قىلمىستى بولعان سوڭ قىسىلادى دا...
قىستىڭ ءبىر تۇنىندە ق. اۋداندىق وقۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى تىلەمسەكوۆ قىرىق ءتۇرلى ويعا شومىپ، قىرىق رەت قىسىلىپ، تاڭ اتقانشا-اق قىرقىلجىڭ تارتىپ، قارتايىپ شىعىپتى. تۇنىمەن كورگەن ازابى ازا بويىن قازا ەتىپتى. بىردە قابىنىپ، بىردە شابىلىپ، تۇنىمەن كورمەگەن قورلىعىن كورىپتى. قىسقاسىن ايتقاندا بۇل تۇنگى كورگەن ازابى دانتە جازاتىن توزاقتان ءبىر دە بىلاي بولماپتى. كەش الدىندا عانا ءوزىنىڭ قىلمىسىن بىلەتىن بىرەۋمەن ءتۇس شايىسىپ، ءجۇز جىرتىسىپ قالعان ەكەن، تۇنىمەن دوڭبەكشىپ شىعاتىن كەسەل دە ناق وسىعان جابىسىپتى. «جاتقان جىلاننىڭ قۇيرىعىن باستىم-اۋ، قۋشۇناق باسىم» دەپ ءوزىن ءوزى جازعىرىپتى. سودان كەلىپ توسەگىنە جاتىسى مۇڭ ەكەن، العانى، اساعانى، جۇتقانى، قۇرتقانى، قورقىتقانى، ۇركىتكەنى، تاعى-تاعىلار كوز الدىنان وتە بەرىپتى. بۇرىن ونىڭ ءبارى كوڭىلىنە جاي، ىشىنە ماي بولىپ بىتسە، بۇل جولى قارىسقان قارعىس، تۇيىلگەن تۇينەك بولىپ كورىنىپتى. ءوزى قولىن بۇگىپ ساناي بەرىپتى.
ەڭ الدىمەن كوزىنە كورىنگەنى ءوزىنىن بىرەۋ سۇراسا ايتاتىنىم دەپ ازىرلەپ قويعاندارى بولىپتى. مۇنىسى از عانا، جۇرەگىنە جۇبانىش، كوڭىلىنە قۋانىش بولىپ ورناعان ەكەن. ماسەلەن ءتورت قانا قىز وقۋدى تاستاپ كەتتى. اۋدان مەكتەپتەرىندە حيميادان، فيزيكادان ءمۇعالىم جەتىسپەيدى، مەنىڭ قىلمىسىم وسى دەگەن ۇعىمدار ەكەن. قالاي دەسەڭ دە بار قىلمىسىم وسى عانا دەپ ورنىنان اتىپ تۇرعاندا، كوز الدىندا تۇرعان مۇعالىمدەر تىلەمسەكوۆتىڭ ءوزى ۇمىتقان قىلمىستارىن ساناي باستاپتى:
اۋداندا V—X كلاستارداعى تورتەۋ ەمەس، ون ءتورت قىز وقۋدى تاستاپ كەتتى. جۇزگە تارتا بالا و باستا وقۋعا تارتىلماي قالدى. ورتا مەكتەپتى بىتىرگەندەردىڭ ءبىرسىپىراسى جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسە الماي قالدى. ءبىر دەڭىز، دەگەندە تىلەمسەكوۆ تىڭداپ بولىپتى دا «قالاي جاعام سەندەرگە قىلىعىمنان، سىردىڭ سۋى كەلمەيدى جۇلىعىمنان» دەپ ولەڭدەتە جونەلىپتى. انالار دا ءسوزدى سوزا ءتۇسىپتى. اۋداندا مۇعالىمدەردى، كادرلاردى ىرىكتەۋدە ۇلكەن بىلىق بار. جەتىجىلدىق مەكتەپتىڭ ديرەكتورى بولعان، ءوزى وقىتىپ جۇرگەن قىزعا ءسوز ايتىپ، مورالدىق جاعىنان ازعىنداعان، ءسويتىپ پارتيادان شىققان قايماقبايەۆتى قىزمەتتەن شىعارۋعا اۋداندىق كوميتەت نۇسقاۋ بەرسە دە، بۇل نۇسقاۋ قۇلاققا ىلىنبەي، ول ءالى دە سارى مايداي ساقتالىپ ءمۇعالىم بولىپ كەلەدى. تىلەمسەكوۆ مۇنى جايىلسام ءورىسىم، جاتسام قونىسىم دەپ ۇستاپ وتىر.
مۇنى ەكى دەڭىز دەگەندە تىلەمسەكوۆتىڭ تاناۋى تىرجىڭ ەتە ءتۇسىپتى.
بايباقشايەۆا بالالارعا ءبىلىم بەرە الماسا دا جالاقى الىپ ءجۇر. جەڭگەسى جەزىكە مەن قارىنداسى قالامدى ۆوروشيلوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتىڭ ينتەرناتىنا ءبىرىن زاۆسكلاد، ءبىرىن زامسكلاد قويدى. قولىن جىلى سۋعا باتىرىپ قويدى دەگەن وسى دا. سۋ ەمەس بارماعىن مايعا باتىرىپ قويسا قۇدايدان ودان ارتىق نە تىلەرى بار. مۇنىمەن ءۇش دەڭىز، دەگەندە تىلەمسەكوۆتىڭ قاباعى قارس جابىلىپ كەتىپتى.
مۇعالىمدەر تىلەمسەكوۆتىڭ قولىندا قوي اسىعىنان قويىلعان ساقا سياقتى. ولاردى ءيىرىپ وڭقاسىنان دا، تايكەسىنەن دە تۇسىرە بەرەدى. ءوزىنىڭ كوڭىلىن تاپسا كولكىلدەتىپ ۇستاپ، قىتىمىرلىعى ۇستاسا قىسىم جاسايدى. سىنىقتان سىلتاۋ تاۋىپ ارتىنا ءتۇسىپ الادى. قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ول شەتىنە ءبىر، بۇل شەتىنە ءبىر قۋىپ شىعارادى. قازاق ورتا مەكتەبىندەگى پارتيا ۇيىمىنىڭ سەكرەتار! پەرنەبايەۆتى ەكى قاراكول ەلتىرى تاۋىپ بەرمەيسىڭ ايتقانىمدى ەكى ەتتىڭ دەپ قۋدالاپ ءجۇر. مۇنىمەن ءتورت دەڭىز، دەگەندە «قاپ، قاپتاعىنىڭ اۋزى اشىلىپ، قايداعى-جايداعىنىڭ ءبارى ايتىلىپ كەتەتىن بولدى-اۋ» دەپ قىڭىرتتاپ بارىپ، وتىرا كەتىپتى. «ارتىنان جارىلقاسىن» دەگەندەي ارتىن كۇتەيىن، باسقاسى ايتىلماسا دا جارار دەپ ءۇن-تۇنسىز وتىرا قالىپتى.
تىلەمسەكوۆتى ارتى ءقايبىر جارىلقادى دەيسىز، قاقپاقتىڭ اۋزى اشىلعان سوڭ ىشىنەن ول جاساعان بىلىق تا، شىلىق تا تۇيدەك-تۇيدەگىمەن، بۋدا-بۋداسىمەن شىعا بەرىپتى.
جازىقسىزدان جازىقسىز تەبەنوۆانى ساباق بەرىپ تۇرعان جەرىنەن قىزمەتتى تاستاپ قىدىرىپ كەتتىڭ دەپ كلاستان قۋىپ شىعىپتى. انىقتاي كەلگەندە كورگەنى تەبەنوۆاعا ۇقساس بىرەۋ بولىپ شىعىپتى. داپ-دارداي ادام، وسىنداي دا جاڭعالاقتىق ىستەيدى ەكەن دەپ تەبەنوۆا قالا بەرىپتى، بۇل كوپ فاكتىنىڭ ءبىرى عانا. تىلەمسەكوۆتىڭ تورەشىل، اكىمقۇمار، دوكىر ەكەندىگىنە بۇل ءبىر ايعاق. مۇنىمەن بەس دەڭىز دەگەندە،؛ «ۇندەمەگەن ۇيدەي پالەدەن قۇتىلادى»، ۇندەمەي وتىرا بەرەيىن دەن تۇنجىراپتى دا قالىپتى.
كومسومول مەكتەبىنىڭ ءمۇعالىمى ق. ابىشيەۆتى سەنىن جۇمىس ستاجىڭدا شاتاق بار دەپ تەرگەۋ ورنىنا بەرىپ، تەرگەۋدە ەشتەمە تابىلماسا دا سەنى ءوزىم اجىراتىپ الدىم دەپ بىلتىرعى 26 وكتيابردە ابىشيەۆتىڭ پەنسياسىنان ءبىر مىڭ سوم اقشاسىن مۇعالوۆ ارقىلى الىپ، قاجەتىنە جاراتتى. ابىشيەۆ اقشاسىن سۇراي كەلگەندە «ستاجىندا شاتاق بار» دەپ جەلكەسىن كورسەتىپتى. مۇنىمەن التى دەڭىز دەگەندە «ەندى قايتتىم، اقشا دەگەن پالەسىنىڭ اۋزى اشىلىپ كەلەدى» دەپ تىلەمسەكوۆ زار قاعىپتى. زار قاققانى نە كەرەك، ءوزى دە ناقاقتان ناقاق بىرەۋدى زار قاقتىرىپ اقشاسىن جەگەن جوق پا! مۇعالىمدەر ءسوزىن سوزا ءتۇسىپتى.
الماتىدان ۇيىمە ءمينيستردىڭ ورىنباسارى كەلە جاتىر ەدى دەپ كومسومول مەكتەبىنىڭ وقۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى شوپانوۆتان 300 سوم الىپ، سوڭىنان ىستەپ جۇرگەن قىزمەتىڭە جارامايسىڭ، سول اقشا ءۇشىن قويىپ وتىرمىن دەپ قىزمەت بابىن پايدالانا كەتتى. ايەلىڭ جۇمىسقا شىقپاي ءجۇر، دەپ ەنگەلس مەكتەبىنىڭ ءمۇعالىمى باينيازوۆتان وتكەن جىلدىڭ 4 ءنويابرى كۇنى 800 سوم اقشاسىن سىپىرىپ الدى. مۇنىمەن جەتى دەڭىز، دەگەندە «جەگەنىمدى جەلكەمنەن شىعاراتىن بولدى-اۋ» دەپ بوزداپ جىبەرىپتى. قىلمىستىنى اياعان وڭا ما، مۇعالىمدەر ءسوزىن جالعاستىرا بەرىپتى.
ءوزىن تارتىپسىزدىك ىستەدىڭ، باسقا مەكتەپكە اۋىستىرامىن دەپ قورقىتىپ سارمولديننەن 600 سوم الىپ تىنىپتى؛ تاعى دا... دەي بەرگەندە كەنەتتەن تىلەمسەكوۆ اتىپ تۇرىپ، بار كۇشىن جيناپ، ايتىلماعان نە قالدى، كورسەتەرمىن سەندەرگە دەپ كىجىنىپتى. قۋدالاۋعا سالىپ كورەسىنى كورسەتىپ ءجۇرسىڭ عوي، دەپ مۇعالىمدەر تاعى سويلەپ كەتىپتى.
ابدىكەشيەۆ ءبىر اۋداننىڭ اعارتۋ جاعىن باسقارعانىمەن ءوزى اعارىپ بولا الماي ءجۇر. ونىڭ سوزدەرى بىلاي كەلەدى دەپ مىسال كەلتىرىپتى: «موي تەلەفون رايكوم نە حوديت»، «ۆى پونيماەش»، «تى پونيماەتە»، تاعى-تاعىلار. ال قاعازعا جازىلعاندا بىلاي بولىپ شىعادى ەكەن دەيدى. مىسالى وبلىستان كەلگەن قاتىناستارعا ءتارتىپ سوعادى. وبلىستىق وقۋ بولىمىنەن كەلگەن № 49 قاتىناسقا:
«توۆ. اسكاروۆ. دويتي ۋكازانيە ۆسەم شكوليا سوستوۆلاەتي ۆتوروگو پولوگودنوگو 1953 گودا» دەپ جازىلگان. № 2002 قاتىناستا تاعى مىناداي ءبىر بىلدىر بار: «توۆ. اسكاروۆ سوستوۆلاەتي ديرەكتور، زاۆۋچا ي پيونەر ۆوجاتيا پو فورما سپيسكا پودگوتوۆلاەت نە پوزدنوگو 13/XI—52». ارينە مۇنى اسقاروۆتان باسقا ەشكىم تۇسىنە المايدى، ال اسكاروۆ بولسا، ەكەۋى — ءبىرىنىڭ ءتىلىن ءبىرى بىلەتىن ادامدار. ءبىرى قازان، ءبىرى قاقپاق. «مۇنىمەن» دەي بەرگەندە تىلەمسەكوۆ ەن بولماسا وسىنى ايتپاسا دەپ وتىر ەدىم دەپ قىسىلىپ قالىپتى. مۇنى كورگەن حالىق قىلمىسى بولعان سوڭ قىسىلادى دا، ايتپەسە ءبىز نەگە قىسىلمايمىز دەپ قورىتىپتى.
يا، سولاي عوي، سەزىكتى سەكىرەر دەگەندەي، قىلمىسى بولعان سوڭ قىسىلادى دا.
1953
You Might Also Like
-
جانسۇلۋ قاراقويشينا مۇعالىمدىك ۋچيليششەنى ءبىتىردى. وندا بالا تاربيەلەۋ تۋرالى الۋان ءتۇرلى ساباق ءوتتى. ودان كەيىن پەداگوگيكالىق ينستيتۋت ءبىتىردى. كەيىنگى كەزدە قاراقويشينا ۇزىناعاشتاعى مەكتەپتە ءتىل م...
