بوگدانوۆ دەگەن بىرەۋ بار...
ساناتورييگە اۋداننان وكىل كەلدى. جاي كەلگەن جوق، ىشكەن-جەگەندى. العان-بەرگەندى تەكسەرە كەلدى. وكىلدىڭ قولىنداعى ارىزعا قاراعاندا رەسپۋبليكالىق ساناتوريي «كامەنسكوە پلاتونىڭ» تىگەرگە تۇياعى، ۇزەرگە الماسى قالماعان. ارىز بويىنشا العان-بەرگەن، كىرىس-شىعىس، جۇرگەن-تۇرعان، بار-جوقتىڭ ءبارىنىڭ ەسەبى الىنعان. ساناتورييدە ءبىر ساۋ ادام جوق: ءبارى ارامتاماق، ءبارى ىشەدى، ءبارى جەيدى دەلىنگەن. قىسقاسىن ايتقاندا، ارىز بەرگەن كىسىدەن باسقانىڭ ءبارى جامان بولىپ شىققان. يا ۇمىتىلىپ بارا جاتقان ءبىر نارسە بار — قولىنىڭ جىمسىماسى، قۇلقىنىنىڭ كەڭدىگى ءبىلىنىپ قالىپ جۇمىستان شىعارىلعان بىرەۋلەردى «جاقسى ەدى»، «سابى التىن» ەدى دەگەن.
ارىز تەرگەلە باستادى. جۇمىسشىلار، قىزمەتكەرلەر تەگىس شاقىرىلدى. ارىزدا كورسەتىلگەن نارسەنىڭ ءبارى مۇقيات تەكسەرىلدى. ارىز انىقتالمادى. وكىل اۋدانعا قايتىپ كەتتى...
— تاعى وكىل كەلدى،— دەدى كەڭسەدەن كەلگەن كىسى.
— قايدان، نە جۇمىسپەن كەلگەن؟
— وبلىستان. ارىز تەكسەرە كەلگەن. ءبارىندى شاقىرىپ جاتىر.
— ارىز بەرگەن كىم؟
— اتى جوق.
ناق بۇرىنعىشا قايتا زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى. ارىزداعى ءسوز تاعى انىقتالمادى...
ساناتورييدەگى جۇمىس تاعى قىزۋ جۇرە باستادى. وسىنداي قىزۋ جۇمىس ۇستىندە تاعى ءبىر جايسىز حابار ەستىلدى. كەڭسەدەن كەلگەن كىسى:
— ارىز تەكسەرە كىسى كەلدى،— دەدى.
— قايدان؟
— مينيسترلىكتەن.
— ارىز يەسى كىم؟
— بوگدانوۆ.
— وسى ارىزدىڭ بىتەر كۇنى بولار ما ەكەن ءبىر تىنىشتىقپەن قىزمەت ىستەتپەدى،—دەپ رەنجىدى ءساناتورييدىڭ كىزمەتكەرلەرى. ولار قاباق شىتقانمەن امال قانشا، ارىزدى تەكسەرمەۋگە بولا ما؟ تەكسەرگەنمەن ناتيجە شىقپادى...
— ەندى وسىمەن بىتسە يگى ەدى،— دەپ تىلەك ءبىلدىرىستى كوپشىلىك.
ءوز قولىندا جوق، نارسە، ويلاعانداي بولا ما؟ ارىزى قۇرعىر بىتپەدى. قايدان بىتە قويسىن: «دومالاعى» دا، اۋزى-اياعى بارى دا كوبەيىپ. الدى تەكسەرىلىپ بىتە باستاعاندا ارتقىسى جوعارى ورىندارعا توپىلداپ، ءتۇسىپ جاتتى. تەكسەرۋ بولا بەردى، كوميسسيا كەلە بەردى، ۇشى-قيىرى جوق... انىقتالماعان ارىز نەسى دە شاقىرىلدى.
— ارىز كىمدىكى؟
— باياعى بوگدانوۆتىكى.
— ايتەۋىر بوگدانوۆ دەگەن بىرەۋ بار، قۇلاقتان قيقۋ كەتىرمەيدى،— دەستى قىزمەتكەرلەر.
وكىل ءسوز باستادى:
— ساپىرىلىسىپ جۇرگەنىمىزگە بىرنەشە اي بولدى. ارىزدان ەشنارسە انىقتالمادى. ەندى كىمدى شاقىر دەيسىز؟ ءوزىڭىز ايتقان كىسىنى شاقىرايىق.
— رەبروۆتى، مۇرىنبايەۆتى، مەرسيدى نەگە شاقىرمايسىز؟ _
بۇل ادامدار ۇرلىعى، تاعى باسقا ءارتۇرلى قولايسىز جاعدايمەن باسقا جاققا، باسقا قالالارعا كەتكەن بولىپ شىقتى. ءتيىستى دوكۋمەنتتەر اكەلىندى. بۇدان كەيىن تەكسەرۋشى مەن ارىزقويدىڭ اراسىنداعى ءسوز بىلاي بولدى:
— باس دارىگەر مەملەكەتتىڭ مىنداگان سوم اكشاسىمەن ۇلكەن ساراي سالدى دەگەنسىز.
— مۇنىم انىقتالدى عوي.
— يا، انىقتالدى. ساراي ورنىندا ەكى شارشى مەتر جەردە تاۋىق كۇركە بار ەكەن. ول ءوز قاراجاتىمەن سالىنعان. ونىڭ ءجۇز قازى بار، ونى ساناتوريي ەسەبىنەن جەمدەلەدى دەگەنسىز.
— يا، يا.
— سانادىق. ون شاقتى ەكەن.
— مەن ساناعانىم جوق.
— ەندى قالاي جازدىڭىز؟
— سولاي شىعار دەپ ويلاپ ەدىم...
— ايتىڭىزشى، باس دارىگەر اراق ىشەدى دەگەنسىز،
— ىشەدى، ىشەتىن بولۋى كەرەك.
— سوڭعى رەت قاشان ءىشتى؟
— ەسىمدە جوق. ايتقانداي مەيرامدا ىشكەن شىعار...
بۇل تەكسەرۋ اياقتالعان سوڭ ەكى-ۇش اپتا تىنىش بولدى. ءبىر كۇنى تاعى ءبىر تەكسەرۋشى كەلدى. ءبىر ءتاۋىر جەرى، بۇل جولعى ارىز بوگدانوۆتىكى ەمەس، ونىڭ ايەلى حابادجيدىكى. ۇلكەن ارىز. تالاي جەرگە جازعان. تەكسەرۋ تاعى باستالىپ كەتتى.
«جاقسىنى كورمەك ءۇشىن» دەگەن عوي، وسى شامادان تىس اق جۇرەك بولىپ، ارىزىمەن ەلگە جۇمىس ىستەتپەي جۇرگەن بوگدانوۆتى وقۋشىعا تانىستىرا كەتەيىك.
بوگدانوۆ باياعىدا مەديسينالىق دارىگەر بولاتىن. ديپلومى دا بار. قىراعىلىعىن جوعالتقانى ءۇشىن پارتيادان شىعىپ قالعان. ءسويتىپ ءجۇرىپ جەل اۋدارعان قاڭباقتاي الماتىعا كەلىپ، ودان وسى ساناتورييگە ورنالاسقان. انكەتتى كىم اشىپ كورە بەرسىن، دارىگەرلىكتى مىسە تۇتپاي، «جاعالاپ جۇرسەم مەن جەمەي كىم جەيدى» دەپ شارۋاشىلىق كىزمەتكە اۋىسقان. ونىسى ويىنان ءدوپ شىقتى. ءقازىر ءساناتورييدىڭ الما باعىنىڭ ورتاسىندا تۇرادى. كەرەك دەسە بۇل جەرگە دەمالۋشىلاردى دا جىبەرمەي قويادى. الماتىنىڭ اۋاسى جالعىز وزىنە از بولاتىنداي كورەدى. جان-جاعىن جالعىز جايلاسام دەيدى. ءساناتورييدى دەمالۋشىلار ءۇشىن ەمەس، ءوزى ءۇشىن ۇستاپ وتىرعانداي سانايدى.
كۇندە ارىز بەرىپ جۇرگەن اق جۇرەگىڭىز ءساناتورييدىڭ ءتورت اتىن تاۋدان قۇلاتىپ ءولتىرىپ، ءالى «كورگەم جوقپەن» كەلەدى. شارۋاشىلىقتىڭ باسىندا جۇرگەن بولىپ، اشىق جەردىڭ بارىنەن وگورود سالىپ الا بەرەدى. ناق كۇنى بۇگىنگە دەيىن 19 ۋچاستوكتە وگورودى بار. وسى وگورودتى كۇنىنە ءبىر اينالىپ شىققانشا، كۇن دە باتىپ كەتەدى. ال ءتۇنى ارىز جازۋمەن وتەدى. كورىپ وتىرعان شىعارسىز، ءوزى اينالدىرعان 24 ساعات ۋاقىتتىڭ. مەملەكەتتىڭ جۇمىسىن اتقارۋ ءۇشىن نەسى قالدى؟ ول بريگادير بولىپ ىستەيتىن ۋچاستوكتەگى جۇمىسشىلاردىڭ بىرىنەن بوگدانوۆ تۋرالى جاقسى پىكىر ەستىمەيسىز. ءبارى دە: «كورمەگەنىمىز بوگدانوۆ بولسىن» دەسەدى. ءتىپتى ول ايتتى دەگەن كەيبىر ءسوزدى ەستىگەندە ازا بويىڭىز قازا بولادى...
«جۇقپاستىڭ جۇبايى وزىنە لايىق» دەگەندەي، بوگدانوۆتىڭ ايەلى حابادجي دە ارىز جازۋدىڭ نەشە ءتۇرلى ءتاسىلىن ۇيرەنىپ كەلەدى. سوڭعى ارىزىندا ول الماتىدا تۇراتىنداردىڭ بارلىعىن جامانداي كەلىپ، ماعان كىزمەت بەرمەيدى دەگەن. ال شىنىنا كەلگەنشە، وعان جۇمىس بەرىلگەن، بۇيرىق تا بولعان. ءتىپتى ءوزى قالاعان جۇمىس. ءبىراق 19 جەرگە سالعان وگورودتى قاراپ كۇتۋدەن قولى تيمەيتىن بولعان سوڭ، ال پارتيا مۇشەسى بولا تۇرىپ، پارتيا ۇيىمىنىڭ تاپسىرعان جۇمىسىنان باس تارتقان.
ەرلى-زايىپتى ارىزقوي 19 وگورودتىڭ توڭىرەگىندە ءقازىر دە ءجۇرىپ جاتىر.
— ساناتورييدەگى جول اسفالتتانباعان دەپ جازعانىمدى كانە، انىقتالمادى دەپ كورىڭىزشى،— دەپ بوگدانوۆ ورنىنان اتىپ تۇرا كەلەدى.
وعان ءبىز مىنا جاۋاپتى ۇسىنعالى وتىرمىز:
— دۇرىس. بۇل انىقتالدى. ەگەر الماتىنىڭ تاۋىندا جابايى الما، ورىك وسەدى، جاز بويى تاۋ باسىنان قار كەتپەيدى دەپ جازسا، ءسوز جوق بۇل دا انىقتالادى. ايتىپ ايتپاي نەمەنە، تەكسەرە كەلە بوگدانوۆتىڭ 105 بەت ارىز جازعانى دا انىقتالادى. ونىڭ انىقتالماعانى دا انىقتالادى.
1953
You Might Also Like
-
قارىس جەردى اياعىمەن باسپاي، جەكە مەنشىك «موسكۆيچىنەن» تۇسپەيتىن پاۆەل پەتروۆيچ كالماكوۆ بۋما قاپ بىردەمەنى ارقاسىنا كوتەرىپ، شورتاندىنىڭ ورتا كوشەسىن جارىپ ءوتتى. مۇنداعى جۇرت تەگىس بىلە...
-
اقادىرداعى وسى ءبىر ءۇيدىڭ الدىنان ادام دا، مال دا ارىلىپ كورگەن ەمەس. پىسىلداعان سيىر، قورسىلداعان شوشقا، قيقىلداعان تاۋىق، قوڭىراۋلى سەركە، قوزىلى قوي ءبارى دە كوز الدىڭىزدان وتە بەرەدى. ازدان سوڭ و...
