InfoHub Logo

بۇرىش جالبىز (مياتا پەرەچنايا، Mentha ح piperita L.) — بيىكتىگى 1 مەترگە جەتەتىن كوپ جىلدىق ءشوپ تەكتەس وسىمدىك. تامىر ساباعى جەر استىندا كولبەۋ وسەدى، جىڭىشكەلەۋ كەلگەن كوپتەگەن قوسىمشا تامىرلارى بار. ساباقتارى ءتۇزۋ، ءتورت قىرلى، قىزىل ءتۇستى ءارى قىسقا، ۇشتارى ءسۇيىر، جۇمىرتقا ءتارىزدى، ءبىراق ۇزىنشا كەلگەن، شەتتەرى وتكىر، ارا ءتىستى، ۇزىندىعى 8 سم، ەنى 2 سم شاماسىندا. جاپىراقتارى قاراما-قارسى ورنالاسقان، گۇلدەرى اشىق قىزىل ءتۇستى، ماساق ءتارىزدى. گۇل توستاعانشاسى تۇتىكشە ءتارىزدى، بەس قالاقشادان تۇرادى، ءتاجى سۋ قۇياتىن ۆورونكاعا ۇقسايدى، گۇل جاپىراقتارى بىرىنە-بىرى جابىسا بىتكەن. شىلدە ايىنان قىركۇيەك ايىنا دەيىن گۇلدەيدى. وسىمدىكتىڭ جاعىمدى حوش ءيىسى بار.

بۇرىش جالبىز جابايى كۇيىندە تابيعاتتا كەزدەسپەيدى. XVII عاسىردا انگليادا سۋ جالبىزى مەن جاسىل جالبىزدى توزاڭداستىرۋ ارقىلى بۇرىش جالبىز الىنعان دەگەن دەرەكتەر بار. رەسەيگە XVII عاسىردا مادەني وسىمدىك رەتىندە اكەلىنگەن. قازىرگى كەزدە ەلىمىزدە بۇل وسىمدىك ءۇي جەرلەردە كوپتەپ وسىرىلەدى. وسىمدىكتى ۆەگەتاتيۆتى جولمەن تامىرىلاپ كوبەيتەدى.

حالىق مەديسيناسىندا بۇل جالبىزدىڭ «سۋ جالبىزى» دەگەن ءتۇرى قولدانىلادى. ونىڭ دارىلىك قاسيەتتەرى بۇرىش جالبىزىنىڭ دارىلىك قاسيەتتەرىنە ۇقسايدى. سۋ جالبىزى — الاسالاۋ كەلگەن، ىلعالدى جەرلەردە، تاۋدىڭ ساي-سالالارىندا وسەتىن وسىمدىك. ءدارى جاساۋ ءۇشىن ونىڭ گۇلدەگەن كەزىندە جەرگە تۇسكەن بولىگىن جيناپ الادى. قۇرامىندا ەفير مايلارى، ونىڭ ىشىندە مەنتول، مەنتون دەگەن تەرپەندەر بار. وسىمدىكتىڭ قۇرامىندا بۇلاردان دا باسقا كاروتين جانە فلاۆونويد كوسىلىستارى بار. وسىمدىكتىڭ قۇرامىنداعى مەنتولدىڭ قابىنۋعا قارسى اسەر ەتەتىن، جۇرەكتىڭ، ميدىڭ، وكپەنىڭ قان تامىرلارىن كەڭەيتەتىن، ءوت ايدايتىن قاسيەتتەرى بار. جۇرەكتىڭ تۇسى شانشىپ اۋىرعاندا، اسقازان جانە ىشەك ءتۇيىلىپ اۋىرعاندا بۇرىش جالبىزدىڭ سۋلى تۇنباسى جاقسى جاردەم بەرەدى. ءتىس اۋىرعاندا، جوعارعى تىنىس جولدارى جانە برونح قابىنعاندا دا بۇرىش جالبىز ەم ءۇشىن قولدانىلادى.

ورىستىڭ حالىق مەديسيناسىندا بۇرىش جالبىز ءوت ايدايتىن، تەر شىعاراتىن جانە بۇيرەككە تاس بايلانعاندا نەسەپ ايدايتىن ءدارى ەسەبىندە پايدالانىلعان. كەيبىر عالىمدار بۇرىش جالبىزدى گيپەرتونيا، اتەروسكلەروز، بۇيرەك، باۋىر، اسقازان اۋرۋلارىن جانە ديزەنتەريانى ەمدەۋ ءۇشىن قولدانادى (ن.گ.قوۆاليەۆا). بۇرىش جالبىزدىڭ جاپىراعىنان جاسالعان تۇنبانى اۋىز ۋىلعاندا، ءتىس ءتۇبىنىڭ ەتتەرى قابىنعاندا ولاردى شايۋ ءۇشىن قولدانادى.

ءدارىنى دايىنداۋ جانە قولدانۋ ءتاسىلى

10 گرامم وسىمدىكتى 1 ستاكان قايناپ تۇرعان سۋعا سالىپ 20 مينۋت تۇندىرادى دا، 1 اس قاسىقتان كۇنىنە 3-4 رەت تاماقتانارداپ جارتى ساعات بۇرىن ىشەدى. اسقازان قىشقىلى قالىپتان تىس كوبەيگەندە بۇرىش جالبىزدى مىنا وسىمدىكتەرمەن قوسا پايدالانۋ وتە ءتيىمدى بولىپ ەسەپتەلەدى. بۇرىش جالبىزدىڭ جاپىراقتارىنان 15 گرامم، ءۇش جاپىراقتى سۋبەدەنىڭ جاپىراقتارىنان 2 گرامم، مىڭجاپىراقتىڭ گۇلدەرىنەن 15 گرامم، ءيىستى اسكوكتىڭ تۇقىمىنان 15 گرامم، شايقۋرايدىڭ شوبىنەن 30 گرامم الىپ ارالاستىرادى. وسى قوسپانىڭ 2 اس قاسىعىن 2 ستاكان قايناپ تۇرعان سۋعا سالش، 2 ساعات بۋلاندىرادى. دايار بولعان ءدارىنى سالقىنداتىپ، ءسۇزىپ الادى دا، شەتىنەن ۇرتتاپ ءىشىپ، ءبىر كۇن ىشىندە تاۋىسادى.

---