InfoHub Logo

بۋنگە كيىكوتى، رايحان (زيزيفورا بۋنگە، لات. Ziziphora bungeana) بيىكتىگى 40 سانتيمەترگە دەيىن جەتەتىن، كوپ جىلدىق، جارتىلاي بۇتالى وسىمدىك. بۇتاقتارىپ سۇر ءتۇستى، تومەن سالبىراعان قىسقا، ءبىراق قالىڭ تۇك باسقان. جاپىراقتارى جىڭىشكە، ۇشتارى ءسۇيىر. گۇلدەرى مايدا، قوس ەرىندى، اشىق قىزىل ءتۇستى، كەيدە كوكشىلدەۋ بولىپ كەلەدى. گۇل ساباقتارى قىسقا، گۇلدەرى وسىمدىكتىڭ جوعارعى جاعىندا شوعىرلانا ورنالاسقان. ماۋسىم-شىلدە ايلارىندا گۇلدەيدى، تۇقىمى شىلدە-قىركۇيەك ايلارىندا پىسەدى. ول تاۋلى جەرلەردە، تاستاقتى بەتكەيلەردە، دالالى ايماقتارداعى توبەلەردىڭ ەتەكتەرىندە كەزدەسەدى. ءدارى ءۇشىن گۇلىمەن قوسا جوعارعى جاعىن دا پايدالانادى. ونىڭ قۇرامىندا الكالويدتەر، گليكوزيدتەر، ورگانيكالىق قىشقىلدار، ەفير مايلارى، س ءۆيتامينى جانە باسقا دا زاتتار بار.

قازاقتىڭ حالىق مەديسيناسى بۇل وسىمدىكتى ەرتە كەزدەپ-اق جۇرەك اۋرۋلارىن، اتەروسكلەروزدى، اسقازان اۋرۋلارىن ەمدەۋ ءۇشىن قولدانىپ كەلدى. ورتا عاسىردىڭ بەلگىلى عالىمى اۆيسەننا بۋنگە كيىكوتىنىڭ (رايحاننىڭ) شيپالىق قاسيەتىن جوعارى باعالاپ، ونىڭ جاپىراقتارىن ءىرىڭدى جارالاردى ەمدەۋگە پايدالانعان.

ف.م.جۇماعالييەۆا باستاعان ءبىر توپ قىزمەتكەرلەرى بۋنگە كيىكوتىنىڭ (رايحاننىڭ) ەمدىك قاسيەتتەرىن، قۇرامىن تولىق زەرتتەپ شىقتى. جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسىندە بۇل وسىمدىكتەن جاسالعان دارىلەردىڭ قان قىسىمىن تومەندەتەتىن، نەسەپ جۇرگىزەتىن، جۇرەك تۇسىنىڭ اۋىرعانىن باساتىن، ۇيقىنى رەتتەيتىن قاسيەتتەرى بار ەكەندىگى انىقتالدى. وسىعان بايلانىستى سوڭعى كەزدەردە ينفاركتى، اتەروسكلەروزدى، گيپەرتونيانى جانە اسقازان اۋرۋلارىن وسى وسىمدىكپەن ەمدەۋ ارقىلى وتە جاقسى ناتيجەلەرگە جەتۋگە بولاتىنى بەلگىلى بولادى.

بۋنگە كيىكوتىن نەمەسە رايحاندى ءدارى ءۇشىن دايىنداپ، بىلاي پايدالانادى. وسىمدىكتىڭ كەپتىرىلگەن 1 اس قاسىعىن 1 ستاكان قايناپ تۇرعان سۋعا 1 ساعات تۇندىرىپ، 1 اس قاسىقتان كۇنىنە ءۇش رەت ىشەدى. ەمدەۋ مەرزىمى 5 اپتاعا دەيىن سوزىلادى.

---