بۇگىنگى «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ مازمۇندىق، تاقىرىپتىق ەرەكشەلىگى
تۇركى حالىقتارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ سۋرەتشىل، وبرازدى ءتىل - قازاق ءتىلى. قازاقتار وزدەرىنىڭ شەشەندىگىمەن، اسەم اۋىز ادەبيەتىمەن داڭقتى.
س. مالوۆ
«قازاقتار وزدەرىنىڭ كىم ەكەنىن بىلسە، الەمدى جاۋلاپ الادى» دەپ ورىستىڭ ۇلى يمپەراتورى II ەكاتەرينا ايتىپ كەتكەندەي-اق، تاعىلىمى مول حالقىمىزدىڭ تاريحىن اشىپ قارايتىن بولساق، قانشاما جەتىستىككە جەتىپ، ەل ازاماتتارىنىڭ حالقى ءۇشىن قالاي كۇرەسكەنىن ايتپاي كەتۋ مۇمكىن ەمەس-تى. ءبىرى قولىنا قارۋ الىپ مايدانعا شىعىپ جاتسا، ءبىرى اقپارات مايدانىندا ءوز ۇلتىنا بارىنشا كومەك قولىن سوزۋعا، بولاشاعىنىڭ جارقىن بولۋىنا بارىنشا تىرىستى. سونىڭ ءبىرى بۇرىن «جاڭا ادەبيەت» اتانعان قازىرگى «جۇلدىز» جۋرنالى. بۇل جۋرنال سوناۋ 1928 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ، قولدارىنا قاعاز بەن قالام الىپ، ەلىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەسۋگە شىقتى. مويىندا اعارتۋشىلىق پارىز بەن تەپكىدەن جاسىرىڭقىراپ قالعان حالىقتىڭ رۋحىن وياتۋ مىندەتى قاتار تۇرعان باسىلىمنىڭ الدىنان كوپ كەدەرگىلەر ۇشىراسقانىمەن، مويىماي، ەلى ءۇشىن كۇرەسۋىنىڭ ارقاسىندا، قازىردە ۇزدىكسىز شىعىپ وتىرعان جۋرنالداردىڭ قاتارىندا.
جۋرنال بۇرىننان كوركەم ادەبيەت جانە سىن جۋرنالى بولىپ شىعىپ تۇرعانىدىقتان، قازىردە قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ ادەبي-الەۋمەتتىك جۋرنالى اتانىپ وتىر. باسىلىمىنىڭ ىشكى مازمۇنىنا كەلەر بولساق، بۇرىنعى كەزدەرىندەگىدەي وسى زاماننىڭ جازۋشىلارىنىڭ، جۋرناليستتەرىنىڭ ماقالالارى، ولەڭدەرى، اڭگىمەلەرى باسىلىپ تۇرادى.
جۋرنالدى ەڭ العاش اشىپ قاراعاندا، جۋرناليستتەرىنىڭ وتە ساۋاتتىلىعى كوزىمە وتتاي باسىلدى. مىسالعا «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ 2021 جىلعى 8 ءساۋىر كۇنگى سانىندا جانار ءابدىشوۆانىڭ «ءومىردىڭ ءمانى…» اتتى كىشىگىرىم اڭگىمەسىن الايىق. ماقالادان اۆتورعا جۋرناليستتەردىڭ تىلدىك بايلىق جاعىنان كوبىرەك كومەكتەسكەنىن ايقىن بايقاۋعا بولادى. سەبەبى ماقالانىڭ سوزدىك قورى وتە جوعارى دەڭگەيدە. ماقالانىڭ وقىرمانعا ءوتۋى اۆتوردىڭ سوزدىك قورىنا بايلانىستى دەپ بەكەر ايتپاساق كەرەك. سول سەبەپتى مەن بۇل باسىلىمعا سوزدىك قورى جاعىنان ايتار ەشقانداي سىن-پىكىرىم جوق.
جۋرنالدىڭ اتاۋىنا بايلانىستى، جۋرنالدا پروزا، پوەزيا، سىر ساندىق سىندى ادەبيەتكە قاتىستى ايدارلار بار. ءار ايداردان وزىڭە ۇناعان ماقالاڭدى، نە بولماسا، ءتۇرلى ولەڭدەردى كەزدەستىرە الاسىڭ. دايەكپەن كەلتىرەر بولساق، «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ 2021 جىلعى 16 ءساۋىر كۇنگى سانىندا راحىم بالابييەۆتىڭ «اقساق قىز تاعدىرى» اتتى ۇلكەن كولەمدى ولەڭىن كەزدەستىرەسىڭ. بۇل ولەڭ جولدارى جۋرنالدىڭ پوەزيا ايدارىنان شىققان. تاقىرىبى ايتىپ تۇرعانداي، قىزعالداقتاي، ون ەكىدە ءبىر گ ۇلى اشىلماعان گۇلسىم ەسىمدى قىزدىڭ تاعدىرى سۋرەتتەلەدى. ەندى عانا 18 تولعان شاعىندا وڭ اياعى تىزەدەن كەسىلىپ، بالتاققا سۇيەنىپ قالادى. ولەڭ جولدارىنان قىزدىڭ ومىرگە قالاي وكپەلى ەكەندىگى، ىشىندەگى اششى زارى انىق سۋرەتتەلەدى. مىسالعا، 4 شۋماعىن ايتا كەتەر بولساق:
الارىم بار ومىردەن، بەرەرىم جوق،
جىگىتكە دە، جۇرتقا دا كەرەگىم جوق.
ۇزاق ۋاقىت وتىرىپ ويلانامىن،
«نەسىبەمدى قاي جەردەن تەرەمىن؟» دەپ.
ولەڭ وتە ساۋاتتى جازىلعان. شۋماقتارىنىڭ ۇقساستىعى، بۋىن سانى بارلىعى وتە كوركەم تۇردە شىعارىلعان. ولەڭ جولدارىن وقىعاندا كوزىڭە ەرىكسىز ىستىق جاس كەلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا جاس كەزىنەن بالتاققا سۇيەنىپ، ەكى اياعىنان، نە بولماسا جانارىنان ايىرىلىپ جاتقان جاندار كوپ. تەك مەن اتاپ وتكەن دەنە مۇشەلەرىنەن عانا ەمەس، باسقا دا مۇشەلەرەىنەن ايىرىلىپ، ومىردەن تەپەرىش كورىپ ءجۇر. ارينە، بۇنىمەن ءومىر توقتاپ قالعان جوق. وسى ساتتە ەسىمە ءبىر اللاھتىڭ ءبىر ءسوزى كەلەدى. «كۇمىسىڭدى بەر، مەن ساعان التىنىڭدى بەرەمىن!»-دەگەن. بۇل ولەڭ جولدارى دا، سوڭىندا گۇلسىمنىڭ ءوزىنىڭ سۇيگەن جانىنا قوسىلۋىمەن اياتالادى. مىنە، اقىننىڭ ءوزى ءوز ولەڭىندە كورسەتكەندەي، ءومىر سىناعانىمەن، كەيىننەن قولىڭا ءوزى التىنىن اكەلىپ بەرەدى. ءوز ويىمدى اقيىق اقىن – مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ «شىدا، شىدا» ولەڭىنىڭ ۇزىندىسىمەن قورىتىندىلاسام:
...وكىنبە، وكپەلەمە، بۇگىنىڭە،
ءومىر، ءومىر!
بولمايدى تۇڭىلۋگە،
ماڭگى سەنى جازباعان سۇرىنۋگە،
قايتا تۇرىپ، قاقىڭ بار جۇگىرۋگە...
جالپى جۋرنالدىڭ ءىشى مازمۇنىنا ايتار، تاعار ەشبىر سىنىم دا، ءمىنىم دە جوق. ارينە، جاسى 93 تولعان بۇل جۋرنالدىڭ مازمۇنى باي بولارى حاق! جۋرنالدىڭ العاشقىدان كەزەڭدەردەن-اق نەگىزگى مىندەتى قالىڭ حالىق بۇقاراسىن ناداندىقتان قۇتقارىپ، كوزىن اشۋ، دوس پەن قاستى تانىتۋ، ادىلەت ىسىنە ارالاستىرىپ، شارۋاسىن، تۇرمىسىن تۇزەتۋ ەدى. ءالى دە سول مىندەتتى كوتەرىپ ءجۇر. ءوز ويىمدى قانشاما باسىلىمداردىڭ قۇرىلۋىنا ۇيىتقى بولعان، انا ءتىلىم – قازاق ءتىلى تۋرالى كىشىگىرىم ناقىل سوزبەن تۇيىندەسەم.
«قازاقتىڭ ءتىلى سونشالىقتى مول. لاكين قازاقتىڭ تىلىمەنەن قانداي كىتاپ بولسا دا جازۋعا بولادى. قازاق ءتىلى مۇنشالىقتى جاتىق ءام انىق بولار ەدى، ەگەر دە ءبىزدىڭ قازاقتار اڭعارىپ، بوتەن ءتىل ارالاستىرماستان ىلگەرى باستىرىپ سويلەسە».
ىبىراي التىنسارين
ءاديا سايلاۋ ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتى
جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى
باسپا ءسوز جانە ب ا ق كافەدراسى 101-توپ
You Might Also Like
-
قازاق ەلى – ءوز مۇڭىن ءوزى ويلاپ، ءوزى ىزدەنىپ، تىرشىلىك دەگەن مايداندا سىنالعان ەل.
-
قوعامداعى ءاربىر سالا ءارتۇرلى قىزمەت اتقارادى. ءارقايسىسىنىڭ العا قويعان ماقساتى، مىندەتتەرى، اتقارۋعا ءتيىس شارالارى بار. سول سىندى، جۋرناليستيكا دا سانسىز كوپ قىزمەت تۇرلەرىن ىسكە اسىرادى. جۋرناليست...
