلقىنى ءبىر مىڭ سومنان ساتىپ جىبەردى. ءبىراق بۇل اقشا كولحوز كاسساسىنا تەگىس تۇسپەي ىرىمداپ-جىرىمداپ، جارىمداپ-جارتىلاپ وتكىزىلدى. وسىنداي قىزۋ ساۋدانىڭ ۇستىنە كولحوزدىڭ اعا جىلقىشىسى بايبوسىن ءبىر جاقتان ساپ ەتە ءتۇستى. ناق وسى كەزدە ەكى اسىل تۇكىمدى بيەنى دىلدايەۆ قوساقتاپ قويىپ، ءوزى قۇلاعىن كەسىپ، ەن سالىپ جاتىر ەدى.

— تارت قولىڭدى، كولحوز مالىنان!—دەگەن وكتەم داۋىس ەستىلدى. ءوزى وسىرگەن مالدى ورىستەن ۇلەستىرىپ جاتقاندارعا شىداماعان جىلقىشى ەكەن.

شاتاق وسىدان باستالدى. دىلدايەۆ ءوزى فەرما مەڭگەرۋشىسى ونى تىڭداي قويسىن با، ەكى بيەنى ازدان كەيىن-اق ارتىق باعا قويىپ ساۋدالاپ ساتىپ جىبەردى. ەسەبىن تاۋىپ ەكى مىڭ سوم پايدا ءتۇسىردى. ال فەرماداعى ساتىلۋعا ءتيىستى شارۋاشىلىققا جارامسىز دەپ تابىلعان شولاقتار قالا بەردى. قۇنىققان قۇلقىن قۇنانعا قاناعاتتانا ما، ونىمەن دە قويمادى، ول ەكى دونەندى الىپ، ونىڭ ءبىرىن ءمىنىپ، ءبىرىن جەتەكتەپ تارتىپ كەتتى. بازارداعى ساۋدا دا وسىنداي-اق بولار، ءبىر بيەنى سىرتتان كەلگەن ءبىر قاڭعىباس ايەلگە وگىزگە ايىرباستاعاندا اراسىنا جۇمەكەڭ دەلدالدىققا ءجۇردى. زادى ول سىرىڭكە پايدا تاپسا كەرەك، ءوزى وگىز بولسا، ءوزى سەمىز بولسا ونى دىلدايەۆ كولحوزعا قالاي قيسىن، بىلاي شىعا بەرىپ ونى ءوزى پايدالانىپ كەتتى.

— اپىر-اي، ءوزىنىڭ جۇرەگىنىڭ تۇگى بار ەكەن،— دەستى مۇنى كورگەن كولحوزشىلار.— وسىنداي سۇمەلەكتىگى ءۇشىن بەس جىلعا سوتتالىپ، وتكەن جىلدارى عانا كەلسە دە جەۋدەن جالتارماعان دا، جالىقپاعان دا ەكەن. جۇرەگى دە شايلىقپاپتى.

بايبوسىن قىپ-قىزىل قىلمىستى كورە وتىرىپ تىنىش تابا المادى. ۇرلىعىنا كوز بولعاندى كىم جاقسى كورسىن، ناق وسى جەردە دىلدايەۆ بايبوسىندى جىلقىدان شىعاردى دا تاستادى. ونىڭ ۇستىنە دىلدايەۆ بەكبوسىننىڭ مىڭ سوم اقشاسىن دا ەبىن تاۋىپ قولىنا ءتۇسىرىپ الدى. ءوز اقشاسىن سۇراي بارعاندا بايبوسىنعا ول: ساندىقتا ءشىرىپ جاتقان اقشا بار، سودان المايمىسىڭ،— دەپ كەكەتتى.

بايبوسىن ون سەگىز جىلدان بەرى وسى «اقتەرەكتىڭ» جىلقىسىن باعاتىن ەدى. ول جىلقىنى وتكىزىپ العاندا كولحوزدىڭ 140 جىلقىسى بار ەدى، سويعانىن، ساتقانىن قوسپاعاندا بايبوسىن ەكى جارىم مىڭ جىلقى وتكىزىپ بەردى. جىلقىنى وسىرۋگە كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن ۇزدىك ەنبەگى ءۇشىن ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىمەن، قازاق سسر جوعارعى سوۆەتى پرەزيديۋمىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن، «سوسياليستىك اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ وزاتى» زناچوگىمەن ناگرادتالدى. مىنە جىلقى جەگەن جىرىندى جىلىمدار ۇيالماي-اق ونى زاڭسىز بوساتا سالدى.

اركىمگە ءبىر ات مىنگىزەتىن ادامنىڭ ءسوزىن سويلەيتىن كىسى كوپ بولادى ەكەن، بايبوسىن شىندىقتىڭ تۇبىنە جەتە الماي-اق قويدى. قايدا بارسا دا قاداقوۆ پەن دىلدايەۆتىڭ ءسوزى الدىنان شىعادى دا تۇرادى. ءبىر قىزىعى التى پاراق قاعازعا اكت جازسا دا، ونىڭ قولىنداعى مالدى وتكىزىپ العاندا موينىنا التى تيىن دا مىنگىزە المادى. ايتەۋىر سوزا ءجۇرىپ سوعىپ قالساق دەگەن ويى بار. بايبوسىننىڭ تاپقانىنىڭ تامتىعىن عانا بەرگىسى كەلەدى. باستان جىرىپ جەپ ۇيرەنگەندەردىڭ كادەسى داعى.

— اۋدانىڭدى بىلمەيمىز، اۋىلدىق مىقتى. مىنە، اقشاڭدى دا المايسىڭ، بيدايىڭدى بەرمەيمىز،— دەسەدى ەكەۋى قوسارلانا. بايبوسىنعا ۇستىمىزدەن ارىزىڭدى بەرە بەر، ولسەك تە جەپ ولەلىك دەسەدى ولار. شىنىندا دا ولاردىڭ ولسە دە جەپ ولگىسى كەلەتىن بولسا كەرەك. دىلدايەۆ جىلقىشى بايسالبايەۆقا العىزىپ تۇرىپ، شابدار بيەنى سويىپ الدى. وسىنى ابدەن زەرتتەگەن اۋىل جاستارى ولار تۋرالى ولەڭ دە شىعارىپ العان.

قاداقوۆ-اۋ، دىلدايەۆ،

ءجۇرۋشى ەدىڭ ءىلميىپ،

جەگەنىڭدى بىلدىرمەي،

شىعارماي ءجۇرسىڭ تىسىڭنەن

ارامنان جيعان مال جامان،

جىلماي اعار ىشىڭنەن.

شىندىقتى ايتقان بۇل ولەڭگە ءبىزدىڭ الار-قوسارىمىز بولمايدى. تەك اۋدانداعىلاردىڭ ۇندەمەيتىندىگى ءبىزدى قاتتى اشىندىرادى. ولار — بارىنەن اۋىلدىق مىقتى دەگەنگە باسىن يزەيدى. اڭقاۋلانىپ وتىرىپ، اقتەرەكتەگى جىلقى جەگەن جىرىندى قۋلاردى قۇرىعىنا ءوزىمىز تۇسەمىز بە دەپ جۇرەكسىنە بەرەدى، ويتكەنى... كىم ءبىلسىن!..

1954

---