حايۋاناتتار باعىنىڭ شاقىرۋ بيلەتى
قىزىق، قىزىق بولعاندا سۇراماڭىز! حايۋاناتتار باعىنىڭ زوولوگ-مامانى نەسىبەلى جۇگىنىسوۆانىڭ مىنا تىرلىگىنە تاڭدانبايتىن پەندە تابىلسا. وۋ، بۇل كىسىگە شىنىمەن نە كورىنگەن، ا؟! اندا-ساندا اقىل-ەسىنىڭ اۋىتقىپ كەتەتىنى جوق پا ەكەن دەۋگە، ءتىپتى اۋزىڭ بارمايدى. اۋزىڭ بارماعاننان بۇرىن الگى كۇپىرلىك ويىمدى بىرەۋ-مىرەۋ سەزىپ قالمادى ما دەپ، قاراداي-قاراپ مازاڭ كەتەدى. جان-جاعىڭا الاق-جۇلاق كوز جۇگىرتەسىڭ دە، زاۋدەسىن بارىپ تاۋبەڭە تۇسەسىڭ. وي، نەسىن ايتاسىز، نەسىبەلى سەكىلدىلەر سيرەك قوي، سيرەك. وقىعان-توقىعانىن جىپكە تىزسەڭىز باسىڭىز اينالادى. ءجا، وزىمىزدىكىن قويشى، انا ءبىر جىلدارى زاماننىڭ بەت-الىس باعدارى كۇرت وزگەرىپ، جۇرت تۇككە تۇسىنە الماي ءارى-سارى كۇي كەشكەن تۇستا نەسىبەلىڭىز ەش قينالماستان شەتەل اسىپ، عىلىمي ەڭبەگىن سو جاقتان قورعاپ كەلگەن. ارينە، وزىنە سالساڭىز مۇنى ءبىر ەلەۋلى وقيعا دەپ ەلەمەيدى. ال حايۋاناتتار باعىنىڭ ديرەكتورى ءاربىر جينالىس، ءاربىر وتىرىس سايىن «بىزدەردە مىناداي بار، مىناداي باردىڭ» كەبىن كيىپ، ءاجىم تورلاعان قىلدىرىقتاي كەڭىردەگىن ارلى-بەرلى سوزعىلاپ، نەسىبەلىنى قالاي ماقتاۋدىڭ رەتىن تاپپاي قينالادى. پەنسياعا بىرەر جىلىم قالعاندا ورنىمدى باسىپ الار دەپ قاۋىپتەنە مە، الدە سوندايلىق بىلىم-بىلىگىمەن جان-جانۋارلاردىڭ قولاڭسا ءيىسى ساسىعان مىنا باقتا نەسىبەلىنىڭ توبە كورسەتىپ جۇرگەندىگىن ارقا تۇتا ما، ايتەۋىر كوزاينەگى دىمقىلدانعانشا ءبىراز جايدان حابار بەرىپ ۇلگەرەدى. كەرىسىنشە نەسىبەلىگە مۇنداي اڭگىمەنىڭ بىردە-بىرى اسەر ەتپەيدى. وندايدا ارتقى ورىندىقتىڭ بىرىنە جايعاسىپ الادى دا تۇك بولماعانداي، بالمۇزداعىن جەپ، قالتاسىنان تاستامايتىن قالاقتاي كىتابىن اسپاي-ساسپاي پاراقتاۋعا كوشەدى.
مىنە، سويتكەن نەسىبەلىگە باقتىڭ وزگە قىزمەتشىلەرى مەن كۇزەتشىلەر قاۋىمىنىڭ قاراداي-قاراپ يت-جىندارى تىرىسادى-اي! دۇرىسى، سىرتىنان ايتىلاتىن جىبىر-جىبىر، كۇبىر-كۇبىر كۇڭكىل عوي باياعى. ەگەر ءبىز نەسىبەلى بولساق... «ەگەر ءبىز نەسىبەلى بولساق، تاڭ اتار-اتپاستا ءبىر نارسەسى ۇمىت قالعانداي، مىنا ادىرە جەگىر باققا كەلىپ نە جىنىمىز بار. جاتپايمىز با، ەسىك پەن توردەي كەرەۋەتتە كەرىلىپ-سوزىلىپ». باسىڭنىڭ ءسال ساقيناسى ۇستادى ما، قابىلداۋ بولىمىندەگى جاس قىزعا حابارلاي سال. ول بۇل جايدى دەرەۋ ديرەكتوردىڭ قۇلاعىنا جەتكىزەدى. ديرەكتوردان نە سۇرايسىز، ءارتىس قوي انشەيىن. الگىنىڭ كوزىنشە قاراۋىنداعى قىزمەتكەردىڭ اناۋ-مىناۋدى سىلتاۋراتىپ، جۇمىستان كەشىگۋىن جاقتىرماعانداي قاباعىن ءتۇيىپ، كەيىستىك بىلدىرگەنىمەن، ەمەن ەسىك سىرت ەتىپ جابىلعان بويدا جالما-جان قالتا تەلەفونىنا جارماسادى.
— نەسىبەلى؟!
— وۋ.
— قاپ، اي-ا؟! سىرقاتتانىپ قالعانبىسىز. جەڭىل جۇرەسىز، جۇمىسقا دا ەلدەن بۇرىن ەرتە كەلەسىز... بۇل اڭگىمە ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا قالسىن. ماعان دەسە زووپاركتەگى اڭ بىتكەن ءبىر-اق كۇندە قىرىلىپ قالسىن. وعان باسىم اۋىرمايدى. ال ءسىزدىڭ اماندىعىڭىز بارىنەن قىمبات. اسىرەسە، ماعان، وزىڭىزگە قامقور بولىپ جۇرەتىن مىنا جامان اعاڭا!
— نە، نە دەيسىز، قوي، ولاي دەمەڭىز!— نەسىبەلىنىڭ اردىڭ-گۇردىڭ مىنەزى بەلگىلى عوي. ول سول ساتتە اۋزىن دوڭگەلەتىپ، اسپاي-ساسپاي ارتىق-كەمى جوق بىلاي دەر ەدى:— ءسىز نەمەنە، ءبىر-اق كۇندە جان-جانۋارلاردى قىرىپ سالماقپىسىز، ونداي پراۆانى كىم بەردى سىزگە؟! ونىڭ بەتى اۋلاق، ەگەر ونداي اتتى كۇن تۋسا الدىمەن ءسىز قامالاسىز تۇرمەگە!
— تۇرمە! قايداعى تۇرمە؟! — ديرەكتوردىڭ كوزاينەگى ادەتتەگىدەي دىمقىلدانىپ، قۇلاق شەكەسىنىڭ ءتۇبى تەرشىپ، سالالى ساۋساقتارى ۇستى-ۇستىنە دىرىلدەيدى. جاتقان جىلاننىڭ قۇيرىعىن باسقان ءوزى، ءوزى كىنالى بارىنە. ءبۇيتىپ قامقورسىعانى بار بولسىن! كوز الدىنان سان ءتۇرلى وقيعالار كەرۋەنى ءتىزىلىپ وتەدى. ءبىر ايدان سوڭ وڭتۇستىك افريكادان ارتىنىپ-تارتىنىپ ارنايى دەلەگاسيا كەلە جاتىر وسى جاققا. انادا مەملەكەتارالىق كەلىسىمشارتپەن ونشاقتى توتىقۇس پەن ونشاقتى تۇيەقۇستى تۋ...ۋ سوناۋ جەر تۇبىنەن العىزعان. مەملەكەتتىك مۇددە تۇرعىسىنان شەشىلەتىن ماسەلەنىڭ ءوزى كۇلكى شاقىرادى كەي-كەيدە. سو بار بولعىر ون ءتۇرلى توتىقۇس پەن سيراقتارى سيديعان ونشاقتى تۇيەقۇسقا شىعىندالعان قارجىنى ەسەپتەسەڭىز، كوزىڭىز شاراسىنان شىعادى. وۋ، سونداي تۇيەقۇستى پاۆلوداردىڭ باياناۋىلىندا ءبىر فەرمەر-قازاق باعىپ-قاعىپ، شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ وتىرعان كورىنەدى، انەكەي! ءوزىمىزدىڭ باياناۋىلدا. جانە تابيعاتىمىزعا ءتوزىمدى، ارتىق كۇتىمدى قاجەتسىنبەيدى. تۇيەقۇستىڭ اتى— تۇيەقۇس، ماڭدايىندا تاڭباسى، مويىنىندا قارعىباۋى جوق. ەندەشە ولاردى مىندەتتى تۇردە مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنان العىزۋ كەرەك پە. ماقۇل، اكەلۋىن اكەلدى عوي، ەندى سولاردىڭ ارتىنان ءبىر توپ ادام جانە كەلە جاتىر سالپاقتاپ. ەكى ەل اراسىنداعى «دوستىق دانەكەردىڭ» قازاقستانعا قالاي جەرسىنگەندىگىن، كەلەشەكتەگى ءومىر ءسۇرۋ داعدىسىن، تۇقىم وربىتۋگە قاۋقارلى ما، قاۋقارسىز با... سولاردىڭ ءبارىن ءوز كوزدەرىمەن كورمەكشى، تاجىريبە الماسىپ، ءبىزدىڭ ماماندارمەن حالىقارالىق دارەجەدە «دوڭگەلەك ستول» ۇيىمداستىرماقشى. وي، سونشا گۇمپىلدەتكەنىمەن ونىڭ اياعى اقىرى قارجىعا كەلىپ تىرەلەر. حايۋاناتتار باعىنىڭ شاشەتەك قارجىسى بولسا وڭدى-سولدى شاشا بەرمەي مە، ءبۇيتىپ قۇدايدىڭ زارىن قىلماي. جوق، بۇلاردىكى — «شىقپا جانىم، شىقپا». الگىلەردى ايتام دا، توتىقۇس پەن تۇيەقۇستىڭ جاعدايلارى جاقسى ەكەن دەپ، بىرەر كۇن ايالداپ، ەلدىڭ تاريحىمەن تانىسىپ، سالت-داستۇرلەرىنە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، كەلگەن ىزدەرىمەن كەرى قايتسا ءسوز بار ما؟! ءاپ، بارەكەلدى، انە قوناق قويدان جۋاس. ءبىراق نە ىستەرسىڭ، جەمە-جەمگە كەلگەندە ويداعىنىڭ ءبارى كەرى اينالادى. ولاردىڭ ءتورت مەزگىل تاماعى، جاتار ورنى، ولاي-بىلاي بوي جازۋى، ءجۇرىس-تۇرىسى... شىعىن عوي تۇرعانىمەن، شىعىن. جىل اياعىندا ەسەپتىڭ قورىتىندىسىن تاپسىراسىڭ جوعارعى جاققا. «ىزدەنىڭدەر، ءوز بەتتەرىڭشە ارەكەت جاساڭدار، قارجى كوزىن تابىڭدار!» بۇگىنگىنىڭ كوپكە بەلگىلى ۇرانى وسىنداي. كوزگە كورىنىپ تۇرعان مۇمكىندىك بولسا بۇلار دا ايانىپ قالماس قوي. ونسىزدا كۇندەرىن ازەر كورىپ جۇرگەن كۇزەتشىلەردىڭ بولماشى جالاقىسىن قالاي قىسقارتارسىڭ، وعان قالاي ءداتىڭ بارادى. سويتەدى دە ارىستاننىڭ اۋزىنان جىرىپ، تارازىداعى شيكى ەتتىڭ ءبىر شيرەگى شەگەرىلەدى، اق ايۋ تەڭىزدىڭ ءداۋ باس سازاندارىن جەمەسە ولمەس، توعانداعى تورتا-توبىردى مىسە تۇتسىن ازىرگە، مايمىلدارعا جەمىس-جيدەكتىڭ وڭشەڭ ءتاتتىسىن تەرىپ بەرگەننەن ءمۇيىز شىعا ما. ءبىر جاقسىسى، جان-جانۋاردا ءتىل جوق، نە بەرسەڭ سوعان ريزا. ال جۇمىر باستىلار... سونىڭ ءبىرى الگى نەسىبەلى. سەن ءوستىپ كۇيىپ-جانىپ، انا جىرتىقتى ءبىر جاماپ، مىنا جىرتىقتى ەكى جاماپ، شىبىن جانىڭ كوزىڭە كورىنىپ، شالا ءبۇلىنىپ جۇرەسىڭ. سوعان قاراماي سىرقاتتانىپ قالعان قىزمەتكەرىڭنىڭ قال-جاعدايىن سۇراپ، جىلى-جىلى سويلەسكىڭ كەلەدى. ال ونىڭىز سالعان جەردەن تۇلدانىپ، ءبىر نارسەسىن وتكىزىپ قويعاداي، وزىڭە قاراي قارسى شابۋىلدايدى. جانە ءىستىڭ بايىبىنا بارماي بىردەن تۇرمەگە توعىتپاقشى. «مەنى تۇرمەگە جاپقىسى كەلەتىندەر سەنسىز دە جەتىپ-ارتىلادى، قالقام!»
ديرەكتور دىمقىلدانعان كوزاينەگىن سۇرتكىلەپ، قوڭقاق مۇرىن ۇستىنە قايتا قوندىرادى. كرەسلودان تىك كوتەرىلىپ، اتشاپتىرىم كابينەت ءىشىن ولاي-بىلاي كەزگىلەيدى، ىستىعىم كوتەرىلگەن جوق پا دەپ ماڭدايىن ۇستايدى. «ءوستىپ ءجۇرىپ ينفاركت بولماساق كورەعال!» الدەكىمگە كەيىستىك بىلدىرگەندەي قاباعىن ءتۇيىپ، ورنىنا قايتا كەلىپ جايعاسادى. وڭ جاق بۇيىردەگى اق كنوپكانى ۇستى-ۇستىنە مىجعىلايدى. ارتىنشا قابىلداۋ بولمەسىندەگى وڭسىزدەۋ قىزدىڭ ءبىر جاق شەكەسى كورىنەدى. «شاي، ءسۇت قوسىلعان ىستىق شاي!» داۋىسىن ادەيى ۇستەمەلەيدى. جەل شىعارۋ كەرەك قالايدا. تىنىشتىق، ءولى تىنىشتىق. ءسۇت قوسىلعان قويۋ شاي التىن پاتنوس ۇستىندە ءوڭسىز قىزدىڭ مىقىنسىز قىپشا بەلىمەن قوسا بيلەپ، بۋى بۇرقىراپ، بەرى قاراي جاقىنداپ كەلە جاتادى.
— توق-تا! — دەيدى ديرەكتور،— نەسىبەلى جۇگىنىسوۆانىڭ سوڭعى رەت قاشان بيۋللەتەن العانى ەسىڭدە جوق پا؟
— نەسىبەلى جۇگىنىسوۆا مەن كەلگەلى بىردە-بىر رەت بيۋللەتەن الماعان! — وسى سۇراقتىڭ جاۋابىن ءومىر بويى جاتتان جۇرگەندەي، حاتشى قىز لەزدە سارت ەتكىزەدى
— ا...ا، سولاي... سولاي دەڭىز! — ديرەكتور «بوسسىز، شىعا بەرىڭىز» دەپ ىلميگەن ساۋساقتارىمەن اۋا قارمايدى. قويۋ شاي ميدىڭ ءولىپ قالعان تالشىقتارىن قۇيرىقتان ءتۇرتىپ، قايتا وياتادى بىلەم. الىستان كەلگەن ءاتىبىرلى كىسىلەرمەن شەتتىلىندە اۋىزبا-اۋىز سويلەسەتىن دە، «دوڭگەلەك ستول» ۇيىمداستىراتىن دا، حايۋاناتتار باعى تۋالى مالىمەتتەر بەرەتىن دە، كەرەك بولسا، ارينە، وزدەرىنىڭ وتىنىشتەرىنە وراي، قالا اكىمىنىڭ قابىلداۋىنا الىپ كىرەتىن دە نەسىبەلى! تەك قانا نەسىبەلى! ودان باسقا ونداي اۋقىمدى شارالارعا ءتىسى باتاتىندار جوقتىڭ قاسى بۇ ماڭدا.
تەلەفونعا قايتا جارماسادى.
— نەسىبەلى اينالايىن، مازالاعانىما عافۋ ەتىڭىز. مىنانى قاپەرىڭىزگە سالايىن دەپ. اسىقاي ەمدەلىپ شىعىڭىز، اۋرۋحاناعا جاتساڭىز دا ەركىڭىز. ال ساناتورييگە جولداما كەرەك بولسا...
— جو-جوق، و نە دەگەنىڭىز، ەرتەڭ ەرتەمەن جۇمىستا بولامىن. وعان قام جەمەڭىز. بولماشى، بولماشى عانا باستىڭ ساقيناسى.
حايۋاناتتار باعىنىڭ قىزمەتشىلەرىنە ارينە، بۇ سەكىلدى اڭگىمەلەردىڭ قاجەتى شامالى. ءبىراق قايتەسىز، بىرەۋدى وسەكتەمەسەك، بىرەۋدى جازعىرماساق، بىرەۋدى جامانداماساق وزەگىمىزدەن اس جۇرە مە. نەسىبەلىنىڭ تاڭ بىلىنەر-بىلىنبەستە باقتى بىرەۋ ورتكە وراعانداي، جان-جانۋارلاردىڭ تۇس-تۇسقا تۇرا قاشىپ، وت-جالىنعا ورانعان تۇرلەرىنە تەك سونىڭ عانا جانى اشىپ، سونداي سۇمدىقتان قۇتقارىپ قالۋ تەك سونىڭ عانا قولىنان كەلەتىندەي، ءالى دە ءوڭ مەن ءتۇستى اجىراتا الماي، الاۋ-دالاۋى شىعىپ، ءوز كىلتىمەن قاقپانى ايقارا اشىپ تاستاپ، القىنا جۇگىرىپ كەلە جاتاتىن ارەكەتىنە ابدەن كوزدەرى ۇيرەنگەن سوڭ اڭگىمە اۋانى سولاي قاراي ەرىكسىز اۋا بەرەدى-داعى يت جەگىر!
ححح
نەسىبەلىنىڭ قولىنان تۇسپەيتىن قوڭىر كىتاپ بەلگىلى اقىننىڭ سوڭعى جىر جيناعى بولاتىن. ەكى اۋىز ءسوزدىڭ باسىن قۇراي الماسا دا اقىنعا ەلىكتەيدى، اينا الدىنا بارىپ، قولدارىن ارلى-بەرلى سەرمەپ، شابىت بۋعان شاقتاعى سونىڭ كەيپىنە ەنىپ، اسىرەسە، ماحاببات جىرلارىن جاتقا وقىعاندا ءۇيدىڭ توبەسىن تەسىپ شىعىپ، اقشا بۇلتتاردىڭ اراسىندا جۇرگەندەي سەزىنەدى. قانداي راقات! نە قۇدىرەتىنىڭ بارىن كىم ءبىلسىن، وسى كىتاپتىڭ اقجەمى شىعىپ ەسكىرگەن، جىرىم-جىرىم پاراقتارىنا ۇڭىلسە-اق ءبىتتى، مىنا دۇنيەنىڭ كىر-قوقىسىنان تازارىپ، جانى مەن ءتانى اسا ءبىر جايلىلىقتى سەزىنىپ، حايۋاناتتار باعىنداعى ەرتەڭگى قىم-قۋىت شارۋانى، ءتىپتى قىلدىرىقتاي كەڭىردەگىن سوزعىلاپ، قارجى تاپشىلىعى جايىنداعى جاراپازاندى تىزبەلەي جونەلەتىن ديرەكتوردىڭ شىڭكىلدەگەن داۋىسىن دا باسى ءبۇتىن ۇمىتىپ، ءبىر كەرەمەت قۇپيا الەمنىڭ قۇشاعىنا كىرەدى دە كەتەدى. اقىن جىرلارى جۇرەگىنە ناۋالاپ قۇيىلىپ جاتاتىن راحمان نۇرىنان اۋمايدى. ارينە، نەسىبەلى دە ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان پەندە. ەندەشە، جان-جاعىنداعى قاۋمالاعان تىرشىلىكتىڭ جازىلماعان قاتال زاڭىنان قايدا قاشىپ قۇتىلادى. قاتال بولعاندا سۇراماڭىز، سەنىڭ ەركىڭنەن تىس ەكپىنى قاتتى سەل-اعىس ءسال قالعىپ، ءسال ماۋجىراي باستاساڭ — تۇيە وركەش تولقىندار اعاش جاڭقاسىنداي قاقپاقىلداپ، اشىق ايدىنعا قاراي جۇلقي الا جونەلەدى.
ءيا، ەرتەڭدى-كەش وسىنداسىڭ، وسى جەردەسىڭ، كورەتىنىڭ، جۇزدەسىپ امانداساتىنىڭ ءتانىس-بىلىس نيەتتەس ادامدار. اناۋ ايتقانداي، اسا ءبىر كۇردەلى تاپسىرمالاردى مەزگىلىنەن بۇرىن ورىنداپ، دۋىلداتىپ، كەرنەيلەتىپ اي سايىن «راپورت تاپسىرىپ» جاتپاسا دا، قالا ورتاسىنداعى حايۋاناتتار باعىنىڭ دا وزىندىك ىشكى ءتارتىبى بار، وزىندىك ەرەجەلەرى بار. وسى ۇجىممەن تۇستىك ىشەسىڭ. الدەكىمنىڭ ايەلى بوسانادى، الدەكىمنىڭ قىزى تۇرمىسقا شىعادى، الدەكىمنىڭ ۇلى ۇيلەنەدى. جالت-جۇلت ەتكەن ءزاۋلىم مەيرامحانادا ەكى ءجۇز، ءۇش ءجۇز ادام شاقىرىپ، استا-توك توي جاساماسا دا اركىم كورپەسىنە قاراي كوسىلەدى. بارىمەن بازار. ۇجىمنان ءبولىنىپ، وقتاۋ جۇتقانداي سىرەسىپ قاشانعى جۇرەسىڭ. نەسىبەلى دە جۇمىستان سوڭ وسىنداي شاعىن داستارحاننان ءدام تاتادى. ءبىراق ۇيىندە بالاسى جىلاپ، نە كۇيەۋىنە اس ازىرلەيتىندەي تىپىرشىپ، ۇزاق وتىرا المايدى. وتىرعىسى دا كەلمەيدى. سەبەبى... تۇس-تۇستان: «بار ءومىرىمىزدى زووپاركتىڭ ساسىق يىسىنە تۇنشىقتىرىپ وتكىزەمىز بە؟ ءبىز دە ەل قاتارلى باستاڭعى جاساپ، ەل قاتارلى كوڭىل كوتەرەتىندىگىمىزدى دالەلدەيىك وزگەلەرگە!» دەيتىن... وزەۋرەگەن، گۇجىلدەگەن داۋىستار بارعان سايىن كۇش الىپ، بارعان سايىن داڭعىر-گۇڭگىر كوبەيە تۇسەدى. ال ايەلدەر ىشتەرىندە تولىق قالعان توسىن «جاڭالىقتاردى» سىرتقا شىعارعانشا جاندارى قالمايدى. الدىمەن بۇلارمەن ينەدەي بايلانىستارى بولماسا دا، بيلىك باسىنداعىلار جايلى «شەجىرە» شەرتىلەدى. انانىڭ ايەلى، انانىڭ كۇيەۋى... ولاردىڭ قالاي كيىنىپ، قالاي تۇراتىنى... شەتەلدەگى بايلىقتارى... بالالارىنىڭ مىنەتىن ماشينەلەرى... كوڭىلدەستەرىنىڭ كىمدەر ەكەندىگى، قويشى ايتەۋىر، بۇگىنگىنىڭ مۇنداي «ەرتەگىسى» جۋىق ماڭدا تۇگەسىلە مە؟! تاقىرىپ اۋقىمدى بولعانىمەن، قولعا ۇستايتىن ناقتى دالەلدەر كەمشىن تۇسەدى دە، بىردەن ستارت العان سىپسىڭ كەلە-كەلە بىلتەسى تۇگەسىلگەن شام سەكىلدى كومەسكىلەنە بەرەدى. ال زووپاركتى قالاي جاتقىزىپ، قالاي تۇرعىزامىز دەسە دە قولدارىندا عوي. ماسەلەن، ارىستاننىڭ كۇشىكتەگەنى، تۇيەنىڭ بوتالاعانى، دالا بۇركىتىنىڭ قورشاۋدان سىڭالاۋ تاۋىپ، بەلگىسىز جاققا ۇشىپ كەتكەنى قىزىق ەمەس جانە ونى مىناداي ورتادا تالقىعا سالۋ جانە ۇيات. «... بۋحالتەرياداعى انا كەلىنشەككە نە كورىنگەن شىراعىم-اۋ، جىنى باسىلماعان بۇل ەتكەن نايساپ! ەر-ازاماتتاردى اينالدىرعانى از ەدى، ەندى بوزبالالارعا اۋىز سالا باستاپتى...»
نەسىبەلىنىڭ كوز الدى تۇماندانادى، تاماعى قۇرعاپ اشقاراقتانا ازەر جۇتىنادى. قۇلاقتىڭ ىشىنە مىن-ميلليون قۇرت-قۇمىرىسقا كىرىپ كەتكەندەي، تۇك ەستىمەيدى. ودان بۇرىن بويىنان جان كەتىپ قالعانداي، بۋىن-بۋىنى بوساپ، اياعى ىلدەرى قاراي باسقىزبايدى... سودان سۇرىنە-قابىنا پاتەرىنە جەتەدى. دۋش قابىلدايدى، ىستىق كوفە ىشەدى. مۋزىكا تىڭدايدى. ءبارى، ءبارى دۇرىس-اۋ، ءبىراق ءوزى كۋاگەر بولعان الگى «درامانىڭ» تەرىس اسەرلەرىن جۋىق ماڭدا ۇمىتا المايدى، جۋىق ماڭدا اششى تەر سەكىلدى بويىنان شىعارىپ تاستاي المايدى. كىشكەنە كوز ىلىندىرسە كانەكەي! ءارى توڭبەكشيدى، بەرى دوڭبەكشيدى. سەكس فيلمدەردىڭ كاسەتاسىن قوسادى. انايى، باياعى ولىپ-وشكەن وتىرىك ىڭقىل، ەڭ بولماسا جۇرەكتى ءبىر ءدىر ەتكىزۋگە شاماسى جەتپەيدى. توسەك قاتىناسىنان جۇرت تۇڭىلگەن. اشىق-شاشىق، سەزىمى جوق كوز بوياۋ. ورنىنان سۇيرەتىلىپ تۇرەگەلەدى. شاشىن جوندەيدى. تاماققا تابەتى شامالى. الدە بىرەر بوكال ۆينو ءىشىپ، سونىڭ اسەرىمەن تاس بۇركەنىپ ۇيقىعا كەتسە. بىرەۋلەرگە تەلەفون سوعىپ، بىرەۋلەرمەن ازىلدەسىپ، ۋاقىت وتكىزسە قالاي بولار ەدى. ءبىراق ءتۇن جارىمىندا كىمدى مازالايسىڭ، نەسىبەلىنىڭ شەكتەن شىققان مۇنداي «تارتىپسىزدىگى» كىمگە كەرەك. زووباقتىڭ بىردى-ەكىلى جىگىتتەرىمەن قالجىڭدارى ءتۇزۋ. كوپشىلىگى ۇيلەنگەن، بالالى-شاعالى. جازاتايىم تەلەفوننىڭ ەكىنشى قۇلاعىن ايەلدەرى كوتەرسە جاعداي تۇيىققا تىرەلدى دەي بەرىڭىز. ەرتەڭىندە الگى باتىرىڭنىڭ ءجۇنى جىعىلىپ، نەسىبەلىنى كورسە انادايدان تۇرا قاشادى. تۇسىنىكتى، ال تۇسىنىكتى بولسا بىرەۋدى نەگە بەكەر جازعىراسىڭ. تەرەزەدەن تومەن قارايدى. تومەندەگى تىرلىكتىڭ دە وڭعانى شامالى. ءىشىپ العاندارعا نە داۋا، اينالامىزدا ەمىزۋلى سابيلەر ۇيىقتاپ جاتىر-اۋ، سىرقاتتانعان قارت كىسىلەر مازاسىزدانادى-اۋ، ەرتەڭ ەل جاپاتارماعاي جۇمىستارىنا جۇگىرەدى-اۋ، تۇنگى دەمالىستارىنا كەسىرىمىزدى تيگىزبەيىك دەيتىن اقىلعا جۇگىنسە بۇيتە مە. ءزاۋلىم ءۇيدىڭ ءار بۇرىشىنان الگىلەردى بالاعاتتاعان، جەر-جەبىرلەرىنە جەتكەن، وكتەم رايداعى ەسكەرتپەلەر دە ۇزدىك-سوزدىق ەستىلىپ جاتادى: «پوليسياعا حابارلادىم، كوزدەرىڭە كوك شىبىن ۇيمەلەتەمىن ءقازىر!»
نەسىبەلى دەنەسى توڭازىعان سوڭ دەرەۋ تەرەزەنى جابا قويادى. نە ىستەيدى. جو-جوق، ارىلۋ كەرەك بويداعى ارام قاننان. ميىعىنان كۇلەدى، ويلاماعان جەردەن اقىلدى بوپ كەتەتىنى بار ءوستىپ. وي، دانىشپانىم! ايتىلا-ايتىلا ابدەن ىعىرى شىعىپ، جاۋىر بولعان تىركەستەردى قۇددى ءوز جانىنان جاڭا شىعارىپ ايتىپ تۇرعانداي، اسىرە اسەرگە بولەنبەسە نە قىلسىن! ءوز-وزىن ءوستىپ الدارقاتادى، ا؟! بالكىم، وسىنداي ۇيقىسىز، مازاسىز تۇندەردىڭ سال اۋرۋىنا سەبەپشى بولاتىندىعىن دا جاڭادان ءبىلىپ تۇرعان شىعار. ەندەشە نە تۇرىس، وزىڭە-وزىڭ جاۋلىق تىلەيمىسىڭ، وز-وزىڭنەن الا الماي جۇرگەن ءوشىڭ بار ما؟! دەرەۋ قام جاساپ، اۋىرماۋدىڭ امالىن ىزدە، ءدارى ءىش، كوڭىل كوتەر. تۇك تاپپاساڭ، ىشىڭنەن ىڭىلداپ ولەڭ ايت. ەگەر وعان كونبەسە...
جۇرەگىنىڭ اتشا تۋلاپ، كەۋدەدەن اتىپ شىعاتىنداي، سونشا سۇققىلاعانى. توق-تا، توقتاڭىز! سامايىنان بۇرق ەتە قالعان اششى تەردى سۇق ساۋساعىمەن سىلىپ تاستايدى. ءبالي، جۇيكەسىنىڭ توز-توزى شىعاتىنداي نەسىبەلىگە نە كورىندى، ا؟! تەرەزە جاقتاۋىنان بىرەۋ بار كۇشىمەن يتەرىپ جىبەرگەندەي، كەرى سەرپىلدى. توسەگىنە بارىپ شالقالاي قۇلادى. جاڭا ازىردە سەكىرىپ كەتۋى كەرەك پە ەدى جوعارى جاقتان! ال سەكىردى، مۇنىمەن كىمگە قىر كورسەتپەكشىسىڭ؟! تۇككە تۇسىنە المادى. ءيا، جانىنان بەزىپ، انا جاقتا جۇماق كۇتىپ تۇرعانداي بويعا جابىسقان پسيحيكالىق احۋالدان ايىعا الماي، قاس-قاعىمدى ومىرىنە نۇكتە قوياتىنداردى، دالىرەگى، وز-وزىنە قول جۇمساعانداردى ساناپ تاۋىسا السا... ايتقانداي، تۇرمىسقا شىعا الماعانى كىنالى مە ەكەن بارىنە؟ كارى قىزدار ءوستىپ سەكىرىپ ولە بەرسە...
ا...ا، نە، نە؟! نەسىبەلىنى شىنىمەن ءبىر نارسە يەكتەگەننەن ساۋ ما؟! دەنەسى تۇرشىگىپ، يەگى-يەگىنە تيمەي قالشىلدادى. اق تۇتەك بورانمەن ايقاسىپ جۇرگەندەي. اق تۇتەك بوران. مىنا اينالاڭداعى ەكى اياقتى پەندەلەردىڭ بىر-بىرىنە دەگەن اشكوزدىگى، قاراۋلىعى، ءبىر-بىرىن كورە الماۋى، قىزعانىش... الاي-دۇلەي اق تۇتەك بورانىڭنان ءبىر مىسقال كەم بولسا. جانە سەن دە ءقۇلاپ-سۇرىنىپ، سونىڭ ىشىندە جۇرەسىڭ. سولاردىڭ جۋىق ماڭدا بىتپەيتىن دە قويمايتىن «سويقان سوعىستارىنا» قاتىساسىڭ، وزىڭشە بىرەۋلەردى جاقىن تارتقانسىپ، اجىك-گۇجىك بىردەمەلەرىنە قۇلاق قوياسىڭ، ماقۇلدايسىڭ، باس يزەيسىڭ. انە، سەنىڭ دە باتپاققا باتپاعان ءتۇرىڭ قايسى؟!
ءبىر، نە جارتى ساعات. كوزى ءىلىنىسىپ كەتىپتى. تىڭ. بوي-سويى جەپ-جەڭىل. جالما-جان الدەنەنى جوعالتقانداي، جان-جاعىن قارمانىپ، قولعا ىلىنگەن كيىمدەرىن ولاي لاقتىرىپ، بىلاي لاقتىرىپ، بولمەنىڭ دە ويران-بوتقاسىن شىعاردى. انە، بىرەۋ ايتسا سەنبەس ەدى، تەگىن ەمەس، ءسىرا، جۇقارعان جۇيكەنى ەمدەگەنى ءجون بولار. وۋ، مانا... ەرتەڭگى الاس-قاپاستا ۇمىتىپ كەتەرمىن دەپ، اقىل-ەسى ءبۇپ-بۇتىن كىسىشە اقىن كىتابىنىڭ جىرتىلعان بەتتەرىن جوندەپ، كەيبىر تۇستارىن جەلىمدەپ، جۇمىس كوستيۋمىنىڭ ءتوس قالتاسىنا سالىپ قويعانى قايدا. اۋىزعى بولمەگە جۇگىردى. تۇر. مۇقاباسى تۇتەلەنگەن قوڭىر كىتاپقا جاۋ تيمەپتى. ەكى يىعىن جۇلىپ جەپ، بىلايعى كەزدە موپ-موماقان كورىنگەنىمەن جۇرت الدىنا شىقسا جىنى قوزىپ، ەكى قولىن ارلى-بەرلى سەرمەپ، جوپەلدەمەدە باسقا الەمنىڭ قۇشاعىنا قالاي كىرىپ كەتكەندىگىن اڭعارماي، كوز الدى ساعىمدانىپ، نە تۇماندانىپ، تىڭداۋشىسىنىڭ ۇناتقان-ۇناتپاعاندىعىن دا مىسە تۇتپاي، كۇللى جىرىن جاتقا وقيتىن عاجايىپ اقىنىڭ سوڭعى جيناعى. اقىن جىرلارىنا عاشىق ادامنىڭ ءبىرى — مىنا نەسىبەلى. قوڭىر كىتاپتاعى جۇتىپ قوياتىنداي «باس-اياعى جۇمىر كەلگەن» جاقۇت جىرلاردى ۇتىر-نۇكتەسىنە دەيىن جاتقا بىلەتىن ەكى ادام بولسا، سونىڭ ءبىرى، ەگەر جالعىز بولسا، سول جالعىزدىڭ ءوزى — نەسىبەلى. قوڭىر كىتاپتىڭ قيماسىنا، قىمبات قازىناسىنا اينالعالى قاش-شان! كىشكەنە كوڭىلىنە كىربىڭ ءتۇستى مە، دەرەۋ كىتاپتىڭ كەز-كەلگەن بەتىن اشىپ جىبەرەدى دە باسىن باستاپ، ارعى جاعىن كوزىن جۇمىپ الىپ، جۇدەمەلەتە وقي جونەلەدى. قينالمايدى، ءوزى سۇرانىپ، ءتىل ۇشىنا وڭاي ورالا سالاتىن جىر شۋماقتارى بىرىمەن-بىرى ۇندەستىك تاۋىپ، قاپەلىمدە جان-جاعىنان قارا داۋىل تۇرعىزىپ، قاپەلىمدە جايما شۋاق جازدىڭ جادىراعان شۋاقتى كۇنىنە تاپ كەلگىزىپ، الاي-دۇلەي سەزىم قاقپاقىلىنا تۇسەدى دە، داريا اعىسىمەن بىرگە جۇيتكىپ اعا جونەلەدى. كۇلكىسى كەلەدى، ەلدى دۇرلىكتىرىپ بار داۋىسىمەن ايقايعا باسۋعا دا شاق قالادى. تاڭعال، تاڭعالما، وسى قۇدىرەت — بەتتەرى جۇلىم-جۇلىم مىنا كىتاپتىڭ ءون بويىنا سىيىپ تۇر. سىيعاندا قانداي، اتاقتى ەكستراسەنس الاقانىن ماڭدايىڭىزعا تيگىزگەندەي، بويداعى ارام قان اتاۋلىدان بۇتىندەي ايىعىپ، ارعىماقتاي شيىرشىق اتىپ شىعا كەلگەنىڭدى دە بايقاماي قالاسىڭ. جۇرت قايدان ءبىلسىن، ال نەسىبەلىنىڭ پايىمداۋىنشا وسى زاماننىڭ ناعىز ەكستراسەنسى — مىنا جىرلاردى جازعان اقىن اعاسى. جانە بىرەۋدىڭ قالتاسىنا كوزىن ساتپاي، ءوز جۇرەك قالاۋىمەن قانشا ادامعا كۇنى-تۇن سەانس جۇرگىزەدى دەسەڭشى! اسىرەسە، ماحاببات جىرلارىنداعى بيوتوك تولقىنى اۋزى-مۇرنىنان شىعا شۇپىلدەپ تولىپ تۇر. ادال نيەتپەن ىڭعاي تانىتساڭىز، سۇڭعىلا جىرلار تاڭدايعا جابىسىپ، تۇرا-تۇرا قالادى. بال جۇتقانداي تامساناسىز، كەيدە كەڭىردەگىڭە اششى وكسىك كەپتەلەدى... ءجا، جەتەر، اقىن جىرلارىنان العان اسەرىن بۇدان ارتىق ءقايتىپ جەتكىزەدى، وسىعان دا شۇكىرلىك. تاعى ءبىر اڭعارعانى، اقىن جىرلارىن كورپەنىڭ استىندا تۇنشىعىپ جاتىپ، نە تەرلەپ-تەپشىپ شاي ءىشىپ وتىرىپ وقۋعا بولمايدى ەكەن. مۇنىسى ءتىپتى كەشىرىلمەس كۇنا. اقىن جىرلارىن ءدال ءوزى سەكىلدى اينا الدىنا بارىپ، ارا-تۇرا وكشەسىن جەردەن كوتەرىپ-كوتەرىپ قويىپ، ەكى قولىن وڭدى-سولدى سەرمەپ، مىنا جالعاندا وزىنەن باسقا پەندە بارىن قاپەردەن شىعارىپ، ەمىن-ەركىن، الاڭسىز وقىعانى ابزال.
نەسىبەلى دە سويتەدى، ءقازىر دە تالاي جىردى جۇدەمەلەتىپ توكتى دە تاستادى. تىنىسى اشىلىپ، وقىعان ۇستىنە وقي بەرۋگە قايلى. ءتۇن جارىمىنان اۋدى-اۋ، ەرتەڭ دە ءومىر بار-اۋ، شارشاپ-شالدىعىپ ەرتەڭگى «پياتي مينۋتكىدە» قالعىپ-مۇلگىپ وتىرمايىن دەگەن وي باسىنا كىرىپ شىقسا، كانى! اقىن جىرىنا ولەردەي عاشىق ۇرعاشى، ال اقىننىڭ جەكە باسىنا قالاي قارايدى؟! تۋھ، وسىنداي دا جيىركەنىشتى، وسىنداي دا تۇرپايى سۇراق بولادى، ءا؟! بۇعان جاۋاپ بەرۋگە نەسىبەلى ءالى دايىن ەمەس-تى!
كەنەت اينانىڭ ارعى بەتىنەن اقىن بەينەسىنىڭ جىلت ەتىپ كورىنە قالعانى.
— امانسىز با، قالقام، مەنىڭ ولەڭدەرىمدى مۇدىرمەستەن جاتقا وقيدى ەكەنسىز. اي ارالاتىپ پا، جىل ارالاتىپ پا، ورايى كەلگەندە وقىرماندارمەن جۇزدەسىپ تۇرامىن عوي. سونداي كەشكە كەلسەڭىزشى.
— وي، اعاي، ءسىز دە ايتاسىز-اۋ! مەن ءسىزدىڭ وسى قالادا وتەتىن كەشتەرىڭىز تۇگىلى، شىمكەنتەگى، قىزىلورداداعى، تارازداعى كەشتەرىڭىزگە دە شاقىرۋسىز بارىپ، باستان-اياق قاتىسىپ جۇرگەن جوقپىن با؟! قۇلاعىم شالسا ءبىتتى، كەشىڭىزدىڭ قاي جەردە وتەتىنى ءسوز ەمەس، جۇمىستىڭ ءبارىن جيىپ تاستايمىن دا قيىر شىعىستا بولسا دا جەتىپ بارامىن. ءبىراق ءسىز مەنى بايقامايسىز. قولدى-اياققا تۇرماي مازاسىزداۋ كۇيگە تۇسەمىن سونان سوڭ، جۇگىرىپ بارىپ شۇمەكتەپ اققان ماڭداي تەرىڭىزدى سۇرتكىم كەلەدى؛ ءوز قولىممەن شولىركەگەن، قارلىققان تاماعىڭىزعا سۋ تامىزعىم كەلەدى.
— ءبالي، مىناداي زاماندا سىزدەي اپەندىنى كورىپ تۇرعانىم وسى. اتىڭىز كىم؟
— ونىڭ قاجەتى قانشا؟
— قاجەت، ەڭ بولماسا ءبىر كىتابىما قولتاڭبا جازىپ بەرەيىن.
— سوسىن؟..
— ودان باسقا، ودان باسقا اقىننىڭ قولىنان نە كەلەدى.
— كەلىستىك، قاشان؟
— كەز-كەلگەن ۋاقىتتا...
اينا بەتىندەگى اقىن بەينەسى تىستان تۇسكەن تاڭعى ساۋلە اسەرىمەن كومەسكىلەنە باستايدى. نەسىبەلى جۇمىسقا بارماس بۇرىن اسۇيگە كىرىپ، ءبىر شىنى شاي ىشۋگە وقتالدى.
ححح
بۇل اعايىننىڭ اڭقاۋلىعىنا نە بەرەرسىز؟! نەسىبەلىنىڭ قولىنان تۇسپەيتىن قوڭىر كىتاپتى ولار زوولوگ-ماماننىڭ جان-جانۋارلار الەمىندەگى وزگەرىستەردى جازىپ جۇرەتىن كۇندەلىك-جۋرنالى دەپ تۇسىنەدى ەكەن عوي. عىلىمي جۇمىسىن جالعاستىرعىسى كەلەتىن نەسىبەلىگە، ارينە كۇندەلىك جۇرگىزۋ جاراسىپ-اق تۇر. ال نەسىبەلىنىڭ ءار كلەتكانىڭ تۇسىنا كەلىپ، اقىن جىرلارىن ناشىنە كەلتىرىپ وقىپ تۇراتىندىعىن قايدان ءبىلسىن قايران قازاق! جان-جانۋاردىڭ جاراتىلىسى سولاي، ءداپ ءبىر اتاقتى اقىن جىرلارىنا شولىركەپ جۇرگەندەي، قۇلاق قاقپاستان مۇلگىپ تۇرا بەرەدى. بىرەۋى بەتىڭە كەلىپ، قارسى سۇراق تا قويمايدى: «بار قىزىقتى كىتاپتان ىزدەگەن قيالي سورلى!..»، «وسى زاماندا كىتاپتىڭ ءسوزى ازىق بولسا كورە عال!»، «قولىنان كىتابى تۇسپەيتىن گۇلزار باقتاعى حور قىزى قۇساپ...» وۋ، قالاي دەگەندە دە مۇنداي سوزدەرگە كىسى كەيىستىك بىلدىرە مە؟ كەرىسىنشە تۇلا بويىن توسىن كۇش بيلەپ، جىگەرلەنە تۇسەدى. توڭىرەگى سۇلۋلىق قۇشاعىندا. سۇلۋلىق. حايۋاناتتار باعى بۇتىندەي اقىن جىرىنا ۇيىعان. تىنىشتىق. جايما شۋاق تىنىشتىقتا اقىن جىرلارى عانا ءوز ۇستەمدىگىن جۇرگىزىپ جاتىر. نەسىبەلى «كليەتتەرىنە» جىر وقۋدان شارشامايدى.
جىن سوققانداي ءتۇس اۋا ەشكىمگە بىلدىرمەستەن جۇمىستان كەتتى دە قالدى. تاكسيلەتىپ ۇيىنە جەتتى. ءساندى كويلەكتەرىنىڭ ءبىرىن كيىپ، ءبىرىن شەشىپ، شالا ءبۇلىندى. اينا الدىنا مىڭ مارتە بارىپ، بوي-سويىن تۇزەدى. شاشىن بەردە توبەسىنە ءۇيىپ، بىردە موينىنا توگىلدىرىپ بوس جىبەردى. ءوزى دە ادەمى عوي، ادەمى. بۇگىن «ستۋدەنتتەر سارايىندا» اقىن ادەتتەگىدەي وقىرماندارىمەن جۇزدەسپەكشى. نەسىبەلى مۇنان ءبىر اپتا بۇرىن الدىڭعى قاتاردان ورىن سايلاپ قويعان. اقىندى جاقىن ماڭنان كورىپ وتىرماقشى. ودان بۇرىن... كەزدەسۋ اياقتالعان سوڭ قاۋمالاعان جۇرت اقىندى ساحنادان جىبەرمەي، ءبىرى كىتابىنا قولتاڭبا جازعىزىپ، ءبىرى الدەنەنى سۇراپ، ءبىرى قوناققا شاقىرىپ دەگەندەي ءبىرازعا دەيىن جىبەرمەي تۇرىپ الادى عوي. مىنە، سونداي دا نەسىبەلى دە قايراتتانىپ، قالىڭ ءنوپىردىڭ اراسىنان سىڭالاۋ تاۋىپ، ابدەن اقجەمى شىعىپ جىرتىلعان، تۇتەلەنگەن ەسكى كىتاپتى اقىننىڭ قولىنا تابىستايدى. ەشقانداي جاۋاپ تا كۇتپەيدى. اقىن شىعارماشىلىعىنا دەگەن قاراپايىم وقىرماننىڭ عاشىق جۇرەگىن سولاي ءتۇسىنسىن.
ححح
كەلەر ايدىڭ باسىندا حايۋاناتتار باعىنىڭ ديرەكتورى قاتپارلانعان قىلدىرىقتاي كەڭىردەگىن ارلى-بەرلى سوزعىلاپ، تىلدەي قاعازعا قايتا-قايتا ءۇڭىلىپ، وزىمەن-وزى شالا ءبۇلىنىپ، ۇرىسىپ جاتتى.
— بۇل نە ماسقارا، بۇل نە ماسقارا! اتاقتى... ەل سىيلايتىن اقىندى حايۋاناتتار باعىنا كەزدەسۋگە شاقىرعان بۇل قاي جۇرەك جۇتقان؟!.. كىمدى جينايمىز بۇل اراعا؟!.. شاقىردىڭ با، سىي-سياپاتىڭدى ازىرلە... كۇنىمىزدى ازەر كورىپ وتىرعاندا...
ۇزىن ءدالىز بويىمەن ءوز بولمەسىنە بۇرىلا بەرگەن نەسىبەلى ديرەكتوردىڭ ىشقىنعان داۋىسىن ەستىپ، ەرىكسىز كۇلىپ جىبەردى.
You Might Also Like
-
ەلگە، تۋعان جەرگە ساپار شەگەتىندىگىن ايەلىنە ايتقانى دۇرىس پا، الدە «مەنىڭ قايدا باراتىندىعىمدى سۇراما، جولىم بولمايدى» دەپ ەجەلگى ءازىل-قالجىڭدى اراعا تىقپالاپ، دىمىن شىعارماستان تايىپ ...
-
بۇل نە؟.. وۋ، بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن بىلسە ءسىزدىڭ باسىڭىزدى اۋىرتپاي، بولعان وقيعانىڭ اۋا - جايىن اقبەرگەننىڭ ءوزى-اق باستان - اياق بايانداپ بەرمەس پە ەدى. تۇگىنە تۇسىنسە بۇيىرماسىن. ءۇستى استىنا، استى ءۇ...
