دارقان دارىن
حالقىمىزدى ءان الديلەپ، كۇي تەربەتىپ كەلگەنى اقيقات. قازاقتىڭ كەۋدەسىنەن كۇي توگىلىپ، كومەيىنەن ءان اقتارىلىپ جاتاتىنى سودان عانا دەسەك، وندا ەڭ الدىمەن ۇلتىمىزدى ءالىمساقتان اسەم اۋەن، ءتاتتى سازبەن اۋىزداندىرعان بۇلبۇل انشىلەرىمىز بەن ءدۇلدۇل كۇيشىلەرىمىزدىڭ الدىنداعى پەرزەنتتى بورىشىمىز بەن پارىزىمىزدى ۇمىتپاعانىمىز ءجون. عاسىرلار قويناۋىنان كونە تاريحىمىزدىڭ ماڭگى جوعالماس سالەم-حاتىنداي، ءۋازيپا-نازىنداي ۇلتىمىزدىڭ كەيدە كۇمىلجىپ، كەيدە قۇيقىلجىپ جەتەتىن اندەرى، كەيدە كۇڭىرەنىپ، كەيدە كۇمبىرلەپ جەتەتىن كۇيلەرى — رۋحاني مول بايلىعىمىز عانا ەمەس، كيەلى قازىنامىز عوي. وتكەن زاماننان بۇگىنگى كۇنگە التىن كوپىر بولىپ جەتكەن وسىناۋ مادەني ۇلى مۇرامىزعا كورسەتىلەر قۇرمەت اسەم ءان مەن كۇمبىر كۇيگە عانا باعىشتالماي، سول اۋەن مەن سازدىڭ جاراتۋشى قۇدىرەتتەرى — سازگەر-كومپوزيتورلار مەن انشى-كۇيشىلەرگە دە تىكەلەي ارنالعانى كەرەك-اۋ!..
ەل تابىنعان جازۋشى! نەمەسە جۇرت يسىنگەن كومپوزيتور! تۆورچەستۆو ادامىنا وسى اسىل اتاۋلاردان ءقادىرلى ەشنارسە جوق دەپ ويلاۋشى ەدىم. سوڭعى كەزدەردە مىنا نارىق دەيتىن پارىقسىزدىقتىڭ قۇرىعى قىل مويىنعا تۇنشىقتىرىپ ورالعالى ول ويىمنان مۇلدە ارىلدىم، ويتكەنى سانانى تۇرمىس بيلەپ تە، جۇندەس بىلەگىمەن يلەپ تە جاتقان قازىرگى باس يە جوق دايەكسىز زاماندا كەۋدەڭدى تىك ۇستايتىن بۇرىنعى "جازۋشى"، "سازگەر" دەيتىن قاسيەتتى ات-اتاۋىڭ ادىرا قالعانداي-اۋ. كۇن سايىن توبەڭنەن توقپاقتايتىن جۇگەنى سىپىرىلعان تىرشىلىكتىڭ جالى تۇرماق ساۋىرىنا دا ساۋساق تيگىزە المايتىن جاياۋ، جالاڭاش، قايىرشىعا بەرگىسىز كۇيىڭ تاڭىرىدەي ءور زور كوكىرەگىڭدى كوركوكىرەك ەتىپ، جىگەرلى جانارىڭدى جاسقانشاقتاتا جاساۋراتىپ قويسا، قاي قۇدىرەتكە مۇڭ شاعارسىڭ. كومپوزيتور — قۇدىرەت ەدى. بۇرىن بولعان ەدى. جازۋشى — جاساعان حاقپەن بىردەي ەدى. بۇرىن بىردەي ەدى. بۇگىن ەندى ولار الىپساتار — قۇدىرەت، اكسيونەر — قۇدىرەت، شەنەۋنىك — قۇدىرەت، دەپۋتات — قۇدىرەت، اكىم — قۇدىرەت سياقتى "پىسىقتاردىڭ" قولىنا سۋ قۇيۋعا دا جاراماي قالدى.
سەبەبى حالقىمىزدىڭ ءوز ىشىنەن ەرەكشەلەنىپ تۋعان، قۇدىرەتتەنىپ دارالانعان ونەر يەلەرىنە جاسالار قۇرمەتىمىزدى بۇگىندە جەتى قابات جەر استىنا كومىپ تاستادى. جوعارىدا وتىرعانداردىڭ تۋىسقاندارىنان باسقا ەسىمدەرى ەرەكشە اتالۋعا ءتيىس ۇلى ازاماتتارىمىزعا ارنالار سۇيىسپەنشىلىگىمىزدەن باز كەشتىك.
ءسوزىمدى ەندى دالەلدەرمەن تۇجىرىمداپ كەتەيىن.
سىدىق مۇقامەدجانوۆ! وسى ۇلى ەسىم اتالعان ساتىندە جۇمىر جەردىڭ ۇستىندەگى ءيسى قازاق بالاسى ىشكەن اسىن جەرگە قويارىنا كۇمانىم جوق. ال ساكەڭدى بۇرىنعى سسرو، بۇگىنگى ەۋروپا، سوناۋ مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندەگى امەريكا بىلەتىندىگىنە سول ەلدەردە ۇزدىكسىز وينالاتىن ايتۋلى شىعارمالارى كۋا. سولاي دەسەك، ۇلى كومپوزيتور — ارقا تۇلەگى، قاراعاندى ازاماتى، كيىك پەرزەنتى سىدىق مۇقامەدجانوۆتىڭ اتى ەستىلگەندە جۇرەگىن كۇي تەربەتكەن، ءبىراق چينوۆنيكتىك مەرەزى جوق بۇكىل ادامزات ءبىر تەبىرەنىپ الارى ءسوزسىز. ساز قۇدىرەتىن اۋىزدىقتاپ، اۋەز قاسيەتىن تۇلا بويىنان تۇما بۇلاقتاي مولدىرەتىپ توگەتىن، ونەر سۇيگىش جاننىڭ كوكىرەگىنە اۋەن مەن كۇيدىڭ جىلى تولقىنىن ەنگىزەتىن اسا دارىن يەسى ساكەڭ جاراتۋشى تابيعاتتاي، نەمەسە بولمىس-قۇدىرەتتىڭ وزىندەي ەدى.
ارقانىڭ قاسيەتتى توپىراعىنان جارالىپ، ۇلكەنبۇلاق سۋىندا شومىلىپ، وڭتۇستىك وڭىرىندە وسكەن سىدىق اعا جايماشۋاق جەتىسۋدىڭ تاۋ بوكتەرىنەن ەسەتىن سامالداي جايدارى اۋەندەرى مەن سارىارقانىڭ ءتۇپسىز تۇڭعيىق زەڭگىرىنە شانشىلا سامعايتىن اسقاق اندەرىمەن اۋىزدانىپ وسكەندىكتەن، شىنايى ونەردىڭ اسىل ءارى مەن ءدامدى ءنارى مول ەكەنىن ەرتە اڭعارعان. جاستايىنان ەرتە ىزدەنىپ، تۆورچەستۆولىق جولدىڭ ىستىعى مەن سۋىعىن وزگەلەردەن گورى باسىمىراق كورگەندىكتەن ايتۋلى ونەر قايراتكەرى بولىپ تەز-اق قالىپتاسقان ەدى.
"ال سىدىق مۇقامەدجانوۆتىڭ وسىنشا شەبەر، وسىنشا قۇدىرەت يەسى بولا ءبىلۋىنىڭ تامىرى نەدە؟ باستاۋى قايدا؟ نەگىزىندە قانداي قۇدىرەت جاتىر؟ اسىل تەگىنىڭ ءباسى قانشا؟" دەيتىن سۇراقتار ەرىكسىز تۋىندايتىنى اقيقات نارسە.
ەندى سولاردى تاراتىپ بەرۋگە ارەكەت جاساپ كورەلىك.
قانداي دارىن بولسا دا، ەڭ الدىمەن ول ءوزى جارالعان توپىراقتىڭ پەرزەنتى بولاتىنى حاق. كيەلى توپىراقتىڭ قاسيەتتى ۇلدارى كوپ بولارى داۋسىز دەسەك، ارقا ءوڭىرى، ونىڭ ىشىندە ورتالىق قازاقستان اۋماعى — دارىن مەن تالانتتىڭ شىمىرلاپ قايناپ شىعار وزەگى، شىڭدالىپ سۋارىلىپ شىعار كورىگى.
دالەل كەرەك پە؟
ارىدەگى ۇلى تاتتىمبەت، شالقار شورتانباي، كۇي كۇڭىرەنتكەن سايدالى سارى توقا، ىقىلاس، سەمبەك، ءابدي، قىزداربەكتەر، بەرىدەگى اسقاق ساكەن، ادۋىن اسەت، ارقالى تايجان، جەلاياق ماياسار، ءدۇلدۇل شاشۋباي، سىرباز ءسارىنجىپ — ءارقايسىسى ءبىر-بىر ەلدىڭ اتىن الەمگە جايار شابىت يەلەرى. ال وسىعان ساكەڭنىڭ، سىدىقتىڭ ءوزى شار ەتىپ دۇنيەگە كەلگەن شاڭىراقتاعى تۋعان اكەسى مۇقامەدجان مەن اناسى اقبورىقتىڭ انشى-اۋەنگەرشىلىگىن قوسساق تال بەسىگىندەگى العاشقى ىڭگاسىمەن ەرتەڭگى ەل بەسىكتى ان-كۇيىمەن تەربەتەر ۇلى سازگەردىڭ كيەلى توپىراقتان كۇي يەسى بوپ، جاراتۋشى قۇدىرەت-بولمىستىڭ كۋالىك تاڭباسىمەن تۋعانىنا شاك كەلتىرمەيسىز.
ەكىنشىدەن، ارقانىڭ سال-سەرىلى ءداستۇرىن ساقتاپ قالعان بۇل ءوڭىر سان سالالى ونەردىڭ توعىسقان ءساتتى تۇسىنا جاتاتىندىعىنا باسا نازار اۋدارعان ءجون سياقتى. ويتكەنى ءاندى ەرتتەپ، كۇيدى قوسارلاپ مىنگەن ءبىرجان سال، اقان سەرى، جاياۋ مۇسا، ىبىراي، جارىلعاپبەرلى ءتارىزدى ايدىن-شالقارلاردىڭ تۇنىعىنان ءجۇزىپ ىشكەن بۇل توڭىرەكتىڭ ونەرپازدارى تۇستىگىندەگى الىپ اباي، شەكسىز شاكارىم، تەرىسكەيىندەگى عۇلاما ىبىراي، قازىنا قازانعاپتاردان تۇشىنسا، شۋ بويى مەن بالقاش كولىنىڭ ارعى جاق بەتكەيىندەگى ۇلى ءجۇزدىڭ ءۇيسىنى مەن جالايىرىنىڭ جامبىلداي داڭعىلىمەن، كەنەندەي كەنەنىمەن، ورتا ءجۇزدىڭ نايمانىنىڭ مولىقبايداي داۋلەسكەر وبىزشىلارىمەن قويىنداسىپ جاتاتىن. جىر قىستاپ، ءان جايلاعان، ساز قوناقتاپ، اۋەن تۇنەگەن بۇل ايماقتىڭ وسىنداي شادىمان ءداستۇرىن ان-اۋەزگە بارىنشا اۋەس وتىزىنشى جىلداردىڭ جاس قالاسى — بالقاش ايرىقشا تۇلەتكەن ەدى. وتكەندى تۇگەل مانسۇقتاپ، بۇرىنعىنىڭ ءبارىن بۇگىنگىنىڭ قۇرباندىعىنا شالۋعا دايىن تۇراتىن اينىعىش، وينامالى، جەزوكشە ساياساتشىلدىعىمىزدى ءسال بۇركەي تۇرساق وندا شىن مانىندەگى سوسيالدى قۇرىلىس ءداۋىرىنىڭ حالىقتىڭ مادەنيەتى مەن تۇرمىسىنا كادىمگىدەي ۇلكەن ىقپال جاساعانىن جاسىرىپ ۇستاي الماسىمىز حاق. وندىرىستىك جاس قالا سول كەزدىڭ وزىندە-اق ومىرلىك قۇرىلىستارعا ساي الەۋمەتتىك قۇبىلىستاردى دا قازاق اراسىنا، قازاق دالاسىنا كوبىرەك اكەلگەن-دى. سول جاس قالانىڭ كوركەمونەرپازدارىنىڭ ويىن-ساۋىقتارى — بولاشاق ۇلى كومپوزيتوردىڭ ەڭ العاشقى كاسىبي مەكتەبىنىڭ العاشقى باسپالداقتارى بولىپ ەدى.
ارينە ونەر جولىن — داڭعىل جول دەپ ەشكىم اتامايتىنى اقيقات بولسا، اسىرەسە سىدىق اعا مۇقامەدجانوۆتىڭ ۇيرەنۋ، ءوسۋ، ىزدەنۋ، شارىقتاۋ، كەمەلدەنۋ، كوركەيۋ، كەڭەيۋ كەزەڭدەرى ءارتۇرلى قيىندىقتار مەن كەدەرگىلەرگە مول بولعانىنا زامانداستارى بارىنشا قانىق.
سىدىقتىڭ ونەر جولىنىڭ العاشقى ءىزىن ءوزىنىڭ زامانداس قازاق كومپوزيتورلارى ءتارىزدى ءان مەن رومانس جانرىنان باستاعانىن ايتساق، ءپاني جالعاننىڭ قىزۋلى جاستىق جارمەڭكەسىندە بىر-بىرىنە جالىنداي ۇمتىلعان ەكى جاستىڭ جۇرەك ءلۇپىلىنىڭ ماڭگى الاۋ گۇلىندەي وشپەيتىن، سولمايتىن سيمۆولدىق بەلگىسى — "جارق ەتپەس قارا كوڭىلىم نەعىلسادانى" ەڭ الدىمەن اۋىزعا الار ەدىك. اۋىزعا الار ەدىك تە، بيىكپەن بيىك قانا تالاسا الار، ۇلىعا ۇلى عانا جاناسا الار ءومىر زاڭىن الدىمىزعا توسقان اباي مەن سىدىق كوڭىلدەرىنىڭ تولقىنى توعىسقان، ۇلى اباي مەن ۇلكەن سىدىقتىڭ جۇرەك شارپىسۋلارى ارالاسقان وسى ءان-رومانستىڭ ماڭگىلىك سۇلۋلىعىنا، ماڭگىلىك عاشىق جاننىڭ ءۇزىلىپ شىققان جالىن لەبىنىڭ وتتى قىزۋىنا، سۇيىسكەن جانداردىڭ سەرتكە بەرىك ادالدىعىنا بەك ريزا بولىپ، جەلدى كۇنگى ارقانىڭ كۇلتە قۇيرىق سەلەۋىندەي قايتا-قايتا باس يزەر ەدىك. "تەربەلەدى تىڭ دالا"، "شوفەر ءانى"، "ايتەۋىر سول قىز ءبىر سۇلۋ"، "شولپانىم" سياقتى اسەم دە ادەمى اندەردى شىعارعان سىدىق اباي سوزدەرىنە جازىلعان ءبىر توپ سۇلۋ رومانستارىمەن حالقىنىڭ جۇرەگىنەن ءوز ورنىن ويىپ العان ەدى. تاجىريبەسى تولىسقان، وي ءورىسى كەنەيگەن، شابىت سەرپىنى كۇشەيگەن كەزدە تاعى دا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بوپ جالىن جۇرەك سازگەر سيمفونيالى شىعارمالار جازۋعا باتىل بەت بۇرىپ، ەڭ العاشقى "شاتتىق وتانى" دەپ اتالاتىن سيمفونيالى كۇيىمەن قازاقستاننىڭ سيمفونيا كوشىن باستاپ-اق كەتىپ ەدى-اۋ. سول سيمفونيالى كۇي رەسپۋبليكامىزدىڭ مۋزىكالىق ەمبلەماسى، اۋەزدىك ايشىق تاڭباسى رەتىندە قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق حالىق اسپاپتار وركەستىرىندە قىرىق بەس جىلدان استام ۋاقىت وينالىپ، قازاقستاندى، قازاق ونەرىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن بۇكىل الەمنىڭ بار تۇكپىرىندە تانىستىرىپ، تابىستىرىپ كەلە جاتىر.
اۆتورىنا قازاق سسر مەملەكەتتىك سىيلىعىن اپەرگەن "داۋىل" سيمفونياسىنىڭ جالپى قازاق مۋزىكا ونەرىندە الار ورنى ەرەكشە. ءتورت بولىمنەن قۇرالاتىن سيمفونيانىڭ "داۋىل" اتالۋىندا دا ايرىقشا ءمان بار، تۇنىپ قالعان ويدى، تۇرىپ قالعان بويدى، اقپاي تۇرعان سۋدى، كوتەرىلمەي تۇرعان بۋدى، تىمىرسىقتا كومىلگەن دۋدى ءدۇر سىلكىنتىپ وياتىپ، استان-كەستەن ساپىراتىن قۇدىرەت-داۋىل عانا. ومىر-تىرشىلىك اۋقىمىن وزگەشە ساپاعا ءتۇسىرىپ وزگەرتەتىن دە — داۋىل. سانا مەن سەزىمدەگى بۇيىعىلىقتى سەرپىپ تاستاپ، ءتان مەن جانعا سەرگەكتىك پەن جىلدامدىق بەرەتىن دە داۋىل. تابيعات داۋىلى، بولمىس داۋىلى، الەۋمەتتىك قۇرىلىمدى جاڭعىرتار، جاڭارتار بۇلقىنىس، توڭكەرىس داۋىلى!
ءبىر سوزبەن ايتقاندا داۋىل — پەندە مەن پايعامبار ارالىعىنداعى بيىك ماقسۇتتى تىرلىك يەسىن جاڭا بەلەسكە كوتەرەر، سەنىم مەن تانىم قۇبىلىسىن وزگەرتىپ، عۇمىرلىق باعىت-باعدارلاماسىن انىقتاپ نۇسقار از ساتتىك قۇدىرەتتى قۇبىلىس. "داۋىل" سيمفونياسىنىڭ ايتارى وسى توڭىرەك. وزگەرگەن زاماننىڭ وسكەلەڭ ارمانى مەن اسىل مۇراتى ازاماتىن دا اسقارعا شىعارىپ، وي-ساناسىن اسپانداتىپ اكەتەتىنىن ايعاقتايدى ول.
"داۋىل" — كونەنىڭ جاڭارىپ، كارىنىڭ جاسارىپ، ازدىڭ كوبەيىپ، وتكىنشىنىڭ ماڭگىلىككە اينالىپ كەتەر عاجاپ مەزەتتەرى بولاتىنىنا سەندىرەتىن ومىرشەڭ، اسا قۇندى تۋىندى.
ال ساكەڭ "كونە تۇركىستاندا" اتتى سيۋيتاسىندا ەجەلگى ۇلتىنىڭ كوڭىل نازىنداي سابىرلى ويى مەن سانالى سىرىن قوڭىر اۋەن ارقىلى الۋان ءۇندى وركەسترگە تۇسىرگەندە، وتكەن كۇندەر تىزبەگى كوز الدىڭنان ءتىرىلىپ جەتكەندەي سەزىلىپ ەدى. "شاتتىق وتانىنداعى" ساحارانىڭ سۋسىعان ساعىمىندا مول تۇياق دۇبىرىنەن ويانعان قۇدىرەتتى كۇي سارىنىن كوپ اسپاپتى سيمفونياعا اۋىستىرعاندا، سىرشىل سازگەردىڭ ءوزىنىڭ ۇلكەن جۇرەگىندەي ۇلانعايىر دالاسىنىڭ عالامات كەندىگى مەن شەكسىزدىگى، قازاق جانىنىڭ ەركىندىك اڭساعان جايساڭدىعى شيىرشىق اتىپ، تىڭداۋشىسىن مەيلىنشە اسەرلەندىرىپ، ماقتانىش سەزىمىنە توعىتىپ جىبەرەدى. سىدىق مۇقامەدجانوۆ حالقىمىزدىڭ اۋەز ونەرىنىڭ ايتۋلى تۋىندىلارىنا اينالعان قۇدىرەتتى سيمفونيالارىمەن جۇمىر جەرگە ەلىنىڭ اتىن اۋەلەتىپ شىعارسا، وسى اسەم دۇنيەلەرى مۇقامەدجانوۆتى ادامزاتتىڭ الەمدىك كوگىنە شارىقتاتىپ اكەتىپ ەدى.
كومپوزيتور تۆورچەستۆوسىنىڭ تاعى ءبىر الۋان قىرى — ۆوكالدى-سيمفونيالىق شىعارمالارى. سۋرەتكەردىڭ "عاسىرلار ءۇنى" دەپ اتالاتىن قازاق توپىراعىندا ەڭ العاش تۋعان وراتورياسى بۇكىل رەسپۋبليكامىزدىڭ مۋزىكالىق كوكجيەگىن بارىنشا كەڭەيتىپ، كاسىبي مۋزىكا ونەرىن جىلىكشە شاعاتىن ەۋروپا ەلدەرىنىڭ دارەجەسىنە جەتكىزىپ، تەرەزەسىن تەڭەستىرىپ قويعانىن بۇگىن بۇكىل قازاقستاندىقتار ماقتانىش ەتەدى... قىرىقتىڭ قىرقاسىنا ىلىنەر-ىلىنبەستەن-اق سول كەزدەگى سسرو كولەمىندەگى بىلگىر ماماندار تۇگىل تىڭداعان قارابايىر جۇرتتىڭ كوڭىل پەرنەسىن تاپ باسىپ، جۇرەك قىلىن قاپىسىز شەرتكەن دارىندى تالانتتىڭ بۇل وراتورياسى ۇلكەن قۇبىلىسقا اينالعان اسا شوقتىقتى دۇنيەسى ەدى. امال نە، قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن كۇنشىلدىك، قىزعانشاقتىق دەيتىن ايىقپاس اۋرۋىنا سول كەزدەگى امىرشىل-اكىمشىل جۇيەنىڭ ءوزىمشىل ساسىق كەۋدە دەرتى قوسىلدى دا، جارىق دۇنيەگە جار سالىپ ەنگەن، لەنيندىك سىيلىقتى ەندى الايىن دەپ تۇرعان اسەم تۋىندىنى قياناتشىل توبىر كوربىلتە وپاسىزدىقتىڭ قانجىعاسىنا بايلادى دا جىبەردى عوي.
وراتوريا ءبىراق ءالى كۇنگە دەيىن ءوزىنىڭ سول وقشاۋ بيىگىنەن تومەندەگەن جوق. اسەمدىكتىڭ سيمۆولىنداي العاشقى بوپ تۋعان قۇدىرەتتى بۇل شىعارما وزىنەن كەيىنگى تۋىنداعان ورتاقول الدەنەشە وراتورياعا ءالى كۇنگە دەيىن شەكەسىنەن قاراپ، سول بيىك تۇعىرداعى مەنشىكتى ءبىرىنشى ورنىن بوساتقان دا ەمەس.
كومپوزيتوردىڭ "جىل مەزگىلدەرى"، "تابيعات" ءتارىزدى پوەتيكالىق حور كاپەللالارى، جەكە داۋىسقا، سكريپكاعا، قوبىزعا، وركەستر مەن دومبىراعا ارنالعان كونسەرتتەرى سان اۋەندى سازدىلىعىمەن تىڭداۋشىسىن باۋراۋمەن كەلسە، ونداعان سپەكتاكلدەر مەن كينو-فيلمدەرگە جازعان مۋزىكاسى قازاقستان ونەرىنە قوسىلعان اسىل قازىنالارعا اينالىپ تا كەتتى.
سان قىرلى ءبىرتۋار دارىندى تۇلعانىڭ شىعارماشىلىق ەڭبەگىنىڭ ەڭ اۋقىمدى ءارى ەڭ جاۋاپتى كەزەڭى — وپەرالارى. ەپيكالىق جانردىڭ قازاق توپىراعىندا قالىپتاسۋىنا، ءبىرشاما دامۋىنا دا سازگەردىڭ زور ۇلەس قوسقانىنا ونىڭ ءتورت وپەراسى كۋا.
قازاقتىڭ ەڭ تۇڭعىش كومەديالىق "ايسۇلۋ" وپەراسىن دۇنيەگە اكەلگەن تاعى دا سىدىق ەكەنىن اتاساق تا، كومپوزيتوردىڭ كوشباستاۋشى ءرولىن جانە قايتالايتىنىمىز حاق. كوپ كەشىكپەي "جۇمباق قىز" وپەراسىنا كىرىسىپ كەتكەن ول شىعارماشىلىقتىڭ بيىك بەلەسىنە قادام باسقان بولاتىن. قازاق حالقىنىڭ باسىنان كەشكەن اسا اۋىر كەزەڭى — ابىلايحان تۇسى — ءتول تاريحىمىزدىڭ التىنمەن جازىلار بەتتەرى عوي. ادامزاتتىق تىرلىك كەرۋەنىنەن ءبىرجولا كوشىپ، تاۋاريحتان ماڭگى ءوشىرىلىپ قالار ءقاۋىپ تونگەن قازاق حالقىن جەر بەتىندە امان ساقتاپ قالعان ءبىر ادام — ۇلى ادام ابىلاي تۋرالى سۇبەلى شىعارما جازۋ ساكەڭ ارمانى عانا ەمەس، ەرلىگى دە ەدى. ويتكەنى الپىسىنشى جىلدارى ابىلاي تۋرالى شىعارما جازباق تۇگىل، ونىڭ اتىن اۋىزعا الۋعا دا بولمايتىن-دى. سول كەزدەگى جيىرمانىڭ ىشىندەگى ستۋدەنت ماعان "ساكەن سەيفۋليننىڭ "كوكشەتاۋ" پوەماسىنىڭ نەگىزىندە وپەرانىڭ ليبرەتتوسىن جاز!" دەپ قولقا سالۋى تەگىن ەمەس تە ەدى. بىرىنشىدەن، كومپوزيتور اعامىز وسى تاقىرىپتى تانداپ قالۋىمەن ەكى ۇلى ادامعا — ابىلاي حان مەن ساكەن سەيفۋللينگە دەگەن ءوزىنىڭ سۋرەتكەرلىك پارىزىن وتەمەك بولسا، ەكىنشىدەن، وسى جاۋاپتى تاقىرىپتى ءوزىنىڭ جاس ءىنىسى، جاس ارىپتەسى ماعان جۇكتەۋىن اعانىڭ ءىنىنى باۋلۋى دەپ تە، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى بىردەن سەنىپ تاپسىرۋى ارقىلى ۇلى ماقساتقا تالپىنتا جەتەلەۋى دەپ تە سەزىنەمىن بۇگىن.
ءبىر عانا دەرەك.
وسى وپەرانى ۇلكەن كوميسسياعا وتكىزەردە ساكەڭ ەكەۋمىزدىڭ قاتتى قينالعانىمىز بار. ويتكەنى حور سوزىندە:
"ساقتا، ءتاڭىرىم، ابىلايدى.
زاردى ابىلاي تانىمايدى.
كۇلسە ول — كۇلەر كۇللى الەم،
ول — شات، جاۋدىڭ جانى قايعى!
ساقتا، ءتاڭىرىم، ابىلايدى —
ۇلت جان ۇلى ابىلايدى!" دەگەن شۋماققا سول كەزدەگى ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى: "ساقتا، ءتاڭىرىم، ابىلايدى!" دەپ ساحنا تورىنەن اڭىراپ تۇرۋدىڭ قاجەتى قانشا!" دەپ وپەرانى قابىلداتپاي، قاسارىسىپ وتىرىپ العان-دى. "حاندى ساقتا!" دەيتىن بۇگىنگى ءبىز ەمەس، بۇرىنعى ءوز ورتاسى عوي!" — دەپ بۇلتارتا جاۋاپ بەرىپ، سپەكتاكلدى اۋپىرىمدەپ وتكىزىپ ەدىك. سول وپەرا بۇگىندە ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ وزىق دۇنيەسىنە اينالدى.
ليبرەتتوسىن عابيت مۇسىرەپوۆكە جازعىزىپ، "اقان سەرى — اقتوقتى" وپەراسىن تەاتر ساحناسىنا شىعارعان ساكەڭ، جاڭا ءبىر اسۋدان اسىپ، سول قارقىنمەن "اقبايان" وپەراسىنا كىرىسىپ تە كەتكەن-دى. پارتيتۋراسىنىڭ سوڭعى نۇكتەسىن قويار-قويماستان الىپ جۇرەك اياق استىنان سوعۋىن توقتاتىپ، سۇم اجال ارامىزدان ۇلى سۋرەتكەردى سۋىرىپ الىپ كەتتى عوي...
سىدىق مۇقامەدجانوۆ! بۇل ەسىم يەسى عاجاپ سۋرەتكەر عانا ەمەس، ۇلكەن قوعامدىق قايراتكەر، مەملەكەتتىك تۇلعا دا ەدى. ونىڭ شىعارماشىلىق تالانتى مەن ۇيىمداستىرۋشىلىق قاسيەتى تارازىنىڭ قوس تاباعىن تەڭ باسىپ جاتاتىن. سوندىقتان دا ول ۇزاق جىلدار بويى قازاقستان كومپوزيتورلار وداعىن باسقارعان. جامبىل اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك فيلارمونياسى مەن اباي اتىنداعى قازاق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ديرەكتورى بولعان.
قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، كەشەگى سسرو حالىق ءارتيسى مۇقامەدجانوۆتىڭ ەلىنە سىڭىرگەن قىرۋار ەڭبەگىن ايتىپ تاۋىسۋ قيىن. ال وسى سسرو حالىق ءارتيسى دەيتىن قۇرمەتتى اتاقتى تالاي دۇنيەنى ءبىرىنشى بوپ بەرگەن، قازاق مۋزىكاسىنىڭ كوپ جانرىنىڭ ەڭ العاشقى تۇڭعىش تۋىندىلارىن دۇنيەگە اكەلگەن ەڭبەكقور كومپوزيتور، جىلپوس، جاعىمپاز كومپوزيتورلاردىڭ ەڭ سوڭىنان الىپ ەدى. سول ۇلكەن اتاققا ەتى ۇيرەنبەي، كوزى قانىقپاي، قىزىعىن كورە الماي، حاس سۋرەتكەر اتاق تيەر-تيمەستەن كوز جۇمىپ ەدى-اۋ!
وسى ارادا جارتى ءداندى جارىپ جەگەن اتالارىمىزدىڭ اۋىزبىرشىلىگىنە ۇيىماي، جىكشىلدىك، جەرشىلدىك، كەرەك دەسەڭىز رۋشىلدىق بولشەكتەنۋدىڭ جالعاۋ-قۇراۋ تىزگىنىنە جارماسىپ العان سول كەزدەگى ەل باسىنداعى، مينيسترلىكتەگى كەيبىر ازاماتتارىمىزدىڭ قىلىعىن بۇگىنگىلەر قايتالاماسا يگى ەدى دەگىم كەلەدى.
ارينە ۇلى سۋرەتكەرگە ءتيىستى قۇرمەت، دۇرىس ءىلتيپات، لايىقتى اتاق-دارەجە ءوز ۋاعىندا كەلسە، سىدىق بالكي تىم ەرتەرەك كوز جۇمباس پا ەدى. تاعى دا تالاي ايتۋلى شىعارمالار تۋدىرىپ، حالقىمىزدى ودان سايىن قۋانتار ما ەدى دەيتىن وكسىكتى وكىنىشتى ايتپاي تۇرا المايمىز. ويتكەنى قانداي تارلان تالانتقا، تۇلپار دارىنعا ب ا ق كەرەك ەمەس، باپ كەرەك دەۋ قيانات. جوقتان بار جاسايتىن سۇعاناق پىسىقتىقتان اۋلاق بولايىق، ماسىلدان اسىل شىعاراتىن ەپتىلىك پەن ەپسەكتىكتەن تازا بولايىق دەۋدى — كەلەشەك وكىنىشتەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قايتالاپ وتىرمىن.
اسىل... شىن اسىلدى توت باسپايدى، ۋاقىت ۇمىتتىرا المايدى، قياناتقا ياناتتاۋعا جىبەرمەيدى. ءبىراق شىن اسىلدى دەر مەزگىلىڭدە جارقىراتا بىلگەنگە نە جەتسىن! سوندا ونىڭ نۇرى كەۋدەلەرگە ساۋلەنى بۇرىنعىدان دا مول تۇسىرەر ەدى! جانعا جىگەر، بويعا قۋات قۇيار ەدى! اسىلىمىزدى ايالاۋدى ۇمىتىپ بارامىز-اۋ، اعايىن!
تۆورچەستۆو ادامى داناداي كوپشىل، بالاداي وكپەشىل. "ءقادىرلىم!" دەسە-اق قۇلپىرىپ شىعا كەلەدى... ءبىراق... ءبىراق سىدىقتى كوزى تىرىسىندە بۇرىنعى جەزقازعان، بۇگىنگى قاراعاندى وبلىسىنىڭ ءبىر دە ءبىر باسشىسى ءوز جەرلەسى رەتىندە بىلگەن دە جوق. دارىنىمىز، قاسيەتتىمىز دەپ باعالاعان دا جوق. قوشەمەت، قۇرمەت كورسەتپەك ءتۇتىل، ناۋقاستانىپ جاتقاندا ەسەندىك-ساۋلىعىن دا سۇراماعان.
تەگىندە وڭتۇستىك وڭىرىمىزدەگى اعايىندارعا قاراعاندا، ءبىزدىڭ تەرىسكەي وبلىس پەن اۋدان ازاماتتارى سۋىقتاۋ، جاتباۋىرلاۋ. ولاردىڭ "ءولىنى سىيلاماي، ءتىرى بايىمايدىنى" ەسكەرمەي كەتەر كەزدەرى كوپ. ايتپەسە جەرلەسى — سىدىق مۇقامەدجانوۆ اتىمەن قازاقستانداعى ءبىر ەلدى مەكەندى اتاسا، كوپتىك ەتەر مە ەدى؟ ۇكىمەتكە، ەلباسىعا ىزدەنىپ، استانانىڭ، الماتىنىڭ، قاراعاندىنىڭ ءبىر-بىر كوشەلەرىنە اتىن بەرگىزسە، تاقيامىزعا تار كەلەر مە ەدى؟ تۇرعان ۇيىنە توعىز جىلدان بەرى ەسكەرتكىش تاقتا قويىلسا، كىمنىڭ كوڭىل كۇيى بۇزىلار ەدى؟ ءشوپ باسىپ كەتكەن ءقابىرىنىڭ باسىنا بەلگى قويىپ، رەتكە كەلتىرسە، ەلدىگىمىزدىڭ قاي سىنى كەمىر ەدى؟! ءاي... وكپەنى حالىق اتتى كوپكە عانا ايتپاساق ءامىرشىل توپقا ەشقاشان وقپەن دە ايداپ جەتكىزە الماسپىز.
كوپ دەمەكشى، حالىق دەمەكشى داتكە قۋات ءبىر سىردى كولدەنەن تارتۋدىڭ رەتى كەلىپ تۇر. مىنانداي قيىن كەزەڭ، قىستالاڭ ساتتە سارىارقا ءوڭىرى، استانا جۇرتشىلىعى اۋىزبىرلىك تانىتىپ، ارقا توپىراعىنىڭ پەرزەنتى، بۇكىل قازاقتىڭ ءقادىرلى ازاماتى ساكەڭنىڭ — سىدىق مۇقامەدجانوۆتىڭ مەرەي تويىن وتكىزىپ، ۇلكەن ەرلىك جاساپتى. لايىم ۇلانىن باعالاۋدىڭ باسى وسى بولعاي. "حالىق — الىپ قوي. الىپتىعىڭ اسقاقتاي بەرسىن. قىستالاڭ شاقتان امان-ەسەن وتىڭدەر، اسىل تەك اعايىنىم! ارداقتى اياۋلى ەلىم!" دەپ اياقتاعىم كەلەدى اعاعا ارناعان بۇگىنگى ءسوزىمدى.
1999 جىل
You Might Also Like
-
ەل، جەر، ەر. قۇدىرەتتى ءۇش ۇعىم. قاسيەتتى ءۇش تاعان. ويتكەنى ەل قۇدىرەتتى. جەر كيەلى، ەر قاسيەتتى بولماق. كيەلى توپىراققا كىندىك قانى تامعان ارداقتى ازاماتىن ەلى الاقانىندا ايالايدى. سوندىقتان كيەلى ج...
-
ول مەنى اعا دەپ سىيلايدى. مەن ونى ازامات دەپ قادىرلەيمىن. مەنىڭ شىعارمالارىمدى ونىڭ كەي-كەيدە ىزدەپ وقيتىنىن بىلەم. ال مەن ونىمەن جىل ارالاتىپ ىزدەپ كەزدەسەمىن. ويتكەنى ول اسەمدىككە قۇمار جان. سۇلۋ...
