دانا قوراز
ەرتە ەرتە، ەرتەدە ءبىر ءۇي̆ءدىڭ دانا قورازى بولىپتى.
ءاۋ باستا ول مەكيەندەرى مەن بالاپاندارىنا قۇرت-قۇمىرسقا ىزدەپ، كون-قوقسىقتى بۇرقىراتا شاشىپ، ەلەۋسىز ءومىر كەشىپ جاتىپتى. كەي̆دە ونى قاۋىرسىننىڭ تۇسىنە قاراپ، قىزىل قوراز دەپ تە اتاي̆تىن كورىنەدى.
بۇل اۋلادا ءۇش-تورت مەكيەن مەن جەتى-سەگىز بالاپاننان باسقا، ءومىرى ۇي̆قىسى قانباي̆، ماۋجىراپ جۇرەتىن جولبارىس اتتى جالقاۋ يت تە تۇرادى ەكەن.
ءبىر كۇنى جولبارىس ءۇي̆ىلگەن اعاشتىڭ بۇرىشىندا جاپادان-جالعىز بوزداپ وتىر ەدى.
قاسىنا قاڭعالاقتاپ قىزىل قوراز كەلىپ:
— قو-قو-قو-قوق، ەش پەندەگە زالالىڭ جوق، سۇعاناقتىقتى بىلمەي̆ءتىن، توي̆ساڭ دا توق، توي̆ماساڭ دا توق، ماڭقيعان سەنى كىم رەنجىتتى؟ — دەدى تاڭىرقاپ.
— رەنجىگەنىم راس! بۇل ءۇي̆دەن كەتىپ، كوزىمدى قۇرتامىن! جولبارىستىڭ الگىدەن بەتەر ءجۇنى جىعىلىپ، كوزى جاساۋراي̆دى. — قو-قو-قو-قوق، جازعان-اي̆، سونشا جابىرلەنەتىندەي̆ نە جازىپ قالىپ ەدىڭ؟ — دەپ، قىزىل قوراز شىدامسىزدانا توپىراقتى جان-جاققا شاشىپ-شاشىپ جىبەردى.
— قوقىلداپ قوي̆مادىڭ عوي̆. بارىنە سەنىڭ اق تاۋىقتارىڭ كىنالى. تەگى وزدەرى جەلىگىپ، ءبىر جەردە تۇرماي̆دى-اۋ، تۇرماي̆دى. بۇگىن تاعى بىرەۋىن وسى ماڭدى تورۋىلداپ، وڭاي̆ ولجاعا كانىگىپ العان قۋ تۇلكى قاعىپ كەتىپتى. قوجاي̆ىن قاتتى اشۋلاندى: «ماۋباس نەمە، تاۋىقتار تاۋسىلعاندا قۋ تۇلكى ءوزىڭدى سازعا وتىرعىزىپ كەتەدى. اۋلاداعى از عانا تاۋىقتارعا يە بولا الماساڭ، بارىڭنان جوعىڭ، تابانىڭدى جالتىرات!» — دەدى. بۇل ءۇي̆گە كۇشىك كۇنىمنەن كەلىپ، باۋىر باسىپ ءۇي̆رەنىپ قالدىم ەمەس پە؟ قاتتى كۇي̆زەلىپ، قاي̆ جاققا كەتەرىمدى بىلمەي̆، باسىم قاتىپ وتىرعان جاي̆ىم بار، قىزىل قوراز، — دەپ اعىنان جارىلدى جولبارىس.
قىزىل قوراز ودان بەتەر بەزىلدەپ ابىگەرگە ءتۇستى. «ءبىزدىڭ قورازعا نە بولدى ەكەن؟» — دەپ، زارەلەرى ۇشىپ، بالاپاندارىن شۇبىرتقان مەكيەندەر دە جينالا قالدى. قىت-قىتتاپ، وعان قىزىل قوراز قوسىلىپ، اۋلانى ازان-قازان ەتتى. ءمان-جاي̆دى ەستىپ، بىلگەن مەكيەندەردىڭ ءبىرى:
— جولبارىسقا كومەكتەسۋىمىز كەرەك، — دەدى وي̆لانا. — ءبىراق قالاي̆؟ تۇلكىگە قارسى تۇرار قاي̆رات تا، جاسار قۋلىعىمىز دا جوق.
— قول قۋسىرىپ وتىرا بەرمەي̆ىك! تۇلكى تۋا اي̆لاكەر بولدى دەي̆مىسىڭدەر؟ بىزدەر دە ءبىر امالىن وي̆لاپ تاۋىپ، تىرشىلىك ەتۋىمىز كەرەك. جولبارىستى قالاي̆ قۇتقارساق ەكەن؟ — بۇل ۇسىنىستى جاساعان قىزىل قوراز ەدى.
جولبارىستىڭ جانىندا قوقىلداپ قوراز عانا قالدى. ءبىر كەزدە ول: «تاپتىم، تاپتىم!» — دەپ، بەزىلدەپ قويا بەردى. «مىنا شىركىنگە نە بوپ قالدى؟» دەگەندەي̆ جولبارىس وعان جاۋتاڭ-جاۋتاڭ قارادى.
— دوستىم، مەن امالىن تاپتىم. قۋ تۇلكىنىڭ كوزىنە كوك شىبىن ءۇي̆مەلەي̆ءتىن بولدى. بىلمەگەن اي̆لاسى جەر استىندا دەپ، اي̆دار تاعىلعان تۇلكىڭدى ەندى كورىپ الدىق...
— ەستى الىپ، الىستان وراعىتا بەرمەي̆، اي̆تساڭشى بىردەن، — دەدى جولبارىس شىدامسىزدانا.
— تىڭدا! تۇلكىنىڭ تاۋىق ەتىن جاقسى كورەتىنى راس قوي̆! راس! بۇدان بىلاي̆ تاۋىق كورسە، تاۋ اي̆نالا قاشاتىنداي̆ بولادى.
— پا، شىركىن! — جولبارىستىڭ قىزىل قورازعا تىپتەن جىنى كەلدى. شوقيىپ وتىرعان جەرىنەن كوتەرىلىپ، كەتۋگە ىڭعاي̆لاندى.
— توقتا، دوستىم! تۇكەڭە ءبىز مىناداي̆ اي̆لا جاساي̆مىز. انا ءبىزدىڭ ءۇي̆ءدىڭ باقشاسىنىڭ باس جاعىنداعى توعاي̆دى كوردىڭ عوي̆!
— كورمەگەندە...
— توعاي̆دىڭ بەرگى بەتىندەگى ءداۋ قاي̆ىڭدى بىلەسىڭ عوي̆؟
— بىلەمىن.
— مىنە، مەن سول قاي̆ىڭنىڭ ءبىر ۇلكەن بۇتاعىنا قوناقتاپ الىپ شاقىرامىن. ال سەن كورشى ءۇي̆دەگى تازى مەن قىزىل كوز توبەتتى ەرتىپ، سول ماڭدا جاسىرىنىپ جاتاسىڭ. داۋسىمدى ەستىگەن قۋ تۇلكى قۇي̆رىعىن بۇلاڭداتىپ، مەنى جەۋگە جەتىپ كەلەدى. سول كەزدە سەندەر ونى تۇس-تۇستان قاۋمالاپ ۇستاي̆سىڭدار. ونى قوجاي̆ىنعا ءوزىڭ الىپ كەلەسىڭ. سوندا قوجاي̆ىن سەنىڭ ەرلىگىڭە تاڭ قالىپ، كەشىرىم جاساي̆دى.
— ءاي̆، قو-قو-قوق-قوراز، مىنا ءبىر ۇسىنىسىڭنىڭ جانى بار ءتارىزدى.
— بۇل كوكەڭ بوستان-بوسقا ءسوي̆لەمەي̆ءدى! — دەپ قوراز ماڭعازداندى. قۋ تۇلكىنى قاقپانعا وسىلاي̆ تۇسىرمەك بولىپ كەلىستى.
ۇلكەن قاي̆ىڭعا جاقىن جەردە جاسىرىنىپ ءۇش يت جاتتى دا، قوراز بۇتاقتا قوناقتاپ الىپ، بار داۋسىمەن شاقىردى. اي̆تقانداي̆-اق، قالىڭ اعاش اراسىنان تۇلكىنىڭ تۇمسىعى كورىندى. اباي̆لاپ باسىپ، قاي̆ىڭ تۇبىنە جەتتى.
— ءاي̆، اڭگۇدىك، ورماندى ءورت شالعانداي̆ اي̆عاي̆لاعانىڭا جول بولسىن؟ — دەدى تۇلكى قۇي̆رىعىن بۇلاڭداتىپ.
— بۇگىن ءبىر مەكيەن جوعالىپ كەتىپ ەدى، سونىڭ قۇلاعى شالار ما ەكەن دەپ شاقىرعانىم عوي̆!
— ونداي̆ بولسا، بوسقا باقىرماي̆، تومەن ءتۇس! ول مەكيەن جاقىن ماڭدا! بەرمەن كەل، ءجون سىلتەپ جىبەرەي̆ءىن!
تۇلكى «اقىماق» اتەشكە جولىققانىنا قاتتى قۋاندى. سىلەكەي̆ءى شۇبىرىپ، تامسانىپ-تامسانىپ قوي̆دى.
— ءقازىر، تۇكە! — دەپ، قىزىل قوراز «قو-قو-قو-قولاپ» دوستارىنا بەلگى بەردى.
تۇلكى: «مىناۋ اقىماقتىڭ اقىماعى ەكەن»، — دەپ قۋانعانشا بولعان جوق، ارسىلداعان توبەتتەر قورشاپ الدى. قاي̆ جاققا قاشارىن بىلمەگەن ول، قاتتى ساستى. ءتىسىن اقسيتىپ، اي̆بات شەككەننەن باسقاعا مۇرشاسى كەلمەدى.
شالا-جانسار ۇرى تۇلكىنى جولبارىس ءۇي̆گە الىپ كەلگەندە قوجاي̆ىن تاڭ-تاماشا بولدى. وسى كۇننەن باستاپ قىزىل قوراز اۋلاداعى تاۋىقتار اراسىندا «دانا» قوراز اتاندى. ءتىپتى تاۋىق قورادا:
قىزىل قوراز — دانامىز، قورعانىمىز، پانامىز.
ءبىز دە اي̆لاكەر اتانىپ، تۇلكى اۋلاي̆تىن بولامىز، — دەگەن ولەڭ دە تارادى.
«دانا» قوراز تاعى بىردە تاپقىرلىق كورسەتتى. وقيعا بىلاي̆ بولىپ ەدى.
جەكسەنبى كۇنى اۋا راي̆ى كۇرت وزگەرىپ، نوسەرلەتە جاۋىن جاۋدى.
جەر-دۇنيە قاق سۋىنا كولكىپ كەتتى. قورا جاقتا ۇرا بار ەدى. ول دا سۋعا تولدى. بىرەر ساعاتتان سوڭ جاڭبىر باسىلىپ، جارقىراپ كۇن شىقتى. قوراز بەن مەكيەن بالاپاندارىن شۇبىرتىپ، جاۋىن سۋى شاي̆ىپ جەر بەتىنە شىعارىپ تاستاعان قۇرت-قۇمىرسقاعا كەنەلىپ، مارە-سارە بولىپ جۇرگەن. اباي̆سىزدا بالاپانداردىڭ ءبىرى ۇراداعى سۋعا كۇمپ ەتتى. زارە-قۇتى قاشىپ، ەسى كەتكەن بالاپان كىشكەنە ساپ-سارى قاناتىمەن سۋ بەتىن سابالاپ شيق-شيق ەتەدى. جاعادا قىت-قىتتاپ، باي̆بالام سالىپ، ارلى-بەرلى بەزەكتەپ مەكيەن ءجۇر.
وسى ءسات قورازدىڭ ەسىنە سۋدا جاقسى جۇزە بىلەتىن ءۇي̆رەك ءتۇستى. جان ۇشىرىپ بارىپ سونى ەرتىپ كەلدى. ءۇي̆رەك كەلە سۋعا ءتۇستى. ول ۇراداعى بالاپاندى سىڭار قاناتىمەن قاقپاي̆لاپ وتىرىپ، جاعاعا شىعاردى.
ەندى «دانا» قورازدىڭ داڭقى بۇرىنعىدان دا ارتتى. «دانا» قوراز: «كەرەك دەسەڭدەر، قاسقىردى قانجىعالارىڭا باي̆لاپ، جولبارىستى جەتەكتەتىپ بەرۋگە دە قۋلىعىم جەتەدى»، — دەي̆ءتىندى شىعاردى. كەز كەلگەن جەرگە كەزىپ كەتە بەرەتىن بولدى. جاناشىرلىقپەن اي̆تىلعان ەسكەرتۋلەردى قۇلاعىنا ىلمەي̆ءتىن حالگە جەتتى.
ءسوي̆ءتىپ، كۇن وتكەن ساي̆ىن قورازدىڭ دانالىعىنان داڭعوي̆لىعى ارتىپ كەتتى. توعاي̆عا بارىپ قىدىرىپ قاي̆تپاسا، كوڭىلى كونشىمەي̆ءتىن. «بۇلتپەن تالاسقان تەرەكتىڭ بۇتاعىنا شىعىپ الىپ، قاسقىر ما، تۇلكى مە، ءاي̆تەۋىر، جىرتقىشتاردىڭ ءبىرىن شاقىرىپ ەدىم، جولامادى. مەن تۋرالى تۇگەلدەي̆ حاباردار بولعانعا ۇقساي̆دى. تەگى، اڭ اتاۋلى مەنەن ولەردەي̆ سەسكەنەدى»، — دەپ ماقتاناتىندى شىعاردى.
ءوستىپ داڭعوي̆لانىپ جۇرگەن ول بىردە زىم-زيا جوعالدى دا كەتتى. داڭعوي̆دىڭ قانداي̆ اڭعا جولىعىپ، كىمگە قولدى بولعانى دا بەلگىسىز.
You Might Also Like
-
جاستىق دەگەن قانداي قىزىق! تاڭى تاماشامەن اتىپ، كەشى دۋمانمەن باتاتىن گۇلداۋرەنىڭنىڭ شۋاقتى كۇندەرى باسىڭدا سول كۇيى ورناپ، ماڭگىلىككە قالىپ قويارداي سەزىلەدى ەكەن عوي ول كەزدە... ال، ەندى بولسا، سو...
-
بەكبولات اناسىنىڭ تۋعان كۇنىنە نە سىيلارىن بىلمەي، كادىمگىدەي-اق قينالىپ ءجۇردى. اناسى نە نارسەنى ۇناتۋشى ەدى؟ ءارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، اقىرى تاپقان سياقتى.
