مۇڭلىق
جاستىق دەگەن قانداي قىزىق! تاڭى تاماشامەن اتىپ، كەشى دۋمانمەن باتاتىن گۇلداۋرەنىڭنىڭ شۋاقتى كۇندەرى باسىڭدا سول كۇيى ورناپ، ماڭگىلىككە قالىپ قويارداي سەزىلەدى ەكەن عوي ول كەزدە... ال، ەندى بولسا، سونىڭ ءبارى الىستان قول بۇلعايتىن اسىل ارمان، كوز الدىڭدا ەلەسى عانا قالعان سارقىلماس ساعىنىش...
الدەقاشان باستان اۋعان سول ءبىر باقىتتى شاقتار تۋرالى ويلاسام-اق بولدى، تۇتاس تۇلعاسى نۇردان جارالعانداي تولىقسي مولدىرەگەن اي سيپاتتى ارۋدىڭ اسەم بەينەسى كوز الدىما ءسۇزىلىپ كەلە قالادى. اشىق تا ءاپپاق، اجارلى جۇزىنەن جاندۇنيەسىنىڭ تازالىعى بىردەن بايقالاتىن ءمۇلايىم قىز اۋەلى سونادايدان قايتەر ەكەن دەگەندەي تەسىلە قاراپ از تۇرادى. ارتىنشا ورنىنان قوزعالىپ، ماعان قاراي جاقىنداپ كەلە جاتادى. ابدەن تاياپ كەلىپ، مەنى كورگەنىنە قۋانعانداي انتەك ەزۋ تارتىپ، جىميعانداي بولادى. ءبىراق، ونىسى ماعان ءبىر ءتۇرلى جاساندىداي سەزىلىپ، جۇرەگىم ءدىر ەتە قالادى. كىرپىگىمدى قاعىپ جىبەرىپ قايتا قاراعانىمدا، ايتقانداي-اق، ونىڭ ەشتەڭەنى جاسىرا المايتىن اڭعال جانارىنىڭ تۇبىنەن جۋىرماندا تارقاماس قالىڭ مۇڭ كورگەندەي بولام. سودان ەسىمە قاي-قايداعىلار ءتۇسىپ، قامىعىپ وتىرىپ ۇزاق-ۇزاق ويلارعا بەرىلەمىن.
جادىمدا جالىنداعان جاس كۇنىمنىڭ جاز ديدارى قايتا جاڭعىرادى. ىلە وتكەن ۋاقىتقا دەگەن ىنتام ارتىپ، ىنتىعا تۇسەم... مۇڭ قايراڭىنا مەلدەكتەي ءتۇسىپ ءبىر كەزدەگى سىرلاس سەرىگىمدى اڭسايمىن. ەمەتايىم ەزىلىپ وتىرىپ ونىڭ نۇرلى جامالىن كورگىم كەلەدى. ارادا زىمىراپ قانشاما جىلدار ءوتتى، ونىڭ قانداي ادام بولىپ وزگەرگەنىن بىلگىم كەلەدى... ءبىر زامانداعى باسقالارعا ءسال تۇسىنىكسىزدەۋ كورىنەتىن، مەنەن باسقا كوپ ەشكىمگە جولاي بەرمەيتىن ۇياڭ مىنەزىنىڭ تال بويىنان الدەقاشان ارىلعانى ايان. ال، وعان دەيىن ءجيى كەزدەسە بەرمەيتىن سول توسىن بولمىسىنان تاياق جەپ، تالاي ازاپ شەككەنى بەلگىلى ەدى. ءبىراق، سولاي بولا تۇرا، نەگە ەكەنىن كىم بىلگەن، ول قاي كەزدە دە سول باياعى ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ۇلبىرەگەن كۇيىندە كەلىپ، كىرپىگىمنىڭ ۇشىنان كەسكىن كورسەتەتىن. كەڭىستىكتە سۇلبالانعان سول سۇلۋ كەيپى مەنىڭ ىڭكار كوڭىلىمدى ودان سايىن ىنتىقتىرىپ، وزىنە قاراي اسىق- تىرا تۇسەتىن.
جان دوسىمنىڭ تانازارىمدا تاڭبالانعان ادەمى الپەتىنىڭ ونىڭ جەكە ءوزىنىڭ عانا ەمەس، سوعان قوسا، مەنىڭ جايدارمان جاستىعىمنىڭ جەر تۇبىنەن ساعىم بەرگەن كوركەم بەينەسى ەكەنىن مەن، ارينە، كەيىن ءتۇسىندىم... مۇندا ءبىلدىم. ەندى ويلاسام، مەن سول ءۇشىن دە ونى ەسسىز عاشىق بولعان كىسىدەي ۇزدىگە اڭساپ، ۇزىلە ارماندايدى ەكەنمىن. ەرتەدە ءبىر سۋساپ كەلىپ سۋ ىشكەن بۇلاعىمداي كورىپ، تاڭدايىمدا قالعان ءتاتتى ءدامىن تاعى ءبىر تاتسام دەپ، تالىعا دامەلەنەدى ەكەنمىن...
شىنىن ايتسام، وسى اڭگىمەنىڭ تيەگى اعىتىلعان العاشقى ساتتە-اق الدەنەگە شولىركەگەندەي بولىپ، كەنەزەم كەبە باستاپ ەدى، ەندى، مىنادان سوڭ... بۇلاق تۋرالى بەينەلى سوزدەن كەيىن، تاڭدايىمدى تاقىلداتقان ءبىر مۇقتاج حال جان شىداتپاس زارىققا اينالىپ، قاتالاتىپ جۇرە بەردى... ىشىمدەگىنى قىرىندىسىنا دەيىن اقتارىپ، ارشىپ تاستاماي، تىنار ەمەسپىن. ءبارىن تاپتەشتەپ باسىنان تارقاتايىنشى!..
مەنىڭ جالىنداعان جاستىعىم... جوق، جۇرەك تورىمنەن ورىن العان ول جالعىز دوسىمنىڭ اتى ايجامال بولاتىن. ءبىز قىسقارتىپ ايجان دەيتىنبىز. ازان شاقىرىپ قويعان ەسىمىنىڭ كىسىنىڭ ءوز جاراتىلىسىمەن ءبىر جاسىرىن بايلانىسى بولاتىن شىعار، ايجان دەسە دەگەندەي، اي جامالدى، ءارلى قىز ەدى. الدەنەگە قۋانىپ، ءسال ەزۋ تارتقاندا، ءتىپتى، جۇزىنە ساۋلە ءۇيىرىلىپ، نۇرلانىپ كەتەتىن. ءبىراق، ونىڭ ونداي ساتتەرى كوپ بولا بەرمەيتىن. ويتكەنى، ول وڭايلىققا اشىلا قويمايتىن، كۇلكىسى سۇراۋلى، بۇيىعى بويجەتكەن-دى. ءبىر قىزىعى، ونى ۇنەمى ەسكە كەلە بەرمەيتىن توسىن جايلار، ءتابيعاتتىڭ سيرەك كەزدەسەتىن شەتىن قۇبىلىستارى عانا تەبىرەنتىپ، تولقىتا الاتىن. وندا دا، ماڭىندا ارتىق كىسى بولماعان، وڭاشا ساتتەردە عانا... مىسالعا الساق، كوپ قاباتتى عيماراتتىڭ ءۇستى – زاۋ بيىكتە، ۇرلانىپ شىعىپ العان جەرىمىزدە ءبىز قىبىلا بەتتەگى كوركەم كورىنىسكە تاڭدانا قاراپ، اڭىرىپ تۇرار ەدىك. كوز ۇشىندا ۇياسىنا كىرۋگە تاقاپ، ءبىرجولا ورتەنىپ كەتكەن بالقىما كۇن ەتەگى كوكجيەككە مالىنىپ، ەكى بۇيىرىنەن ىستىك شانشىلعانداي شاشاۋ شىعىپ، قۇلاقتانا باتىپ بارا جاتار ەدى. ودان بەرى تاماننان قاناتىن كەڭگە جايىپ، ەكپەتتەپ جاتىپ العان ءبىر سىزىق شاربى بۇلت كورىنەتىن كولدەنەڭ سوزىلىپ. ارجاعىنداعى التىن كىرپىكتەنە شاشىراعان كەشكى ارايعا بەلشەدەن مالىنىپ، ال-قىزىل تۇسكە بويالعان اسپاننىڭ اق ۇلپا مامىعى جانارىمىزدى جادىلاپ العانداي، نازارىمىزدى ەش قايدا جىبەرمەي، ۇزاق ۇستاپ تۇراتىن وزىندە... قاشان سوڭعى شاپاعى ءسونىپ، قالقاعا سۇڭگىپ، جوق بولعانعا دەيىن. «قانداي عاجاپ كورىنىس!» دەيتىن ءدال سول تۇستا عانا مانادان ءۇنسىز قالعان ايجان داۋسى دىرىلدەي ءتىل قاتىپ. مەن مويىن بۇرىپ، ونىڭ كىرشىكسىز اق جۇزىنە قارايتىنمىن. بوي بوساتار بالقىتپا سەزىمىنىڭ قاي جەرىنەن شىعاتىنىن كىم بىلگەن، ول سونىڭ اراسىندا بولەك ءبىر كۇيگە ەنىپ، كوزىن الىستان الماي ەمىرەنە ەلجىرەپ تۇراتىن. كىرپىگىنىڭ ۇشىنا ءىلىنىپ قالعان ءمولدىر تامشى بارىن مەن ارتىنان بايقايتىنمىن... اۋىلدا تۋىپ، قىردا وسكەن ادامنىڭ اڭسايتىن نارسەسى دە قىزىق قوي، ول كەيدە ۇزاق-ۇزاق ويلاردىڭ شىرماۋىندا وتىرىپ، الدەن ۋاقتان كەيىن كەنەت ەسىنە كەلىپ: «شىركىن! – دەيتىن ساناسىندا ساۋلەلەنگەن الدەنە سۋرەتكە تولقي تەبىرەنىپ، – تاس قاراڭعى تۇندە، ايسىز اسپاندى قىمتاپ العان جىلتسىز قارا تۇنەكتى ءتاڭىردىڭ وت قامشىسى كەنەت وسىپ وتسە! ىلە تىك توبەدەن شەڭبەكتەپ تۇرعان قالىڭ بۇلتتىڭ شەڭبىرەك قارنى اڭداۋسىز جارىلىپ كەتكەندەي، كوك جۇزىندەگى ىركىندى سۋ نوسەرگە ايلانىپ، ال كەلىپ سىركىرەسە. سونىڭ ءبارىن مەن باياعى بالا كۇنىمدەگىدەي ءتۇرۋلى كەرەگەنىڭ استىنان باعىپ، كىرپىك قاقپاي باقىلاپ جاتسام!.. و، وندا قانداي كەرەمەت بولار ەدى؟!.» دەيتىن الابۇرتا اپتىعىپ. تاق ءبىر سول عاجاپ كورىنىستى ءدال ءقازىر كورىپ تۇرعانداي-اق جۇزىندەگى ءسۇيىنىش بوياۋى تابان استى قالىڭداي تۇسەتىن.
بالكىم، مىنەزىمىز جاقىنداۋ بولعاندىقتان بولار، ءبىز العاش تانىسقان ساتتەن-اق جايىمىز جاراسىپ، ءتىل تابىسىپ كەتتىك. سودان قاشان وقۋىمىزدى تاۋىسىپ، اۋىلعا قايتقانشا جۇبىمىز جازىلمادى. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، ەش قايىسسىمىز تاراپىنان دوستىققا دەگەن سانالى تالپىنىس بولعان جوق. بارلىعى ءوز ىڭعايىمەن ءوربىپ، ءتابيعي ءورىس الدى. سوندىقتان دا، ارامىزدان ەشقاشان قىل ءوتىپ، سالقىندىق ءتۇسىپ كورمەدى. ارينە، اكەلىپ قوساقتاي بەرۋگە بولمايتىن، وزىمىزگە عانا ءتان جەكە الەمىمىز دە بولدى ءوز ىشىمىزدە. بۇل وتە ماڭىزدى نارسە عوي. كەيدە ادامدار توعىسپايتىن دۇنيەنى توقايلاستىرىپ الىپ، سونىڭ سوڭىنان بىر-بىرىمەن سيىسپاي، الىستاپ كەتىپ جاتادى. ال، بىزدە ول بولعان جوق. ۇنەمى جۇپ جازباي بىرگە جۇرسەك تە، سونىڭ بارىندە باس ءتۇيىستىرىپ الىپ، ورتاق ىستەردى عانا قاۋزاپ، تار ايادا شەكتەلىپ قالماي، تىنىس العان دەمدەرىمىز ەركىن ەستىلەر جاقىندا وتىرساق تا، كوبىندە وزىمىزبەن ءوزىمىز بولىپ، ءوز كەڭىستىگىمىزدە وڭاشا قالاتىنبىز. قيالشىل كىسىنىڭ قىزىعى ىشىندە. جالعىزدىقتان ەشقاشان جالىقپايتىنبىز. ءبىر ەسەپتەن، مۇنى جالعىزدىق دەۋگە كەلە قويماس... قول سوزىم عانا جەردە جانىڭ قالايتىن جاقىنىڭنىڭ بار ەكەنىن سەزىپ، الدەنەگە ريزا كوڭىلمەن جەكە وتىرعاندا، كوڭىلگە قاشا قويار قايداعى جالعىزسىراۋ...
كەيدە ءبىر ويلاپ، تاڭ قالامىن: ايجان ءوزىنىڭ ادەمىلىگىن بىلمەيدى، نە باعالامايدى، بويىنداعى جانار ارباعانداي جارقىن سيپاتىن كوپ كوزىنە جايىپ، كورسەتكىسى كەلە بەرمەيتىن. كەرىسىنشە، جۇرت نازارىنان قاشىپ، قالقاعا بۇعىناتىن. ەل اراسىنان الىس، اۋلاقتاۋ جۇرگەندى ۇناتاتىن. ىلعي دا اۋاشا، تىنىش بولعاندى قالايتىن. قاسىندا مەن بولسام، بولدى، ارتىق تىلەگى بولمايتىن. قاشاندا ىشكى الەمىنىڭ اياسىنا قامالىپ، بۇيىعىلاۋ كۇن كەشەتىن. سونداقتان دا، سىرتقى دۇنيەمەن قارىم-قاتىناسى ءبىر سىدىرعى ەدى. جانە بۇل قالپىنان ارىلا قويار ءتۇرى دە بايقالمايتىن. دەگەنمەن، مەن قاتەلەسكەن ەكەم... وڭباي جاڭىلىپپىن. بۇل ادام بولمىسى دەگەننىڭ قالتارىس-بۇلتارىسىن قويساڭشى! ءتۇبىن كورسەتپەس تۇڭ- عيىق ەكەنىن بىلە تۇرا، ءدال بۇلاي بولارىن، ءتىپتى، وي- لاماپپىن... ءقايبىر كۇنى مەن مۇلدە كۇتپەگەن جاعدايعا تاپ بولدىم.
– قۇداي اقى، ساۋلە!.. جانىم، ساۋلەم... – دەدى ءبىر كۇنى ايجان ماعان داۋىسى دىرىلدەپ، ەنتىگە ءتىل قاتىپ. – سەن بايقايسىڭ با، وسى... مەن الدەبىر سەزىمنىڭ قارماعىنا ىلىنگەن سياقتىمىن؟ قۇداي اقى، ساۋلە!..
ەكەۋمىز قالانىڭ ۋ-شۋىنان قاشىق، سوناۋ شالعايداعى تاۋ قويناۋىندا جۇرگەن بولاتىنبىز. ول جۇرەك سىرلارىن ىلعي دا وسىنداي وڭاشا ساتتەردە اقتاراتىن. بۇگىن دە مىنا تاپتىرماس ورايدى عانيبەت ءبىلىپ، جاسىرىن قويماسىن اشىپتى... ءۇنى ءسال اپتىعا شىققانداي بولعان سوڭ، بۇرىلىپ قاراپ ەدىم، اشىق اجارىندا قىپ-قىزىل الاۋ ويناپ تۇر ەكەن... جانارىندا ۇشقىن. جۇزىندەگى لىپىعان قۇبىلمالى بوياۋدى قىز بالالاردىڭ ىڭكارلىك وتىنا العاش شارپىلعانداعى قىلىقتى قىمسىنىسى، الدە قۋانىشتىڭ ورتەپ بارا جاتقان اپتاپ جالىنى ەكەنىن اجىراتا الماي، ءبىر ءسات تەلمىرىپ تۇرىپ قالدىم. تەك سالدەن كەيىن عانا ەس جيىپ، ارى قاراي نە ايتار ەكەن دەپ ارتىن باقتىم. شىنىنا كەلگەندە، بۇل ايتا قالسىن جاڭالىق ەدى.
– جوق... مەن ەشتەڭە بايقامادىم، – دەدىم ارتىنشا الگىندەگى سۇراق جايى ەسىمە كەلىپ.
– ءوزىم دە بىلمەيمىن، ساۋلە... مەن بىرەۋدى جاقسى كورەتىن سياقتىمىن. كۇندىز-تۇنى جادىمنان شىقپايدى... ويلاي بەرەم. ساعان ايتپايىن- اق دەپ ەدىم، بولمادى. جۇرەگىم جارىلىپ كەتە جازداپ تۇر وسى تۇرىسىمدا. قورىققانىمدى، نە قۋانعانىمدى بىلمەيمىن. وزىمنەن ءوزىم دەگبىرىم قاشىپ، الدەنەنگە اسىعا بەرەم!..
ول وسىنى ايتىپ، قولىمنان شاپ بەرىپ ۇستاي الدى. بىلەزىگىمە جارماسقان جۇمساق الاقانى ءورت شالعانداي ەكەن. بۇرمەندەي سىعىپ، ۋاتىپ بارادى. دۇلەي تەگەۋ- ءىرىننىڭ مىنا ەكپىنىنەن الدەبىر ەسسىز كۇشتىڭ كوزسىز قۋا- تىن قاپىسىز تانىعاندايمىن.
ىشتەي قايران قالدىم. راسىن ايتسام، ونىڭ اۋزىنان مۇنداي ءسوز شىعارىن ەشقاشان كۇتپەگەن ەدىم. ءجو- پەلدەمەدە نە دەرىمدى بىلمەي، توسىلىپ قالدىم. دوسىم- نىڭ الدەكىمگە ولە عاشىق بولعانى انىق ەدى. ونى جامالىنداعى تولقىمالى، وڭعاق قۇبىلىستاردان ايقىن اڭعارۋعا بولاتىن. دەگەنمەن، ارجاعىمنان قانشا تىلەكتەس بولىپ، شىن قۋانىپ تۇرسام دا، نە تۇرتكەنىن قايدام، ارى قاراي قۋارلاپ، ەشتەڭە سۇرامادىم. قۇلعاناشا قۋىپ، قازبالاسام دا، ول سول ساتتە دانەڭە ايتپاس ەدى. ماحاببات قارماعىنا جاڭا ىلىنگەن ىنتىق بويجەتكەندەر تۇمسا سەزىمدەرىن قاشاندا جۇرەك تۇكپىرىنە جاسىراپ، قۇپيا ۇستايدى ەمەس پە... ونى وقىعان كىتاپتارىمنان جاقسى بىلەتىن مەن ودان ارىعا بارمادىم. دوس تۇتىپ، جىلت ەتكەن ءبىر ۇشىعىن شىعارعانىمەن، سەنىمىم كامىل، ماعان بولعان جايلاردىڭ ءبارىن قوتارىپ، اقتارماس ەدى. سول سەبەپتى، جانىنا جاقىن ساناپ، ءجىپ ۇشىن ۇستاتقانىنىڭ وزىنە ريزا بولىپ، ەستىگەندەرىمدى عانا قاناعات تۇتتىم. ءوزى دە ودان ارتىلىپ ەشتەڭە ايتپادى. قاشانعى ادەتىنشە كىرپىكتەرىن قاداپ، قايتەر ەكەن دەگەندەي مولدىرەي قاراپ از تۇردى دا، ىلە قىزارىپ كەتكەن ەكى بەتىن قوس الاقانىمەن باسا قالىپ، بۇرىلىپ كەتتى. سول بويدا جۇگىرە باسىپ جانىمنان ۇزاي بەردى.
بۇل ءبىزدىڭ سوڭعى كۋرستا وقىپ جۇرگەن كەزىمىز بولاتىن.
كۇندەر ايالسىز ءوتىپ جاتتى. مەن كوپكە دەيىن دوسىمنىڭ قانداي ءبىر بەكزاداعا ىنتىق بولىپ، ىشتەي ورتەنىپ جۇرگەنىن بىلە المادىم. بىلگىم كەلسە دە، قالاي ءبىلۋدىڭ امالىن تاپپادىم. وزىنەن سۇراۋدى ىڭعايسىز كوردىم. ءارى، تارتىنشاق قىز جارىتىپ ەشتەڭە اشپاس دەپ ويلادىم. دەگەنمەن، مويىنداۋىم كەرەك، باستى سەبەپ بۇل ەمەس ەدى. ايتىپ جەتكىزگىسىز ءبىر تۇسىنىكسىز تۇيتكىلدىڭ قۇرساۋىنا ءىلىنىپ، جاعدايسىز بوگەلە بەرگەنىمدى جان-جۇرەگىم ەپتەپ سەزەتىن. بالكىم، ازىرگە بەيتانىس الگىبىر باقىتتى جىگىتتىڭ دوسىمنىڭ تەڭى بولماي شىعۋىنان الاڭداعان شىعارمىن، الدە جان سەرىگىمدى ەشكىمگە تەڭگەرمەيتىن ىشكى قيماستىعىمنىڭ قىزىل ءورتى ءورشىپ، اياعىما تۇساۋ بولدى ما ەكەن... بىلمەيمىن، ايتەۋىر، تابانىما تاس باتقانداي ءبىر كىبىرتىك حال كەشكەنىم ءالى ەسىمدە.
ارادا تاعى ءبىراز ۋاقىت ءوتتى. كۇندەر جىلجي كەلە مەن ونىڭ بوتەن كىسى بولىپ، وزگەرىپ بارا جاتقانىن بايقادىم. كەيىنگى كەزدە ۇنەمى قيال كەشىپ، وي سوعىپ جۇرەتىن بولعان ول ەندى بۇرىنعىسىنان دا تۇيىقتالىپ، سىرتىنا سىبىس شىعارماس بولعان ەدى. جۇرەككە تۇسكەن عاشىقتىق كۇيىگىنەن ازاپ شەگىپ، ىشتەي كۇيزەلىپ جۇرگەنى انىق-تىن. اۋەلدە از سويلەيتىن قىز، ءسويتىپ، بىرتە-بىرتە دەمى ىشىنە ءتۇسىپ، تۇنشىعىپ بارا جاتتى. بىلايعى دۇنيەنىڭ قىزىعى سەلت ەتكىزۋدەن قالدى. ورتامىزدان اۋلاق، كەرەك دەسەڭىز، جاقىنبىز دەپ جۇرگەن مەنىڭ وزىمە كوپ جولامايتىن جاڭا ادەت تاپتى. سولايشا، ءۇمىت پەن كۇدىك يتجىعىس تۇسكەن ازاپتى دا راقاتتى العاشقى ماحاببات سارساڭىنا ەنىپ، تەرەڭىنە باتا بەردى.
نە سەبەپ بولاتىنىن كىم بىلگەن، كەي-كەيدە عانا جان تولقىنىسىنىڭ ءالسىز ۇشقىندارى جانارىنان جىلتىراي قىلاۋلاپ، كۇن شىققانداي جادىراي قالاتىن. ءبىراق، ونىسى ۇزاققا بارمايتىن. ءبىر ساتتەن كەيىن بىلتەسى تاۋ- سىلعان شامداي، كوز اياسى كىرەۋكەلەنىپ، قاراشىعىنىڭ تەرەڭ تۇكپىرىندەگى اۋىر مۇڭ قايتا زىلدەنىپ، ەڭسەسىن باسا تۇسەتىن. كىرپىگىن قاعىپ-قاعىپ قالسا بولدى، ءيىنىن كوتەرتپەي تۇرعان سول قايعى تامشىعا اينالاپ، ساۋلاي جونەلەردەي كورىنەتىن. ماعان ەڭ اۋىر تيەتىنى دە سول ەدى. ول تۋمىسىنان قام كوڭىل، جان الەمى جەلبەزەكتەي ۇلبىرەگەن تىم نازىك قىز عوي، الدەقالاي ىشكى ارپالىسقا تۇسسە، ءوزىن تەجەۋدىڭ امالىن تاپپاي، بار بولمىسىمەن شيراتىلىپ، شيرىعىپ كەتەتىن. سونى بىلگەندىكتەن، مەن ىلعي دا جاراتقاننان، نە سەبەپتەن بولسىن ونىڭ جىلاعانىن، قينالىستان سورعالايتىن سوراسىن كورسەت- پەۋىن سۇرايتىنمىن. سول ادەتىمنەن جازباي، وسى جولى دا جامان الاڭداپ، سوقپا سەزىم كولدەنەڭ تارتقان مىنا قيىن وتكەلدەن امان ءوتۋىن تىلەدىم. باسقا... قولىمنان نە كەلمەك؟!.
ونىڭ جاعدايى ايتارلىقتاي اۋىر ەدى. كۇن ساناپ قۇي تارتىپ، باتىپ بارا جاتتى. ءتۇپ ەتەكتەن العان ءزىل قايعى ساناسىنا سالماعىن سالىپ، ءبىر كۇن بولماسا، ءبىر كۇن جۇرىسىنەن جاڭىلدىرارى ابدەن مۇمكىن ەدى. شاراسىن كولەڭكە تورلاپ، تۇبىندەگىنى تانىتپاس بولعان قاراشىعىنان قۋانىش ۇشقىنىن قايتا كورە الماي مەن دە ءبىراز تورىعىڭقى كۇيدە ءجۇردىم. ءتىپتى، ونى باسقا ءبىر دۇنيەگە – اۋىتقىعاندار الەمىنە اۋىپ كەتە مە دەپ قاتتى قورىقتىم. الدا -جالدا، سولاي بولسا، ۇلكەن باقىتسىزدىق سوندا باستالار ەدى! ادام ومىرىندە ىشتەي جوعالۋدان، ءتىرى كۇيىندە جالعان دۇنيەنىڭ الدامشى جارىعىنان جازىپ قالۋدان اسقان قۇرباندىق بار ما، ءسىرا؟!. مەن سوعان الاڭدايتىن ەدىم. ونىڭ دەرت جايلاعان جانىنا ەم ىزدەپ شارق ۇرعان، كۇننەن كۇنگە جۇدەپ، سەمىپ بارا جاتقان مۇشكىل ءحالىن كورگەندە، جۇرەگىم قان جىلايتىن. ءبىراق، قۇتقارىپ الارعا قايرانىم تاعى جوق ەدى. تەك سىرتتاي، تەرەڭىندە جاتقان ارزۋ-ارمانىن دوس رەتىندە ماعان اقتارىپ، سارتاپ بولعان سارى ۋايىمىنان ءبىر ءسات بولسا دا سەرپىلىپ، سەرگۋىن ءۇمىت ەتىپ، الىستا قالا بەردىم.
كەيدە وزىمشە بىردەڭە ىستەپ، قولقابىس ەتكىم كەلەتىن. ءبىراق، اڭگىمەنى قايدان باستارىمدى بىلمەي دال بولا- تىنمىن. باس-اياعى بىلگىسىز بۇركەۋلى شارۋانىڭ كۇن وتكەن سوڭ بۇلاي ءتۇيىنى شيەلەنىپ، كۇردەلىلەنىپ كەتەتىنىن كىم ويلاعان، توبەدەن تۇسكەندەي بارىپ توپ ەتۋدىڭ ەشبىر ءجونى بولاي، قاراداي تارىقتىم سول كۇندەردە. قاراماققا تالايدان جۇپ جازباي جۇرگەن سىرلاستار ەمەس، ارامىز الدەقاشان اشىلىپ كەتكەن، الا اۋىز جاندار ەدىك. سىر بولىسپەگەن دوستىقتىڭ دوستىق بولىپ جارىتپايتىنىن مەن سوندا ءبىلدىم. سول كەزدە اڭعارىپ، سوندا ءتۇيدىم كوكەيىمە. ءبىراق، ودان نە پايدا، نە قايىر؟ ەڭ سوراقىسى، مەن ونى نەمەن الداۋسىراتىپ، قالاي جۇباتۋدى بىلمەدىم. باتىپ بارا جاتقان ءتۇپسىز قايراڭىنان ءقايتىپ سۋىرىپ الۋدى ۇقپادىم... ەڭ بولماسا، ءسوز باستاۋعا كەرەكتى، قانداي جىگىتكە ىنتىق بولىپ، كىمگە قول سوزعانىن بىلسەم عوي، شىركىن!.. ودان دا حابارسىز ەدىم!
سول كۇندەرى ول ماعان لاپىلداعان قىزىل ءورتتىڭ ىشىندە جۇرگەندەي كورىندى. جاپادان جالعىز. كەيدە ءقازىر دە كوز الدىما سول اسپانداعان الاۋ اراسىنان ەلەس بەرەدى. اۋەلى، اينالاسىن وبىرلانا جالماپ، جۇتىپ بارا جاتقان جالماۋىز وت كەلەدى جالاڭداپ، سودان سوڭ، ۇشقىندى جالىن ورتاسىنان جازمىشتىڭ جازۋىنا قارسىلىقسىز كونىپ، سىلەيىپ تۇرعان دوسىمنىڭ سۇلباسى باراندايدى. ءوزىن قۇتقارۋدى ۇمىتقان، تۇياق سەرىپپەگەن، مەڭىرەيە مەلشيگەن كۇيىندە. ءيا، ونى اۋىر ازاپتان اراشالاۋ تەك جاراتقاننىڭ عانا قولىنان كەلەر شارۋا ەدى. اڭعارماي ءجۇرىپ شوق باسقان اڭقاۋ قىزدى العاشقى ماحاببات سارساڭى سولاي سالاباعا سالىپ، قيىن شەككە جەتكىزگەن-دى.
جاعداي شىنىمەن قيىن ەدى. قيىندىقتىڭ ءبىر سەبەبى، تەگى، ءبىزدىڭ ەكى دۇنيەگە اينالىپ، ءبولىنىپ كەتكەنىمىزدە جاتقان شىعار، ارامىز راسىمەن دە اشىلىپ، الشاقتاي تۇسكەن-تىن. اندا-ساندا جانىنا بارىپ، سوزگە تارتىپ، قىزىق-قىزىق اڭگىمەلەر ايتىپ، نازارىن بولگىم كەلەدى-اق، ءبىراق، نەگە ەكەنىن، جولىمدى الدەنە كەسكەستەگەندەي، توسىلىپ قالا بەرەتىنمىن. بالكىم، مىنەزگە قانىق، سىرالعىلىق تا وسىندايدا ادامعا تۇساۋ بولاتىن شىعار، ىشكى ءبىر بوگەتتى اتتاپ وتە الماي، كىدىرىستەپ ءجۇردىم. نە ول ءوزى كەلىپ، ءتىس جارىپ، ءتىل قاتپادى. كەيدە وتىرىپ، «قانداي قۇپيالىق بولعاندا دا ماعان ايتۋى كەرەك قوي... ءبىز دەگەن دوسپىز. اقىل قوسۋىمىز كەرەك. جامان بولسىن دەيتىن مەن جوق، بىلگەنىمدى ايتىپ، قولىمنان كەلگەنىن جاسار ەدىم. تالاس جوق، ماحابباتتا باسقادان قايىر بولمايدى، دەگەنمەن، سىر ءبولىسىپ، پىكىر الماسساق، جەلكەدەن باسقان جۇك سالدە بولسا جەڭىلدەر ەدى عوي» دەپ، وزىمشە رەنجيتىنمىن. ال، ونىڭ قۋاڭ تارتقان جۇدەڭكى ءجۇزىن كورگەندە، جۇرەگىمدى ءبىر اياۋشىلىق بيلەپ، جاڭاعى وكپەمنىڭ قالاي تاراپ كەتكەنىن بىلمەي قالاتىنمىن. سوندا بارىپ ءوزىمنىڭ وعان بۇرتيا قاراۋىمنىڭ ورىنسىز ەكەنىن، ونداي رەنىشتىڭ قولىمنان كەلمەيتىنىن سەزىپ، جايىما كەتەتىنمىن. سودان، تاسىعان وزەن ءبىر كۇن بولماسا، ءبىر كۇن ارناسىن تابار دەگەن ۇمىتپەن اۋەلگىدەي ءتىس جارىپ، ءتىل قاتپاعان كۇيىمدە قالا بەردىم. ءبىراق، كەيىن بايقالعان ءبىر جاي وعان ءجىتى نازار اۋدارۋعا، كوزدەن تاسا قىلماۋعا ءماجبۇر ەتتى. ءتىپتى، قاراپ تۇرىپ الاڭداتا باستادى.
كەيىن كەلە ول ساباقتان تۇسە سالا كىتاپتارىن قۇشاقتاپ كوزدەن تاسا بولاتىن جاڭا ادەت تاپتى. سودان ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا قايتىپ ورالاتىن. قايدا باراتىنىن كىم بىلگەن، ايتەۋىر، تىم كەش كەلىپ، ەسىكتەن مىسىقتابانداپ ەنگەن بويدا شىراقتى جاقپاستان توسەگىنە شىعىپ، ىڭ-جىڭسىز جاتىپ قالاتىن. كەيدە، ءتىپتى، كيىمىن شەشپەگەن كۇيىندە اۋناي سالاتىن. بۇل ءىس مەنىڭ كوڭىلىمە بوتەن ءبىر كۇدىك كىرگىزدى. ارى قاراي جالعاسا بەرسە، ءتۇبى جاقسىلىققا اپارماسى انىق ەدى... باسقانى بىلاي قويعاندا، ول كەشىككەن كۇنى مەندە ۇيقى بولمايتىن. ىزدەۋ ويىمدا بولعانمەن، قايدا بارىپ قارارىمدى بىلمەي، جولىم قيىلاتىن. سوڭىندا ونىڭ اماندىعىن ءبىر اللاعا تاپسىرىپ، ءوز اياعىمەن كەلۋىن كۇتىپ، جايىمدا قالا بەرەتىنمىن. ءبىراق، كوزىم ىلىنبەيتىن. قاشان تابالدىرىقتان اتتاپ، ورنىن تاۋىپ جاتىپ، تىندىم بولعاننان كەيىن عانا كىرپىكتەرىم ايقاساتىن. تالاي رەت وعان مۇنداي بەيباستىقتان تيىلۋىن ەسكەرتىپ، كونبەسە، زەكىپ بولسا دا بەتىن قايتارۋعا بەل بايلاعانىم بار، الايدا، جەمە-جەمگە كەلگەندە، ءبارى دە ورىن بولماي، دالادا قالىپ ءجۇردى. ونى ايتاسىز، ول ءبىزدى وياتىپ المايىن دەپ ەسىكتى ەپپەن اشىپ، ەنىپ كەلە جاتقاندا، ودان توسەگىنە كوتەرىلىپ، كورپە-جاستىعىن جوندەستىرىپ، قيسايىپ جاتقاندا ءوزىمنىڭ وياۋ ەكەنىمدى بىلدىرۋگە ءدات ەتە المايتىنمىن. نەگە ەكەنىن، ايتەۋىر، ول تۋرالى ويلاعان ويلارىمنىڭ ءبارى ىسكە اسپاي قالىپ ءجۇردى. دەگەنمەن، كوپ وتپەي ونى وزىنە بىلدىرمەي مىقتاپ باقىلاۋعا الۋعا بەل بۋدىم. دوستىعىمىزعا قيانات ەكەنىن بىلە تۇرا، سىرتىنان اڭدىپ، ءتۇن جارىمىنا دەيىن قايدا بولاتىنىن، قانداي ىسپەن شۇعىلداناتىنىن انىقتاۋعا بەكىدىم.
كوكتەمنىڭ جاسىل جەلەكتى جايساڭ كۇندەرىنىڭ ءبىرى بولاتىن. كەشكە قاراي سىنىپتاعى تۇنگى پىسىقتاۋدا وتە كوڭىلسىز وتىرعان ايجان مەجەلى مەزەتتى ارەڭ تولتىرىپ، قوڭىراۋدى سوقتىردى. الدەقالاي ءبىر قاراعانىمدا، الدىنداعى قاعاز-قالامىن جيىپ، ەسىكتەن شىعىپ بارا جاتقانىن كورىپ قالىپ، وكشەلەپ ەرە جونەلدىم. ساباقحانا ورنالاسقان الىپ عيماراتتىڭ الدىنان ۇزاعان سوڭ ول قاقپاعا قاراي بەتتەدى. العاشىندا «مۇمكىن، سىرتتا ءبىر جەرگە بارىپ، الدەكىممەن كەزدەسەتىن شىعار» دەپ ويلاپ ەدىم، ولاي بولمادى. داربازاعا تاياي بەرە باعىتىن كىلت وڭعا بۇرىپ، ىلىنبەي قالىڭ اعاشتىڭ ىشىنە ەندى دە، جىن جۇتقانداي عايىپ بولدى. جۇگىرىپ بارىپ، باسپالاي باقىلاسام، كوزىمە ەشتەڭە شالىنبادى. اسپان بۇلتسىز بولعانىمەن، اينالا بۇلىڭعىر ەدى. اي ءالى تۋماعان شاق. وعان جايقالعان جاپىراقتار استىنداعى قويۋ كولەڭكەنى قوسىڭىز. ونسىزدا بۋالدىر پەردە ىشىندە مۇلگىپ تۇرعان ب ا ق اراسىنىڭ نەشە قابات قالىڭ مۇنارعا تۇنشىعىپ قالعانى انىق. تۇمسىقتان ارى تانىلماس تۇنەككە اينالعان قورقىنىشتى ماڭ ودان سايىن سۇركەيلەنە ءتۇستى. اينالا اپان اۋزىنا ۇقساپ قاراۋىتا ۇڭىرەيەدى. سۇرقىنان سۋىق سۇس ورگەندەي... انشەيىندە تىقىر ەتكەن دىبىستان ورقويانداي ورعىپ، قولتىعىما كەلىپ تىعىلاتىن ايجاننىڭ مىنا زىمىستان ارانىڭ سۇمدىق قورقىنىشىن ەلەڭ قىلماي، اياعىن جىتىرمەلەتە باسىپ، ۇزاپ بارا جاتقانىنا ءبىر تۇرىپ تاڭ قالدىم. ەندى ءبىر جاعىنان، قايتەر ەكەن، سونشا اقىل-ەستەن ايرىلعاندا، نە ىستەر ەكەن دەگەندەي ءبىر تاڭسىق سەزىم بۇيىرىمنەن ءتۇرتىپ، قىزىعۋشىلىعىم ەسەلەنە ءتۇستى. ونداي كەزدە اڭىرىپ قاراپ تۇرماق بار ما، لىپ ەتىپ ىلگەرى اتتاپ، اڭدىپ باسقان وكشە تىقىرىنا مولشەرمەن ىلەسىپ، العا قاراي تارتىپ وتىردىم. ازكەم جۇرگەن سوڭ، ءۇي ورنىنداي اشىق الاڭقىعا كەز بولدىم. باسقا جولمەن كەلگەندىكتەن باسىندا اڭعارماي قالىپپىن. ارتىنان باجايلاسام، بۇل جاز كۇندەرى ءوزىمىز ءجيى سوعىپ، جاعالاي قويىلعان ارقالى ورىندىقتا كولەڭكەلەپ وتىرىپ ساباق قارايتىن سايالى الاڭقاي ەكەن. ءسال ارتاماننان وقۋ ورنىنىڭ جاڭا سالىنعان زەرتحاناسىنىڭ اق عيماراتى كورىندى ەڭسە كوتەرىپ. ارتقى قابىرعاسىن بەرى بەرىپ الگىندە عانا مىزعاپ كەتكەندەي تىنا قالىپتى. ايجان ەكەۋمىز تالاي رەت كەلىپ، قىزىق-قىزىق اڭگىمەمەن نەشە تاڭدى اتىرعان ىستىق جەر. ءبىراق، بۇل جولى ونىڭ مۇندا نەگە قادام تاستاپ، نە ىزدەيتىنىن تۇسىنە الماي، دال بولدىم. الدىدا كەلە جاتقان ول الاڭقىعا ءوتتى دە، ارعى جاقتاعى ءزاۋلىم ءۇيدىڭ ۇلكەن تەرەزەلەرى انىق كورىنەتىن كولدەنەڭ ورىندىققا بارىپ بوكسە باستى. سول ءسات «ول الدەكىممەن وسى ارادا كەزدەسۋگە ۋادەلەسكەن بولار» دەگەن وي كەلدى باسىما. ىزىنشە ءجىتى قيمىلمەن تاقالا ءتۇستىم دە، تاياۋ ماڭنان ونىڭ الدەبىر كورىكتى جىگىتپەن قۇشاق ايقاستىرا قاۋىشۋىن كۇتتىم. تەرەڭىمدەگى تاسا پيعىلدىڭ اسەرى بولار، كەنەت جۇرەگىمنىڭ وزىنەن-وزى اتقالاقتاپ سوعىپ كەتكەنىن سەزدىم. الدەن ۋاقىتتان كەيىن ارەڭ باسىلعانداي بولدى كەۋدەمدەگى بۇلقىنىس.
مەزگىل زىرلاپ ءوتىپ جاتتى. بۇل ارالىقتا ونى ىزدەپ كەلگەن ەشكىم بولمادى. قارسى الدىنداعى اق شاڭقان ۇيدەن كوز الماعان ول بيىكتەگى جالتىر اينەكتەرگە ەمىنە تەلمىرگەن قالپى قىيمىلسىز وتىرا بەردى. جان-جاعىنا ەلەڭدەۋ، جالتاقتاۋ اتىمەن بولعان جوق. الدەقاشان ۇيىقتاپ قالعانداي، قاداعان جاعىنان قاراشىعىن الماعان كۇيى قىبىرسىز قالدى. قورقۋ-ۇركۋدىڭ ساناسىنان مۇلدەم شىعىپ كەتكەنى كورەر كوزگە اپ-انىق ۇرىلىپ تۇردى.
ءبىر اۋىقتان كەيىن الدەقايدان اعاش باستارىن باياۋ تەربەپ، جاپىراقتاردى جەڭىل جەلپىپ جەل ەسە باستادى. كوپ وتپەي تىتىركەنىپ، ءوزىمنىڭ توڭا باستاعانىمدى سەزدىم. كۇن جىلى بولعانىمەن، كوكەكتىڭ سوڭى – ءتۇن سالقىن ەدى. الگىندە جاتاقحاناعا بارىپ، قالىڭداۋ بىردەڭە كيىپ الماعانىما وكىندىم. دەگەنمەن، بۇگىن قالايدا اقىرىنا دەيىن شىداۋىم كەرەك ەدى. سونى قاپەرگە الىپ، ءتىسىمدى تىسىمە باسىپ، سوڭىنا شەيىن توزۋگە بەكىدىم. قول سوزىم جەردە وتىرعان ايجانعا جانىم اشىدى. ويتكەنى، ول دا جالاڭ بولاتىن، مەنەن ارمان بولىپ جاۋراعانى ايدان انىق-تى. بوي تىتىركەنىپ، بۇرىسە تۇسكەن ءبىر ارەدىكتە، «ونى ەرتىپ كەتەيىن» دەگەن ءبىر نيەتكە كەلدىم دە، ارتىنشا ءويت- سەم بۇگىنگى ىشكى ماقساتىمنىڭ ورىندالماي قالاتىنىن، تالايدان بەرى مازالاپ جۇرگەن كۇرمەۋى قيىن تۇيتكىلدىڭ شەشىلمەي قالاتىنىن ەسكەرىپ، تاباندا اينىدىم.
ال، ول بولسا، بىلايعى دۇنيەنى ءبىرجولا ەستەن شىعار- عانداي، قاراعان جاعىنان ءجۇزىن الماعان قالپى وتىرا بەردى. بەت شارپىعان ءشىڭىلتىر سىزعا، ءتىپتى، ەلەڭ ەتەر ەمەس... سودان كوپ وتكەن جوق، ول توسىن قوزعالىپ، كۇتپەگەن قيمىل جاسادى. بىرەۋ جامباسىنا ءبىز سۇعىپ العانداي، ورنىنان اتىپ تۇردى دا، الدىنا قاراي بىرنەشە قادام اتتاپ بارىپ، كىلت توقتادى. قارسى تاراپقا جالت قاراعاندا كوردىم: ءزاۋلىم عيماراتتىڭ ءتورتىنشى قاباتىنداعى كوگىلدىر پەردەلى تەرەزەنىڭ شامى «جارق» ەتكەن ەكەن. ارجاعىندا جۇرگەن الدەكىمنىڭ كەۋدە كولەڭكەسى شىراق جارىعىندا ارى-بەرى ءوتىپ قالباڭدادى. الدەن ۋاقىتتان كەيىن كولبەڭدەگەن كومەسكى سۇلبا بەرى قاراي جاقىنداپ كەلدى دە، پەردەنى سىرىپ، ارتىنشا تەرەزەنىڭ ءبىر قاناتىن اشىپ، بىلەگىن سوزىپ، ەڭكەيە بەرە قولىنداعى الدەنەنى سىرتقى جاقتاۋعا قويدى. ءساپ سالا قاراعىندا انىق تانىدىم: ول ءبىر قۇمىرا جاڭا ءبۇر جارعان قىزىل راۋشان گ ۇلى ەدى. ءدال باسىپ اجىراتا الماعانىممەن، مەن بۇل ءىستىڭ استارىندا ۇلكەن جۇمباق جاتقانىن ايقىن اڭعاردىم. شىنىمەن دە، بۇل ونشا قاراپايىم ءىس ەمەس ەدى. ەندى عانا شەشەك اتقان كوركەم وسىمدىكتىڭ نارت ءتۇستى اشىق قاۋاشاعى ماعان قيىس توبەدەن تۇسكەن اق ساۋلەنىڭ جارىعىندا نۇرعا بولەنىپ، ودان سايىن كوز تارتىپ، لاپىلداپ جانىپ تۇرعانداي كورىندى. مەنىڭ ويىمشا، ول، ءسوز جوق، الەمدەگى بارشا سۇلۋلىقتى قۇشاعىنا العان كىرشىكسىز ماحابباتتىڭ جالعىز- قارا نىشانى. سونداي ءبىر ۇزىلە ۇزدىككەن ىڭكار سەزىمدى تولىق قالپىندا جەتكىزە الار ايشىقتى بەلگى-تىن. ادام بالاسىنىڭ بارلىعى بىردەي گۇلدى سۇيەدى. ونىڭ ناقتى سەبەبىن مەن انىق ايتىپ بەرە المايمىن... بالكىم، ادەمىلىگىنەن شىعار... سۇلۋلىعىنان بولار... ءبىراق، بۇل جولى كورگەن گۇلىمنىڭ ىنتىققان ىستىق كوڭىلدى قارسىلىقسىز قابىل العان ىزگى تىلەك ءراسىمى، سونىڭ انىق ايگىسى ەدى. نەگە ولاي بولعانىن كىم بىلگەن، مەن كەنەت وز-وزىمنەن تەبىرەنىپ كەتتىم. سول ارالىقتا باعاناعى تىتىركەنىپ، قاراداي قالتىراعانىمدى ۇمىتىپ كەتىپپىن... الدەن ۋاقىتتان كەيىن وز-وزىمە كەلگەندە، قالىڭ اعاش اراسىنان شىعىپ، جاتاقحاناعا قاراي سۇيرەلە باسىپ، جالعىز كەلە جاتقانىمدى ءبىلدىم. شاماسى، الگىندە ءوز كوزىممەن كۋا بولعان دوسىمنىڭ شىن باقىتىنا قۋانا سۇيىنگەندە قوبالجىپ، ورنىمنان تۇرىپ كەتسەم كەرەك...
سول ءتۇنى مەن تاڭ اتقانشا كىرپىك ىلمەدىم. مەنەن كوپ كەيىن كەلگەن ايجاننىڭ دا اۋناقشىپ ۇيىقتاي الماعانىن سەزىپ جاتتىم. ءتۇننىڭ ءبىر مەزگىلىندە ول قىستىعىپ جىلادى. ەرەن قۋانىشىن جۇرەگىنە سيعىزا الماي، ەگىلە وكسىگەن بولار... ارتىنان كورپەسىمەن باسىن بۇركەپ، دىمىن شىعارماي تۇنشىقتىرىپ الدى.
ەرتەسى مەن، نەگە ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەي، ب ا ق اراسىنداعى الگى الاڭقىعا جانە باردىم. تۇندەگى تالەيلى ورىندىقتى تاۋىپ، ايجاننىڭ ورنىنا جايعاستىم. اياقتىڭ استى ۇساق قاعاز قيقىمدارىنا تولىپ كەتىپتى. «جىرتىلعان حات!» دەگەن وي كەلدى ماعان.
كۇندەر تاعى دا ايالسىز ءوتىپ جاتتى. ءبىر عاجابى، ايجان سودان بىرنەشە كۇننەن كەيىن بۇرىنعىداي ءتۇن جارمىنا دەيىن جوعالاتىن ادەتىن كىلت دوعارىپ، ەسەسىنە، كۇندىز اۋلا سىرتىنا شىعىپ كەتىپ، سودان كەش باتا ءبىراق قايتاتىن باسقا ءبىر داعدى باستادى. قايدا باراتىنىن كىم بىلگەن، ايتەۋىر، بۇرىنعى تۇنەرىڭكى قالپىنان ءبىر جازباعان كۇيىندە كۇندەرىن جالعاستىرا بەردى. قالاي ەكەنىن، وتكەندە كوزايىم بولعان ىستەردەن كەيىن جاعدايى وڭالىپ، بارلىعى ورنىنا كەلەر دەگەن ءۇمىتىم اقتالمادى. ءىس اياعى سۇيىلىپ، قۇردىمعا كەتىپ بارا جاتتى. جەلكەسىنەن باسىپ تۇراتىن باياعى ءزىل سالماق ءالى جەڭىلدەمەگەن بولار، سول سىنىق، مۇڭلى كەيپىنەن ءبىر اينىمادى. سەرپىلىپ، سەرگىمەدى. مەن دە تاڭدانىستان ارى اسا الماي، الا كوڭىل حالدە ارتىن باقتىم. قولىمنان وڭگە كەلەرى دە جوق ەدى.
«باسى اۋىرماعاننىڭ قۇدايمەن ءىسى جوق» دەگەن، تەگى، راس ءسوز. بىرەۋدىڭ جانىن جەگەن ازابىن ەكەنشى بىرەۋ قايدان ءبىلسىن... قانشا جاقىن دوسپىز دەگەنمەن، مەن دە ەشتەڭەنى انىق پايىمداي المادىم. سىرتىنان باعىپ قانا ۋاقىت وزدىردىم. كەيىن ءبىلدىم، وسى ارالىقتا ساباقتاستار اراسىنا ايجان تۋرالى ءار قيلى اڭگىمەلەر تاراپتى. ەگىز قوزىداي ەتەنە ەكەنىمىزدى بىلگەندىكتەن، ماعان باتىپ ءتىس جارماعان سياقتى... بارلىعى كۇن وتكەن سوڭ قۇلاعىما جەتتى. سىپسىڭ سوزدە توقتاۋ بولعان با؟ اي ارتىنان اشىققا شىعىپ، ءمالىم بولدى. اۋەلى «ونىڭ جۇيكەسى توزعان، اۋىتقىعان» دەگەن سىبىس مۇڭكىپتى. كۇندە بەت كورىسىپ جۇرگەندەر اراسىندا سولاي دەۋگە دە ءداتى باراتىنداردىڭ تابىلعانى عوي... بۇعان ەندى نە دەرسىڭ؟.. تاعى ءبىر ەل اقتاعان لاقپا ءسوز – تاياۋدا ونىڭ قالالىق ەمحانا قاقپاسىنىڭ الدىنان قارا كورسەتكەنى بولىپتى. «نەگە وقۋ ورنىنىڭ ەمحاناسىنا كورىنبەي، الىسقا بارادى؟» دەگەن كۇدىك مازالاعان سىڭايلى الگى سەكەمشىلدەردى. وندا تۇرعان نە بار ەكەنىن، سونىمەن بايلانىستىرىپ، الدىڭعى قاڭقۋ سوزدەردىڭ راستىعىن دالەلدەپ، كوز جەتكىزىپ ۇلگەرۋشىلەر دە توبە كورسەتكەن ماڭايدان. بۇنداي كەزبە قاۋەسەتتى ناقتى بىرەۋدىڭ اۋزىنان ەستىمەگەن سوڭ، ەشكىمگە تيىسە المايدى ەكەنسىڭ... ىشتەن تىنىپ، شاراسىز كوندىم بارىنە. دەگەنمەن، كەيىن ايجاننىڭ ەمحانا جاقتى ءجيى جاعالاپ، جول توزدىرىپ جۇرگەنىن ءوزىم دە بايقاپ قالدىم دا، قاراداي ءىش جيدىم. جۇرت اۋزىنداعى جورىتپا اڭگىمەنىڭ بەكەر بولماعانى عوي، سوندا. الايدا، مەندە جەڭىل سوزگە جەلپ ەتەتىن جەلىكپە ادەت جوق ەدى. دوسىمنىڭ ول ماڭعا نەگە ءىز سۋىتپاي سوعا بەرەتىنىنىڭ ءمان-جايىن انىق بىلمەگەندىكتەن، نە دەرىمدى بىلمەي، دەمىمدى ىشىمدە تۇنشىقتىردىم. سۇراۋعا، ءتىپتى، ءداتىم بارمادى. نە دەپ سۇرايسىڭ ءوزى قام كوڭىل ادامنان.
ارادا ءبىر جەتىدەي وتكەن ءبىر كۇنى ستۋدەنتتەر اراسىندا «ارداي ءمۇعالىم قايتىس بولىپتى!» دەگەن سۋىق حابار تارادى جۇرەك قارىپ. سوندا بارىپ ارداي ءمۇعالىمنىڭ زەرتحانا عيماراتىنىڭ ءتورتىنشى قاباتىندا تۇراتىنى ەسىمە كەلىپ، سەلك ەتتىم. بىلتىر عانا شەتەلدەن وقۋ تاۋسىپ كەلىپ، ءبىزدىڭ زەرتحانالىق سىناق-تاجىريبەمىزگە جەتەكشىلىك ەتەتىن وقىتۋشى بولىپ ورنالاسقان جاپ-جاس جىگىت ەدى. ايجاننىڭ كوكەيىن تەسكەن ارمانى سول بولعانى عوي سوندا! اتتەڭ، باقىتسىز دوسىم، ايرىلدىڭ ەندى... ماڭگىلىككە!
قايسى ءبىر تەرەڭىمنەن لىقسي كوتەرىلگەن كۇشتى وكسىك ورلەپ كەلىپ كومەكەيىمە تاس بولىپ كەپتەلدى دە، سول ارادا ءتۇيىلىپ تۇرىپ قالدى. العاشقى ساتتە نە ىستەرىمدى بىلمەي، ءبىر اۋىق ءارى-سارى بولىپ بوگەلىپ قالدىم دا، ارتىنشا تەز ەس جيىپ، كوز جاسىمدى كول قىلعان قالپىمدا ارتىما بۇرىلىپ، جۇگىرە جونەلدىم. جان ۇشىرىپ ايجاندى ىزدەدىم. اپاش-قاپاشتا اقىلىمنىڭ اداسقانى سول شىعار، قايدا بارسام اڭىراپ الدىمنان شىعارىن قاپەرىمە الماپپىن. توڭەرەكتى تۇگەل ءتىنتىپ، ەشقايدان كەزدەستىرە الماعان سوڭ، اقىرى قاس قارايا ب ا ق اراسىنداعى الگى الاڭقىعا بارسام... سوندا ەكەن. ءىلبىپ باسىپ تاياي بەرە توقتاعانىمدا، قورقىنىشتان نە اياۋشىلىقتان ەكەنى بەلگىسىز، ءدىر-دىر ەتىپ تىزەمنەن جان قاشىپ، قالقيعان قۇر سۇلدەرىم عانا قالدى. بۇرىلعان ساتىندە كۇڭىرەنە جەتىپ، باس سالدىم دوسىمدى. ونسىزدا سورا-سورا بولىپ سولقىلداپ وتىرعان ول مەنى قۇشاعىنا العاندا ارقا سۇيەر ارىسىن جاڭا تاپقانداي، اۋەلگىدەن بەتەر بولىپ تيەگى اعىتىلىپ، ال كەلىپ اقتارىلدى دەيسىڭ! ەگىلە ەڭىرەپ، سولىعىن باسا الماي ۇزاق جىلادى.
بۇل قايعى ايجانعا تىم اۋىر سوقتى. ارداي ءمۇعالىم- مەن اراداعى قاتىناسىنىڭ قاي دەڭگەيگە جەتكەنىن كىم بىلگەن، ايتەۋىر، وعان ابدەن باۋىر باسىپ العانى انىق ەدى. ءبىراز كۇنگە دەيىن ءنار تاتپاي، قارا تۇتتى. اۋزىنا اس اپارىپ، تاماق ىشپەگەن سوڭ ايتقانىم عوي، بولماسا، ونداي... ءتىلىن تىستەپ جاتىپ الۋدىڭ قارا تۇتۋ نە باسقا ەكەنىنەن مەن قايدان بىلەيىن... ونداي ەسكى ىرىمدى ايجان دا ەستىمەگەن بولار... الايدا، سوعان جەتەقابىل قاسىرەت شەكتى. تۋمىسىنان تۇيىق، بۇيىعى جاننىڭ قايعىسى دا اۋىر بولادى ەكەن، تالاي كۇن ەسەڭگىرەپ، باس كوتەرە المادى...
ويدا جوقتا باقىتسىزدىققا تاپ بولىپ، ازاپ ارقالاپ قالعان ادامداعى قايداعى دايىندىق؟.. ايجان ەڭ سوڭعى، وقۋ تاۋسۋ سىناعىنا قاتىناسا المادى. كىم بولسا دا، الگىبىر اشىق اۋىز اۋليە ەكەن، كوپ وتپەي ايجاننىڭ جۇيكەسى سىر بەرىپ، ايتقان سوزدەرىنەن ەپتەپ قالىپسىزدىق بايقالدى. مۇنى، ارينە، ءوزى دە، بىلايعىلار دا بىلگەن جوق، دارىگەر ايتتى. قانشا دەگەنمەن مامان ەمەس پە، جەر تۇبىندەگىنى سەزىپتى...
جار دەگەندە جالعىز دوسىڭنىڭ، وندا دا اناۋ- مىناۋ ەمەس، بەت بىتكەننىڭ سۇلۋى، توقسان قىزدىق باعاسى بار كورىكتى جاننىڭ اياقاستى جارتىكەش ادامعا اينالىپ قالۋى قانداي اۋىر دەسەڭىزشى! مەن تالايعا دەيىن قا- بىلداي المادىم. كوپكە شەيىن سەنبەي ءجۇردىم. تەك كوپ وتپەي كەيبىر شەتىن قىلىقتارىن ءوز كوزىممەن كورگەن سوڭ، شاراسىز ناندىم. قايران اي سيپاتتى ايجان، قايتەيىن سەنى؟! سەنى ويلاسام، جۇرەگىم ءالى كۇنگە قان جىلايدى... ءىشىم ۋداي اشيدى. كەلەر مە ەكەن دۇنيەگە تاعى وزىڭدەي ءبىر اسىل جان!
تاعدىردىڭ سالعانىنا نە شارا؟! باسقا امال بولماعان سوڭ، ۇزاتپاي ۇيىنە حابار سالدىق. ءبىرجولا ءۇمىت ۇزۋگە بولماس ەدى، «ەمدەلسىن، قارالسىن... ساقايعانداي بولسا، كەلەسى جىلى كەلىپ، ەمتيحان تاپسىرسىن» دەدى وقۋ ورنى. سونى كوڭىلگە مەدەت تۇتىپ، جىلاپ-سىقتاپ اتتاندىرىپ قويدىق اۋىلىنا. ءبىر وكىنەرلىگى، سول جولعى قيماستىقپەن ايقاسقان قۇشاعىمىز سوڭعى قاۋىشۋىمىز ەكەن... كەيىن حابار الىسىپ، قاتىناسا المادىق. قالام الىپ، حات جازىپ ەدىم، جاۋاپ بولمادى. كەلەسى جىلعى ەمتيحانعا كەلگەن-كەلمەگەنىن دە بىلمەيمىن. جولعا شىقتى دەگەن ناقتى اقپار بولماعان سوڭ، اۋىل الىس، جەر شالعاي... بارۋ دا قيىن ەدى. سول كۇيى ءۇنسىز كەتتىك. دەگەنمەن، جۇرەگىم بىردەڭەنى سەزەدى... ارجاعىمدا ءبىر ۇرەي بار... ارادا قانشاما جىل وتكەن بۇگىنگى كۇندە دە... بويىمدى ءبىر قورقىنىش بيلەيدى.
ءبىراق، سوعان قاراماي، يمانداي شىنىم، مەن ونى ەشقاشان ۇمىتقان ەمەسپىن. ۇمىتپايمىن دا. كەرىسىنشە، ونى ۇنەمى ەسكە الىپ تۇرامىن. ويتكەنى، ول مەنىڭ جار دەگەندە جالعىز دوسىم عانا ەمەس، جالىنداعان جاستىعىم عوي... جانىپ تۇرعان جاس كۇنىم! سوندىقتان دا، ولەردەي ساعىنىپ، ۇزىلە اڭسايمىن. قاۋىشقىم كەلەدى! دوسىممەن عانا ەمەس، ارمان بوپ الىس قالعان جاستىعىممەن دە... بارىمەن.
وتكەن كۇندەر تۋرالى ويلاسام-اق بولدى، تۇتاس تۇلعاسى نۇردان جارالعانداي ءمۇلايىم قىزدىڭ اسەم بەينەسى كوز الدىما ءسۇزىلىپ كەلە قالادى. ۋىلجىعان سۇيكىمدى قالپىندا جاقىنداپ كەلىپ، جىميعانداي بولادى. ءبىراق، ونىسى ماعان ءبىر ءتۇرلى وتىرىكتەي سەزىلىپ، سول ءسات جۇرەگىم ينە شانشىلعانداي شانىشقاقتاپ كەتەدى. ارتىنشا ءوزى- مە قادالعان جاۋدىرەگەن قوس جاناردان ەڭسەسىن باسىپ تۇرعان زىلدەي اۋىر مۇڭ كورەم. سودان ەسىمە قاي-قايدا- عىلار ءتۇسىپ، ءۇنسىز وتىرىپ، ۇزاق-ۇزاق قيالدارعا شومام. ازدان سوڭ وز-وزىمە كەلگەندە، قاراداي ەگىلىپ جىلاپ وتىرعانىمدى اڭدايمىن.
و، قايران، ايجان... قايتەيىن سەنى؟!..
You Might Also Like
-
وڭتۇستىك شىعىس ازيانىڭ مانگرلى باتپاقتارىنىڭ ماڭىندا ورنالاسقان كولشىكتە التىن تۇستەس تۇنبا شورشىعى، ياعني حريزوسپيلوس بالىعى ءومىر ءسۇرىپتى. بىردە ول اۋا جۇتپاق بولىپ سۋ بەتىنە شىققاندا اعا...
