قايراتكەر
زامانىنا قاراي ادامى بولادى. ال ادام پەندەشىلىككە دەيىن قۇلدىراي دا الادى، ازامات اتانىپ، شارىقتاي دا الادى. زامانا تولقىنىنىڭ جالىنا دەر كەزىندە جابىسا بىلگەن سول ادامنىڭ زامانداستارىنىڭ كوز قۇرتىنا اينالىپ، ءسوز وتپەس سۋىق سۋرەت بوپ، قول جەتپەس قۇداي بوپ، قۇدىرەتتەنىپ كەتەتىنى دە، كوزدەن تايعان كۇنى-اق كوڭىلدەن وشەتىنى دە شىندىق. ەندى ءبىر ادامنىڭ كوپ اراسىنداعى ەلەۋسىز قاراپايىم قالپىنان جىلدار وزعان سايىن ۇلىلىق بيىگىنە كوتەرىلىپ، حالقىنىڭ جۇرەگىنەن پەرزەنتتىك، ازاماتتىق ورنىن ويىپ الارى دا اقيقات. وسىنداي ۇلتتى تۇلعانىڭ بىرەگەيى — تۋعانىنا جەتپىس جىل تولاتىن كاكىمجان اعا قازىبايەۆ.
قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنە قىزمەتكە شاقىرىلىپ، مادەنيەت جانە ۇيىمداستىرۋ بولىمدەرىنىڭ مەڭگەرۋشىلەرى — م.ءشايجۇنىسوۆ پەن ق.سۇلتانوۆتىڭ قابىلداۋلارىندا بولعام. ءبىر كۇنى ەرتەلەتىپ مادەنيەت ءبولىمىنىڭ سەكتور مەڭگەرۋشىسى سۇلتان ورازالينوۆ ۇيگە تەلەفون شالىپ: "تاكسيلەتىپ دەرەۋ جەت!" دەگەن بويدا-اق ورتالىق كوميتەتتىڭ بيىكتەۋ جەرگە ورنالاسقان، سۇرعىلت سۋىق سۇسىمەن كەۋدەڭدى باساتىن وشاۋ تۇرعان عيماراتىنىڭ الدىنان تابىلدىم. تەمەكىسىن سورعىلاپ سۇلتان توسىپ تۇر ەكەن. "قايدا ءجۇرسىڭ؟" دەگەندەي قاباعىن تۇيگەن قالپى مەنى ليفتىگە الا كىرىپ، التىنشى قاباتتان ءبىر-اق شىعاردى. جەڭىنەن ۇستاي بەرىپ ەم:
— حاتشىعا كىرەمىز! — دەپ ءتىلىمدى تىستەتە قويدى.
ماشينكانى سارتىلداتا باسىپ وتىرعان موسقالداۋ ورىس ايەلى جالت قاراپ، باس-اياعىمدى ءسۇزىپ ءوتتى دە، ورنىنان لىپ كوتەرىلىپ، تۋ سىرتىنداعى قىزىل قوڭىر اۋىر ەسىكتى شىرەنە اشىپ، كىرىپ كەتتى.
سۇلتان ماعان اقىل قوسىپ جاتىر.
— ءوز بەتىڭمەن سويلەي بەرمە. بۇل ارا — جازۋشىلار وداعى ەمەس. حاتشىنىڭ سۇراقتارىنا عانا جاۋاپ بەر.
سەكرەتار ايەل ىشتەن شىعىپ، حاتشىنىڭ توسىپ وتىرعانىن ايتتى.
قوس ەمەن ەسىك بىرىنەن سوڭ ءبىرى دىبىسسىز اشىلىپ، سۇلتان ەكەۋمىزدى جۇتىپ جىبەردى.
جازۋشى كاكىمجان قازىبايەۆتىڭ اتىن ەستىگەنمەن، وزىمەن جۇزبە ءجۇز كەزدەسپەپ ەدىم. ورتالىق كوميتەتتىڭ حاتشىسى دەگەن ايبارلى اتاعى ەرىكتەن تىس جۇرەك قوبالجىتا ما، باسقان اياعىم قىبىرلاپ قالعانداي.
كاكەڭ وتىرعان ورنىنان قوزعالماي:
— ءا-ا، سۇلتان! ە-ە، كەل... سماتايەۆتى شاقىردىڭىز با؟ — دەي بەردى دە، ەندى ماعان كادىمگىدەي قادالىپ قالدى. — سەن... ءسىز سماتايەۆسىز با؟
— ءيا! سوفى سماتايەۆ وسى جىگىت! — دەپ سۇلتان ەركىندەۋ سويلەپ،ىلگەرى وزدى.
كاكىمجان اعا شاشىن ءبىر جاعىنا جىلتىراتا قايىرعان باسىن ءسال-سال يزەدى.
— وتىرىڭدار! — حاتشى الدىنداعى جايۋلى قاعازعا شۇقشيدى. قايتادان يەگىن كوتەردى. — ءا، مەن تۋعان جىلىڭىزعا ءمان بەرمەي... بايقاماپپىن.
مەن كاكەڭنىڭ نەنى بايقاماعانىن اڭعارعان جوقپىن. ايتەۋىر ءوزىمنىڭ حاتشىعا ونشا ۇناماعانىمدى سەزگەندەيمىن. ورتالىق كوميتەتتەگى قىزمەتكە ونشا ۇمتىلماسام دا، يدەولوگيالىق حاتشىنىڭ الدىنان ماڭدايىم تاسقا سوعىلىپ، تاۋىم شاعىلىپ قايتار بولسام، جازۋشىلار وداعىندا گۋىلدەپ الا جونەلەر ەرتەڭگى الىپقاشپا سوزدەردەن الدەن-اق جۇرەكسىندىم بە، مۇرنىمنىڭ ءۇستى ءجىپسىپ قويا بەردى.
سۇلتان دا حاتشىنىڭ ماعان كوڭىلى تولا قويمادى دەپ ويلادى ما، تاۋارىن ماقتاپ وتكىزەر ساۋداگەردەي مەنى جەلپىلدەتە جونەلدى.
— كاكە، بولىمدە ءبىز بۇل جىگىتتى ءبىراز سىناپ كوردىك.
ورىسشا جازعان ماقالالارى ءتاپ-تاۋىر. ونىڭ ۇستىنە تورت-بەس رومانى شىققان بەلگىلى جازۋشى. موسكۆانىڭ بولات ينستيتۋتىن بىتىرگەن... ماماندىعى — ينجەنەر-مەتاللۋرگ.
كاكەڭ ءسال جىميدى.
— ونىسى دۇرىس ەكەن. ءسىز، سۇلتەكە، بارا بەرىڭىز.
سەكتور مەڭگەرۋشىسى شىعىپ كەتكەن سوڭ، كاكەڭ الدىنداعى قاعازدارىن ىسىرىپ قويىپ، ماعان ەڭسەرىلە بۇرىلدى. كوزىنە كوزىم ءتۇسىپ ەدى، ادامدى ەلجىرەتە وزىنە تارتاتىن الدەبىر جىلىلىق جانارىنا ورالا قالعان ەكەن. كۇنى بويى قۇرىسىپ وتىرعان ارقا-باسىم بوساپ، كەڭىپ سالا بەردى. مەن دە كۇلىمسىرەگەن بولۋىم كەرەك.
— سوفى... سوفىجان!.. — داۋسىنان دا جىلىلىق، جاقىندىق ەستى. دەنەم ءدىر ەتە قالدى. الگى "سوفىجاننان" جازۋشىنىڭ جازۋشىعا دەگەن اعالىق مەيىرىمىنىڭ شارپۋى تولقىنداي تاراعان ەدى. سونى سەزدىم بە، الدە مەرەيلەندىم بە... باسىمدى قايتا-قايتا يزەدىم.
— سوفىجان، مەن الگىندە... ءسىزدى... سەنى ءبىر جاسى ەلۋدەن اسقان... شاۋ تارتقان ادام شىعار دەپ... ادام ويى كەيدە وزىنشە ورنەك سالادى عوي. ال سەنى كورگەندە، سول ويىمنان تابا الماي... "ەلىم-ايدى" جازعان جازۋشىنى ءوز كوڭىلىمدە باسقاشا تۇردە ەلەستەتۋشى ەدىم. وقاسى جوق. قايتا ماعان قازىرگى قالپىڭ ۇناپ وتىر.
— راحمەت، اعا!
حاتشىنىڭ الدىنان قاناتتانىپ شىقتىم. كاكەڭنىڭ ادامدى ارقالاندىرىپ جىبەرەتىن مەيىرباندىعىنىڭ ءمولدىر شۋاعىنا مەن سول العاش كەزىككەندە-اق بولەنگەن ەدىم.
ورتالىق كوميتەتتە تومەنگى دارەجەلى قىزمەتكەردىڭ وزىنەن ءبىر مىسقال جوعارى باسشىلارىنا تىكەلەي ساتىلاپ باعىناتىن — سۋبورديناسيا دەپ اتالاتىن جۇيە قالىپتاسقان ۋاقىت ەدى عوي. ءبىراق سول كەزدەگى سول سۋبورديناسيانى بۇزعان، ءسىرا، كاكەڭ ەكەۋمىز بولارمىز. كاكىمجان اعا ۇزاق جىلدار گازەت رەداكسيالارىندا، ورتالىق كوميتەتتە، مينيسترلىكتە، قازتاگ-تا ىستەپ، جازۋشىلار اراسىنىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىن ونشا بىلە بەرمەيتىن. كوپ جازۋشىلاردى ءتىپتى كورمەپتى دە. العاشقى كۇندەردە-اق مەنى كابينەتىنە شاقىرىپ الىپ، جازۋشىلار وداعىنىڭ تاپ ورتاسىنان كەلگەن مەنەن قالامگەرلەردىڭ ءوتىنىش-شاعىمىن، تىلەك-تالاپتارىن قاراپ، شەشەردە، كىمنىڭ كىم ەكەنىن، قانداي ەڭبەگى بارىن، تۆورچەستۆوسىنىڭ دەڭگەيى تۋرالى وزىنە وبەكتيۆتى تۇردە تانىستىرىپ وتىرۋىمدى وتىنگەن بولاتىن.
باسقا مىقتىلارداي كومەكشى، حاتشىلارىن جۇمساماي، كاكەڭ تەلەفوندى ءوزى شالىپ، سابىرلى سالماقتى داۋسىمەن:
— سوفىجان، سەن مىنانى ايتا قويشى...
نەمەسە
— سوفىجان، سەن ماعان كەلىپ كەتشى، — دەپ حابارلاساتىن.
حاتشى مەن قاتارداعى نۇسقاۋشىنىڭ ەكەۋارا كەزدەسۋى كوبەيىپ كەتەنىن، ارينە، جاقتىرماعاندار دا ءبىراز بولدى. اسىرەسە قاراسۇر وڭىنە ءومىرى كۇلكى تابى جۋىماعان، قازىق جۇتقانداي شانشىلعان جۇقالتاڭ دەنەسىنە شىر بىتپەگەن، باجىرايعان كوزدەرى ۇنەمى سۋىق شاقىرىپ تۇراتىن كاكەڭنىڭ كومەكشىسىنىڭ مەنى اتارعا وعى بولعان جوق. ءوزىنىڭ كەبىس قويىپ، ەسىك كۇزەتكەن، قاتال ءتارتىپتى قاتاڭ باقىلاعان، ەشكىمدى ورىنسىز ەمەكسىتپەيتىن، توبەڭنەن قارايتىنداردىڭ قاسىندا تۇرىپ، تومەندەگى ورنىڭدى كۇنىنە الدەنەشە مارتە ەسكەرتىپ وتىراتىن مىندەتىنەن اجىراپ قالعانىنا بۇلىنە مە، كەيدە مەنىڭ قولىممەن جازىلعان حاتقا جاۋاپتى، انىقتامانى، حاتشىلاردىڭ ماقالا، باياندامالارىنىڭ تاراۋ-ۇزىكتەرىن اياۋسىز شيمايلاپ، كەرى قايتارۋدان جالىقپايتىن. ول "جازالاۋدان" دا كاكەڭ ارقىلى قۇتىلعان ەدىم.
توقىراۋ زامانى دەگەنمەن دە ول كەزدە شىعارماشىلىق ينتەلليگەنسيا ءۇشىن ورتالىق كوميتەتتىڭ ماڭىزى وتە زور بولاتىن. شىنىن ايتۋ كەرەك، ورتالىق كوميتەت يدەولوگيالىق سالادا كۇندەلىكتى ءارى قاتاڭ باقىلاۋىن، ءارى سوسياليستىك رەاليزم دەيتىن تالابىن، ءارى زيالى قاۋىمعا دەگەن قامقورلىعىن ۇنەمى جۇزەگە اسىرىپ وتىراتىن. بۇگىنگى كوڭىلى قوڭىلتاق، جۇرەگى جارالى، جانى جالاڭاش، تىرشىلىگى ۇرەيلى، داستارقانى تاۋسىلىپ، ءۇمىتى ءوشىپ بارا جاتقان تۆورچەستۆو ادامدارىنىڭ حال-كۇيىن — سول ۋاقىتتاعى جاعدايمەن سالىستىرا ەلەستەتۋدىڭ ءوزى دە قيىن بولار ەدى. ويتكەنى قازىرگى كىتابى جارىق كورمەيتىن اش-جالاڭاش جازۋشىنىڭ، ەڭبەگى ەلەنىپ-ەسكەرىلمەس، جوعارىدا وتىرعاندارعا كەرەكسىز، مادەنيەتكە، قازاقستانعا ەڭبەك سىڭىرگەن ءارى جەتىم قايراتكەردىڭ رۋحاني دۇنيەسىنىڭ قۇلازىعانىنا، تۇرمىس-بولمىسىنىڭ قۇلدىراعانىنا پىسقىرمايتىن سىبايلاس "ملادوتيۋركتەردىڭ" (ياعني "جاس قازاقتاردىڭ") مۇرتىنىڭ ءبىر تالى دا قيسايمايدى.
ال ول كەزدە شىعارماشىلىق ءھام عىلىمي ورتانىڭ كەز كەلگەن مۇشەسىنە قامقورلىق جاساۋدىڭ، قۇرمەت ءبىلدىرۋدىڭ ۇلكەن ونەگەسىن ۇلى ازامات ديماش اتا قونايەۆتىڭ وزىنەن باستاپ، توڭىرەگى تۇگەل كورسەتەتىن ەدى دەسەم، اۋزىم قيسايىپ كەتە قويماس. ال كاكەڭنىڭ تىرلىگى — قالامگەرلەرگە اسا تۇسىنىستىكپەن قاراۋدىڭ ۇلگىسى بولعان ەدى. ارينە بەس ساۋساق اركەزدە دە بىردەي ەمەس. جازۋشىلاردىڭ اراسىندا ءۇي مەن كۇي دە، اتاق پەن سىيلىق تا، شەن مەن شەكپەن دە تەك ماعان عانا بولا بەرسىن، تيە بەرسىن دەپ ورىندى-ورىنسىز ماڭىراپ، ورشەلەنە جامىراپ، قولىن وڭەشىنەن دە بۇرىن سوزاتىن، وڭەشىن قولىنان دا ۇزارتا سوزاتىن سۇرامشاق، تىلەمسەكتەردىڭ كوپ بولاتىنىن سول كەزدە بىلگەن ەدىم. اسىرەسە، جىلىنا ءبىر نەمەسە ەكى كىتاپ شىعارماسا، ورتالىق كوميتەت تاراپىنان جىلىنا ءبىر سىي-سياپات كورمەسە، كوز جاسىن كولدەتىپ جەتىپ كەلەتىن ءبىر بيكەش اقىننان ءبارىمىز تەگىس ىعىر بولعاندا، كاكەڭ جىميىپ قانا، "قايتەسىڭدەر. قانىنا سىڭگەن قاسيەتى سولاي شىعار. ەر-ازامات ەمەسسىڭدەر مە، ەسكەرە سالساڭدار، ەلەي قويساڭدار، تۇبىندە ءوزى دە ءبىر تۇسىنەر" دەيتىن. ءبىراق ول اقىن تۇسىنبەي كەتىپ ەدى. ءالى دە سول پيعىلدا ەكەنىن كەيىنگى تىرلىگىنەن سەزەم.
ال رەسپۋبليكا ومىرىنە بايلانىستى قات-قابات جاۋاپتى جۇمىس، سان الۋان ءماجىلىس پەن جينالىس، كونفەرەنسيا مەن قۇرىلتايلاردان مۇرنىنان شانشىلىپ جۇرسە دە، ورتالىق كوميتەتكە ءوتىنىش بىلدىرگەن كەز كەلگەن جانعا قولىنان كەلگەنشە جاردەم بەرۋدى، ارىز-مۇڭىن قاناعاتتاندىرۋدى ەڭ الدىمەن وزدەرىنىڭ ازاماتتىق پارىزى ساناعان ديماش اعا جانە كاكەڭمەن بىرگە ىستەگەن جىلدارىمدى ءومىرىمنىڭ ونەگەلى ساتتەرىنە بالايمىن.
"قوعام جەكە ادامداردان قۇرالادى. جەكە ادامداردىڭ مۇددەلەرى قوعامدىق مۇددەگە اينالادى. سوندىقتان ءار ادامعا، ءار تىلەك بىلدىرۋشىگە ينديۆيد دەپ قاراڭدار. ويتكەنى ينديۆيدۋم وي-پىكىرىمەن، ۇسىنىس-كەڭەسىمەن بىزگە كوپ كومەك بەرەدى. ولاردان ءبىز قاجەتتىسىن الا ءبىلۋىمىز كەرەك. اقىل-كەڭەستەرىنە قۇلاق قويا ءبىلۋىمىز قاجەت. تالاپ-تىلەكتەرىن ورىنداۋعا مىندەتتىمىز" — دەپ وتىراتىن ديمەكەڭنىڭ تالابىن كاكەڭنىڭ ءوزى دە ورىنداۋعا اسىعاتىن. وزگەلەردىڭ دە ورىنداۋىن قاداعالاۋدان جالىقپايتىن.
سوعان بىرەر مىسال كەلتىرە كەتەيىن.
بىردە تەلەفونىم شىر ەتە قالدى. ترۋبكانى كوتەردىم.
— ءاي، مەنىڭ ورتالىق كوميتەتىم، تانىدىڭ با؟ — دەيدى وكتەمدەۋ داۋىس.
ءسال ىڭعايسىزدانا ابىرجىپ وتىرىپ:
— توقا، ءسىز بە بۇل؟ — دەگەنىم.
— ءيا! تانىدىڭ. عابەڭنىڭ "ورتالىق كوميتەتى" كىم بولعانىن بىلەسىڭ. مەنىكى — ءوزىڭ. باسقالاردا جۇمىسىم جوق.
مەنىڭ ەشكىمگە سىزىلمايتىنىمدى ەسكەر. قالام ۇستاۋعا جاعداي قالماي بارادى.
توقاش بەردياروۆ اعانى پاتەر جاعى قيناپ جۇرگەنىن جازۋشىلار وداعىندا پروفسويۋز كوميتەتىندە بولعان كەزىمنەن بىلەتىنمىن. جايسىز كورشىلەر كەزدەسىپ، جاعاسى جايلاۋ بوپ جۇرەتىن اقكويلەك اقىندى جۇمىرىققا جۇمارلاپ قىسپاق نيەتپەن ميليسياعا قايتا-قايتا سۇيرەلەپ، ءارتۇرلى كوميسسياعا الدەنەشە رەت شاقىرتىپ ابدەن ەسىن شىعارتىپ بىتكەن-دى. سونى قيالاتىپ تۇرعانىن ءتۇسىندىم.
— توقا، ۇقتىم. ەندىگىسىن ءوزىم حابارلايمىن.
— ءجون، جولداس سوفى! Cay بول. — توقاڭ ترۋبكاسىن قويا سالدى.
كاكەڭە قوڭىراۋ سوقتىم. كىرۋگە رۇقسات سۇرادىم دا، التىنشى قاباتقا كوتەرىلدىم.
حاتشى توقاش بەردياروۆ اقىندى جاقسى بىلەدى ەكەن. اقىندىعىنا، تالانتىنا سۇيسىنەدى ەكەن. ءبىراق توقاڭنىڭ شالدۋارلاۋ مىنەزىن، ىشىمدىكپەن قويىنداسىپ قالعان كەزدەردە قىزۋلىقپەن جازۋشىلار وداعىنىڭ باستىقتارىنان باستاپ، ولاردان دا جوعارى لاۋازىمدى باسشىلاردىڭ جەتى اتالارىن تۇگەندەپ بەرەتىن "مىقتىلىعىنان" دا حاباردار ەكەن. مەن "اقىندىقتىڭ مىنەزسىز بولمايتىنىن، مىنەزدى اقىننىڭ قوس ءجۇزدى قانجارداي قايرالىپ تۇراتىنىن، جالاڭداعان الماستىڭ وڭعا دا، سولعا دا سىلتەنەتىنىن، سوندايدا الدەبىر بەيكۇنا شىناشاقتى ءتىلىپ كەتەتىنىن، ءبىراق العىر اقىندىقتىڭ قياناتقا شىدامايتىنىن، ەكىجۇزدىلىك پەن ەسەرلىككە، وتىرىك پەن ايارلىققا، اۋلەكىلىك پەن استامشىلىققا ۇنەمى قارسى شىعاتىنىن، تومەندە تۇرىپ-اق توبەدە وتىرعانداردى وتكىر تىلمەن توبەسىنەن تۇيرەپ وتەتىنىن" ءوز بىلگەنىمشە تۇسىندىرگەن بولدىم. كاكەڭ جىميدى.
— مەن توقاڭنىڭ اقىندىعىن تانۋشى ەم. سەن ازاماتتىعىن تانىتقان بولدىڭ. وندا ەكەۋمىز ءبىر ارەكەت جاسايىق. قۇجاتتاردى دايىندات.
كوپ ۇزاماي توقاڭ — توقاش اقىن بەردياروۆ ەكى بولمەلى ىڭعايلى پاتەرگە كوشىپ الدى.
ورتالىق كوميتەتتەگى قاعازباستىلىق قاتتى قاجىتاتىن. سونداي قاربالاس ءبىر كۇندەردە بولىمدە قازاقستان شىعارماشىلىق وداقتارىنىڭ بىرىككەن كونفەرەنسياسىنا دايىندىق جۇرگىزىپ، قاپىلىپ جاتقانبىز. تەحنيكالىق سەكرەتارشا قىز كىرىپ، مەنى تومەندە، ەسىك اۋزىندا الدەكىمنىڭ توسىپ تۇرعانىن ايتتى.
باردىم. بۇرىن كەزدەسپەسەم دە، قايرات بايبوسىنوۆتى بىردەن تانىدىم. قارسى ۇمتىلعان ءانشى قوس الاقانىن ۇسىندى.
— سوفى اعا، ءسىز مەنى...
— تانيمىن، قايراتجان. جاي ىزدەدىڭ بە مەنى؟
قايرات ىڭعايسىزدانا كۇمىلجىڭكىرەپ باستاپ، مەنىڭ قۇپتاپ بەيىل بەرگەنىمدى كورگەن سوڭ، شەشىلىپ سويلەپ كەتتى. جاسى وتىزدان اسىپ كەتكەنىن، ءوز قاتارىنىڭ ءىلتيپاتقا ءىلىنىپ، اتاق يەلەنىپ، قۇرمەت كورىپ جاتقانىن، ت.ب. مۇڭ-مۇقتاجىن اقتارىپ جاتىر.
قاتتى قايران قالىپ تۇرمىن. ۇلى ءبىرجاننىڭ وزىندەي بولىپ، اقيىق اقاننىڭ كوزىندەي بولىپ بۇكىل قازاقتى اسەم داۋسىمەن، انشىلىك ونەرىمەن ءتانتى ەتكەن ءبىرتۋار قايراتتىڭ وسى ۋاققا دەيىن قۇرمەتتى اتاق الماي، ەلەۋسىز كەلگەنىنە سەنبەيتىن ءتارىزدىمىن. ءبىراق اتاق بەرگىشتەردىڭ قياناتىنان تۇڭىلگەن ءانشىمنىڭ كوز الدىمداعى نارازى ءتۇرى سەندىرمەسكە قويمادى. جانىم كۇيزەلىپ كەتتى. مەنى نەگە ىزدەگەنىن ۇقتىم. بار قولىمنان كەلگەنى، ارقاسىنان قاقتىم.
— بىلاي بولسىن، قايرات! سەن ءۇش-تورت كۇننىڭ مولشەرىندە مەنىمەن حابارلاس، — دەپ سول بويدا كاكەڭە كوتەرىلدىم.
مەنىڭ نەگە رەنجىپ كەلگەنىمدى ەستىگەندە، حاتشى اعا دا كۇرەڭىتىپ كەتتى.
— ءاي، قانداي ءوزىمشىلمىز! بىتەۋ كوڭىلدىڭ ساڭىلاۋى جوق.
قايرات، — ارينە، حالقىنىڭ سۇيىكتى ءانشىسى. جۇرتى، قازاعى بىلەدى ونى. ال ونەرپازعا لايىقتى اتاعى ءوز ۋاعىندا بەرىلگەنى دۇرىس. سوفىجان، تەزدەتىپ قاعازدارىن رەتتەڭدەر.
ديمەكەڭمەن ءوزىم سويلەسەم.
ءبىر ايدىڭ ىشىندە قايرات "قازاقستانعا ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىس" بوپ، العاشقى اتاعىن يەلەنسە، سودان كەيىن-اق "جاقسىدان شاراپات" دەگەندەي اراعا ەكى-ۇش جىل سالىپ، "قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى" اتانىپ، لايىقتى قۇرمەتكە بولەنگەن ەدى.
كاكەڭنىڭ بويىنداعى تازالىق، شىنايىلىق، ادامگەرشىلىك قاسيەت قالامگەرلىك ەڭبەگىمەن ەسەلەنىپ ءوسىپ، كوبەيىپ جاتاتىنىنا ءقازىر كوزىم انىق جەتكەندەي. قاي ىسكە، قاي ماسەلەگە ارالاسسا دا، سونىڭ تۋرا، تەز جانە ءادىل شەشىلۋىنە اسقاق قاتتى كوڭىل بولەتىن. اسىرەسە ۇلت مۇددەسىن، ەل مۇددەسىن ىلگەرى تارتىپ، العا سۇيرەتۋدە ۇلتشىلدىق شەكتەلۋدىڭ ۋىسىندا ەمەس، ۇلتجاندىلىق كەندىكتىڭ اياسىندا تۋىنداعان وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالاتىن. جەكەدەن توپ تىلەتىن، توبىنان كوپ ماقساتىن اسقاق قويا بىلگەن كاكەڭنىڭ اسا جاۋاپتى كەزەڭى، ەرلىككە پاراپار كەسەكتىگى ماسكەۋگە بارعان سوڭعى ءىسساپارىندا انىق بايقالدى.
تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي، ءىسىنىپ-قابىنعان م.گورباچيەۆ كرەملگە كەلىسىمەن-اق قازاقستانعا سۇعىن قاداي باستاعان ەدى. اسىرەسە ديمەكەندى قىرىنا الا كەلگەن-دى. وسىنداي قىستالاڭ كەزدە ماسكەۋگە بارىپ كەلگەن كاكەڭمەن ءبىر عانا ساتكە كەزدەسكەن ەم، شارشاڭقى جۇزىنەن قاجىعاندىقتىڭ ەمەس، قاجىرلىلىق تابىن كورگەنمىن.
— سوفىجان، سەنىڭ كىتابىڭدى نەگە "ەلىم-اي" دەپ اتاعانىڭدى كەيىنگى ۇرپاق تۇسىنەدى ءالى. "ەلدىك — بىرلىكتە" دەپ جۇرەكتەرىنە نۇر تامشىلاتقانىڭدى سەزىنەدى ءالى.
تامشىدان — تەڭىز. ءارقايسىمىز ءبىر تامشىدان قۇيساق قوي...
ەل... تۇتاس ەل ءوز جەرىندە. جەرى — ەلىندە، — دەپ نىقتاپ توقتاعان-دى.
سول ساپار — كاكەڭ مەن ديمەكەڭنىڭ قازاق حالقى مەن قازاق دالاسىنىڭ تۇتاستىعىنا ۇلكەن ەڭبەك، ازاماتتىق ەرلىك، كەسەك قايراتكەرلىك تانىتقان ساپار بولعان ەدى.
ەدىل بويىنداعى بۇرىنعى اۆتونومياسىن قايتا قۇرۋدى سۇراپ، قاتاڭ تالاپ قويعان كسرو-داعى نەمىس دياسپوراسىنىڭ تىلەگىن، ەدىل ءوڭىرىن قيماعان قىزىل كرەمل قازاقتىڭ ۇلان-عايىر كەڭ دالاسىنىڭ ەسەبىنەن ورىنداماق بولعان عوي. سول ارامي ارەكەتىن جاسىرماستان ديمەكەڭە ايتا-ايتا دىگەرلەتە تەلەفون شالىپ، الىپ ەمەندى قانشاما شايقاسا دا يلىكتىرە الماعان سوڭ، اۆتونوميا قۇرۋعا ارنالعان كوميسسياعا ءبىر حاتشىنى تەز جىبەرۋىن بۇيىرعان. ماسكەۋگە جۇرەر الدىندا ديمەكەڭ مەن كاكەڭنىڭ وڭاشا پىكىرلەسكەنىن، ەكەۋىنىڭ قانداي تۇيىنگە كەلگەنىن جوبالاۋعا بولادى.
ال كاكەڭ ماسكەۋدەگى سول كوميسسيادا "ەدىل بويىنداعى ءوڭىردى سۇراعان دياسپوراعا تۇتاس قازاق دالاسىن بولشەكتەپ، اۆتونوميا الىپ بەرۋ — ۇلتتار اراسىنا الاۋىزدىق ەنگىزۋى مۇمكىن. ول ءۇشىن حالىقتار كەلىسىمىن انىقتايتىن رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم وتكىزۋ قاجەت. مەن مۇنى جەكە ءوزىم شەشە المايمىن. سوندىقتان كەلىسىم بەرە المايمىن" دەگەن قايسار وجەتتىك كورسەتكەن. "ۇلت كەلىسىمى كەرەك" دەگەن ۇلكەن توسقاۋىل قالاپ كەتكەن حاتشىنى كرەمل اياسىن با، ىلە-شالا كاكەڭ قىزمەتىنەن بوساپ ەدى. ءبىراق قازاق حالقىنىڭ سان عاسىر بويى قانىن اعىزىپ قورعاپ، تەرىن ساۋىلداتىپ جايناتقان كەڭ بايتاق جەرىن بولشەكتەۋدەن ساقتاپ قالعان بولاتىن.
بۇگىنگى "جەردى ساتامىز با، ساتپايمىز با؟" دەپ اناسىن دا بازارلاۋعا دايىن تۇراتىن ۇشقالاق، پارىقسىز كەيبىرەۋلەرگە ديمەكەڭ مەن كاكەڭنىڭ پەرزەنتتىك ادالدىعىنان ۇيرەنىڭدەر دەگىڭ كەلىپ تۇرادى.
ادامدى ازاماتتىق تۇعىرعا كوتەرىپ، قايراتكەرلىك بيىككە وسىرەتىن تازالىق پەن ادالدىق قانا.
1998 جىل
You Might Also Like
-
قاسىم... باياعى سول قاسىم. ارقانىڭ قارقاراسىنداي قاسيەتتى قارقارالىنىڭ اققوراسىندا تۋىپ، "اقتايلاقتان اقتارىلا اققان سۋمەن" بەتىن جۋعان، قارادوق، كۇيگەن بەكەت، تالدىڭ بويىڭداعى اتا-بابالار...
