بۇقا فەرماسى
كراسيۆوە سەلوسىنىڭ تۇرعان جەرى جاز ايلارىندا ادەمىلەنە ءتۇستى. اينالانى راڭ باسقان كەزدە، سەلو توڭكەرگەن تاقيا تارىزدەنىپ، قۇلپىرىپ كورىنەدى. وسى سۇلۋ تابيعاتتى جەردەگى كوكتەمگى ءبىر كارتينا كوزگە ەلەستەيدى.
ماي ايىنىڭ ورتا كەزى بولاتىن. كوكتەمنىڭ جايدارى كۇنى كوتەرىلىپ، ساسكە ءتۇس بولىپ قالعان. اۋا تىپ-تىنىق. ويدا-جوقتا وسى تىنىشتىق بۇزىلىپ، اۋىل ازان-قازان بولدى دا كەتتى. الدە باقىرعان، الدە موڭىرەگەن. الدە ايقاي، الدە شۋ. الدە بوران، الدە جەل. نە ەكەنىن ءبىلىپ بولمايدى. اۋىل ءۇستىن شاڭ باسىپ، ىزىڭ-شۋ، قىم-قۋىت.
سونىڭ اراسىنشا بولعان جوق. كارتينا كوز الدىڭىزعا ىلىگە كەتتى. كوشەگە قاراساڭىز قارا قۇرىمداي قاپتاپ كەتكەن سيىر. بىرەۋلەرى كەلىپ، ۇرعانعا دا قاراماي، سىنىقتاۋ قاقپانى سىندىرا، كيمەلەپ قوراعا قويىپ كەتىپ جاتىر. سوناۋ بەتكەيدەن تاعى شۇبىرىپ قاپتاپ كەلەدى. باسى-كوزى قان-قان بۇقالار.
وقيعا بىلاي. مۇنىڭ ءبارى بويداق سيىر. مىنا قىراتسىماقتىڭ ۇستىندە جايىلىپ جاتىر ەدى. باقتاشىسى دا جوق ەمەس. كەشەدەن بەرى ەكى بۇقا ءسۇزىسىپ، ءبىرىن-بىرى جەڭە الماي ەرەگىسىپ ءجۇردى. ءقازىر سونىڭ ءبىرى ەكىنشىسىن جەڭىپ، ۇستەمدىك الا باستاعاندا تانا-تورپاق جەڭگەن بۇقاعا بولىسىپ، جەڭىلگەندى قۋىپ بەردى. سەلوعا انداعايلاپ كەلگەن بۇقالار ءبىرى دۋالدى سۇزسە، ەكىنشىسى ءۇيدى مۇيىزدەيدى. ءسويتىپ، كوشە اپتەر-تاپتەر بولدى.
اۋىل شارۋاشىلىعى ارتەلى پرەدسەداتەلىنىڭ مال شارۋاشىلىعى جونىندەگى ورىنباسارى سەلەزنيەۆ تۇنگى ۇيقىسىنان جاڭا تۇرىپ، ۇيىنەن دالاعا شىعىپ ەدى. ونىڭ ۇيقىسى ابدەن قانعان ەكەن. كوزدەرى كوشەدەگى كوپ بۇقاعا تۇسپەي قويمادى.
— مىڭعىرىپ جاتقان مال دەگەن وسى. قانداي جاقسى كورىنىس. اناۋ جەردە بۇقا، مىنا جەردە تورپاق، تايىنشامىز تاعى بار. ىرگەسىندە مالى، كوشەسىندە شانى. پا، پا، پا... شىركىن-اي!— دەپ ماساتتاندى ول ىشىنەن.
— Oh، سايتان العىر،— دەپ ويلاندى ول تاعى دا،— مەن بۇل مالدى ون جىلداي باعامىن، سويتسە دە ءبىر راحمەت جوق، ءوزى اقمولا وبلىسىنداعى اقىلدى كىسىمسىپ اناۋ زووتەحنيك الماعامبەتوۆتى قارا، ءسۇتتى از الامىز دەپ قىڭقىلداي بەرەدى. ال وسىنى بىلە وتىرىپ، اۋداندىق سوۆەت اتقارۋ كوميتەتىنىن پرەدسەداتەلى ۇكىتايەۆ تا ۇندەمەيدى. ۇكىتايەۆتىڭ ۇندەمەگەنىندە الماعامبەتوۆتىڭ شارۋاسى نە؟ وسى ءوزىمىزدىڭ پرەدسەداتەل بولىپ كەلگەن گناتيۋك تە اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى بولىمىندە وتىرىپ، ەشتەمە دەمەپ ەدى...
ونىڭ ويلاعاندارى وسىنداي نارسەلەر بولدى. ال ويلاماعاندارى مىنالار:
كولحوزدا جوسپار بويىنشا ءبىرىنشى وكتيابرگە 3298 سيىر مالى بولۋى كەرەك ەدى، ودان ءقازىر قولدا بارى 2466. مۇنىڭ ءوزى دە داۋلى. زووتەحنيك 2472 دەيدى. ال باس بۋحگالتەر گاۋس 2466 دەيدى. قاي ەسەپ دۇرىس؟ قايسىسىنا سەنەمىز؟ الدە بۋحگالتەر التى سيىردى ادا بولدىرعىسى كەلە مە؟ وسىنشا سيىر مالىنان ەسەپ بويىنشا ساۋىلاتىنى 603 قانا. بيىل كۇنىنە ءبىر سيىردان ەكى ليتردەن ءسۇت ساۋىلدى. قازىمىر ەكەن دەمەي-اق قويىڭىزدار، ەكى ليتر ءسۇتتى ەشكى دە بەرەدى عوي. ولاي بولسا، سەلەزنيەۆ باققان التى ءجۇز سيىردىڭ ورنىنا التى ءجۇز ەشكى ۇستاعان كوپ پايدالى ەمەس پە؟ ەڭ بولماعاندا ەشكىنى جىلىنا ءبىر رەت قىرقىپ قىلشىعىن، ءتۇبىتىن الۋعا بولادى عوي. وعان جەم-شوپ تە كوپ شىعىن بولمايدى. قارايعاندى قاعىپ كەتەتىن سيىر ەمەس.
— تاعى ويلاماعانى تاعى بار؟ ون جىلدان بەرى وسى شارۋاشىلىقتىڭ مالىن باسقارىپ كەلە جاتقان سەلەزنيەۆقا بۇرىنعى اۋدانداعى، ءقازىر اۋىلداعى باستىق گناتيۋككە ۇندەمەس ۇكىتايەۆقا، كولحوزدىڭ باسقارما مۇشەلەرىنە تاعى ءبىر ەسەپتى كورسەتەيىك دەپ وتىرمىز.
بارلىق سيىردىڭ ساۋىلدى-اۋ دەگەنى التى ءجۇز بولدى. ەندىگى جىلى توقتاپ، ونىڭ ارعى جىلى تۋادى-اۋ دەگەنى، ونىڭ ارعى جىلدىڭ ونىڭ ارعى جىلى تۋاتىن بولۋ كەرەك دەگەنى، باسقا بولماسا دا بۇقا جەتەدى، عۇمىرىندا ءبىر تۋار دەگەنى — بارلىعى 850 بولدى. مۇنى اتى جۇزگە قوسىن قويىڭىز. ال ەندىگى 1013 باستىڭ بارلىعى ساۋىپ ءسۇتى، كورىپ پايداسى جوق باعاناعى بۇقالار.
باستان-اياق سيفر بولىپ كەتتى دەسەڭىز دە تاعى ءبىرىن ايتۋعا تۋرا كەلىپ تۇر. ويتكەنى سيفر دەگەن فاكتى عوي. وسىنشا سيىرى بار فەرمادان بىلتىر بار بولعانى 12 مىڭ سوم تابىس الىندى. مۇندا پايدا شاش ەتەكتەن بولماي، بەلشەسىنەن زيانعا باتتى. فەرمادا 203 ادام ىستەيدى. ولار 130 مىڭ ەڭبەككۇن تاپقان. قولحوزشىلارعا ءبىر ەڭبەككۇنگە 94 تيىننان اقشا، 2،6 كيلوگرامنان استىق بەرىلدى. ەسەپتەپ شىعارا بەرىڭىز، فەرمانىڭ ءبىر جىلعى جۇمىسىنان قوعامدىق شارۋاشىلىققا كەلگەن ءبىر تيىن پايدا بولعان جوق. ال بۇل جاعدايدى كولحوز باسقارما¬سى ءالى ەسەپتەپ كورگەن ەمەس. تالاي جىلدان بەرى-اق وسىنداي. ءالى ەسەبىنە جەتە الماي ءجۇر. سونىمەن: «پايداڭ پايدا، قارا سيىر قايدا؟» دەگەننىڭ كەرى كەلگەنىن كورمەدىڭىز بە؟ ءبىراق ونى ەشكىم ازىرگە جوقتاي قويعان جوق.
شىنتۋايتقا كەلگەندە بارلىق سيىردىڭ ەكى مىڭدايىنان كولحوز بيىل دا، بىلتىر دا بەس تيىن پايدا كورگەن جوق. پايداسى سول، وقىرالاعان كەزدە قۇيرىعىن شانشىپ، كوزدەرى الايىپ، ارا-تۇرا اۋىل ءۇستىن شاڭداتىپ، كوگالدى قيسىپىر ەتىپ، سەلەزنيەۆتىڭ كوزىنە ءبىر كورىنىپ كەتىپ تۇرادى.
ءىشىپ ءسۇتى جوق، كورىپ پايداسى جوق، بۇقا فەرماسى دەگەن وسى بولادى!
1953
You Might Also Like
-
— الماتى قالاسى قانشا بولەك؟—دەپ سۇرادى تروللەيبۋس توقتايتىن جەردە ماعان تاياۋ تۇرعان جاس جىگىت.
-
دايىن ءونىمدى جونەلتەتىن قويما جانىنداعى قانت زەرتتەۋشىلەر ويدا-جوقتا ابىگەرگە ءتۇستى دە قالدى. ولار ءوز كوزدەرىنە وزدەرى سەنبەي نەلەر ءجىتى كوزبەن، بادىراق كوزبەن قاراپ شاقپاق قانتتىڭ قۇرامىنان بوتەن ...
