InfoHub Logo

قارىس جەردى اياعىمەن باسپاي، جەكە مەنشىك «موسكۆيچىنەن» تۇسپەيتىن پاۆەل پەتروۆيچ كالماكوۆ بۋما قاپ بىردەمەنى ارقاسىنا كوتەرىپ، شورتاندىنىڭ ورتا كوشەسىن جارىپ ءوتتى. مۇنداعى جۇرت تەگىس بىلەتىن بۇل ادامنىڭ قارا بالشىق، سۋ بولعان كيىمىن، ءورت وشىرگەندەي تەرلەپ-تەپشىگەن ءتۇرىن كورگەن، ءبىراز بالا شۋلاپ ەرە جۇگىردى. تەك دالا عانا ما، ءبىر قىزىعى بۇل كۇنى كالماكوۆتىڭ ارتىنان ەسىك الدىندا كۇن شۋاققا ارقاسىن قاقتاپ، مۇلگىپ وتىرعان مىسىق اتاۋلىنىڭ بارلىعى مياۋلاپ ەرىپ، قوعاداي قۇيرىقتارىن قويقاڭداتىپ، ونى ءوز ءۇيىنىڭ شەكاراسىنان وتكىزىپ جىبەرىپ قالىپ جاتتى. مىسىقتاردىڭ اششى تارعىل مياۋى كەيبىر جۇيكەسى جۇقارعان ايەلدەردىڭ ۇرىسىنا تاپ بولىپ قورالارعا قۋىپ تىعىلدى.

— مۋركا قۇرعىر! جاعىڭدى قارىستىر. نەمەنە، پاۆەل پەتروۆيچ تىشقان ارقالاپ بارا جاتىر عوي دەيمىسىڭ؟ سونشا ماۋىلدەگەنى نەسى-ەي؟!—دەگەن بىرەر ايەلدىڭ داۋسى دا شىعىپ قالدى.

يا، تىشقان ەمەس ەكەن. ءبىراق تۇمسىعىن شورتاندىنىڭ بىلىكتى ادامى ارقالاعان بالىقتىڭ ءيىسى جارىپ بارا جاتسا، تابيعاتتا ءيىسشىل بولىپ ارتىق جاراتىلسا،. وعان مۋركا بايقۇس قانشالىقتى كىنالى! دەگەنمەن تاپ بەرگەن يەلەرىن كورىپ. ءۇي استىنداعى جازعى جەلدەتكىشتەرگە سۇڭگىپ-سۇڭگىپ مىسىقتار جوق بولىستى.

قابىن ارقالاعان پاۆەل پەتروۆيچ سول تارتقاننان تۋرا سەلو ورتاسىنداعى دۇكەنگە كەلدى. پورا-پورا بولعان تەرىن سۇرتۋگە دە شاماسى كەلمەگەن. ول كىرىسىمەن مۇنداعى ساتۋشىنى ادام دا دەمەي، ارقاسىنداعىسىن بىلق ەتكىزىپ تاستاي بەرىپ، تارازىنى جۇلقىپ ءوز جانىنا تىرىلداتا سۇيرەپ تارتىپ الدى. تارازىنىڭ ەكى كۇس تۇمسىعى شوقىسقان قۇستارشا كەزەك كوتەرىلىپ پاۆەل پەتروۆيچتىڭ قىلىعىن جاقتىرماعانداي تۇشتاڭ-تۇشتاڭ ەتە ءتۇستى.

— پاۆەل پەتروۆيچ! سىزگە نە بولعان؟—دەگەن ءسوز ونىڭ قۇلاعىنا دا كىرىپ شىقپادى. مەملەكەت ساۋداسى جايىنا قالىپ، تارازى وقىمىستىنىڭ قولىنا كوشتى. ءسويتىپ ول ساتۋشىنىڭ قارسىلىعىنا، ويبايىنا قاراماستان ونىمەن قاتارلاسا. سالعىلاسا تۇرىپ بالىعىن ولشەپ ساتا باستادى. ازدان سوڭ ءتىپتى دۇكەن تارازىسىن ساتۋشىعا بيلەتپەي ءبىرجولا الدىنا تارتىپ الدى.

ناق وسى كەزدە «پاۆەل پەتروۆيچ بالىق ساتىپ جاتىر!» دەگەندى ەستىپ، سەلو تۇرعىندارى دۇكەنگە اعىلدى-اي كەپ. ولاردىڭ ءبارى دە مۇندا بالىققا زارۋلىكتەن ىندىنىن سالىپ كەلگەن جوق، ءبىرى عىلىم كانديداتىنىڭ بالىق ساتۋمەن شۇعىلدانعانىنا تاڭدانسا، ەكىنشى ءبىرى شىنىمەن-اق سول ما ەكەن دەپ، ال ءۇشىنشىسى كورە كەتەيىكشى دەپ اۋەسقويلىقپەن، سايقىمازاقتىقپەن كىرىپ شىعىپ، ساپىرىلىستى. ءبىر كورۋگە تۇرعىندارعا مۇنىڭ ءوزى قىزىق تا بولدى. قىزىق ەمەگەندە شە؟! ينستيتۋتتىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى، وقىمىستى ادام ۇلكەن باسىنا، اعارعان شاشىنا قاراماي، ساۋدانى ۇياتسىنباي تارازىدان تارتىپ الىپ جاتسا، مۇنىڭ ءوزى قىزىق ەمەگەڭدە نە؟! بالىق ساتۋعا قۇنىعىپ كەتكەن.پاۆەل پەتروۆيچ جۇرت.تىڭ. كوپ جينالعانىن دا بايقاماي،، ءتىپتى ولاردىڭ ءوزىن تاماشالاپ، كەلەكەلەپ كەلگەنىمەن ءىسى جوق، بارماقتاي بالىقتىڭ كيلوسىن 25 تيىننان ساتىپ، قارا تەرگە ءتۇسىپ، قولى دىرىلدەپ، مولەردىڭ ساراڭىنداي قالت-قالت ەتىپ تارازى جانىندا تۇردى. بۇل جەردە تارازىنىڭ بالىقتى باسىن باسقىزباعاندىقتان پاۆەل پەتروۆيچ تالاي-تالاي ۇرىس تا ەستىپ جاتىر. ءبىراق كونتەرىلى، كانىگى ساۋداگەردەي ول ولاردى ەلەي قويمايدى.

ءبىر يت بالىق ارتىق شىقسا جانى بىرگە شىققانداي بولىپ تۇرعان، قالت-قالت ەتكەن وقىمىستى ساۋداگەردىڭ باعانادان بەرى وسىنى كورىپ، كىجىنىپ تۇرعان سارى ايەل كەلگەندە ءبىر شۋ قايتا كوتەرىلىپ كەتتى.

— المايمىن، تارازى تارتقان جوق،— دەپ سارى ايەل شىناشاقتاي بالىقتى تارازىنىڭ بالىق سالىنعان تاباعىنا سالا بەرىپ ەدى. پاۆەل پەتروۆيچ باربيعان ساۋساقتارىمەن تارازىنى باس سالدى. تارازىنىڭ گىرلى باسى قوقاڭ ەتىپ جوعارى كوتەرىلىپ كەتكەندە ايەل شىناشاقتاي بالىقتىڭ ءبىرىن قايتا الىپ، تارازىعا تاعى تاستاپ جىبەردى. ون ى پاۆەل پەتروۆيچ ۇلكەن ساۋساقتارمەن تەڭىزدەن الدەنە ىلگەن شاعالاداي-اق جۇلىپ الىپ ەدى، بالىعى قۇرعىر جىلپ ەتىپ قولىنان شىعىپ كەتىپ ەدەنگە سىلق ەتە ءتۇستى.

— قويشى، قۇرسىن قىزعانعانىڭ قىزىل يتكە، ساعان-اق قالسىن! — دەدى ايەل الدەن ۋاقىتتا.

جەڭىلدى بىلەم! Aل پاۆەل پەتروۆيچ بۇل ءسوزدى ەستىپ، ءوزىنىڭ ۇنەمشىل ساۋداگەرلىگىنە ماقتانىپ، مۇرتىنان كۇلىپ قويدى. «جەڭىلدىڭ بە، بالەم!» دەپ تۇرعان سەكىلدى.

بالىق ساۋداسى قىزىپ، ءبىر شامادان كەيىن ءبىتىپ تە كەتتى. ءسويتىپ شورتاندىدا ورنالاسقان بۇكىلوداقتىق استىق شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى ەگىنشىلىك ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى كالماكوۆتىڭ ءبىر كۇنگى ساۋداسى وسىلاي اياقتالدى. تۇرعىنداردىڭ سول كۇنگى اڭگىمەسى، جىرى دا، كىزىعى دا پەتروۆيچتىڭ بالىق ساۋداسى بولدى. ءبىpi ونىڭ ەپتىلىگىن، ءبىرى ونىڭ براكونەرلىگىن ايتىپ، ەندى ءبىرى ونىڭ انشەيىن پايداكۇنەمدىگىن ايتىپ كۇلىستى. دەگەنمەن كوبى-اق ونىڭ ساۋداعا ىڭعايىن، قالت-قۇلت ەتكەن ساۋداگەرلىگىن ەشقايسىسى دا جوققا شىعارا المادى، اياقتاعان سۋدان بالىق ۇستاۋ وڭاي ەمەس دەپ داۋرىققاندار دا، قىزىل كەڭىردەك بولىپ قىرقىسقاندار دا كەزدەستى.

— ياپىر-اي، ءتورت ءجۇز سومدى مىسە تۇتپاۋى-اي!

— ياپىر-اي، بالىق اۋلاعىشى-اي. ءوزىنىڭ!

— قاناعاتسىزى-اي!

— وڭاي تابىلعان ولجا عوي، بۇل،— دەپ توعىز ساققا جۇگىرتۋشىلەر دە كوپ. ال، پاۆەل پەتروۆيچ مۇنىڭ ءبىرىڭ دە ەلەگەن جوق، شارشاپ قالعان ەكەن، بالىق ساۋداسىنان تۇسكەن اقشاعا سىرا ساتىپ ىنگىپ، تەرلەپ-تەپشىپ ءلايلىپ كەتە باردى. ءبىراق بۇل جولى ونىڭ ارتىنان باعاناعىداي مىسىق بىتكەن مياۋلاعان جوق تەك كوپكە دەيىن ءسوز ەرىپ ءجۇردى.

1964

---