بۇگىنگىنىڭ ەرتەگىسى (قاز-قالپىنداعى حيكايات)
نەسىنە جورتاقتاتاتىنى بار، ماسەلەگە بىردەن كوشسەك نەمەنە، بىرەۋ ءبىزدىڭ شاپانىمىزدى شەشىپ الا ما؟! وي-حوي، وسى ءبىر تۇككە تۇرمايتىن شەكتەن شىققان «سىپايىگەرشىلىگىمىز-اي»! قايتالاپ ايتايىن، تابان استىنان ءمۇلايىمسي قالاتىن تىم «ۇيالشاق» مىنەزدەن تالاي مارتە تاياق جەسەك تە، ءالى كۇنگە دەيىن وسى سوراقىلىققا نۇكتە قويا الماي-اق كەلەمىز. «باس كەسپەك بولسا دا ءتىل كەسپەك جوق!..» دەيمىز-اي كەلىپ، دەيمىز! سويتەمىز دە جەمە-جەمگە كەلگەندە، الگى «باتىرلىعىمىزدى» ۇمىتىپ، جاڭا تۇسكەن كەلىندەي سىزىلامىز دا قالامىز؛ بەت مونشاعىمىز ۇزىلەردەي اسپانعا ەمەس، اياعىمىزدىڭ باسىنا قاراپ مىڭگىرلەيمىز. مىڭگىر-مىڭگىر، كۇڭگىر-كۇنگىر... تايعا تاڭبا باسقانداي كوكىرەگىمىزدە سايراپ تۇرعان ويدى دا بۇكپەسىز، اشىق ءارى قاراپايىم تىلمەن جەرىنە جەتكىزە ايتا المايمىز. وسىنىڭ كىمگە كەرەگى بار جانە كىمگە پايدا؟! مىنە، ويلاماعان جەردەن سول «كەسەل» الدىمنان تاعى دا انداعايلاپ شىعا كەلدى.
توق-تاڭ-ىز، مەن قارا ءسوزدىڭ مايىن ىشكەن جازۋشى، نە جۋرناليست ەمەسپىن. ءبىراق بالا كۇنىمنەن تەلەديداردا ديكتور بولسام دەپ ارمانداعانىم راس-تى. قولىمنان كەلگەنىنشە سوعان تالپىنىس جاساپ باقتىم. بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا كوگىلدىر ەكراننان جارىق ەتىپ شىعا كەلەتىن قازاقتىڭ قاراكوز قىزدارى نەتكەن باقىتتى دەيتىنمىن. بۇل مەنىڭ ىشكى قىزعانىشىم، كورە الماۋشىلىق دەگەننەن ادا، تازا پەيىلدەن تۋعان قىزعانىش. ءبىر جاعىنان ادامدى جىگەرلەندىرە تۇسەتىن قوزعاۋشى كۇش دەسەم دە قاتەلەسە قويماسپىن. سەبەبى، جۇرەكتىڭ ارعى تۇكپىرىنەن بۇرق-سارق قايناپ شىعاتىن سەزىم تولقىنى ءبىر تىلسىم قۇپيالىعىمەن: «ەكراننان كورىنىپ جۇرگەندەر سەنەن ارتىق پا؟! سەنىڭ دە ءتۇر-تۇسىڭ كەلىسىپ تۇر، قاراتورىنىڭ ادەمىسىسىڭ» دەپ ۇزدىكسىز سىبىرلاعان سەكىلدى بولادى. كەيدە «كوڭىلدىڭ كوك دونەنىن» ەرتتەپ ءمىنىپ، قىزدى-قىزدىمەن ەرتەڭ-اق سول مۇنتازداي جيناقىلىقپەن كيىنگەن، بەتتەرىنە ازداپ وپا-دالاپ جاققان، جاساندىلاۋ بولسا دا ولارىن بىلدىرمەۋگە تىرىسىپ، ميىعىنان كۇلىپ سويلەيتىن بەيتانىس قۇربىلارىمنىڭ ورنىن مەن الماستىراتىنداي سەزىنەتىنمىن. (ماڭگىلىك نە بار، دوڭگەلەنگەن دۇنيە. بىردە بولماسا بىردە، ەڭ بولماعاندا بىرەۋىنىڭ دەكرەتتىك دەمالىسقا كەتۋى دە مۇمكىن عوي). ءجا، كوگىلدىر ەكران جايىن ءسال كەيىنىرەك قاۋزارمىن. ايتايىن دەگەنىم، جۇتىنىپ تۇرعان ءسوز مارجاندارىن قاعاز بەتىنە توگىپ تاستايتىنداي شەبەرلىگىم بولماسا دا، جازۋعا ەپتەگەن ەبىم بارلىعىن سەزدىرۋ ەدى. سوندىقتان مىنا شاتپاعىمنىڭ ءون بويىنا الدەكىمنىڭ «قولى تيگەن شىعار» دەگەن ءدۇدامال ويدان اۋلاق بولىڭىز. «ءوز ءسوزىم—وزىمدىكى...»
جاستار گازەتىندە قىزمەت ىستەيتىن اعايىم (ول كىسىمەن بىرنەشە ايدان بەرى ءتانىس-بىلىس بوپ قالعام) جاسىراتىنى جوق، رەداكسيا تابالدىرىعىنان اتتاعاندا كوڭىلسىزدەۋ قابىلدادى. جانە بۇيە شاعىپ العانداي، «...وتىز بەت، وتىز بەتتى قاي جەرگە سيعىزامىز. رومان جازىپ اكەلگەننەن ساۋمىسىڭ، ونداي بولسا ادەبي جۋرنالدارعا بارعانىڭ ءجون عوي» دەپ مەنەن وپ-وڭاي قۇتىلعىسى كەلدى. (ادامنىڭ پەيىل-نيەتىن بىردەن اڭعاراتىن جاسقا كەلدىك قوي). ىشىمنەن ءبىر ەرەسەن قايسارلىق تايفۋن ءتارىزدى بارعان سايىن قارسىلىق كورسەتىپ كەلە جاتتى: «وتىز بەتتە تۇرعان نە بار. وقىرمان حاتتارىمەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ايلىق الىپ وتىرعان جوقسىز با؟! الدىمەن وقىپ كورىڭىز، جارامايدى دەسەڭىز قايتىپ اكەتەرمىن. سىزگە «باساسىز، مىندەتتى تۇردە باساسىز!» دەپ مىندەتسىپ تۇرعان كىم بار. بۇل مەنىڭ باسىمنان وتكەن شىندىق، ينەنىڭ جاسۋىنداي قوسپاسى جوق، كوزىممەن كورگەندى، قولمەن ۇستاپ تۇشىنعاندى، جۇرەك سۇزگىسىنەن وتكىزگەن جاعداياتتاردى عانا باياندادىم...»
«اركىمنىڭ باستان كەشكەن «حيكاياسىن» جاريالاۋعا مۇمكىندىگىمىز بولا بەرسە... جاستار ساياساتىن ناسيحاتتاۋ دەيتىن باستى نىسانامىز بار. ەگەر سول ىڭعايدان، ياعني جاستارعا تاربيە بەرەرلىكتەي ءمان-ماعىنا تۇرعىسىنان تابىلىپ جاتسا... ىشىندە ءىلىپ الارلىق «تۇزدىعى» تابىلسا دەگەنىم عوي. ونىڭ وزىندە دە وتىز بەت الاقانداي ءبىزدىڭ گازەت ءۇشىن تىم اۋىر. وقىپ كورەيىن، بالكىم ءبىراز جەرىن قىسقارۋعا تۋرا كەلەر. ءبىر جەتىدەن كەيىن سوعارسىز، نە تەلەفونمەن حابارلاس...»
ءبىر جەتىڭىز ءبىتىپ بولسايشى. ۋادەلى كۇنى تانىس ەسىكتى سىرتىنان تىقىلداتتىم. اعامنىڭ ءجۇزى باياعىداي ەمەس، سىنىق: «وقىدىم، جۇرت ۇيلەرىنە قايتقاندا كەڭسەدە جالعىز قالىپ، اسىقپاي وقىدىم. قى-ز-ىق، ءتىپتى ايتارى جوق تاماشا! باسشىلارمەن دە اقىلداسارمىن، شامامنىڭ كەلگەنىنشە تۇگەلدەي جاريالاتۋعا تىرىسارمىن. بۇل سەكىلدى باتىلدىقپەن ءارى شىنشىل جازىلعان حاتتار قولعا تۇسە بەرمەيدى كوپ...» اعام قولجازبانىڭ كەيبىر تۇستارىنان شاعىن-شاعىن ۇزىندىلەر وقىپ، ءوزى دە راقات كۇيدىڭ قۇشاعىندا وتىردى: «سەكس. ماحاببات ماشاقاتى. ءبىز بىلمەيتىن وسى كۇنگى جاستار اراسىنداعى الماعايىپ تىرشىلىك. ءتىپتى ادامنىڭ ايتۋعا ءجۇزى شىدامايتىن جاعدايلارعا دەيىن... قالاي-قالاي سىلتەگەنسىز، قاراعىم-اۋ؟! نەسىنە قايتالايتىنى بار، ءبىز ءۇشىن تاپتىرمايتىن تاقىرىپ. ءبىراق، ەتيكا-ەستەتيكا، ادامدىق قۇندىلىق، ءوز-وزىڭدى قادىرلەۋ دەگەن بار عوي، ونىڭ ۇستىنە ءالى بەسىكتەن بەلى شىقپاعان قىز بالاسىز. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ءاتى-جونىڭىزدى ءسال وزگەرتىپ جاريالاساق... دۇرىس بولار ەدى دەپ ويلايمىن. مۇنداي تاجىريبەنى بىزگە دەيىنگىلەر دە قولدانعان. بۇل قالادا ءسىزدىڭ دە تانىس-بىلىستەرىڭىز بار شىعار، سولاردىڭ كوزىنشە ادامعا ايتىلمايتىن قۇپيالاردى جايىپ سالعانىڭىز قالاي، قالاي بولماق؟ بۇل ءسىزدىڭ جەكە باسىڭىزدىڭ... ءيا، ارعى ماقساتىڭىزدى دا تۇسىنەمىن. مەنىڭ باسىنان وتكەن جايلاردان وزگەلەر ساباق السا، مىنا جازعاندارىم ازدى-كوپتى بىرەۋ ءۇشىن تاربيە قۇرالىنا اينالسا دەيسىز عوي. ءجون، ءجون-اق. ءاتى-جونىڭىزدى وزگەرتەمىز دەگەن ۋاجىمىزبەن كەلىسسىز عوي».
«جوق، كەلىسپەيمىن! ولاي ىستەسەم، مۇنىم الگى وڭتۇستىك وڭىرلەردەن قاپتاپ شىعىپ، ءبىرىنىڭ جازعانىنان ءبىرى اينىمايتىن، وقىعان بويدا-اق ۇمىتىلىپ، ارتىنشا ات كوپىر بوپ اياق استىندا شاشىلىپ قالاتىن سارعىش گازەتتەردەگى ءقان-سولسىز ماقالالارعا ۇقساپ كەتپەي مە؟ ۇزاق جىل باسپا ءسوز سالاسىندا قىزمەت ىستەپ كەلەسىز، ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، تاپ ءقازىر مەنى دە ىڭعايسىز، ءتىپتى ىڭعايسىز جاعدايعا يتەرمەلەپ وتىرسىز. ساۋداعا سالعىڭىز كەلەدى. ءاتى-جونىمدى وزگەرتسەم قالاي ويلايسىز، مەن كادىمگى ماسكا كيگەن ءارتىس سەكىلدى بولمايمىن با، شىندىقتى شىرىلداپ ايتتىم-اۋ دەگەن ەرىك-جىگەرىم سوندا قاي بۇرىشتا تۇنشىعىپ قالماق؟ بۇل تۇپتەپ كەلگەندە كوزبوياشىلىق، ارىدان سىلتەگەندە ساتقىندىق! بار وقيعانىڭ باستى كۋاگەرى — مەن، ءبىراق سوڭىنا قويار فاميليام بولەك... مەيلى، ماعان جاناشىرلىق تانىتىپ، جازعاندارىمدى ءاتى-جونىمدى وزگەرتىپ جاريالايدى ەكەنسىز، سوندا ونى وزگەلەر تۇگىلى الدىمەن ءوزىم قالاي قابىلدايمىن. كەيىن مىناۋ مەنىكى ەدى دەپ قالاي مەنشىكتەيمىن، مەنشىكتەۋگە قۇقىم بار ما؟ تۇگىنە تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. ءسىزدىڭ وسىعان بولا نەسىنە قينالاتىندىعىڭىزعا قايرانمىن... وسىنداي جالعاندىقتان قاشان قۇتىلامىز، ابدەن سترەوتيۆكە ۇيرەنىپ، ەتتەرىڭىز ءولىپ كەتكەن. داۋدە بولسا «ءاتى-جونىمدى وزگەرتىپ جاريالاڭىزدارشى» دەگەندى قاشان ايتار ەكەن دەپ، ول ءوتىنىشتى مەنىڭ تاراپىمنان كۇتتىڭىز-اۋ. وقيعانىڭ باستى كۋاگەرى رەتىندە باسىمدى بايگەگە تىگىپ كەلگەندە... ماسەلەنىڭ بۇلاي شيەلەنىسەتىندىگىن بىلگەندە، جانىمدى قيناپ مۇنى جازباعان دا بولار ما ەم... بىلەسىز بە، تيتىمدەي جالعاندىعى جوق، ءبارى شىندىق جانە ءبارىن ءوز باسىمنان وتكىزگەم. مىنە، سويتە تۇرا جۇرەگىمنەن شىققان شىندىقتى كوزىمدى باقىرايتىپ قويىپ تۇلكى بۇلانعا سالاسىز...»
«ەرتەڭ بىرەۋلەر حات جازىپ، ادرەسىن تاۋىپ بەرىڭىز دەپ، ءبىزدى دە مازالاپ جۇرسە؟»
«وعان نەسىنە قينالاسىز، قايتا بارەكەلدى-اي دەپ، قوس قولىڭىزدى كوككە كوتەرىپ، قۋانبايسىز با؟! گازەتكە شىققان دۇنيە رەزەنانس تۋدىرىپ جاتسا، ەڭبەكتىڭ اقتالعانى سول ەمەس پە؟»
اقىرى ۇزاق-سونار «ايتىس-تارتىستان» كەيىن عانا ءبىر-بىرىمىزدى تۇسىنگەندەي بولدىق-اۋ. قولجازبامنىڭ سوڭىنا بالقوڭىر ءابدىراسىلوۆا دەپ قول قويدىم. جاس جاعىنان ۇلكەندىگى بولسا قايتەيىن، «ەگەر عايىپتان تايىپ، ءاتى-جونىمدى وزگەرتەتىن بولساڭىز سوتقا شاعىمدانۋدان دا تايىنبايمىن» دەگەندى شەگەلەپ تاپسىردىم.
«ءوزىڭ ءبىر قادالعان جەردەن قان الاتىن شاقار ەكەنسىڭ» دەپ ءازىل-قالجىڭ ارالاستىرىپ سۋىقتاۋ جىميدى. رەداكسيانىڭ حات بولىمىنە تىركەتىپ، كوشىرمەسىن جاستىعىمنىڭ استىنا تىعىپ، اراكىدىك ءوزىم وقىپ جۇرگەن قولجازبانىڭ ۇزىن-ىرعاسى مىناۋ...
ر.S. «گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا» ەنەتىندەي ەرلىك كۇتىپ وتىرسىز با، الدە شىتىرمان وقيعالى شىعارمادان دامەلىسىز بە؟ ەكەۋى دە جوق. كورىپ وتىرسىز عوي، جارىلماعان «بومبا» سەكىلدى الدىن الا قوڭىراۋلاتىپ، جارنامالاتىپ تا جىبەردىم.
ە...ە، كىرىسپەدە مىنا ماسەلەنى تۇيىندەي كەتۋدى دە ەستەن شىعارىپ الىپپىن. ۋ. «مەن ىشپەگەن ۋ بار ما؟» بۇل مەنىڭ ءسوزىم ەمەس. اۆتورى بار. نەگە ەكەندىگىن قايدام، ۇلى دانىشپاننىڭ ەسىمىن بۇل اراعا قىستىرعىم كەلمەدى. وتىزعا جەتەر-جەتپەستەگى تراگەديالىق احۋالدى ۋدان باسقا نەگە تەڭەستىرەرسىڭ؟! ۋ. دەنەدەگى ۋلى جىلان شاعىپ العان جارانى ەمدەۋگە بولادى. بۇعان كەلگەندە ءبىزدىڭ مەديسينا قاۋقارلى. العاشقى جاردەم كورسەتۋ تۋرالى «ءبىسسىمىلانى» مەكتەپتە جۇرگەندە وقىعانبىز. جىلان ۋىنان قۇتىلۋدىڭ جولدارى جەتكىلىكتى. ال بىلگىش بولساڭىز ايتىڭىزشى، شەمەن بوپ قاتقان جۇرەكتەگى ۋدان قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟ قانداۋىرمەن جۇرەكتىڭ ءبىر پۇشپاعىن كەسىپ تاستاي المايسىز. اقىل قوساتىندار دا تابىلار. ولاردىڭ مەنى قالاي مۇسىركەپ، قالاي جۇباتاتىندىقتارىن جاقسى بىلەمىن: «ءبۇيتىپ توماعا-تۇيىق جۇرە بەرمە، كوڭىل جاقىن ادامدارمەن سىرلاس. ىشىڭدەگىنى ارمانسىز اقتار. سەندەر قاي-دا، جاسسىڭدار عوي، تۇنگى كلۋبقا بارىپ بوي سەرگىت، شاراپ ءىش، قىدىر. ءوزىڭدى-وزىڭ تاربيەلەۋگە تىرىس، كۇلمەيتىن جەردە ءوزىڭدى قيناپ كۇل، ەشكىمنەن قىسىلما، ەركىن ءجۇر...»
مۇنداي «جاراپازاندى» ەستي-ەستي قۇلاق ابدەن جاۋىر بولعان. جاتتاندى، ىشىندە ءىلىپ الارى جوق، سىلدىر ءسوز. مىنە، سەنىڭىز، سەنبەڭىز مەن ول ۋدان قۇتىلۋدىڭ توتە جولىن تاپقان سەكىلدىمىن...
1. ەلدە
وبلىس ورتالىعىنداعى پەدينستيتۋتتىڭ مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە جۇمىستارىمەن اينالىساتىن فاكۋلتەتىنە قينالماستان وقۋعا ءتۇسىپ كەتتىم. ەرتەڭگى كۇنى كىم بولارىم كوز الدىمدا سايراپ تۇر. الىس اۋىلداعى باستاۋىش مەكتەپ، نە سول اۋىلداعى بالاباقشا. وسى تۇسقا كەلگەندە قاباعىم ەرىكسىز كىربىڭ ەتە تۇسەتىن-دى. ءسىرا، تاڭداپ العان ماماندىقتى سۇيمەگەندىكتىڭ اسەرى مە، الدە اۋىلدىڭ قارا باتپاعىنا قايتا مالتىعامىن-اۋ دەيتىن ءقاۋىپ پە، ءبۇيىرىمدى تۇسىنىكسىز ءبىر نارسەلەر تۇرتكىلەدى. ينستيتۋت قابىرعاسىندا جۇرگەندە گيتارامەن ەپتەپ ءان ايتاتىنمىن. ءبىراق مەن سەكىلدى «انشىلەردەن» ول كوز سۇرىنەتىن ۋاقىت قوي. كۋرستاستارىم ءان ايتقاندا مەنى اقى-پۇلسىز اسپان الەمىنە ءبىر-اق شىعارىپ تاستايدى، «اقشا بۇلتتارمەن ارالاستىرىپ، اق قانات پەرىشتە» كەيپىنە اينالدىرىپ كەپ جىبەرەدى. دەسە دە ءوز جاعدايىم وزىمە بەلگىلى. جاستىق ماكسيماليزمدى قويساڭشى، كەيدە شىنىمەن «اققۋعا ءۇن قوسقان» انشىگە اينالىپ كەتكەننەن ساۋمىن با دەپ، اينا الدىنا بارىپ، كەۋدەنى اسقاق ۇستاپ، تاماعىڭدى كەنەپ، «شەبەرلىگىڭدى» ودان ءارى شىڭداي تۇسەسىڭ. جامان ەمەس، ارتىق كەتكەن دە تۇگىڭ جوق، ازىرگە «وسىعان شۇكىرشىلىك جاسا». ءانى بار بولسىن، جان-دۇنيەڭدى قويارعا جەر تاپتىرماي ءۇزىپ-جۇلىپ بارا جاتقان قاي ءبىر ءان؟ ءسىرا، جۇرتتىڭ ماعان قۇرمەت كورسەتەتىنى تەك ءوز سوزىمە جازىلعان اندەردى عانا ورىندايتىندىعىمنان بولار. جاتاقحاناداعى توي-تومالاقتىڭ ءتورى مەنىكى، «رەپەرتۋارىم» كوپتىڭ كوز الدىندا. قول شاپالاقتاۋدان قۇلاق تۇنادى. ۇيات، شەك-شەكارا قايدا؟! كەيدە جان-جاقتان دۋىلداعان داۋىستارعا شىداماي تۇرا قاشقىڭ كەلەدى. اسىرا سىلتەگەندى دە ءىشىڭ سەزەدى. «مىنالار تەگىن ءانشىنى تاپتى عوي». ەندىگى جولى بارمايىنشى، مەن ساحناعا شىعىپ جۇرگەن كانىگى ءانشى ەمەسپىن، اۋىلداعى اكە-شەشەم «ءان سالىپ جۇرگەنىمدى» ەستىسە شاشىمدى تالداپ جۇلار، بارىنە تورمىز بەرەيىن دەپ ءوزىمدى قايراعان بولامىن. ءبىراق اۋىزعا سالعان قانت قيىعىنداي سالعاننان ەرىپ جۇرە بەرەتىن يىلگىش، كونبىس، جۇمساق مىنەزدى ادام عىپ جاراتقان سوڭ، ول «وكىنىشىڭدى» كىمگە ايتارسىڭ. بۇرتيعانىم ۇزاققا بارمايدى، سىلق تۇسكەندىگىمدى ءوزىم دە سەزبەي قالامىن.
«انشىلىگىم» ديكاناتقا، رەكتوراتقا دا ايگىلى بوپ قالسا قايتەرسىڭ. فاكۋلتەتارالىق كوركەمونەرپازدار باسەكەسىندە دە مەنىڭ جۇلدىزىم جوعارى. سونىڭ ارقاسىندا كەيبىر پاندەردەن سىناقتى «اۆتوماتتى» تۇردە الىپ ءجۇردىم. ۇستازدار سوزگە كەلمەستەن «سىناق كىتاپشاڭىزدى اكەلە عوي» دەيدى دە، «بەستىك» باعانى شيىرىپ كەپ جىبەرەدى. ءومىر ءوستىپ جالعاسا بەرسە... ىشىمنەن تاعى ءبىر تۇيتكىل ەرىكسىز باس كوتەرەدى: «ۋاقىتشا، ءبارى ۋاقىتشا، ودان گورى بىلىمىڭە مۇقيات بول، ەرتەڭ ەلدىڭ ورتاسىنا تۇسكەندە سىر بەرىپ الساڭ، «انشىلىكتىڭ» كوكەسى سوندا بولار».
ءتىس جارماسام دا تاباقتاي ديپلوممەن الىس اۋىلعا جولاعىم جوق. جولىڭ بولايىن دەسە وسى عوي، مىناداي ساتتىلىكتىڭ توبەدەن توپ ەتە قالعاندىعىن قاراڭىز. و كەزدە «ءبىز تالانتتىلاردى ىزدەيمىز» دەگەن حابار تەلەديداردى اشىپ قالساڭ بۇرق ەتە قالاتىن. وبلىستىق تەلەديدار «جۇتىنىپ تۇرعان» مەن سەكىلدى «تالانتتى» كورمەي، جانىمنان قالايشا ءۇن-تۇنسىز وتە شىقسىن. العاشىندا اۋىلداعى اكە-شەشەمنەن ىڭعايسىز بولار دەپ قىسىلىپ تا ءجۇردىم، ولار مەنى انشىلىك وقۋعا ەمەس، ۇستازدىق وقۋعا جىبەرگەن. دەسە دە وبلىستىق تەلەديداردىڭ مەنى حابارعا شاقىرعان تىلدەي قاعازى رەكتوردىڭ الدىنا بارادى دا، كوپ ايالداماستان «شۇعىل تاپسىرما» «وپتيميستىك نوتاسىن» جاپسىرىپ قايتا شىعادى. مەنى شابارماندار جەر-كوكتەن ىزدەيدى. «سەن قىز بىزگە پالە بولدىڭ عوي» دەپ جەڭىل ازىلدەيدى كەيبىرى، مەنىڭ دە بەرگى جاعىمنان تىلەپ تۇرعانىم سول: «پالە بولسام قاتىسپاي-اق قويايىن، مەنىڭ ورنىما باسقا بىرەۋدى قولايلى كورەتىن شىعارسىزدار، اش قۇلاقتان — تىنىش قۇلاق». سونان سوڭ الگىلەردىڭ قالاي ابىرگە تۇسكەنىن كورسەڭىز، جاتا كەپ جالىنادى، ولەردەگى سوزدەرىن ايتادى. رەكتوردان «تاياق» جەۋ كىمگە وڭاي.
كەز-كەلگەن ادام رۇقساتسىز باس سۇعا المايتىن وبلىستىق تەلەديداردىڭ مەن ءۇشىن قاشان دا ەسىگى اشىق. قىزمەت ىستەيتىندەردىڭ كوپشىلىگى تانيدى. اسىرەسە، ءوزىم قۇرالپى حابار جۇرگىزەتىن قىزدارمەن دە ءتانىس-بىلىس بوپ قالعام. ءتۇن ۇيقىمدى ءتورت ءبولىپ جۇرگەن مەندەگى ارمان بەلگىلى: «وبلىستىق تەلەديداردا قىزمەت ىستەيتىن مىنا قىزدار قانداي باقىتتى!» بايقاتپاي سىر تارتىپ كورەمىن. «سەنىڭ دە ديكتور بولۋعا بارلىق ءيميدجىڭ كەلىپ تۇر، تەك وسى مۇمكىندىكتى قولدان شىعارىپ الما». «نە ىستەۋىم كەرەك؟» «نە ىستەيتىندىگىڭدى ءوزىڭ بىلەسىڭ، بىزدىكى ساعان بولىسۋ، ازداپ اقىل قوسۋ». «اقىلدارىڭدى اياما، مەن دە قارىز بوپ قالماسپىن». «وسىندا باستىقتارعا ءسوزى وتەتىن ەكى-ۇش كىسى بار، سولاردىڭ ءتىلىن تاپ. قور بولمايسىڭ». «ولار كىمدەر؟» «جان-جاعىڭا تىكتەلىپ قارا، قانداي ادامدار ەكەندىگىن وزدەرى-اق كورسەتەدى».
ول جۇمباقتىڭ ءتۇيىنىن تابۋ اسا قيىنعا سوعا قويمادى. قادىرعاليدىڭ تۇپكى ويىمدى قالاي سەزىپ قويعاندىعىنا قايرانمىن. قادىرعاليدى ايتام، قادىرعاليدىڭ اتى قادىرعالي. تەلەديداردىڭ تابالدىرىعىنان اتاسىمەن-اق ماعان دەگەن جىلى قاباعىن اڭعارتىپ ۇلگەرەدى. تەرەزەدەن قاراپ تۇرا ما، الدە ينستيتۋت جاقتا سىبىرلاپ جىبەرەتىن جانسىزى بار ما، ايتەۋىر وسىلاي قاراي بۇرىلسام-اق ءبىتتى، ارسالاڭداپ الدىمنان شىعا كەلەدى. كەزەكشى-قاراۋىلعا يەك قاقسا ءبىتتى، قۇجات سۇراماستان جىبەرە سالادى. ءۇشىنشى قاباتتا جەكە بولمەسى بار. بولمەنىڭ ءتورت قابىرعاسى ىلعي «سەن تۇر، مەن اتايىن» ونەر جۇلدىزدارىنىڭ سۋرەتتەرىنە تولى. جانە قادىرعالي كوپشىلىگىمەن تانىس، ءبىرازىنان سۇحبات العان. مەنىڭ كوزىمشە قالتا تەلەفونىمەن اناۋ الماتىداعى، اناۋ ماسكەۋدەگى وڭشەڭ دوكەيلەرمەن ءامپاي-جامپاي، تاپ بىرگە تۋعانداي باۋىرمالدىق سەزىممەن بارىن اقتارىپ، ەمەن-جارقىن سويلەسىپ جاتادى. «ول الگى پالەنشە عوي» دەيدى ماعان ەسەپ بەرگەندەي. پالەنشەڭىزگە بەرەكە بەرسىن. تانىماسام دا تانىعانداي باس يزەيمىن.
قولى قولىنا جۇقپايدى، شاعىن ۇستەلدىڭ ءۇستىن اپ-ساتتە جايناتىپ كەپ جىبەرەدى. قۇستىڭ سۇتىنەن باسقاسىنىڭ ءبارى وسىندا. ءوزى دە وتكىر، قۋاقى، ءازىلدىڭ دە ءتۇبىن تۇسىرەدى. كۋاگەر تارتۋدىڭ قاجەتى شامالى. سوقىر ەمەسپىز، ءبارىن كورىپ، كوڭىل سۇزگىسىنەن وتكىزىپ جۇرەمىز. ونىڭ ۇستىنە تەلەديداردا قىزمەت ىستەگىڭ كەلەدى ەكەن، الدىمەن اڭعارىمپاز بولۋعا، ادامنىڭ ىشىندەگىسىن بىلۋگە، قىسقاسى پسيحولوگتىڭ رولىنە كوشۋگە ءتيىستىسىڭ. الىستان وراعىتقاندا قادىرعالي دا اناۋ-مىناۋدىڭ قولىنا سۋ قۇياتىن ادامعا ۇقسامايدى. ءجۇرىس-تۇرىسى نىق، پىسىق، ءىشى-باۋىرىڭا كىرىپ، اقىنداردىڭ ولەڭ-جىرلارىن ارالاستىرىپ سويلەگەندە تۇلا بويىڭدى شىمىرلاتادى، جان-دۇنيەڭدى بالقىتادى. مەكەمەدە بەدەلدى. اسا قيىن، ءبىراق ابىرويلى نۇكتەلەرگە ىلعي اساي-مۇسەيلەرىن ارقالاپ قادىرعالي كەتىپ بارا جاتادى، الىس ساپاردان ولجالى ورالعان جولاۋشىداي ارتىنىپ-تارتىنىپ، تالتاڭداپ قادىرعالي كەلە جاتادى. قادىرعالي جۇرگىزگەن رەپورتاجداردىڭ قولداۋشىلارى دا، قولپاشتاۋشىلارى دا جەتىپ ارتىلادى. قۇرمەت تاقتاسىنان قادىرعاليدىڭ سۋرەتى تۇسپەيدى. ىڭعايى كەلسە كۇلىپ جۇرەتىن كوركەم جىگىت. كوزىندە دە كىسى جاتىرقامايتىن جىلىلىق بار. ال بارىنەن بۇرىن مەنىڭ استى-ۇستىمە تۇسەتىن قامقورلىعىن ايتساڭشى. ساۋساعىمدى سىعىمدايدى، بايقاماعان بوپ قۇشاعىنا قىسادى. بەتىمنەن سۇيەدى. جاراسىمدى، اناۋ ايتقانداي ەشبىر وعاشتىعى بىلىنبەيدى. «وسى جىگىتتىڭ ويىندا نە بار، ا؟ مەنى ۇناتىپ قالعاننان ساۋ ما؟ ەگەر عايىپتان تايىپ، ەرتەڭگى كۇنى ءسوز سالسا قايتەمىن، نە ايتامىن؟ ەركەك كورمەگەندەي تۇرا قاشايىن با، الدە قايداعى-جايداعىنى كوكىپ، وتىرىك قىلىمسىعانىم ءجون بە؟»
كومەككە كەلەتىن كىم بار؟! قادىرعاليدىڭ ماعان قىرىنداپ جۇرگەندىگىن سەزىپ، الدەكىمنىڭ تاس-تالقان بولماسىنا كىم كەپىل. سىلىڭعىرداي جىگىتتى قارماعىنا تۇسىرگىسى كەلىپ، ىندىنى قۇرىپ جۇرگەن ارۋلار وسى تۇستان دا تابىلماي قالماس. ءبالي، مىناۋ نە سۇمدىق، ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا اقىل-ەسىم الجاسقاننان ساۋ ما؟! ماعان نە كورىنگەن؟ انا جولى ول وربيتاعا جەدەل ۇشىرىلاتىن حالىقارالىق عارىش كەمەسىنىڭ «كەرەمەتىن» ايعاقتايتىن وپەراتيۆتى رەپورتاج ءتۇسىرۋ ءۇشىن اپاي-توپاي جينالىپ، بايقوڭىرعا اتانىپ كەتكەن-دى. ءبىر كۇن، نەمەسە تولىق ءبىر اپتا بولۋى مۇمكىن ول جاقتا، ول ءبىراق قادىرعالي شەشەتىن ماسەلە ەمەس. ماسقارا بولعاندا مىنا قىزىقتى قاراڭىز، ءبىر ءتۇرلى وبلىس ورتالىعىندا ارقا تىرەيتىن جاناشىرى جوق جالعىز قالعان ادامداي سەزىنەيىن، كوڭىلدى ورتامنىڭ قىزىعىن بىرەۋ دورەكىلەۋ مىنەزىمەن وتاپ كەتكەندەي، ءتىپتى تالاي ءتۇندى دوڭبەكشۋمەن وتكىزىپ، ازەر-ازەر كوز ىلەيىن. ءولىپ-وشىپ قادىرعاليدى ىزدەيتىندەي ارامىزدا اناۋ ايتقان ماحاببات ءيىرىمى دە سالتانات قۇرا قويماعان ەدى عوي. ونىكى دە، مەنىكى دە نەمەۋرىن. ىم، كىرپىككە ىلىنگەن جىلى كوزقاراس. مۇنىڭ سوڭى جاقسىلىقپەن تىنعاي!
قوي، قويىڭىز، ماحاببات، ءالى سىرىن بىلمەگەن جىگىتكە قۇلاپ تۇسەتىندەي ول قاڭعىرىپ جۇرگەن قايداعى ماحاببات؟! ەلەس، ەلەس بولار. «تاڭعى ەلەس»، بۇل ليريكالىق اۋەندى مەن دە ىشىمنەن ىڭىلداپ ايتىپ جۇرەمىن. جەڭىل، جىلى، تۇلا بويىڭ تازارىپ-اق قالادى. ءبىراق... نە «ءبىراعى» بار، ءبىر ءتۇرلى، جۇرەگىمنىڭ ءبىر بۇرىشىنان قادىرعاليعا دەگەن ىستىق-ىقىلاس وزدىگىنەن، مەنىڭ ەركىمنەن تىس «بۇرشىك» جارىپ كەلە جاتقاننان ساۋ ما؟! بارىنەن بۇرىن تۇسكە ەنەتىندىگىن ايتام-اۋ! «جاقسى كورۋ»... ونداي سەزىمنەن قالاي قاشىپ قۇتىلارسىڭ، بولادى عوي ونداي سەزىمدەر. ان-اۋ اۋىلداعى مەكتەپ ءبىتىرۋ كەشىندە ديرەكتوردىڭ سەگىزىنشى سىنىپتا وقيتىن ەڭگەزەردەي توپ-تولىق بالاسى ەرىنىمنەن ەرىكسىز ءسۇيىپ العان. ءوي، وڭباعان جۇگىرمەك دەسە!.. قىزدىڭ ەرنىنەن سۇيمەك تۇگىلى شالبارىنىڭ ىشقىرىن دۇرىس بايلاپ السىن. اناڭ قارا، ءسوزى دە توبەدەن تۇسكەندەي: «مەن ءسىزدى ءومىر بويى ءسۇيىپ وتەم!» ءسۇيىپ ءوتتى عوي، الدىمەن مەكتەپتى دۇرىستاپ ءبىتىرىپ الماي ما، قىزعا سوسىن-اق قىرىنداماي ما؟! نەمەنە، ءولىپ بارا ما، ۇلگەرەدى عوي ءالى دە. مەكتەپ ءبىتىرۋشى، جاسى ۇلكەن اپاسىنداي قىزعا جابىسادى. «جابىساتىندار» ينستيتۋتتا دا سىڭسىپ ءجۇر. بەتتەرىنە كۇلە قاراساڭىز ءبىتتى، بىردەن قالا سىرتىنداعى جالدامالى پاتەرىنە سۇيرەلەيدى. بار ماسەلەنى بىردەن، ءبىر تۇندە «شەشىپ» تاستاعىلارى كەلەدى. ءبىزدىڭ باياعى اعا-اپالارىمىزدىڭ بىر-بىرىنە دەگەن ىستىق كوڭىلدەرىن قالاي جەتكىزەرىن بىلمەي، سىرتتارىنان ءبىر كورگەندەرىنە ءماز بولىپ، مازاسىز كۇي كەشەتىن «ءمولدىر ماحابباتتارى» قايدا قالعان بۇگىندە؟! بىر-بىرىنە حات جازىسىپ جانە ونى قالاي جەتكىزەرىن بىلمەي، كىشكەنتايلارعا جالىنىپ-جالپايىپ، ولاردان دا «جاردەم» تابا الماي، اقىرى «ادام اياعانداي» كۇي كەشەتىن قايران كەشەگى زامان-اي! «كەشەگى زامان» مەن ءبىز باستان كەشكەن بۇگىنگى زاماننىڭ اراسىندا ادام وتە المايتىن «توزاق وتكەلى» جاتسا جاقسا-اۋ! كوزدى اشىپ-جۇمعانشا وتە شىققان جيىرماشاقتى جىل. ال قازىرگى سىلقىم جىگىتتەرىڭىزدىڭ تىرلىگى الگى، سوزگە كەلمەيدى، بىردەن — توسەككە!. توسەككە سۇيرەلەگەندە «توسەك قاتىناسىنىڭ» قۇپيا-سىرىنا قانىقسا، كانە. ولاردىكى «بىدى-بىدى» بىردەمە، باسى بار دا اياعى جوق، اياعى بولسا باسى جوق. ءتىپتى «جۇتىپ» العاندار مەن «شەگىپ» العاندار بىرەۋدىڭ الاقانعا سالىپ ايالاپ وسىرگەن بۇلدىرشىنىنە كۇش كورسەتەدى ەكەن، جۇدىرىق كورسەتەدى ەكەن دەگەندى دە اۋىق-اۋىق قۇلاعىمىز شالىپ قالادى. ونىڭ بەتى ارمان، وزىمەن كەتسىن.
قادىرعالي ءبىر ءىسساپاردان كەلگەندە الدىنان جۇگىرە شىعىپ، جۇگىرە شىققانىممەن تۇك بىتىرە الماي، ەكى بەتىم دۋىلداپ، قالت تۇرىپ قالعاندىعىمدى ءوزىم دە كەش اڭعارمادىم. مەنىكى اڭعىرتتىق، ارينە. سول اڭعىرتتىعىمنان ول ءبىراز جايدى ۇعىنسا كەرەك، تەلەديداردا قىزمەت ىستەيتىن قۋ عوي. ونىسىن سىرتقا شىعارمايدى. كەلەسى كۇنى كينوعا شاقىردى. شەتەل كينوسىنىڭ نە جايىندا ەكەنى ەسىمدە قالماپتى. سوڭعى ورىنعا جايعاستىق، ول الدىمەن ساۋساقتارىمدى قىستى، قۇلاعىمنىڭ تۇبىنە تاناۋىن تاقاپ يىسكەدى، تىزەمنىڭ اراسىنا قول جۇگىرتتى. ورىكپىپ ورە تۇرەگەلەتىندەي وعاشتىق بايقامادىم، كەرىسىنشە بۇرىن-سوڭدى بولماعان ءبىر ىستىق اعىس تۇلا بويىمدى وسىپ ءوتتى. ارتىنشا ول قالىپتى جاعدايعا اينالدى. ەكەۋمىزدىڭ اشىق، جاسىرىن كەزدەسۋلەرىمىز جيىلەي ءتۇستى. ديپلوم الۋىما ەكى-ۇش اي قالدى عوي، ول مەنىڭ باسى ءبۇتىن اۋىلعا باراتىن ساپارىنا «شلاگباۋم» قويىپ تاستادى، بىتىرگەن بويدا وبلىستىق تەلەديدارعا قابىلداتادى. قابىلداتۋعا قۇدىرەتى جەتەدى قادىرعاليدىڭ، نەمەسە «مەنىڭ قادىرعاليىمنىڭ». ارمان-ماقساتتار اقتارىلدى كول-داريا بولىپ، ارتىق ايتىلعان دا، كەم ءتۇسىپ جاتقان دا «بارباروس جوسپارلارىنىڭ» ەسەبىن كىم تۇگەندەدى دەيسىز. ال مەنىڭ كوڭىل كۇيىم اقشا بۇلتتاردىڭ اراسىنا بارىپ الدەقاشان «جايعاسقان»، اياعىم جەرگە تيمەي ۇشىپ جۇرەمىن. توڭىرەگىم وڭشەڭ جاسىل بوياۋلار. جاسىل ءتۇستى بالا كۇنىمنەن جاقسى كورەمىن. جاسىل ءتۇس جىگەرلەندىرەدى، الدەنەگە اسىقتىرادى. قوس وكپەمدى قولىما الىپ، العا قاراي جۇگىرە بەرگىم كەلەدى. شىركىن، تەڭىز جاعالاۋىنداعى اق قايراننىڭ ۇستىمەن جۇگىرسە عوي. شارشاماس ەدىم، ەنتىكپەس ەدىم. سو كۇيى ءبىر جەرگە جەتىپ قۇلاسام، قۇلاعان بويدا اسپانعا قاراپ، شالقامنان جاتسام... اسپان الەمى تۇنىق جانە تۇڭعيىق. سونىسىمەن قىزىق ءام قىمبات. جاقسىلىقتى، تەك تازالىقتان كۇتىڭىز قولدان كەلسە!..
بىردە قادىرعالي ماعان ۇلكەن «وتىنىشپەن» شىقتى. ماسكەۋگە شاقىرىپ تۇر. ماسكەۋگە باراتىن جۇردەك پويىزدار ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ۇستىمەن وتەتىن. ماسكەۋدىڭ ورتالىق تۆ-سى قادىرعاليدىڭ بايقوڭىردان تۇسىرگەن 5-6 مينۋتتىك حابارىن سوزگە كەلمەستەن قابىلداپتى. سوعان كەلىپ كەت دەيتىن سىڭايلى. گونورارى دا قوماقتى. ول جاعىن ءتۇسىنىپ جاتقان كىم بار. «سەن كەرەكسىڭ ماسكەۋگە. مەنى بيىكتەرگە تالپىندىرعان بايقوڭىر، سەنىڭ اتىڭ — بالقوڭىر. قانداي ۇقساس، بايقوڭىر مەن بالقوڭىر. نە ويلاناتىنى بار، كەتتىك!» كەلىسىم بەردىم بە، بەرمەدىم بە، ەستە جوق. ەرتەڭىندە ەكەۋمىز جۇردەك پويىزدىڭ ەكى ادامدىق جۇمساق ورىندىعىنا جايعاستىق. راقات. ەكەۋدەن-ەكەۋمىز، ءتىرى ادامنان قىسىلىپ-قىمتىرىلمايسىڭ. جول بويىنداعى شاعىن بەكەتتىڭ تۇرعىندارى بىزگە قول بۇلعاپ، ءسات ساپار تىلەيدى. راقمەت ولارىنا. جولدىڭ ۇزاقتىعى سەبەپ بولدى ما، قادىرعالي ىشىم-جەمدى دە مولىنان قارپىپتى. «بوي جىلىتاتىندارى» دا جەتىپ-ارتىلادى. قۇشاقتاسامىز، سۇيىسەمىز. ءبىرىمىزدىڭ كەۋدەمىزگە ءبىرىمىز باسىمىزدى قويىپ، بولاشاعىمىزعا بارلاۋ جاسايمىز. شولاق كىسىدەي ءبىرىمىزدىڭ اۋزىمىزعا ءبىرىمىز قاسىقپەن تاماق سالامىز. مەن گيتارامەن ءان ايتامىن، تاپسىرىس بەرەتىن قادىرعالي. ال جۇردەك پويىز جۇرىسىنەن تانبايدى، ۇلى دالانىڭ اپشىسىن قۋىرىپ، جۇيرىك اتتاي العا جۇيتكيدى. كەيدە ۇلكەن قالالاردىڭ ۆوكزالىنا ءتۇسىپ، از-كەم تازا اۋامەن تىنىستايمىز. سونىڭ ءوزى ءبىراز ۋاقىتىمىزدى جەپ قويعانداي، نەمەسە ۇزاق جولدان ۇزدىگىپ جاڭا كەلىپ تابىسقانداي، ءسۇيىستى قايتا باستايمىز. ماسكەۋگە تۇسكەن بەتتە قايدا باراتىندىعىمىز جازۋلى حاتتاي بەلگىلى. ماسكەۋىڭىزدى بۇرىن-سوڭدى كىم كورىپتى، جول باستاۋشىم قادىرعالي. مەن مۇرىنى تەسىلگەن تايلاقتاي سونىڭ سوڭىنان ەرە بەرەمىن. مەنىڭ تاراپىمنان «تۇزەتۋ» ەنگىزىلمەيدى.
ۇيقىنىڭ دا كەستەسى كەلىسكەن. ەكى تاۋلىك قولدارى بوس، ىستەيتىن شارۋالارى جوق، ەكى پەندەڭىزگە ۋاقىت مولىنان جەتكىلىكتى-تىن. تەرەزەگە قاراپ تەلمىرۋ دە كىسىنى جالىقتىرادى بىلەم، سوسىن ەسىنەپ ۇيقىڭ كەلەدى. كەلەسى ءتۇنى عوي «اسپاننان قارا بۇلت ءتونىپ، نايزاعاي شاتىرلاعانى». قادىرعاليدى نە تۇلەن تۇرتكەنىن قايدام، «اششى سۋدان» دا ءبىراز سىلتەڭكىرەپ جىبەردى. بۇعان دەيىن تىرمىسىپ، «ۇياتىمدى» اناۋ-مىناۋ «كوممۋنيزم» ورناتىپ تاستايتىن قۇرعاق ۋادەلەرگە ايىرباستاماي، ايىرباستاماق تۇگىلى «سۋىق قول» قاي جاعىمنان كىرىپ كەتەدى دەپ، وزىمە-وزىم كۇش بەرىپ، مىقتى «قاراۋىل» قويىپ جاتقام. «قارۋلى كۇزەت» ەمەس، ارينە. مەنىكى قىز «ۇياتىنا» دەگەن شەكسىز ادالدىق. بۇل «جەتى جارعىنى» جەتى جاسىمىزدان باستاپ جاتتاپ وسكەنبىز. اسىعاتىن نە بار، ۇلگىرەدى عوي بارىنە. قادىرعاليدىڭ قۇتتى تابالدىرىعىنان دا كىرشىكسىز پاك كۇيىممەن اتتاعىم كەلەدى. ءساتىن سالسا وعان دا كوپ ۋاقىت قالعان جوق، وسى ماسكەۋ ساپارىنان امان-ەسەن ەلگە جەتسەك، تۇرمىسقا شىعۋ ماسەلەسىنە دە تۇپكىلىكتى نۇكتە قويامىز. قادىرعاليدىڭ وي-ماقساتى سوعان قاراي اۋىپ بارادى. مەيلى. بۇيىرىق سولاي بولسا، تاۋبە دەيمىن-داعى بارىنە. قىز بالانىڭ ماڭدايىنا و باستان باسقا شاڭىراقتىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتۋ تاعدىرى جازىلعان. مەنىكى دە ورىندى، ديپلوم قالتادا، ەندى ءبىر باسىم ەكەۋ بولسا اتا-انامنىڭ دا قۋانىشتارىندا شەك بولماس. تاۋەكەل.
قادىرعالي بايقايمىن ءبىرازعا دەيىن تاعى دا «ات شالدىردى»، وسى تويعانىمەن دەمالسا كانى. ۆاگوننىڭ تەربەلىس ىڭعايىمەن كوزىم ءىلىنىپ كەتكەن ەكەن، ۇستىمە تاۋ قۇلاپ كەتكەندەي تۇنشىعىپ قالا جازدادىم. «مىناۋ قايتەدى-ەي!» قارۋلى قولدار الدىمەن ءتوستارتقىشتى جۇلىپ الدى، اقجايمامەن قىمتانعان بولامىن، ءتىلىم جەتكەنشە قادىرعاليدىڭ كوزىن دە ءبىر نارسەگە جەتكىزۋگە تىرىسامىن: «مەنى ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىرما قادىرعالي، شىدا، بويىمداعى تازالىقتىڭ ءبارى سەنىكى. بۇعان دەيىن شىداپ كەلدىڭ عوي، ەكى-ۇش ايعا مۇرسات بەرسەڭشى». «سەنىڭ تازالىعىڭدى قالاي بىلەمىن، قازىرگى زاماندا ونىڭ قاجەتى شامالى. ەگەر مەندىك بولساڭ، بۇگىننەن باستاپ جۇبايلىق ومىرگە كوشەمىز». «شاڭىراقتى قادىرلەۋ دەگەن شە؟..» «ارحايكالىق ۇعىم-تۇسىنىكتەن قاشان ارىلاسىڭدار؟! سەندەر دە وسى...» ىشىمدىك ادامدى ازدىرادى دەگەن راس-اۋ، كۇنى كەشەگە دەيىن مەنىمەن مادەنيەتتى، ىزىلىپ سويلەسەتىن قادىرعاليدى وسى تۇستا مۇلدەم جوعالتىپ الدىم، تانىماي قالدىم. باسقا، بوتەن اداممەن ارپالىسىپ جاتقانداي كۇي كەشتىم. ابايسىزدا كوزىڭنەن جاس شىعىپ كەتسە، بىردەن ۇتىلاسىڭ. سوندىقتان «كۇزەتتى» كۇشەيتتىم. بۇل كۇرەستە مەن جەڭىسكە جەتۋگە ءتيىستىمىن، سەبەبى تازالىقتى قورعاۋ ءۇشىن قارسىلىق كورسەتتىم. ءيا، ءبىر دانىشپان ايتاتىنداي، ءومىردىڭ ءوزى كۇرەس. جىعىلساڭ مويىما، جىگەرلەن، قابىرعاڭدى قايتا تىكتە. دۇرىس-اق، ءبىراق بۇل كۇرەس ول كۇرەستەن الدەقايدا ماڭىزدى، الدەقايدا قۇندى.
جۇردەك پويىز جۇرىسىنەن جاڭىلمايدى. تەرشىگەن تەرەزەدەن اندا-ساندا اي سىعالايدى: «ۇلى جولدىڭ بويىندا ۇياتسىزدىققا بارماڭدار، بارماڭدار!» قانشا ىشتىگە ساناعانمەن، ەر ادامنىڭ كۇشى باسىم. مەنىڭ جالىنعان، جالبارىنعان، شىن نيەتىممەن ارمانسىز اقتارىلعان اقتىق سوزدەرىم ايدالادا قالدى. ول تۇپكى ماقساتىنا جەتىپ تىنباي قويمايتىن ءتارىزدى. اۋىر سالماق قابىرعامدى كۇتىرلەتىپ اكەتىپ بارادى. ۇزاققا سوزىلعان تەكەتىرەستەن سىلەم قاتتى، كىمنەن كومەك سۇرارىڭدى جانە بىلمەيسىڭ. ادامنىڭ ءبىتىم-بولمىسى قالاي وزگەرەدى-اي، ا؟! ءدال وسى اراعا دەيىن تازالىعى مەن اقتىعىن ساقتاعان ارمان «ايناسى» بىت-شىت سىندى، دالىرەك ايتقاندا دۇنيە قاراڭ قالدى. كەلەشەك كومەسكى تارتتى. كۇش-جىگەرىم تاۋسىلدى. بەرىلدىك. ءبىراق بۇل وپاسىزدىقتى ەشقاشان كەشىرە المايتىندىعىم انىق، ەرتەڭ عايىپتان تايىپ «باي بولىپ، باقشا مۇراتىمىزعا جەتكەندە» دە...
شارۋاسىن تىندىرىپ العان سوڭ، ول اقىرى مەنى كىنالاۋعا كوشتى: «تورعا تۇسكەن تورعايداي شىرىلداپ، ولەردەگى ءسوزىڭدى ايتۋىڭ جامان ەدى، پاكتىگىڭدى بايقاي المادىق». نە دەيىن، ءبىر نارسە ايتسام اقتالعان بولىپ شىعادى ەكەم. قىزىل قانعا بىلعانعان اق جايمانى اكەپ الدىنا تاستايمىن با. ودان قانداي ناتيجەگە قول جەتكىزبەكپىن. «ماستىقپەن اڭعارماعان شىعارسىڭ». نەتكەن جيىركەنىشتى ەدى. بۇل -- «مەنى قورلادى، ايۋاندىققا باردى، ارىمدى تاپتادى» دەپ سوتقا ارىز بەرگەننەن دە سوراقى ەدى. ودان ۇندەمەگەنىم مىڭ ارتىق. ەرتەڭگى شاي ۇستىندە دە ول كەشەگى «ءالاۋلايىن» قايتالادى. ايتىپ وتىرمىن عوي، دۇنيە شىنىمەن قاراڭ قالعانداي. كەلەسى ايالدامادان ءتۇسىپ قالىپ، ارتقا قايتسام با ەكەن، ا؟ ونى-مۇنىمدى جيناستىرا باستادىم. ول شىنىمەن ماستىقپەن جاسادى ما، الدە مەنى قورلاعىسى كەلدى مە، و جاعىن باعامداۋعا شاما قايدا. مەنىڭ ءبىر شەشىمگە تىرەلگەنىمدى بىلگەن سوڭ، ال كەلىپ جالىنسىن: «سەنىڭ اقىلىڭ بار ەدى عوي، بالقوڭىر، ىشىمدىك الجاستىردى تۋرا جولدان. اقىماقتىقپەن ارعى جاعىنا تەرەڭدەپ بارا المادىم. سەن مەنى مازاق ەتىپ، ۇنەمى ميىعىڭنان كۇلەتىن سەكىلدى ەلەستەدىڭ. «وسىنداي مۇمكىندىكتى تەككە جىبەرە مە ەكەن جىگىت دەگەن...» وسى پالەگە تۇتقىندالدىم دا قالدىم. بۇكىل بولمىسىمدى وسى ارام وي بيلەپ الدى. ال، ءجون-جوسىعىنا كوشكەندە بۇعان تۋلايتىن نە بار، ماعان تيەسىلى «نەسىبە» ەكەن، ونى بۇگىن جەيمىن بە، ەرتەڭ جەيمىن بە، ءبارىبىر ەمەس پە؟! ونىڭ... يەسى — مەن. ءبارى جوندەلەدى. ءبىز ويلاعانداي ءبارى دۇرىس بولادى».
ول جول بويى ءوستىپ اقتالۋمەن، جالىنىپ-جالبارىنۋمەن بولدى. مەن رايىمنان قايتتىم. قايتپاعاندا نە ىستەمەكپىن. ماسكەۋدە دە، قايتار جولدا دا «جۇبايلىق ءومىر» جالعاسىن تاپتى. ەلگە كەلگەن سوڭ بىر-ەكى ايدىڭ و جاق-بۇ جاعىندا ۇيلەنەمىز دەپ ۋادە بايلاستىق. ەكى-ۇش اي دەگەن كوزدى اشىپ-جۇمعانشا وتە شىعادى. وعان دەيىن مەن ديپلومىمدى قورعاپ ۇلگەرەمىن. ءسويتىپ ءبارىنىڭ ىڭعايى كەلەر. مەن بىلەتىن قادىرعالي جامان جىگىت ەمەس-تى. سول-اي، ايتقانىم ايتقان، ماعان جاساعان سو جولعى «يتتىگىن» ءومىر بويى ۇمىتپايمىن. ارا-تۇرا ەسىنە ءتۇسىرىپ، تاۋبەسىنە كەلتىرىپ وتىراتىن بولامىن. بويعا بالا بىتكەندە ايەل ورگانيزمى ءتۇبىرلى وزگەرىسكە ۇشىرايدى. «ومىرشەڭ بالا شارتاقتىڭ سىرتىندا پايدا بولادى» دەگەن ورىستىڭ ماقالى بار. اپىر-اي، ءا؟! تاماق باتىرمايدى، قۇسقىم كەلەدى، باسىم اينالادى. كوپ جۇرگەندى كوتەرە المايمىن. شارشاي بەرەمىن. جاسىرىنىپ بارىپ دارىگەرلەرگە كورىنگەم، ءدۇدامالىم راسقا شىقتى. جۇكتىمىن.
ەكى-ۇش ايدى قالاي وتكىزەمىن. ۋاقىت وتەر عوي، ۋاقىتتى ۇستاپ تۇرۋعا ەشكىمنىڭ قۇدىرەتى جەتپەيدى. تەك سول ۋاقىتى تۇسكىردىڭ وقشانتايىن ماعان قاراتىپ، وق اتاتىندىعى جامان دا. اي تۇگىل، كۇن تۇگىل، ساعاتتاردى ساناۋعا تۋرا كەلەر. نارەستەنىڭ جەتىلۋ پروسەسى سەنىڭ ديپلوم قورعاعانىڭا قاراپ تۇرمايدى. بىلايعىدا وتپەيتىن ۋاقىت ەندى جالىنا قول تيگىزبەيدى. ديپلوم العان كۇنى ول مەنى جاتاقحانادان «الىپ قاشاتىن» بولدى. «الىپ قاشۋ»— ءبىزدىڭ ەلدىڭ ۇيرەنشىكتى ءداستۇرى. بۇل مەن ءۇشىن قاجەت-اق، كۇنامدى جەڭىلدەتۋگە تاپتىرمايتىن ءتاسىل. رۇقساتسىز ۇزاتىلعان قىزداي «جىلاپ-سىقتايمىن، اتا-انامنىڭ الدىنان وتىڭدەر، كەشىرىم سۇراڭدار» دەپ «مىندەتسيمىن».
جاتاقحانادان «سان-سالتاناتىمەن» اتتاناتىن بولدىم، «قۇتتى ورنىما قوندىرۋ ءۇشىن» قاسىما ءبىر قۇربىم ىلەستى. جاستىق داۋرەنىم وتكەن جاتاقحانانى قيمايتىنداي ىقىلاس اڭعارتتىم، ءبىراق ارعى جاعىم بوس، داڭعىر-دۇڭگىر، كەۋەك، نە قايعىرمايمىن، نە جىلامايمىن. جۇرەگىم دە دۇرسىلدەمەيدى. وسىنىڭ ءبارى مەنىڭ ەركىمنەن تىس ءوتىپ جاتقان تىرلىكتەر ءتارىزدى. كەش باتا قادىرعالي كەلدى ءبىر دوسىن ەرىتىپ. قۇشاعىندا گۇل. اۋزىنان اراق ءيىسى شىعا ما قالاي، «مۇنداي قۋانىشتى ساتتەردە... ءيا، جورا-جولداستارىنا «جۋىپ» تا جىبەرگەن بولار. مەنىڭ ەسىل-دەرتىم كيەلى شاڭىراقتان وڭ اياعىممەن اتتاۋ. ءقازىر باسىما اق ورامال سالعىسى كەلەتىن جەڭگەلەرى مەنى كورىسىمەن تۇرا ۇمتىلار. وتقا ماي تامىزار. جان-جاقتاعى اعايىن-تۋىستارى جينالار. قالاي دەگەندە دە كەلىن ءتۇسىرۋ ۇلكەن وقيعا، ومىردە سيرەك كەزدەسەتىن ەلەۋلى وقيعا. اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلاتىن وسى تۇس.
جەڭىل ماشينە ارىق جيەگىندەگى تاقتاي شارتاعى بار جۇپىنىلاۋ ءۇيدىڭ جانىنا كەلىپ توقتادى. ەتەكتەرىنە شالىنىسىپ، شاشۋ الا جۇگىرگەندەردىڭ قاراسى كورىنە قويمادى. قادىرعالي ماعان كوپ اعايىندىمىز دەپ ايتقان-دى. الدە جۇمىسباستىلىقپەن جۇگىرىپ جۇرگەندە كەلىن كەلەتىندىگىن الدىن-الا ەسكەرتپەگەن دە شىعار. وعان وكپەلەيتىن تۇگى جوق، تەك ارتىنىڭ قايىرىن بەرگەي. ءبىزدىڭ جاقتا «كەلىن ءتۇسىرۋدىڭ» جازىلماعان زاڭدارى كوپ. قىزدىڭ اكە-شەشەسىنىڭ رۇقساتى كەلگەنشە، ابىر-سابىر باسىلعانشا ءبىر تانىسىنىڭ ۇيىنە ۋاقىتشا كىرگىزە سالادى. بىرەر كۇن سوندا ايالداپ، كەيىن بارسا دا تۇگى كەتپەيدى.
ءتۇس قايتا «توي جىرى» دۇرىلدەپ باستالدى دەيسىز كەلىپ. كەڭ بولمەگە داستارقان دا جايىلدى، جاساۋ-جابدىعىن دا ءۇيىپ تاستادى، ءتۇرلى-تۇستى قىلمويىنداردان كوز سۇرىنەدى. جاس جىگىتتەر مەن جاس كەلىنشەكتەر زىر جۇگىرىپ ءجۇر. جۇزدەرىنەن شاتتىق نۇرى شالقيدى. العاشقى وتىرىس ۇزاققا سوزىلدى. ءبارىنىڭ ايتاتىنى جاۋىر بولعان ءبىر تىلەك: «جاس جۇبايلار باقىتتى بولسىن، توي تويعا ۇلاسسىن، ال كانە، الىپ جىبەرەيىك!» «الىپ جىبەرەيىكتىڭ» اياعى ءتۇن جارىمىنا جالعاستى. وتىرىسقا جينالعانداردىڭ الدى قىلجيا باستاعان، بىر-ەكەۋى بارىلداپ ءان ايتقانداي ىڭعاي تانىتىپ ەدى، وزگەلەر ولاردى قۇپتامادى ءان اۋەلەمەدى. مەنى قايران قالدىرعانى، مىنالار كوپتى كورگەن، مادەني ورىنداردا ىسىلعان، ءسوزدىڭ جۇيەسىن تۇسىنەتىن زيالى قاۋىم وكىلدەرىنە ۇقسامايدى. وبلىستىق تەلەديداردىڭ قىزمەتكەرلەرى ءسىرا، بۇل «تويدى» ءبۇيتىپ باستاماسا كەرەك ەدى. ال مىنالار جۋىنباي-قىرىنباي، ءبىر نارسەدەن قۇر قالاتىن كىسىشە وسى جەرگە اسىعىپ-اپتىعىپ جەتكەن مالدى اۋىلدىڭ ىشكىش بوزىمدارىنا كوبىرەك كەلىڭكىرەيدى. بۇلاردى كەمسىتەيىن دەگەن كىم بار، تەك كوڭىلى قۇرىعىر بوگدە ويلارعا باسىن الىپ قاشا بەرەدى. كۇدىك كوكىرەكتە تابان تىرەپ جاتىپ الدى. قادىرعالي بىرەر مارتە كورىندى دە، سودان سوڭ زىم-عايىم جوعالدى.
توسەك سالىندى. سۋىق قابىرعاعا تاقالىپ جاتتىم. جاس جۇبايلارعا بولەك بولمە دايىندالعان ەكەن. «ءلاززات ءتۇنىن» ەستە قالاتىنداي قۇمارلىقپەن وتكىزسىن دەگەندەرى عوي. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا بولمەنىڭ توپساسى سىنعان تاقتاي ەسىگى سىقىرلاپ اشىلدى. قادىرعالي ەمەس، جۇرەگىم تاس توبەمنەن شىقتى. الدە ماستىقپەن اداسىپ جۇرگەن بىرەۋ مە. جوق، جانىما كەلىپ ىسىلداپ-پىسىلداپ شەشىندى، الاسا ۇستولگە قۇيرىعىن قويىپ شىلىم شەكتى. قاقىرىندى-تۇكىرىندى. قوزى قارىنى قوزعالعان سايىن بۇلك-بۇلك. «ءسىز كىمسىز، ۇستىمىزگە نەگە كىرەسىز؟» «مەن، مەن. سەنىڭ بايىڭمىن، شىراعىم، تۋلاما، ايقاي شىعارما، دەم الىپ جاتقان ەل-جۇرتتى دۇرلىكتىرمە! ەلدىڭ مازاسىن المايىق. بۇل اراق كىمگە وپا بەرگەن، ماستىقتىڭ اسەرىمەن قادىرعالي ءمان-جايدى تۇسىندىرمەگەن بولدى-اۋ ساعان. وقاسى جوق، مەن دە وسى وڭىردە ءتىرى جانعا جالتاقتاماي، جالىنباي ءوز نەسىبەسىن تەرىپ-جەپ جۇرگەن اعاڭمىن. جاعدايىم، تۇرمىس-تىرشىلىگىم ەشكىمنەن كەم ەمەس. مال دا بار، جان دا بار. ايەلىم وتكەن جىلى قىلتاماقتان قايتىس بولدى. جاتقان جەرى جۇماق بولعىر، كودي-سودي ءسوزى جوق، جاقسى ادام ەدى. ىشىمنەن دۇعا باعىشتاپ، وسى شارۋاعا كىرىسەردە ريزاشىلىعىن سۇرادىم. ولمەكتىڭ ارتىنان ولمەك قايدا، ەكەۋمىزدىڭ جاقسى تۇرمىس قۇرىپ كەتەتىندىگىمىزگە سەن، اينالايىن، سەنىممەن قارا! ال قادىرعالي — مەنىڭ تۋعان ناعاشىم، «جيەن، ءتىرى تۇرسام سەنى ءوز قولىممەن ۇيلەندىرەمىن» دەپ ءجۇر ەدى. بەرگەن سەرتىندە تۇردى. بۇدان ارتىق ەندى نە ىستەيدى ماعان. وركەنى ءوسسىن، مەن دە ونىڭ ءبىر قىزمەتىنە جارارمىن...»
كورپەنىڭ ءبىر شەتىن كوتەرىپ، جىپ-جىلى قويىنعا جىلانداي جىلجىپ كەلە جاتتى. سونداعى قۇدىرەتتى كۇشتىڭ نەدەن پايدا بولعاندىعىنا ءالى كۇنگە قايرانمىن. بەينە ءبىر جەر ءدۇمپۋى لاقتىرىپ جىبەرگەندەي اسەر ەتتى. ۇشىپ تۇرەگەلدىم. ول ۇستاپ قالماققا ۇمتىلدى. بار كۇشىمممەن كەۋدەدەن يتەرىپ قالعانىمدى بىلەمىن. اپ-اۋىر دەنەسىمەن جارعا سوعىلدى. سودان قولىما ىلىنگەن كيىمدى قولتىعىما قىسىپ، تىسقا اتىلدىم. جەتى قاراڭعى تۇندە قايدا بارامىن؟ قالادان شىعا بەرە لايساڭ جول باستالدى. داريانىڭ سول جاعالاۋىندا جامااعايىن ءبىر اپايىم تۇراتىندىعىن بىلەمىن. باعىتىم دۇرىس. ءبىراق مي باتپاق وكشەڭدى كەرى تارتىپ، ىلگەرى جۇرگىزبەيدى. جار جاعالاپ جۇگىرگەن سونداعى تارتقان اقىرەت ازابىمدى ءتىرى پەندەنىڭ باسىنا بەرمەسىن! كەۋدەمدە شىقپاعان جانىم بار، بالكىم الداعى كورەر جارىعىمنىڭ تۇگەسىلمەگەندىگى شىعار، ءولىپ بارىپ، اۋپىرىممەن ءتىرى قالدىم.
اپايىم «قايدان ءجۇرسىڭ، قۇلدىعىم-اۋ» دەپ جەتى قاراڭعى تۇندە قۇشاق جايا قارسى الدى. اعىل-تەگىل جىلادىم. ءارى باسىمدى سۇيەيتىن ءبىر ادامنىڭ كەزىككەنىنە قۋاندىم. تىڭدايتىن قۇلاق تابىلعان سوڭ ىشكى شەرىمدى ارمانسىز اقتاردىم. كۇزگە قاراي، ەشكىمگە كورىنبەي سول الىس اۋىلداعى باكەنە تامدا بوساندىم. تۇڭعىش ۇلىم دۇنيەگە كەلدى.
2. قالادا
ماسەلەنىڭ قايدا، قالاي بۇرىلىپ بارا جاتقاندىعىن سەزگەن بولارسىز. «بالاڭدى باعامىن، الاڭداما، ارتىڭا قارايلاما. ءومىر سەن ءۇشىن وسى بەينەتپەن تۇيىقتالىپ قالماس. باعىڭ اشىلسا مۇنىڭ ءبارى ءبىر-اق كۇندە ۇمىتىلادى». اپامنىڭ ءبۇيتىپ شەشىم شىعارۋى ماعان كورسەتىلگەن ۇلكەن كومەك ەدى. قالاعا بارعاندا مەنى قۇراق ۇشىپ كۇتىپ الاتىن كىم بار؟ بەتالدى لاعۋ، قاڭعىرۋ، بىرەۋلەرگە كىرىپتار بولۋ... ءسويتىپ بۇگىنگى كۇننىڭ دراماسىنا اينالعان جەزوكشەلىك دەيتىن «كاسىپتىڭ» جالىنان جارماسۋ. بىلۋىمشە مۇنىڭ توڭىرەگىندە دە داۋ-داماي كوپ. بىرەۋلەر قۇپتايدى، بىرەۋلەر قارسى. ەكى جاعىنا دا تورەلىك ايتۋىڭ قيىن. ولاردىكى دە دۇرىس، بۇلاردىكى دە دۇرىس. قۇپتايتىندار «كۇنكورىسىمىز» دەپ تالاي ارگۋمەنتتەردى اراعا تىقپالايدى: «ءبىزدىڭ دە جاقسى ءومىر سۇرگىمىز كەلەدى جۇرت قۇساپ..»
قارسىلارىنىڭ ۇندەرى وكتەم، تۇيەدەن تۇسكەندەي. (ولار وڭشەڭ «قوي ۇستىنە بوز تورعاي جۇمىرتقالاعان زاماننىڭ كەيىپكەرلەرى»، «مورالدىق قاعيدالاردان قارىس سۇيەم اتتاماعان، تاڭدايلارىنا بۇلبۇل ۇيا سالعان شەشەندەر»). جەكەلەي جۇزدەسسەڭ جۇندەي تۇتەدى، يت قوسىپ ايتاقتايدى. «ءلاپپاي، تاقسىر، كەلىسەمىز، سىزدەرمەن كەلىسپەگەندە... تەگىننەن-تەگىن ۇلەستىرەتىن اقىلدارىڭىزدان اينالايىن! ءوستىپ وركەنيەت كوشىن ورگە قاراي سۇيرەي بەرىڭىزدەر! الدارىڭىزدان جارىلقاسىن!».
ەكىنشى توپتاعىلار، ياعني مەنىڭ «ارىپتەستەرىم. (بۇل توپقا قالاي قوسىلعاندىعىمدى اڭگىمەلەسەم، ءسىز دە شارشايسىز. قىسقاشا تۇيىندەگەندە بىلاي: و-حو، ونىڭ «جاۋابىن» ءوزىڭىز دە بەس ساۋساقتاي ءبىلىپ تۇرسىز. جانە وعان اناۋ ايتقانداي كوپ ءبىلىمنىڭ دە قاجەتى شامالى. سانادا سايراپ تۇر بارلىعى ). اۋىلدان قالاعا قاڭعىپ كەلگەن قىز... بارار جەر، باسار تاۋى جوق... بىرەۋلەردىڭ ەمىس-ەمىس ادرەسىن بىلەدى. بارسا، ەسىكتە ىلعي قارا قۇلىپ. ىشتەن ءداۋ توبەتتىڭ ابالاعان داۋىسى ەستىلەدى. ۆوكزالعا تۇنەيدى. ۆوكزال توڭىرەگىندەگى جەڭىل-جەلپى جۇمىستارعا جالدانادى. ەدەن تازالايدى، بۋفەتتىڭ ىدىس-اياعىن جۋادى. ءسويتىپ جۇرگەندە بىرەۋلەر بۇعان جاناشىرلىق تانىتادى، قامقور بولعىسى كەلەدى. قول ۇشىن بەرەدى. ۆوكزال توڭىرەگىندەگى جىلى پاتەرىنە اكەپ قوندىرادى. تاعى دا تولىپ جۇرگەن ورىمدەي قىزدارمەن تانىستىرادى. بۇل ورتا كوڭىلدى. ىشىم-جەمنەن دە تارشىلىق كورمەيسىڭ. جۇتىنىپ تۇرعان جىگىتتەرمەن تانىساسىڭ. ولار سەنى كەيدە رەستورانعا، كەيدە ساۋناعا، كەيدە جاساۋ-جابدىعى كەلىسكەن جەكە پاتەرگە شاقىرادى... ارعى جاعىن نەسىنە ەجىكتەيسىز. ءبىلىپ تۇرسىز. داپ-دايىن سەناريي. بۇگىنگى كۇننىڭ ەرتەگىسى. جانە سان مارتە جازىلعان، سان مارتە تەلەحابار دا تۇسىرىلگەن، پوليسەيلەر سان مارتە رەيد تە ۇيىمداستىرعان. «جەڭىل ءجۇرىستى قۇربىلار» دەگەن ستاتيامەن تالايى تۇرمەگە دە توعىتىلعان. ەكى-ۇش كۇن تۇنەتەدى دە شىعارىپ جىبەرەدى. سەبەبى، تابان تىرەيتىن زاڭ تولىقتاي قاراستىرىلماعان. باياعى مۇراعا قالعان كوممۋنيستىك يدەيانىڭ سارقىنشاعى. ۇيات، ۇيالامىز، ۇلتتىق مەنتاليتەتىمىزگە ساي كەلمەيدى. ءبىراق... ولار «وڭباعاندار، ارسىزدار». دۇڭك، دۇڭك. بارعان سايىن داۋىس ۇدەي تۇسەدى. دۇڭك، دۇڭك... انە، ءبىرازدان سوڭ ەلەرگەن، جاۋشاپتىلاعان ەكپىن ءسال باسەڭسيدى. ءتىپتى جەزوكشەلەردى جەلتوقسانعا قاتىسقان قاراكوز قارىنداستارىمىزدى جۇك ماشينەسىنىڭ قورابىنا تيەپ، قالا سىرتىنا اپارىپ، ۇسكىرىك قارا سۋىققا قاراماي «توگىپ» تاستاعانى سەكىلدى ءسال دە بولسا «تىنىشتىق» ورنايدى. ال الگى قارعىس تاڭباسىن ارقالاپ جۇرگەندەر (ياكي بىزدەر) ونداي-ونداي دۇڭكىلدەگەن، شىڭكىلدەگەن داۋىستارعا پىسقىرىپ تا قارامايدى. «جۇمىستارىن» جالعاستىرا بەرەدى. كۇلەمىز-اۋ، وڭشەڭ پارادوكستەرگە تولى عوي ءبىزدىڭ قوعام. ءبىر جاقتى، ءبىر تۇسىنىك، ءبىر ۇعىم. كىم جامان «تۇنگى كوبەلەكتەر» جامان. ماسەلەنىڭ ەكىنشى جاعىنا اتتاپ باسپايدى. «ت.ك»-تەردى قاجەتسىنەتىن كىمدەر؟ سۇرانىس ازايسا، ءتىپتى عايىپتان بولماي قالسا «جەزوكشەلەر» قايدا بارادى. كىمدى ىزدەيدى، اسىلىپ ولە مە؟ شىركىن، سول سىلقىم جىگىتتەردى ۇستاپ الىپ، وتىنىڭ باسىندا، بالا-شاعاسىنىڭ كوزىنشە ار سوتىمەن سوتتاسا، جازالاسا... سول سوتقا ءسىز دە قاتىسساڭىز. ارينە، و جاعىن باقايشاعىنا دەيىن بۇتارلاپ ايتا الماسپىن. مەنىكى بەرگى جاعىنداعى تىلەۋقور كوڭىل. «ەگەر بىلاي بولسا قايتەر ەدى» دەيتىندەي سىرتتاي تون ءپىشۋ. شىندىعىندا كۇلكىڭىز كەلەدى. ءبىز كەلەشەگى كەرەمەت، كوپتەگەن مەملەكەتتەردى قاي جاعىنان بولماسىن باسىپ وزعان، ەكونوميكاسى قارىشتاپ دامىعان، «جۇمىسسىزدىقتى» باياعىدا-اق اۋىزدىقتاعان جانە حالقىنىڭ ءال-اۋقاتى، تۇرمىس-دارەجەسى بيىكتەردەن-بيىكتەرگە كوتەرىلىپ كەلە جاتقان، سان-سالالى ەل ەمەسپىز بە؟! كەشىرىڭىز، بۇل مەن باس اۋىرتاتىن «پروبلەماعا» جاتپايدى، ءتىپتى ماڭايلامايدى. ەندى ەلدىك ماسەلەلەرمەن «تۇنگى كوبەلەكتەر» اينالىساتىن بولعان با دەپ تەرىس اينالساڭىز دا، ءوزىڭىز ءبىلىڭىز. دەسەك تە ءبىز دە ون جىلدىق، بىلدەي جوعارى وقۋ ورنىن ءتامامداعان وسى قوعامنىڭ «بەلسەندى» مۇشەسىمىز عوي. الدە بۇعان كەلىسپەيسىز بە؟! ءوزىڭىز ءبىلىڭىز، ءجا، قويدىق، سىزدەر سەكىلدى زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن وڭەش جىرتىسىپ ايتىسقالى جاتقان كىم بار؟! ءبارىبىر جەڭىس سىزدەردىڭ جاعىندا. كەرەك دەسەڭىز، «تك»ءنى ادام قاتارىنا قوسقىسى كەلمەيتىندەر دە جىرتىلىپ ايىرىلادى. بۇل «كاسىپكە» ماجبۇرلىكتەن بارعانىمىزدى، ەرتەڭ قولىمىزعا بىرنارسە ىلىككەن سوڭ بۇل ماڭايعا جولامايتىندىعىمىزدى، ءبىزدىڭ دە جۇرت قاتاردى «باقىتتى» ءومىر سۇرگىمىز كەلەتىندىگىن، ءتىپتى جۇرەكتەرى رومانتيكالىق سەزىمدەرگە تولى پەندەلەر ەكەندىگىمىزدى سىزدەرگە قالاي دالەلدەيىك؟! ءبارىبىر تىڭدامايسىزدار. سەبەبى، «ت.ك»—ماڭدايعا جازىلعان قارعىس تاڭباسى.
مىنە، كوردىڭىز عوي (مەيلى، مىڭ جەردەن «ت.ك»ء-مىن) كەۋدەم بوس كەۋەك بولسا، وسىنداي ويلاردى اق قاعازعا تىزە الار ما ەم. ياعني، ءتۇبى ءبىزدىڭ قولدان دا بىردەمە كەلەتىندىگىنە سەنىڭىز! ءبارى ۋاقىتشا... ءبىزدىڭ تىلمەن ايتقاندا «كۇنكورىس قامى». ءسىزدىڭ كوكەيىڭىزدى دە قانداي پىكىر ءتۇرتىپ تۇرعاندىعىن جاقسى بىلەمىن: «بۇدان باسقا كۇنكورىس تۇگەسىلگەن بە؟» قايدان تۇگەسىلسىن. «ەسەكتىڭ ارتىن جۋساڭ دا، مال تاپ». بۇل جولداردىڭ دا اۆتورى بار. وۋ، مەن ۆوكزال ىشىندەگى بۋفەتتىڭ ىدىس-اياق جۋۋشىسى بولىپ، ءبىر جىلداي جۇمىس ىستەگەن جوقپىن با. بارىمدى سالدىم. ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن بەل جازبادىم. قايدا جۇمساسا سوعان جەگىلدىم. قاي قىلىعىمنىڭ جاقپاي قالعاندىعىن قايدام، (بۋفەت جەكەمەنشىك يەسىنىكى ەدى) كۇندە كەشكىلىك ءبىر كۇندىك تابىستى قولما-قول ساناپ الۋ ءۇشىن كەلەتىن جۋان اپايىمىزدىڭ ءبىر قاباعى اشىلمايدى. ۇرىسىپ كىرىپ، ۇرىسىپ شىعادى. سىن مەنىڭ ادرەسىمە كوبىرەك ايتىلادى. ءۇنىم شىقپايدى. كەيدە 180 گرادۋسقا بۇرىلىپ، باس اۋعان جاققا قاڭعىپ كەتكىم كەلەدى. شىنى ىدىستاردى تاس ەدەنگە ءبىر ۇرىپ، كەتىپ قالسام. قايدان تابادى؟ (كۇدەگە تۇسكەن ينە وڭايلىقپەن تابىلا ما؟) ازداپ ارىما تيەدى. «بۇل جۇمىس جاقپاسا تابانىڭدى جالتىرات! كۇن سايىن ەكى مىڭ تەڭگە، جاتار ورىن، تەگىن تاماق. بۇدان ارتىق نە ىستەيمىز ساعان؟!» ءبىر جاعىنان ونىكى دە دۇرىس. ەكى مىڭ سومدى قينالىسسىز ۇسىنادى. بۋفەتتىڭ قارا ماتامەن بۇركەلگەن ارعى قالتارىسىندا، ازىق-تۇلىك تاۋارلارى قويىلعان الاسا ساكىنىڭ جانىندا ۇيىقتايمىن. جينالمالى تەمىر كەرەۋەتتى كەيىن ءبىر بۇرىشقا قويا سالامىن. تاماقتان تارشىلىق جوق.
ءجون-اق. ادام-اۋ، مەن كەزىندە جاقسى-جاماندى كورگەن، ديكتور بولا جازداپ بولا الماي قالعان، اناۋ-مىناۋ ەمەس ماسكەۋدى ارالاعان، «اسپانعا اۋەلەتىپ ءان سالعان»، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اۋزى «اققا» ەرتە تيگەن «مارقاسقانىڭ» ناعىز ءوزى ەمەسپىن بە؟! نامىستى تاپتاتىپ ءتىرى جۇرگەننىڭ نەسى جاقسى؟! بۋفەتتەگى اسپازدار مەن ساتۋشىلار «قوجايىننىڭ» تۋىستارى. «جارىلقاۋشىلارىنىڭ» سۋىق قاباعىنان سوڭ ولار ماعان ءقايتىپ ءىش تارتا قويسىن. تىرناق استىنا كىر ىزدەيدى. كەمشىلىك اتاۋلىنى مەنىڭ موينىما جۇكتەيدى. بۇل قالاي جانە نەتكەن ادىلەتسىزدىك؟! (ءارى مەن ديپلومدى مامانمىن. ال مىنا «بوقمۇرىنداردىڭ» دەنى ديپلوم دەگەننىڭ نە ەكەندىگىن دە تۇسىنبەيتىن بولار). مەنى كۇڭ سەكىلدى جۇمساۋدان جۇزدەرى جانبايدى. ەكى بىلەگىمدى ءتۇرىنىپ الىپ، سىلپ-سىلپ ىدىس جۋىپ جاتامىن. ارينە، «ەرەجە» بويىنشا ىدىستاردى سالدىراتۋعا بولمايدى. ال مەن ادەيى سالدىراتامىن (ولاردىڭ جۇيكەلەرى دە تەمىردەن جاراتىلماعان). كىسىنى قورلاۋ قالاي ەكەن، «كەلىمدى-كەتىمدى كىسىلەردەن ۇيالساڭشى» دەپ ۇرتىن تولتىرىپ، كوزىن الارتىپ ءبىرى كەتەدى. ەكىنشىسى دە سونى قايتالايدى. مەن دە قاراجاياۋ ەمەسىن، ىشكى ەسەبىم تۇگەل. قۋىپ جىبەرسە دە كوشەدە قالمايمىن. بىر-ەكى ايعا جەتەتىن قاراجات قالتادا. قيتىعاتىن سەبەبىم، ىدىس جۋاتىن ماشينە ساتىپ الۋعا «قوجايىن» ءتىپتى نيەت تانىتپايدى. جەر سيپاپ وتىرعان جوق. تەك ويى: «بايىعان ۇستىنە بايىسام». كورشى بۋفەتتەگى ورىس كەمپىرىنىڭ تىرلىگى ماعان قاراعاندا اجەپتاۋىر. ىدىس جۋاتىن ماشينەسى سارت تا سۇرت جۇمىس ىستەيدى. جازاتايىم بىر-ەكى كۇن بۇزىلىپ قالسا دا، ۇستەمە اقىسىن تولەيدى. ارتىق پۇل قالتا تەسە مە. مەن سورلىنىڭ ەكى قولىم ءبىر بوسامايدى. ويپىر-اي، ادەيى تابالاعانداي ما، الدە ءبىزدىڭ قوعامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ الەۋەتى سولاي ما، بۇيىردەگى كىشكەنە تەلەديداردان قۇداي سالماسىن، قاراداي-قاراپ جۇرەك اينىتاتىن وڭشەڭ «گۇمپىلدەگەن» حابارلار بەرىلىپ جاتادى: «ءبىزدىڭ ءومىر ءسۇرۋ شكالامىز ەۋروپالىق ستاندارتقا جەتىپ قالدى». «تابيعي بايلىقتى يگەرۋ جونىنەن الەمدەگى وزىق وزىق ەلدەردىڭ ساناتىندامىز.» «ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ مولشەرى...»
وي-وي، ءسىز قايدا؟! سىزبەن ءسوز تالاستىرىپ ولە الماي ءجۇرمىز بە. جانە «ت.ك» باسىمىزبەن. دەسە دە، قۇدايشىلىعىن ايتىڭىزشى، بىزدەگى جان-جاقتان قۇلاق تۇندىرا گۇمپىلدەگەن ىلعي وتىرىك، ىلعي ماداق سوزدەر كىسىنى مەزى قىلماي ما؟ شىندىقتىڭ بەتىنە نەگە تۋرا قارامايمىز؟! مىنە، سەنسەڭىز، ديپلومدى مامان ىسىلداپ-پىسىلداپ تاعى كىمنەن عايبات ءسوز ەستىر ەكەم دەپ، جان-جاعىنا جالتاقتاي قاراپ، كىر-قوقىس جۋىپ جاتىر. نە ءۇشىن ينستيتۋت قابىرعاسىندا تورت-بەس جىل سالپاقتادىم؟ دۇڭك، دۇڭك. «ءبىز، ءبىز دەگەن كوسموس ءداۋىرىنىڭ ۇرپاعىمىز؟!..» ايتىڭىز عوي، تاعى ايتقىڭىز كەلە مە؟ ءبارى ەسىمدە. «ءوز باقىتىڭدى ءوزىڭ تاپ! ەلدىڭ بەلسەندى پاتريوتى بول، ارتىڭنان كەلە جاتقان ۇرپاق ساعان قاراپ بوي تۇزەسىن!».
سونىمەن سولاي، ءسىز جاقتىرماساڭىز قايتەيىن، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا سول «ورتانىڭ» بەلسەندى ءارى تابىسكەر، وتە ءونىمدى «تاۋارىنا» اينالىپ شىعا كەلدىم. بۇل — سىلپ-سىلپ ىدىس جۋۋدىڭ «وتپەلى ءداۋىرىن» مۇلدەم ۇمىتتىردى. كوڭىلدى، جان-جاعىڭ قىزىلدى-جاسىلدى كيىنگەن وڭشەڭ جۇزىكتىڭ كوزىنەن وتەتىن «ارىپتەس» قۇربىلارىڭ. ولاردىڭ دا مەن سەكىلدى «دۇرىس ءومىر سۇرگىلەرى كەلەتىندىگىن» جاقسى تۇسىنەمىن. بۇل توپقا اناۋ-مىناۋدىڭ وڭاي «ءشوبى» تۇسە بەرمەيتىندىگىن دە ەستەن شىعارماڭىز. الدىمەن جوعارعى «اكىمشىلىككە» «ەمتيحان» تاپسىراسىز. «ەمتيحاندى» ەكى-ۇش اپاي قابىلدايدى. ولاردىڭ ءبىرى — «ديسپەچەر»، ەكىنشىسى -- «ەسەپ كوميتەت»»، «ءۇشىنشىسى» — «قارجى پوليسياسى». ءتارتىپ تۇرمەدەگىدەي قاتال ءام جاۋاپتى. سەنىڭ ىشكى الەمىڭ، وي-ماقساتىڭ، قوعام جايلى تۇسىنىگىڭ... ولار «قوسىمشا سۇراقتارعا» جاتادى. نەگىزگى ساپالىق كورسەتكىش — سىرتقى ءپىشىنىڭ، ياكي سۇلۋلىعىڭ. اداممەن ءتىل تابىسۋىڭ. بىرەۋدى جاقسى كورەسىز بە، جامان كورەسىز بە، ەموسياعا بەرىلمەيسىز. كۇلىپ ءجۇرۋ، بارىنشا مادەنيەتتى، ىزەتتى بولۋ...ت.ب.
باستى مىندەتتەر: «ديسپەچەر» — كوماندير. «جۇمىس كەستەسىن» سول كىسى ازىرلەيدى. وعان قارسى كەلۋگە، نەمەسە «كەستەنىڭ مارشرۋتىن وزگەرتەيىن» دەپ «ءوتىنىش» ايتۋعا بولمايدى. جۇمساعان باعىتتان باس تارتپاۋعا، «تاپسىرمانى» ءمىنسىز ورىنداۋعا جانە «توتەنشە جاعداي» تۋىنداپ قالسا، دەرەۋ «ديسپەچەرگە» حابارلاۋعا مىندەتتىسىڭ. ءاربىر قيمىل «پروتوكولعا» تىركەلەدى. «ديسپەچەردىڭ» تولىق سەنىمىنەن شىققانشا باقىلاۋدا بولۋىڭ، جاسىرىن «جانسىزداردىڭ» نىساناسىنا اينالۋىڭ دا بەك مۇمكىن. «سىناقتاردان» قالاي وتكەندىگىڭ جونىندەگى «انىقتامانى» ءتىرى ادامعا سەزدىرمەيسىڭ. ونى ءوزىڭ جانە «جوعارىداعى» ءۇش ادام عانا بىلەدى. كيىم، وپا-دالاپ، بايلانىس، دارىگەرلىك كومەك، كۇندەلىكتى ءجۇرىس-تۇرىسقا ارنالعان قوسىمشا شىعىن «ديسپەچەردىڭ» رۇحساتىمەن عانا شەشىلەدى. «ەسەپ كوميتەتى»، «قارجى پوليسياسى» سەكىلدى «ۇيىمداردىڭ» قانداي شارۋالارمەن اينالىساتىندىعى، ساعان پايداسى تيە مە، تيمەي مە... بۇل سۇراقتار جاۋاپسىز كۇيىندە قالا بەرەدى.
«مارشرۋتتار» مىنا كورسەتكىشتەرگە قاراپ بەلگىلەنەدى، ءبىر جاعىنان مۇنى «كليەنتتەردى قابىلداۋ ەرەجەسى» دەسە دە جاراسادى. «بيۋدجەت» وسى ىڭعايدا بولىنەدى جانە قاتاڭ تالاپ ەتىلەدى. «تابىستى» جاسىرساڭ، نە وتىرىك ايتساڭ — جازاعا كەسىلەسىز، ەگەر «جوعارعى جاق» ىمىراسىز «شەشىم» شىعارسا قاڭعىپ كوشەدە قالۋىڭ دا عاجاپ ەمەس... نەگە كۇلەسىز، كۇلەتىن تۇگى جوق، كەرىسىنشە جيناقى ءارى تازا جۇرۋگە يتەرمەلەيتىن «ستيمۋل». ەگەر «تاپسىرمانى» تاپ-تۇيناقتاي ورىنداپ، بىرەۋدەن ءسوز ەستىمەي، ءتىپتى «تاپسىرىس بەرۋشىلەرىڭ» كوبەيە تۇسسە ەرەكشە قۇرمەتكە بولەنەسىز. جالاقىڭا «ۇستەمە» قوسىلادى. نەمەسە كەزەكسىز «ەڭبەك دەمالىسىنا» شىعاسىز. قالانىڭ مادەني ورىندارىن ارالاۋعا، كوڭىلدەرى تۇسسە، وزگە وڭىرلەردە تۇراتىن جاقىن-جۋىقتارىڭا بارىپ كەلۋگە دە «جولداما» بەرىلەدى. ءبىراق مۇنىڭ ءبارى «ديسپەچەردىڭ» «ناستراەنيەسىنە» بايلانىستى.
«كليەنتتەرگە» قاتىستى «شكالا» مىناداي:
«شاي-پۇل» — بۇلار وتقا تۇسكەن كوبەلەك ءتارىزدى. كوزدەرى الاقتاپ، كەز كەلگەن تىسىردان تۇرا قاشاتىنداي ۇرەيلەنەدى. سەنىمەن دە جوندەپ تانىسپايدى. ءاتى-جونىن جاسىرىپ، الدەبىر ەسىمدەردى اتاي سالادى. وكىنىشكە وراي، ول قۋلىقتارى دا ۇزاققا بارمايدى. «سوتكاسى» قاپىدا قوڭىراۋ شالسا تاماعىنا تاس تۇرىپ قالعانداي تۇتىعىپ، الەك-شالەگى شىعادى. (ايەلى ەكەندىگى بىردەن بەلگىلى). سوسىن دەرەۋ «شارۋاعا» كوشەدى... ونىڭ دا شىرايىن شىعارمايدى، شالا-پۇلا. «اپام دا اڭ-تاڭ، مەن دە اڭ-تاڭ». ىشقىرىن كوتەرىپ جاتىپ، «مەنى تانىمايسىڭ، مەن جايىندا ءتىرى جانعا ءتىس جارمايسىڭ» دەپ ولگەنشە جالىنادى. (ونىڭ ەندى بىزگە قاجەتى قانشا، اتامنان ارمان). تيىن-تەبەنى دە اۋىز جارىمايدى. «ديسپەچەر» ايتقان سوڭ امال نە، كونەسىڭ بارىنە. اياق كيىمىن شالا كيىپ، بىرەۋ ۇستاپ الاتىنداي، باسقىشپەن تومەن جۇگىرىپ بارا جاتادى. سول تيىن-تەبەنىن بالا-شاعاسىنىڭ كەرەگىنە جاراتىپ، ارتىن قىسىپ تىنىش جۇرسە قايتەر ەدى...
«قازى-قارتا». بۇلار قالاعا الىس ايماقتاردان كەلگەندەر. ءتۇرلى جينالىستارعا، فورۋمدارعا قاتىسادى. كوپشىلىگى شەكتەن تىس ەتجەڭدى. ءجۇرىس-تۇرىستارىنان جەر ويىلادى. قازى-قارتا، اراق-شاراپ ارقالاپ اكەلەدى. قىزمەتتەرى — ۇلكەن دوكەيلەردى قوناق ەتۋ. ءسويتىپ، نەگىزگى ماسەلەلەرىن قوناق ۇيدە شەشىپ الۋعا تىرىسادى. (بۇيىرعان نەسىبە دەگەندى قويساڭشى). ءبىز تۋرالى: ازداپ كوڭىل كوتەرۋ، «جىل بويى قارا شاڭعا كومىلىپ جۇمىس ىستەيمىز، ەپتەپ دەم الايىق» دەيتىن توسىن ويلار اياق استىنان «كۇن تارتىبىنە» ەنە كەتەدى. جانە جىلدام شەشىلەدى. سەبەبى، ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ، قوناق ۇيگە شاقىرعان دوكەيلەرىنىڭ قولدارى بوساماي قالادى. ولاردى دا ودان جوعارى تۇرعان شەنەۋنىكتەر باسقا ماقساتتارعا جۇمسايدى. وندايدا ءبىزدىڭ «ديسپەچەردىڭ» ەكى-ۇش قالتا تەلەفونى قولدى-اياققا تۇرماي بەزەك قاعادى. ءساتى تۇسكەندە ول كىسى دە ءوزىن كورسەتىپ قالۋدى ەستەن شىعارمايدى. «قىزمەتشىلەرىن» «كونكۋرستىق» نەگىزدە تاڭداپ الادى. (سونداي «كونكۋرستاردان» مەنىڭ دە ءۇش-تورت مارتە كەزەكسىز ءوتىپ كەتكەنىم بار. مۇنداي پىسىقتىقتى ارينە، وزگە «ارىپتەستەرىڭ» ۇناتپايدى. سالەمدەسۋلەرى سالقىندايدى. «قارا تورىنىڭ ادەمىسى-اۋ، ءۇستىمىزدى باسا-كوكتەپ قايدا باراسىڭ؟!..»)
ءبىر عاجابى، الگى جايساڭدار بىر-ەكى رومكىدەن سوڭ «جانىم، كۇنىم، قۇلدىعىم» دەپ استى-ۇستىڭە تۇسەدى. تاماعىڭنان يىسكەيدى. شاشىڭنان سيپايدى. قورباڭداپ ادرەسىن جازىپ بەرەدى. «جولىڭ تۇسسە حابارلاس! قاتىسىپ تۇرايىق، كەلەسى كەلگەندە بىردەن ءسىزدى تاۋىپ الاتىن بولايىن. مەنەن جاماندىق كورمەيسىز!» قىزدى-قىزدىمەن ۇلكەن ءبىر مەكەمەدە باستىق بوپ ىستەيتىندىگىن دە ايتىپ كەپ جىبەرەدى. مۇندايلارمەن ۋاقىت وتكىزۋ زيانسىز، كوڭىلدەن شىقساڭىز «ستاۆكاسىن» دا ۇستەمەلەيدى. «شاي-پۇلدار» سەكىلدى تيىن سانامايدى. تاكسيمەن پاتەرىڭە دەيىن جەتكىزىپ سالادى. شارشامايسىڭ...
«تىڭ يگەرۋشىلەر» — «كوڭىل كوتەرۋ» وينىنا ەندى-ەندى تۇياق ىلىكتىرگەندەر. كوپشىلىگى ستۋدەنتتەر، نە كوللەدجدىڭ وقۋشىلارى. جالعىز-جارىم جۇرمەيدى. شەتتەرىنەن قۋ. وزدەرىنە ىڭعايلى ساتتە عانا «ءىن قازادى». جالپى دۇرمەككە قوسىلۋعا قالتالارى كوتەرمەيدى. وتىز كۇن ورازادا، ناۋرىز مەرەكەسىندە ءبىزدىڭ «قىزمەتتىڭ» ىستىق تەمپەراتۋراسى ءسال-پال تومەندەيدى. مىنە، وسىنداي «ابىرجىدا» الگىلەر ارلى-بەرلى مويىندارىن سوزادى. ارقا قىسى بەلگىلى، كەيبىرەۋى الىستاعى اۋىلدارىنا جەتە المايدى. (ونىڭ بىزگە قاجەتى قانشا؟) «تىڭ يگەرۋشىلەرمەن» «جۇمىس» ىستەۋ قىزىق ءارى وڭاي... سان ءتۇرلى كينولاردان كورگەندەرىن ىستەيدى عوي سورلىلار. جەكە بولمەگە قاراي يتەرمەلەيدى. ماقۇل. قۇشاقتايدى، ءتوسىمىزدى ايمالايدى... ەندى شەشىنە بەرگەندە... قويانشىعى ۇستاعانداي، قاباعى كىرجىڭدەپ تەرىس اينالادى. تۇسىنەسىڭ، امال قايسى...
«تىراپكى» (ترياپكا). بۇلارمەن بىرەر ساعات بىرگە بولۋ ازاپ. ءبىر ستاقان ۆينو ىشسە ىشىندەگىسىنىڭ ءبارىن اقتارىپ، اقىرىندا جىلايدى. جىلاعاندا دا ەتەكتەرى جاسقا تولادى. ايەلىنىڭ، بالا-شاعاسىنىڭ تاستاپ كەتكەندىگىن ايتىپ، زار ەڭىرەيدى. جالىعاسىڭ، ەندى ءبىر قاراساڭ كەرەۋەتتىڭ باس جاعىنا يەگىن ارتىپ، قاننەن-قاپەرسىز ۇيىقتاپ جاتادى. سەن دە دالاعا اتىلاسىڭ...
«شپيوندار». ەڭ قيىنى وسىلار. نە ويلاپ وتىرعاندىعىن سەزدىرمەيدى. سىزدانىپ، ءىشىن الدىرمايدى. سەنىڭ الدىڭدا دا ەلپەكتەمەيدى. ماڭعاز. «سەنى ساتىپ العانمىن» دەگەندەي وكتەم سويلەيدى. اناۋ-مىناۋىنا كونبەي قويساڭ، جاقتان تارتىپ جىبەرۋدەن دە تارتىنبايدى. ناعىز جاۋىزدار! دورەكى. جۇرەك جىلىتارلىق جىلى سوزدەرىن دە بۇلدايدى. ساق. «ەرتەڭ مەنەن قىزمەت سۇراپ جۇرە مە، جۇمىسقا ورنالاسۋىما جاردەمدەس دەي مە» دەپ وقتاۋ جۇتقانداي سازارادى. جاقسى جاعى: تازا، ۇستەرىنەن قىمبات ءيىسسۋ اڭقيدى. قىمبات پاتەرلەردەن دە اقشا ايامايدى. نە ساۋناعا شاقىرادى. ىشىمدىككە قينامايدى. ىشسەڭ دە، ىشپەسەڭ دە ءوزىڭ ءبىل. سەنىڭ ءاتى-جونىڭ، قايدان كەلگەندىگىڭ، جاسىڭ، بالاڭ بار ما-جوق پا، بۇرىن تۇرمىسقا شىقتىڭ با، شىقپادىڭ با؟! — ولار تۋرالى اۋىز اۋىرتپايدى. بۇلاردى ماقتاي بەرۋ دە ورىنسىز. «يتتەرىنە» تاپ كەلسەڭ، تەمىر تورعا تۇسكەندەي ايانىشتى حال كەشەسىڭ. ۋاقىتپەن ساناسپايدى. ماس كۇيىندە قورلىقتىڭ كوكەسىن كورسەتەدى. (ونىڭ ءبارىن جىكتەپ ايتۋعا ءبىزدىڭ دە ءجۇزىمىز شىدامايدى. ونداي دا ءوزىمىزدىڭ «جەدەل جاردەم» كومەگىنە جۇگىنەسىڭ. «ديسپەچەرگە» شۇعىل حابار جەتكىزەسىڭ. «جەكپە-جەكتىڭ» ايلا-تاسىلدەرىن جەتىك بىلەتىن بويجەتكەندەر بىزدە دە بار، مىناۋ دەگەن جىگىتتەرىڭە ءال بەرمەيدى. وڭ كەلگەنىن -- وڭ، سول كەلگەنىن -- سول، ۇرىپ جىعادى).
...بۇدان ەكى جىل بۇرىن قارا سۋىق كۇز ايىندا سول «شپيونداردىڭ» قولدارىنا ءتۇسىپ قالعانىم بار. «ازاپ لاگەرىنەن» ءبىر مىسقال كەمدىگى جوق-تى. شاقىرۋ ءۇش قۇربىما قاتار ءتۇستى. ءبىر كوشەنىڭ قيىلىسىنان جەڭىل ماشينەمەن الىپ كەتتى. «قايدا بارامىز؟» «ءقازىر كورەسىڭدەر» دەيدى جۇرگىزۋشى جانىنداعى جىلماڭداعان جۇقالتاڭ جىگىت. قىزىل كىرپىشتەن سالىنعان قالا ورتالىعىنداعى ەكى قاباتتى كوتتەدجدىڭ ەلەكتر قۋاتىمەن اشىلىپ-جابىلاتىن قاقپاسى ءبىزدى بىردەن «جۇتىپ» قويدى. اۋلا شاعىن. داستارحان سىرتتا جايۋلى. بەلدەرىنە الجاپقىش بايلاعان ەكى جىگىت كاۋاپ ءپىسىرىپ، زىر قاعادى. قارسى الۋ جامان ەمەس ازىرگە. ءبىز اۋىزعى بولمەدەگى ديۆانعا جايعاستىق. جاقىن ماڭنان جەڭىل اۋەننىڭ ىرعاعى ەستىلەدى. «تاڭعى ەلەستى» قۇلاعىم شالىپ قالدى. وسى ءاندى بالا كۇنىمنەن ۇناتامىن.
«تۇرىڭدار! ءالعا-ۇش، ءارتقا-تورت قادام اتتاڭدار!» ويباي-اۋ، مۇنىڭ نەسى قۇپيا، تالاي كورگەن قۇقاي. «كۇيەۋلەرىمىز» ءبىر تەسىكتەن سىعالاپ، «قالىڭدىق تاڭداۋ» اكسياسىن وتكىزىپ جاتقان بولار. مەيلى، تاڭداۋ سولاردىڭ جاعىندا، بىزگە ءبارىبىر. ەكى قۇربىمدى جاستارى بىزبەن شامالاس ەكى جىگىت كەلدى دە قولتىقتاپ، سىرتقا شىعارىپ اكەتتى. بيلەپ جۇرگەن سەكىلدى. مەنىڭ «جىگىتىم» سىلقىم بىرەۋ مە كىم ءبىلسىن، جۋىق ارادا كورىنە قويمادى. قورقىنىش، تانىمايتىن ورتا، ءبىر پالەگە كەزىگىپ قالمايمىن با دەيتىن سەزىمدەر ءبىزدى «اينالدىرا» بەرمەيدى كوپ. جوق، ولاي ەمەس! تاۋبە! بوي-سويى كەلىسكەن، قىسقا شاشىن ءبىر جاعىنا جىعا تاراعان، ادەمىلەپ قىرىنعان، يىعىنا سۋ جاڭا مولدىردەي قارا كوستيۋم ىلگەن «جاس مىرزا» جاساندىلاۋ جىميىپ كەلدى دە قولىمنان الدى. نە ايتارى بار، مەنىڭ جارىم بولسىن-اق دەيتىن جىگىتتىڭ سۇلتانى. (جامان ويدىڭ الدىمەن القىمدايتىندىعىنا نە بەرەرسىڭ. ايەلى، بالاسى بار عوي، بۇل جولعا نە يتەرمەلەدى؟ الدە ءبىزدىڭ «ديسپەچەردىڭ» قۇرىعىنا بايقاماي ءتۇسىپ قالدى ما. سوعان قاراعاندا ءبىزدىڭ دە اناۋ-مىناۋ «ارزان تاۋار» بولماعانىمىز عوي!)
قاتارلاسىپ سىرتقا شىققاندا اۋلا ىشىندەگىلەر «براۆوسىن» الدەنەشە قايتالاپ، ءداپ ءبىر ءپرينستى جۇبايىمەن كۇتىپ العانداي، قول شاپالاقتاپ تۇرىپ قارسى الدى. نەنىڭ قۇرمەتى؟ وتىرىك جىميعان بولدىم. بايقايمىن، ەكى قۇربىم مەنىڭ «باقىتىمدى» «كورە الماعاندىقتارىن» ءبارىبىر جاسىرا المادى. ءبىرىنىڭ-بىرى ءبۇيىرىن ءتۇرتتى. (ەرتەڭ ۇيگە بارعان سوڭ، مۇنىڭ سوڭى جاقسىلىقپەن بىتپەيدى. مەنى اتارعا وق تابا الماي جۇرگەندەر جەتەرلىك. جولىم بولعىش، «ادەمىلىگىم» ۇنەمى العا سۇيرەيدى. كەدەرگىلەردىڭ بارىنەن قينالماي ءوتىپ كەتەمىن. ءوتىپ كەتەمىن دە، ەڭ سۇلۋ جىگىت الدىمەن ماعان بۇيىرادى. مۇنداي «ادىلەتسىزدىك» كەشىرىلە مە؟! سىرتىمنان بىرەۋلەردىڭ اڭدىپ جۇرمەسىنە كىم كەپىل. وزگەلەردىڭ الدىن وراپ كەتۋىم بۇل ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس. جەتەر!)
سۇيتسەك، بۇگىن «سۇلتانىمنىڭ» «تۋعان كۇنى» ەكەن. وتىز بەسكە شىعىپتى. سىيلىقتار ءۇستول ۇستىندە ءۇيىلىپ جاتىر. اۋقاتتى ورتا، ايتقىزباي-اق بەلگىلى بولىپ قالدى. مۇندايدا نە ىستەۋ كەرەك؟! «ديسپەچەر» ءالسىن-الى قۇلاعىڭا سىبىرلاعانداي: «ايانبا، بارىڭدى سال، قولعا تۇسە بەرمەيتىن كليەنتتەر!» بارىمدى سالعاندا، جۇرتتىڭ كوزىنشە موينىنا اسىلا كەتىپ، بەتىنەن ءسۇيىپ السام، «جەڭىلتەك، ۇشقالاق» تىزىمىنە جازىلامىن. ۇستامدى بولعان مىڭ ارتىق. ءوزى يشارا جاساسا، ءبىزدىڭ «قۇرمەت» دايىن عوي.
توڭىرەگىندەگىلەردىڭ وعان سىيلاعان باستى سىيلىعى — مەن. ءتىرى، جانى بار. ىڭعايعا كونەدى. ويىن ماشينەسىن جۇرگىزەتىندەي «باتارەيانى» قاجەت ەتپەيدى. بارىنەن بۇرىن ءلاززاتقا بولەيدى، كايف الاسىڭ. كايف! وسى ءسوزدىڭ ءمان-ماعىناسىن تۇسىنەتىندەر دە، تۇسىنبەيتىندەر دە دالاعا لاعا بەرەدى. «بۇدان باسقا كايف الاتىن دۇنيە قۇرىپ قالدى ما؟» ىشتىك، بيلەدىك. جىگىتتەر ونەرلەرىن كورسەتتى. بىرەۋى ءۇستول ۇستىندەگى اراق تولى ستاقاندى قولىن تىرەمەستەن، تىزەسىن بۇكپەستەن تىسىمەن تىستەپ، كەڭىردەگىنە ءبىر-اق قىلعىتتى. ەكىنشىسى اۋزىنا سۇق ساۋساعىن تىعىپ ىسقىردى. مەن گيتارامەن ءان شىرقادىم. كەيىن وسى «ونەرىمدى» بەكەر كورسەتتىم-اۋ دەپ وكىندىم. ويتكەنى، ماعان قولقا سالۋشىلاردىڭ قاتارى تىم كوبەيىپ كەتتى. ونىڭ بەر جاعىندا «كۇيەۋىم» دە جايلاپ كەلىپ، قۇلاعىما سىبىرلادى. (ونىڭ اتىن سۇراعانىم جوق-تى، سۇراعانمەن ايتا ما؟) ايتپايدى، سەبەبى، مىنا اۋلانىڭ ءىشىن شىلعي وتىرىك ەلەسى كەزىپ ءجۇر. بىرەۋ-بىرەۋمەن وتىرىك «سىرلاسادى»، وتىرىك «مۇڭداسادى» ءتىپتى وتىرىك سۇيىسەدى. وتىرىك، ءبارى وتىرىك!.. «مىنا شۋىلداقتارعا سەزدىرمەي، ەكەۋمىز وڭاشا قالعاندا ءان سالعانىڭدا عوي!.. داۋىسىڭىز كەرەمەت! وكىنىشتىسى، دىلگار دۇنيەنىڭ قۇنىن ءتۇسىرىپ الدىڭىز». دىلگار دۇنيە... ەسىمە قادىرعاليدىڭ ماسكەۋگە بارا جاتقان جولداعى وپاسىز قىلىعى تۇسەدى: «پاكتىگىڭنەن ايىرىلىپ قالىپسىڭ عوي». ونىڭ جانىندا بۇل نە ءتايىرى!
شەتەلدىك شامپان بۋىن-بۋىندى بالبىراتىپ بارادى. قولقالاۋسىز ءوزىم ىشەمىن. ىشكىم كەلدى. ونىڭ دا ءبىر سيقىرى بار بىلەم، ىشكەن سايىن جالعاسىن تىلەيدى. بىرىنەن سوڭ ءبىرىن. دەنە قىزدىراتىن ءبيدىڭ دە ءتۇبىن تۇسىردىك. دۇركىرەگەن توستا نە ايتىلمادى دەيسىز، ءبىز ءداپ ءبىر جاستىق شاعىن بىرگە وتكىزگەن «ەجەلگى دوستارعا» اينالدىق تا شىقتىق.
كوتتەدجدىڭ جوعارعى قاباتى بارىمىزگە جەتكىلىكتى ەدى. جەكە-جەكە بولمە. وزىمىزگە تيەسىلى بولمەگە دە ەكى-ۇش مارتە «كىرىپ-شىقتىق». «تۋعان كۇن يەسىنىڭ» ينتيمدىك قاتىناسقا دەگەن قۇلشىنىسى مىقتى. تەرلەتەدى. تاجىريبەسى مول. «تىڭ يگەرۋشىلەردىڭ» تىرلىگى مۇنىڭ قاسىندا ادىرە قالسىن! كەش باتقانىن بىلەمىن، قاراڭعى تۇسكەنى دە ەمىس-ەمىس ەسىمدە.
...بىردە ەكى-ۇش جىگىتپەن ۇلكەن قالانى قاق ءبولىپ وتەتىن وزەن جاعاسىندا جۇرگەندىگىمدى اڭعاردىم. تازا اۋادا سەرۋەندەۋ ءۇشىن، نە باس جازۋ ءۇشىن كەلدىك پە؟ ءجا، سولاي-اق بولسىن، ال جانىمداعى «ارىپتەستەرىم» قايدا ءجۇر؟ ەكى كەشتىڭ اراسىندا قايدا جوعالىپ كەتكەن؟ مىنا بوزىمدار كۇش كورسەتىپ، مازالارىن العان سوڭ «جەدەل جاردەم» شاقىرتتى ما؟! ەندەشە مەنى نەگە تاستاپ كەتكەن؟ اپىر-اي، ءا؟! قىزعانىشتىڭ قىزىل ءيتى سۋماڭداپ، اراعا كيلىكپەسە نە قىلسىن. ءۇش جىگىتتىڭ كوڭىلىن قالاي «تابار» ەكەن دەپ، مەنى جاۋ قولىنا ادەيى تاستاپ كەتكەننەن ساۋ ما؟ بىلەم عوي، ولاردىڭ مەنەن الا الماي جۇرگەن «وشتەرى» بار. «جولى بولعىش بيكەشتى ۇلكەن «سىناققا» سالىپ، مىقتىلىعىن بايقايىق!»
وزەننىڭ وڭ جاعالاۋىنا كىرپىش تاستار توسەلگەن. باس سۇققىلاپ اكەتىپ بارادى. ءوزىم ءىشتىڭ بە، الدە مىنالار قيناپ ىشكىزدى مە؟ ەشنارسە ەسىمدە جوق. ولار ءبىر ورىندىقتا، مەن ەكىنشى ورىندىقتا بۇك ءتۇسىپ، ءبۇرىسىپ جاتىرمىن. جۇرەگىم اينىدى. ىشىمدەگىنىڭ ءبىرازىن «تاستاعان» سوڭ، ەڭكەيىپ وزەن سۋىمەن بەتى-قولىمدى جۋدىم. بولار-بولماس ءال جيدىم بىلەم. قيسايىپ جاتقاندى جاقسى كورەمىن. «جەدەل جاردەم» شاقىرتسام وڭدى بولار ما ەدى. ءبىراق قاي ماڭعا تاپ بولعانىمدى ءداپ باسىپ ايتا المايمىن.
—اراق تاۋسىلدى، — دەدى بىرەۋى. — ەندى نە ىستەيمىز؟ اقشا دا تۇگەسىلدى.
سونىڭ ارتىنشا ولار الدەنەگە داۋلاسىپ، كەلىسە الماي قالدى. «مىنانى ساتايىق» — ەكىنشىسى مەنى نۇسقادى. بەتالدى تۇرا قاشقىم كەلدى. وزەنگە باتىپ ولسەم دە. ءبىراق بۋىن-بۋىنىم بوساپ، اياعىمدى ىلگەرى باسقىزبايدى. ماعان نە كورىنگەن؟ بۇرىن-سوڭدى مۇنداي كۇيگە كەزىكپەگەم-دى. ساتىپ جىبەرەتىن مەن بازارداعى مال ما ەكەم؟!...
جانىمىزدان ۇزىن بويلى، سپورتتىق فورمادا كيىنگەن ۇلكەن كىسى داعدىلى جۇرىسىمەن ءوتىپ بارا جاتقان-دى. «اقساقال، — دەدى ءبىزدىڭ توپتىڭ بەلسەندىسى، — ءسىز دە جاس بولدىڭىز عوي. باسىمىز سىنىپ بارادى، جاردەمدەسىڭىز!» «قالاي، ءقايتىپ؟» «ءبىر جارتىلىققا جەتەتىن اقشا بەرسەڭىز، ارتىق سۇرامايمىز!» «ارتىعى تۇگىل، اقشام بولسا دا بەرمەس ەم. جۇرت دەم الاتىن ورىندى ات قورعا اينالدىرىپ جىبەرىپسىڭدەر! مىنا قوقىستارىڭدى كىم جينايدى؟ الدە پوليسياعا حابارلاپ، قاماتىپ جىبەرەيىن بە؟!» «ونىڭىزدان تۇك شىقپايدى. قاماتساڭىز، قاماتىڭىز. ال ءقازىر قۇداي ءۇشىن ءبىر جارتىلىققا جەتەتىن بىرنارسە تاۋىپ بەرىڭىز! تەگىن ەمەس. ءبىر جارتىلىققا مىنا قىزدى باسى ءبۇتىن ايىرباستايمىز. بايقايمىز، ءسىز دە ءالى تۇعىردان تايماعان سەكىلدىسىز. سەكستىڭ ءتۇبىن ءتۇسىرىڭىز تاڭ اتقانشا...»
ءبىر قاراسام، ساتىر-سۇتىر توبەلەس قىزىپ بەرىپتى. سپورت فورماسىنداعى اعاي ىشپەگەن عوي، ونىڭ ۇستىنە قارۋلى. جان-جاعىنان جاعاسىنا جارماسپاق بولعانداردى ءبىر-بىر جۇدىرىقپەن ۇشىرىپ ءتۇسىردى. «ايۋاندار!» دەگەنىن انىق ەستىدىم. الگىلەر تۇس-تۇسقا تىرقىراي قاشتى باس ساۋعالاپ.
جانىما كەلدى. «بۇل نە قىلعانىڭ، قۇلدىعىم-اۋ!» دەدى جايلاپ. ساي-سۇيەگىم ۇگىتىلدى. مۇنداي جاناشىرلىق ءسوزدى ەستىمەگەلى قاي زامان. دۇنيە شىر كوبەلەك اينالدى...
3. ۇيدە
ۋاقىتقا ءبىز، الدە ۋاقىت بىزگە تاۋەلدى مە. و جاعىن اجىراتۋعا ورەم جەتپەدى. مىنە، سونان بەرى ەكى جىل ارادان زۋلاپ وتە شىعىپتى. مەنىڭ ومىرىمدە دە كۇردەلى وزگەرىستەر بولدى، ءتۇبىرلى وزگەرىستەر. نە قۇدىرەتىنىڭ بارىن ايدام، تاعدىردىڭ ماعان كۇلە قاراعان وسى ءبىر ەلەۋلى ساتتەرىن وزگەلەرگە دە باستان-اياق بايانداسام، بورىشتان قۇتىلعانداي بولمايمىن با دەيتىن سەنىم ۇنەمى العا جەتەلەيدى. «مەن باستان كەشكەن حيكاياتتان ساباق الىڭىزدار!» نەتكەن جيىركەنىشتى! بۇل ءادىس تۇپتەپ كەلگەندە وتكەن ءداۋىر سارقىنشاعى. الادى، المايدى، ونى اركىمنىڭ جۇرەك قالاۋى بىلەدى. مەنىكى ىشتەگى تۇيتكىلدى سىرتقا شىعارۋ، بويعا دارىعان ۋدان قۇتىلۋ. ۋدان قۇتىلۋدىڭ جولىن تاپتىم. وسى جولداردى وقىعان پەندەنىڭ بەيتاراپ قالماسىن ءىشىم سەزەدى، قارعىس ايتسا دا، العىس ايتسا دا ەرىك وزدەرىندە. اي، قايدام، العىستىڭ اۋىلى الىس بولار. «جەڭىل ءجۇرىستىڭ» كورىگىن قىزدىرعانىم ءۇشىن العىس دامەتكەنىم — تۋرا اقىماقتىق! قارعىس ايتقاندارعا دا ريزامىن. ايتەۋىر، وڭ دەسىن، تەرىس دەسىن، ءبارىبىر مەنىڭ ءاتى-جونىم ءبىرازعا دەيىن ەستەرىندە جۇرەدى. ۇمىتا المايدى. بيوتوكتارى دەنەمە ينەدەي قادالار. ءبارىن دە اۋىرسىنباي كوتەرەمىن. سونىڭ ارقاسىندا كۇنام جەڭىلدەيدى. كۇنانىڭ جەڭىلدەگەنى — بويداعى ۋدىڭ تاراعانى. مەن تۋرالى بىرەۋ-بىرەۋگە سىبىرلاپ، جەر-جەبىرىمە جەتسىن. تىم الاقاي! ءاتى-جونىم ەش جەردە اتالماي، ىشتەگى ۋدىڭ بەتى جابۋلى قازان —جابۋلى كۇيىندە قالسا ماسقارانىڭ كوكەسى سوندا!
مىنە، كوردىڭىز بە، مەنىڭ ءاتى-جونىم سىزگە دا ءبىرشاما تانىس بولىپ قالدى. تەلەفونمەن حابارلاسقىڭىز كەلە مە، قالاۋىڭىز ءبىلسىن. قانداي سۇراعىڭىزعا دا تولىققاندى جاۋاپ بەرەمىن. ءسويتىپ مەنىمەن «سىرلاساتىن» ادامداردىڭ قاتارى كوبەيە تۇسەدى. ولار مەنىڭ بانكتەگى «ديپوزيتىم». ال مەنىڭ قولىم بوس، زەرىككەندىكتەن ەمەس، ۇنەمى سىرلاساتىن ادام ىزدەپ جۇرەمىن. ۋ سوندا بارىپ ىدىرايدى، وعان تيتتەي كۇمانىڭىز بولماسىن. بۇل شەشىمنەن مەنى ەشكىم باس تارتقىزا المايدى...
سول ءتۇنى الگى جاناشىرلىق تانىتقان ۇلكەن كىسى قولقانى قاباتىن اراق يىسىنەن قانشالىقتى جيىركەنسە دە ونىسىن سەزدىرمەي، اسقان سىپايىلىق تانىتىپ ۇيىنە سۇيرەلەپ اكەلىپتى. اياعىنان تۇرا المايتىن «ءعارىپتى» سۇيرەلەمەگەندە قايتەدى. جاتقان ورنىمنان قوزعاماي ايدالاعا تاستاپ نەگە جۇرە بەرمەگەن؟ ادامنىڭ ادامعا دەگەن اياۋشىلىق سەزىمى ءالى دە ءتىرى ەكەن-اۋ! بىرەۋلەر ونى باياعىدا «ءولىپ» قالعان دەيدى. قاتەلەسەسىز. ۇيگە كەلگەن سوڭ تىر جالاڭاش شەشىندىرىپ، ىستىق ۆانناعا سالىپ، جۋىندىرسا كەرەك. (انە، الباستىلىقتى قاراڭىز، تىر جالاڭاش شەشىندىرۋگە ابدەن ەتىمىز ۇيرەنىپ كەتكەن. قارسىلىق كورسەتتىم بە، الدە بويىمدى جيناي الماي بىلق-سىلق ەتىپ تۇرا بەردىم بە، تۇگى ەسىمدە جوق). سۋىق ءتيىپ قالماسىن دەپ، دەنەمدى سپيرتپەن ابدەن ىسقىلاعان سىڭايلى. حوش، سول جاتقاننان ەرتەڭگى ءتۇس الەتىندە ءبىر-اق وياندىم. بورشا-بورشا تەرلەگەنىمدى، انا دۇنيەگە كەتىپ بارىپ، قايتىپ كەلگەنىمدى ونسىز دا ءبىلىپ وتىرسىز عوي، نەسىنە قايتالاي بەرەمىن. كوزىمدى اشسام بوتەن ۇيدە جاتىرمىن. تىپ-تىنىش. تۇلا بويىمدى مامىقتاي اق سۇلگىمەن تاڭىپ تاستاعان. اياق جاعىمدا ۇيگە كيەتىن جەڭىل-جەلپى كيىمدەر، سۋ جاڭا ايەل حالاتى سەللوفان قالتادان شىعارىلماعان. وۋ، بۇل قايدان تاپ بولعان باتپانقۇيرىق؟! الدە اعامىز مەنى بىرەۋمەن شاتاستىرىپ العاننان ساۋ ما؟ تانىمايتىن، بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن، بىلمەگەن «ت.ك»ء-نى بىردەن ۇيىنە كىرگىزگەنى قالاي؟ ءۇي بولعاندا قانداي ءۇي، ءجاي پاتەرگە ۇقسامايدى. جيھازدارىنا كوز سۇرىنەدى. نە ىستەيمىن؟ «جەدەل جاردەمنىڭ» كومەگىمەن تابانىمدى جالتىراتسام با؟ وسى ۋاقىتقا دەيىن نەگە ءبىر حابار بەرمەدىڭ دەپ «ديسپەچەر» دە سىرتىمنان شاڭىمدى قاعىپ جاتقان بولار. كوزىنە تۇسسەم وڭدىرمايدى. سەبەبى، مەن «جارعى» تالاپتارىنا قارسى، ءوز بەتىمشە ارەكەت جاسادىم. بۇل كەشىرىلمەيدى، «جۇمىستان» قۋىلاسىڭ، نە «ورتاق قازانعا» جوسپاردان تىس «تابىس» تۇسىرەسىڭ.
ءداۋ دە بولسا ماعان ارنالعان بولار دەپ اق مامىق حالاتتى يىعىما ءىلىپ، اس بولمەسىنىڭ ەسىگىن اشتىم. سول بۇرىشتان ادەمى تاماق ءيىسى شىعادى. ۇلكەن كىسى مەنى كورگەندە قالبالاقتاپ، قولىنان الدەبىر ىدىستى ءتۇسىرىپ الا جازدادى: «تۇردىڭىز با، ۇيقىڭىز قاندى ما، ەندەشە شاي دايىن...» قۇداي-اۋ، مۇنداي جىلى ءسوز ەستيمىن دەگەن ءۇمىت كىمنىڭ ويىندا بار. ءتۇس، ءتۇس كورىپ تۇرعاننان ساۋمىن با؟! قايدا تاپ بولعام؟ ەسكى كيىمدەرىمدى قولعا ءبىر تۇسىرسەم، قارامدى باتىرارمىن بۇل جەردەن. سولاي، ءسوز جوق مىنا كىسى مەنى بىرەۋمەن شاتاستىرىپ تۇر. جۇمباقتىڭ شەشىمى تابىلماي تۇرعاندا تابانىمدى جالتىراتۋعا ءتيىستىمىن. (باس ءالى تولىق ىسكە قوسىلماعان، ىستىق شاي ىشكەن ارتىقتىق ەتپەس ەدى).
كيىمدەرىمدى سۇراپ ەم، قوقىسقا كەتتى دەپ يىعىن قومدادى. «وسى ۇيدەن دە ءسىز كيەتىن بىردەمەلەر تابىلار». بال قوسىلعان ىستىق شاي ساي-سۇيەگىڭدى جىبىتەدى. ارا-تۇرا ۇلكەن كىسىنىڭ بەت-جۇزىنە ۇرلانا كوز جۇگىرتەمىن. سالماقتى، ۇستامدى. مانسابى مول قىزمەت ىستەگەندىگى دە بەپ-بەلگىلى. سوزدەرى دە ماپ-مايدا. وتكەن ءتۇننىڭ قىزىق-شىجىعىن ەسكە ءتۇسىرىپ، «اينالايىن-اۋ، بۇلارىڭ نەنى» قىستىرىپ جىبەرەتىن شىعار دەپ ەم، و جاققا اتتاپ باسپادى. «ءازىر سىزگە كوپ تاماق ىشۋگە بولمايدى، — دەيدى قامقور نيەتپەن، — ەپتەپ-ەپتەپ. ءقازىر دارىگەر شاقىرتامىن. كورسىن، تەكسەرسىن. ەگەر اۋرۋحاناعا جاتىپ ەمدەلەتىن بولساڭىز...» «قايداعى اۋرۋحانا؟! ءسىز-سىز، مەنى...» «ءيا، ءسىزدى دارىگەرلەرگە تەكسەرتۋ كەرەك. تۇگەلدەي...» «سوسىن؟» «سوسىن كورەرمىز».
شاي ۇستىندەگى «سىرلاسۋ» وسىمەن ءتامام. ءۇي-ىشىن ارالاتتى. قالا ورتالىعىنداعى كەڭ سارايداي ءتورت بولمەلى پاتەر. ءار بولمە ءارتۇرلى جيھازعا تولى. بوگدە ادام قاراسى دا بايقالمايدى. سوندا مىنا كىسىنىڭ جالعىز تۇراتىن بولعانى ما؟ جالعىز باستى ەركەك. قىزىق ادام! ۇرلاسا دا ءتاۋىرىن ۇرلاسىن دەي مە. اڭ-تاڭ كۇيدەمىن. «مىنا زاماندا وسىنداي دا اق جۇرەك ادامدار بولادى، ءا؟! ەسىك قوڭىراۋى قاعىلعاندا ءوزىمدى قايدا قويارىمدى بىلمەدىم. ايەلى، نە بالا-شاعاسى كىرىپ كەلسە. مەنىڭ نەم كەتەر دەيسىڭ. اكەلەرىنىڭ يت تەرىسىن باسىنا قاپتايدى عوي. جانىم اشيدى. جاقسى ادامدى قياناتقا قالاي قيارسىز. بىزدە دە جۇرەك بار. مەنى شەشىندىرىپ ىستىق ۆانناعا تۇسىرگەن ادامنىڭ جانىن قينايدى-اۋ، بەكەرگە ازاپتايدى-اۋ! ەلگە بەلگىلى جاعداي... «جاس قىزبەن بىرگە بولعان». «جوق، ولاي ەمەس، ول ونداي ادام ەمەس!» دەپ شىرىلداعانىما قۇلاق اساتىندار تابىلسا!
كىرىپ كەلگەندەر وڭشەڭ دارىگەرلەر ەدى. ءبىر بريگادانى تۇگەل شاقىرتقان جانە ءارتۇرلى سالانىڭ ماماندارى. باسىمنان باشپايىما دەيىن تەكسەرۋدەن وتكىزدى. (گينەكولوگ، ستوماتولوگ، ۋرولوگ، كارديولوگ...) «الاڭدايتىنداي ەشنارسە جوق!» — دەدى ولار ءبىر اۋىزدان. بىزبەن دە جەڭىل قوشتاستى. «كەرەك بولساق شاقىرتارسىز». مەنى مىنا كىسىنىڭ كىمى بولدى ەكەن دەگەندەرىن قايدام. قاتال رەجيمنىڭ قۇرساۋىندا قالدىم. ءتۇس مەزگىلىندە تاس بۇركەنىپ ۇيىقتايمىن. ءتورت مەزگىل تاماعىم تارازىعا تارتىلادى، ءبىر گرامم ارتىق، نە كەمدىگى جوق. ناقپا-ناق. و-حو، قالتا تەلەفوننان «ديسپەچەر» قىلعىنىپ ءولىپ قالا جازدايدى. سىباعاندا دا اكەمدى كوزىمە كورسەتتى. قولىنا تۇسسەم شاشىمدى جۇلاتىن ءتۇرى بار. نە ىستەيىن؟ «كەشىرىڭىز، قينالعاندا قول ۇشىن بەرگەن «جاقسىلىعىڭىزدى» ۇمىتپاسپىن». ءسويتتىم دە تەلەفوندى سەگىزىنشى قاباتتان لاقتىردىم دا جىبەردىم. بۇل شەشىمگە قالاي بەكىنگەنىم دە تۇسىنىكسىز. ياعني، ۇيرەنشىكتى «شاڭىراقتان» اۋلاق جۇرگىم كەلدى.
كەشكى تاماقتى تىزە قوسىپ بىرگە ىشەمىز. ول كىسىنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان ەسىمى — باحرادين ەدى. كوزىن باقىرايتىپ قويىپ، ۇلكەن كىسىنىڭ اتىن قالاي اتارسىڭ. كوكە دەسەم قالاي بولار. ءبىزدىڭ جاقتا جاقسى كورگەن ادامىن كوكە دەيدى. «جاقسى كورگەن ادامىن». بۇل تۇسىنىك ازىرگە ارتىقتاۋ. «جاقسى كورۋگە» نەگە ءبىر جاقتى قارايمىز، ا؟! ءبارىن انايىلىق اۋلاسىنا اپارىپ جۇمارلاپ تىعا سالامىز. وبال-ساۋابىمەن دە شارۋامىز جوق. ماسەلەن، مىنا كىسىنى قالاي جاقسى كورمەيسىز؟ مەنى تۋعان قىزىنداي، نە تۋعان قارىنداسىنداي ماپەلەيدى. قازان-وشاققا قولىمدى تيگىزبەيدى. نەسىن جاسىرايىن، ىدىس جۋۋ مەنىڭ ەجەلگى كاسىبىم. الدەنەشە مارتە بۇل ۇيدەن قاشىپ كەتۋدىڭ دە جوسپارىن سىزعىلاعام. وسى تويعانىم دا جەتەر. ءومىربايانىن تۇگىن قالدىرماي بايانداپ بەردى. ال مەنىڭ اۋزىمدى اشتىرمايدى. مەن-«ت.ك»ء-مىن. وعان باستى كۋاگەر دە ءوزى. سونان كەلە... ءومىر بويى ديپلوماتيالىق قىزمەتتە بولىپتى. مينيسترلىكتىڭ جاۋاپتى دەپارتامەنتىن باسقارعان. ايەلى مۇنان بەس-التى جىل بۇرىن قايتىس بولىپتى. ءبىر ۇل، ءبىر قىزى بار. ولار شەتەلدە، ءۇيلى-باراندى. اكەلەرىمەن اپتا سايىن حابارلاسىپ تۇرادى. كوكەمىز نەمەرەلەرىن ساعىنادى-مىس، ۇلكەن قالانى قاق ءبولىپ وتەتىن وزەن بويىنداعى كەمەلەرمەن قىدىرتۋدى ارماندايدى-مىس، انا ءتىلىن ۇمىتىپ قالا ما دەپ الاڭدايدى-مىس.
وز-وزىمە كەلدىم، بۇدان سوڭعى ءومىرىم نە بولماق؟ ءومىرىمنىڭ سوڭعى جىلدارى «وت ىشىندە» ءوتتى. باياعىدان بەرگە «بايانداعاندارىمدى» «وت ىشىندەگى ءومىر» دەمەسكە شاراڭ قايسى؟ ىلعي ارپالىس. جەڭىسكە جەتتىم بە، جەڭىلىسكە ۇشىرادىم با؟ و جاعىن كوكەم قالاي باعالار ەكەن دەسەم، اۋزىمدى اشتىرمايدى. ءوزى، تەك ءوزى جايىندا. مەنى بۇرىننان بىلەتىن ادامداي ەركەلەتىپ ارقامنان قاعادى دا، اڭگىمە ارناسىن باسقا باعىتقا بۇرىپ جىبەرەدى. بىرنەشە ايدىڭ ءجۇزى بولدى، پەيىشتەگى حور قىزىنان ءبىر مىسقال كەمدىگىم جوق. كەشكىلىك وزەن بويىن جاعالاپ، سەرۋەنگە شىعامىز. جانىمىزدان ءوتىپ جاتقان كىسىلەر بىزگە سۇراۋلى كەيىپتە نازار اۋداراتىنداي سەزىلەدى. «شال مەن سۇلۋ». ودان باسقا نە دەسىن! قايداعى-جايداعىلاردى ايتادى، مەن تىڭداۋشىمىن. وسى ءجۇرىسىمىزدى «ارىپتەستەرىمنىڭ» ءبىرى كورىپ قالماي ما؟ كورسە دەرەۋ «ديسپەچەردىڭ» قۇلاعىنا جەتكىزەدى. قاشقىنعا قولدانار جازا بەلگىلى. جالاڭ دەنەمنەن تاسپا تىلەتىن شىعار. وزگەلەردىڭ قۇدايلارىن ۇمىتىپ كەتپەس ءۇشىن. ال سوندا «كۇندەستەرىم» قانداي راقاتقا باتار ەدى دەسەڭشى! سىقىلىقتاپ، ميىقتارىنان كۇلەر ەدى. «شالمەن جاتقان قالاي، ۇنادى ما؟ تاڭ اتقانشا ءوزىڭنىڭ دە سىلىكپەڭ شىققان شىعار». انشەيىن دولبار مەنىكى. ولاردىڭ وزەن جاعالاپ نە باستارىنىڭ ىسكەنى. بۇل ماڭعا ات ءىزىن سالمايدى. سولاي بولعان كۇندە دە قورعاۋشىم ولاردىڭ قاقپاقىلىنا كونبەيدى. ءبىر ءتۇرلى ارقامدى اسقار تاۋعا تىرەگەندەيمىن. قيالدانىپ، ءتۇس كورىپ جۇرگەننەن ساۋمىن با؟ سەرۋەننەن قايتار جول مەن ءۇشىن تىم اۋىر. بيىك ءۇيدىڭ اۋلاسىنداعى قۇم ۇستىندە نەمەرەلەرىن ويناتىپ وتىرعان كەمپىر-سامپىر ءبىزدى كورىسىمەن قۇبىجىققا تاپ بولعانداي تەسىلە قارايدى. كىرپىك قاقپايدى. نە دەپ سارنايتىندارى كوكىرەكتە سايراپ تۇر: «مىنا سۇمپايىنىڭ شالدىڭ باسىن اينالدىرىپ العانىن قاراڭىز! ەرتەڭ بارىنە يە بولىپ قالماق قوي. ءبىراق ول ويىڭ ورىندالا قويماس، جارقىنىم! ءباحراديننىڭ ۇلى مەن قىزى سەنى توبەلەرىنە شىعارا قويماس». ەكىنشى ۆاريانتى ودان وتكەن: «ەركەك دەسە بارىنە تيەدى. اۋكەسى سالبىراعان باحرادين اياعىن قالاي-قالاي سىلتەيدى-ەي، ا؟! ىستىق قۇشاق شىنىمەن قۋتىڭداتىپ جىبەرگەننەن ساۋ ما؟ ارتىن قىسقانى ءجون عوي، بايعۇس شالدىڭ!»
ءدال وسى تۇسقا كەلگەندە «ولار وتتاي بەرسىن» دەيدى دە، قولتىعىمنان دەمەپ كەپ جىبەرەدى. بويىمدى تىكتەپ ۇلگەرەمىن. قازان-وشاققا ارالاسا باستادىم. «ەرتەڭ بالا-شاعاڭىز كەلەدى. مەنى كورەدى، نە ويلايدى؟» «نە ويلاعىلارى كەلسە، سونى ويلاسىن. اللاتاعالا مەنىڭ جالعىزدىعىمدى بايقاپ، ءسىزدى ادەيى جىبەرگەن عوي. سىزدەن ايىرىلۋ... اتاماڭىز، اتاماڭىز!»
ەرتەڭگى استى توسەگىمە اكەپ بەرەدى. ورنىمنان قوزعالمايمىن. قوزعالتپايدى. «اۋىرىپ قالعان جوقسىز با؟ بالكىم تۇستىكتى مەيرامحانادان ىشەرمىز». «قالاۋىڭىز ءبىلسىن.» ەكەۋارا سۇحبات وسى ديالوگتارمەن باستالادى. كوكەم «سىزدەن» «سەنگە» كوشەتىندەي يشارا تانىتپايدى. جانە سىڭعىرلاعان داۋىسى قانداي قۇلاققا جاعىمدى. ءبىر قالىپ، وزگەرمەيدى. بىرتىندەپ «بۇل ۇيدەن قاشان كەتەمىن» دەيتىن كۇدىك ۇمىتىلىپ بارا ما قالاي. تۇراقتاپ قالۋ ءۇشىن دە مەن تاراپتان ءبىر ارەكەت جاسالۋعا ءتيىس قوي. ول قانداي ارەكەت؟ جانە ونى مەن نەگە جاسايمىن؟ باسىم قاتتى. ءۇي. ادامزات بالاسىنىڭ اڭساپ كۇتەتىن جىلى ۇياسى—ءۇي. بۇل ۇيگە دە بويىم ۇيرەنە باستاپتى. ءتۇرلى سەبەپتەرمەن سىرتقا شىعىپ كەتسەم دە ۇيگە جەتكەنشە اسىعىپ تۇرامىن. سەبەبى، ونىڭ سەبەبىن ايتا السام، كانى؟!.. سەنى بىرەۋدىڭ كۇتىپ جۇرگەنى قانداي باقىت! جانە «امان-ەسەن كەلدىڭ بە؟» دەپ كوكەمنىڭ الدىمنان شىعىپ، ونى-مۇنىمدى قاعىپ الىپ، باس بالاشا بايەك بولاتىندىعىن نەمەن تۇسىندىرۋگە بولادى؟ ماسەلەن، وعان مەنىڭ ءتىلىم جەتپەيدى. ول ازداي-اق «ءسىز توبە كورسەتكەنشە تەرەزەدەن قاراپ تۇردىم» دەيدى. سەنەم. تيتىمدەي جالعاندىعى جوق. كوكەمىزگە دە توسىن جىلدامدىق، جىگەرلىلىك پايدا بولعان. ءليفتى جۇرمەي قالسا سەگىزىنشى قاباتقا جاس جىگىتشە جۇگىرىپ شىعادى. ەنتىكپەيدى.
ءبىر كۇنى مەنىڭ قۇجاتتارىمدى سۇراماسى بار ما؟ «ونى نە ىستەيسىز؟» «كەرەك». ءما، بەزگەلدەك، ءبىزدىڭ قۇجاتتارىمىز «ديسپەچەردىڭ» سەيفىندە. ول دا سودان ۇمىتتەنەدى، «ەڭ بولماعاندا قۇجاتتارىن ىزدەپ كەلەر». وتىرىك ايتۋعا تۋرا كەلدى. مۇنان بىلاي كوكەمنىڭ كوزىنشە وتىرىك ايتپايمىن دەپ ۋادە بەرىپ ەدىم. جاقسى كىسىنى جازىقسىزدان-جازىقسىز جاماندىققا يتەرمەلەيمىن-اۋ، ءا؟! مەنىڭ وتىرىگىمە شەكسىز يلانادى، ءبارىن دە شىن جۇرەگىمەن قابىلدايدى. ال ونىڭ ارتى شيكى. انە، تازا نيەتتى بىلعادىم. «جوعالتىپ الدىمنان» باسقا نە ايتارسىڭ؟ «قالاي، قايدا جوعالتتىڭ؟» بۇل سۇراقتاردى ىشتەي بۋىندىرىپ ولتىرەدى. بەت-جۇزىنەن ەشبىر وزگەرىس بايقاتپايدى. ءبىر جۇمادان سوڭ سۋ جاڭا قۇجاتىمدى اكەلىپ، الاقانىما سالدى. «ءبارىنىڭ ىڭعايى كەلدى، وسى ۇيگە تىركەلدىڭ. ەندى ءسىزدىڭ دە ءۇيىڭىز بار!»
«ءسىزدىڭ دە ءۇيىڭىز بار!» كوكەمدى قۇشاقتاي العىم كەلىپ تۇردى دا، ءسال ىركىلدىم. اپ-ادەمى ىقىلاس ءيىرىمدى ءىرىتىپ الارمىن دەپ ىركىلدىم. ءبىر ىڭعايى كەلەر. ول قانداي ىڭعاي؟ اكەمدەي كىسىمەن... ءتۇسىم بۇزىلىپ كەتتى ءبىر ءتۇرلى. «ءسىز نەمەنە سىرقاتتانىپ قالعاننان ساۋمىسىز؟» توسەگىمە اكەپ جاتقىزادى. تاناۋىما ءدارى يىسكەتەدى. مەنىڭ تۇگىمدە جوق، تەك الگى قۋانىشتى وقيعانى بويعا سىڭىرە الماي جاتىرمىن. «ۇلكەن قالادا مەنىڭ دە ءۇيىم بار!» ا...ا، نە، نە دەدىم، شىنىمەن سونداي... «سونداي ءبىر ادام ايتسا نانعىسىز» كەرەمەت كۇن تۋسا شە؟! ءبىراق مىنا كىسىنىڭ ويىنان شىعارلىق جار بولۋ قايدا؟ نە، نە دەپ ساندىراقتادىم-ەي؟! ادامنىڭ ادامعا دەگەن ىستىق ىقىلاسى تيتتەي نارسەدەن انىق كورىنىپ تۇرادى دەيتىنى قايدا؟! قۇدايدان جالبارىنىپ، مەنىڭ بويىمنان ءبۇر جارىپ كەلە جاتقان كاۋسار سەزىم ەندى «ەكىنشى» جاقتان دا باس كوتەرسە ەكەن دەپ تىلەيمىن. مۇنى «ماحاببات» دەپ بىلش ەتكىزىپ قالاي ايتارسىڭ؟! «ماحاببات» دەيتىن ءقادىرلى ۇعىمنىڭ دا قۇنىن ءسال ءتۇسىرىپ الدىق قوي بۇگىندە. توڭىرەگىمىز تولعان «ماحاببات». جانە ءبارى دە اشىق-شاشىق. تۇرپايى. انايى. دەنەڭ تۇرشىگەدى. قىرسىققاندا سونىڭ ءبارى «ماحاببات» دەپ ايتىلا بەرەدى. «سىزدەر ايتىپ جۇرگەن ماحاببات ونداي بيىكتىككە ءالى جەتكەن جوق قوي» دەپ بىرەۋى باسۋ ايتپايدى. الدە ايتا الماي ما؟ نەگە، نەگە ولاي؟ شىركىن! كەيدە ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا ۇيقىمنان شوشىپ ويانامىن. كورشى بولمەدەگى كوكەمنىڭ كوكىرەگىندەگى ويدى ماعان اينا-قاتەسىز جەتكىزىپ تۇراتىن ءبىر قۇدىرەتتى اينا بولسا عوي. سول اينادان ءبارىن كورىپ جاتسام. ارامىزدى كىرپىش قابىرعا عانا ءبولىپ تۇر. ول كىسىنىڭ قالاي تىنىس العاندىعىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىسەم. ال ول شە؟.. ىرگەمدە ارشىعان جۇمىرتقاداي ارۋ جاتىر دەپ الدەنەگە ەلەگزي مە؟ (جاستىق، قايداعى جاستىق؟ جەردىڭ استىنداعىنى بىلەتىن قۋ بولىپ العانبىز بۇگىندە). بىلەم، ماعان دەگەن كوڭىلى كىرشىكسىز. اقتارىلعىسى-اق كەلەر، ءبىراق ايتا المايدى. تۇنىق ايدىننىڭ بەتىن ءبۇلدىرىپ الارمىن دەپ قورقاسوقتايدى. ارنانى بۇزىپ-جاراتىن كۇش قايدا؟ قولىمنان قىسۋعا دا، بەتىمنەن سۇيۋگە دە قارسى ەمەس. قۇرىپ كەتكىر، جاستىڭ ايىرماشىلىعى اياققا ورالعى. عالىمدار ادامنىڭ فيزيكالىق جاسى دەگەندى شىعارىپ ءجۇر عوي. سوعان سايعاندا، كوكەم سونشالىقتى قارتايىپ تۇرعان جوق. «ءالى دە ءبىر قىزدى قارتايتادى».
بار بولسىن ءبارى دە. الدەبىر تۇسىنىكسىز جايلاردى دومبازداپ، ءسىزدى دە شارشاتىپ جىبەردىم بىلەم. «ءا...ءا، شالعا تيگىڭىز كەلىپ، ءولىپ-وشىپ تۇرعاندىعىڭدى بايقادىق!» دەپ وسى تۇسىن شورت كەسىپ تاستاساڭىز دا ءوزىڭىز ءبىلىڭىز! اراعا قانداي سەزىمنىڭ «جەڭگەتاي» بولعاندىعىن قايدا بىلەيىن. ونى اڭعاراتىنداي ەس بولدى ما ءبىز پاقىردا؟!.. بۇگىن ءبىز ەرلى-زايىپتىمىز. تىستاعى جەل ءسوزدىڭ قاجەتى قانشا؟! نەكەمىزدى جاريالى تۇردە مەشىتكە بارىپ قيدىردىق. جاقىندا قىزدى بولدىق... باياعى باياعى ما، كوكەم مەنى ودان بەتەر وبەكتەيدى. اقمونشاقتىڭ ۇستىنە ءتۇسىپ، ولىپ-وشەدى... سىپايىلاپ اۋىلدا ۇلىمنىڭ قالعاندىعىن ايتقام... قىزىمىز قاتايعان سوڭ اۋىلعا ادەيىلەپ بارىپ، تويىن، جول-جولارعىسىن جاساپ، الىپ كەلەمىز دەپ مەنى دە شەكسىز قۋانىشقا بولەدى.
ءسىز قالاي ويلايسىز مەن شىنىمەن باقىتتىمىن با؟! ءيا، اداستىم، وتىز جىل ءومىردىڭ سوڭعى جىلدارىن «وت ىشىندە» وتكىزدىم. ونى مۇنان باسقا نەمەن تەڭەستىرۋگە بولادى؟ ولار ەسكە تۇسكەن سايىن تۇلا بويىم تۇرشىگەدى. ونى بەزىرەيىپ ىشىمە بۇككەننەن نە ۇتپاقپىن؟ جاسىرماي ايتايىن، وسى كۇنگىنىڭ ەلگە بەلگىلى ەرتەگىسى عوي. بىلەم، بۇل ەرتەگىنى تىڭدايتىنداردىڭ قاتارلارى قوماقتى. ءسىرا، شابىتتانا وقيتىن دا بولار. كوكەم دە بۇل «باستاماما» قارسى بولمادى. بىلەم، مەنىڭ ءاتى-جونىم ءقازىر كوپ ادامداردىڭ ەسىندە. كەلىستىك قوي، قارعىس ايتا ما، العىس ايتا ما، وزدەرى بىلەدى. مەن باسىمنان وتكەن بار شىندىقتى باياندادىم. جۇرت قۇمارتا تىڭداعىسى كەلەتىن بۇگىنگى كۇننىڭ ەرتەگىسىن جايىپ سالدىم الدارىڭىزعا. بويىم جەڭىلدەندى، قايتا تۋعانداي كۇي كەشتىم...
You Might Also Like
-
مىنە، مىنە، ورايى كەلىپ، ەندى ەكى-ۇش كۇننەن سوڭ جاڭا ءفيلمنىڭ ءتۇسىرۋ الاڭىنان تابىلۋعا ءتيىستى اسكەربەكتىڭ الدەنەدەن تۇڭىلگەندەي، سىركەسى سۋ كوتەرمەي كىرپىگى ارەڭ-ارەڭ قيمىلداپ، ءتۇس اۋعانشا كەرىلىپ-...
-
— ءسىز وسى... شىنىمەن ماعان عاشىق بوپ قالعاننان ساۋسىز با؟ اساي-مۇسەيلەرىڭىزدى ارقالاپ، كۇندە كەلەسىز سونشا جەردەن سالپاقتاپ. كەلەسىز دە، مەنىڭ تۇلا بويىمدى كوزبەن تىنتكىلەپ، ءوستىپ سۇمىرەيىپ ت...
