InfoHub Logo

سكانديناۆيالىق مەكتەپتەردىڭ تاعى ءبىر كەرەمەتى

دانيانى 2016 جىلى كەزەكتى رەت الەمنىڭ ەڭ باقىتتى ەلى دەپ اتادى. دانيالىق مالين ريۋدال «داتتار سياقتى باقىتتى» اتتى كىتابىندا داتتاردىڭ ساتتىلگىنە نەگىز بولاتىن قاعيدالار جايلى ايتادى. سونىمەن قاتار ءار بالانىڭ تۇلعالىق قاسيەتتەرىن دامىتىپ، ومىردە ءوز ورنىن تابۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن مەكتەپ جۇيەسى جايلى دا ءسوز قوزعايدى.

1. باستى ماقسات – ەڭ ۇزدىك بولۋ ەمەس

دات ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە باستى نازار – تەستتەردى ءوتۋ ماشىعىنا ەمەس، بىلۋگە قۇمارلىعىن جانە وزدىگىنەن دامۋعا قابىلەتىن ارتتىرۋعا سالىنادى.

Hellerup School، دانيا

مەكتەپتەردە ءار وقۋشىنى جەكە قاسيەتتەرى مەن قابىلەتتەرى ءۇشىن باعالايتىنىن كورسەتىپ، ءارقايسىنا سەنىمدىلىك ۇيالاتۋعا تىرىسادى. دەمەك، وقۋ ۇلگەرىمىنە قاراماستان، اركىم قوعامدا ەلەۋلى ورىن الا الاتىنىنا جانە سۇيىكتى ىسىمەن اينالىسا ءجۇرىپ پايدا اكەلە الاتىنىنا سەنىمدى بولادى.

دات جۇيەسى ماتەريالدىق تۇرعىدا دا، ينتەللەكتۋالدىق تۇرعىدا دا ەليتا تاربيەلەپ شىعارۋعا باعىتتالماعان.

مەكتەپ باعدارلاماسى دا وقۋشىلاردىڭ ونى قينالماي مەڭگەرىپ الاتىندىعىن كوزدەلگەن. ناتيجەسىندە داتتاردىڭ اراسىندا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنەن «شىعىپ قالاتىندار» جوق. جۇيە ۇزدىكتەرگە ەمەس، بارشاعا بەيىمدەلگەن: ەليتالاردىڭ سانى از جانە داتتار قالعان 95-99%-عا قامقور بولىپ كەلەدى.

وسى جۇيەنىڭ جۇمىس ىستەۋىنە داتتاردىڭ مەنتاليتەتىنىڭ اسەرى بار: ولار باسشى بولۋعا نەمەسە ەڭ ۇزدىك بولۋعا ۇمتىلمايدى. 1993 جىلدان 2006 جىلعا دەيىن دات وقۋ ورىندارىندا «توپتىق رۋحتى تاربيەلەۋگە» باعىتتالعان توپتىق ەمتيحان بولعان. مالين ريۋدال ايتپاقشى مۇنداي «تازا داتتىق» باعالاۋ فورماسىندا ءار ستۋدەنت جاۋابى ءۇشىن ءوز باعاسىن الىپ وتىرعان، ءبىراق قورىتىندى باعا جالپى توپقا بايلانىستى بولعان. 2006 جىلى ۇكىمەت بۇل ەمتيحاندى الىپ تاستادى، سەبەبى بۇل وقۋشىلاردىڭ جەكە قاسيەتتەرىن كورسەتۋگە مۇمكىندىك بەرمەدى، الايدا بۇل شەشىم قوعامنىڭ نارازىلىعىن تۋدىردى. ناتيجەسىندە 2012 جىلى توپتىق ەمتيحانداردى قايتاردى. بۇل ەمتيحاندى وتكىزۋ-وتكىزبەۋدى ءار مەكتەپ ءوزى شەشەتىن بولدى.

2. ءوز بولمىسىڭدى ساقتاۋ – وقۋ، جازا الۋ سياقتى ماڭىزدى

دات ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى، ءبىرىنشى كەزەكتە، تاۋەلسىز تۇلعا تاربيەلەپ شىعارۋعا باعىتتالعان. جانە بۇل بوس ءسوز ەمەس: دانيانىڭ ءبىلىم زاڭىندا باستاۋىش مەكتەپ ءبىلىمى نەگىزگى ءىلىم مەن ادەتتەردى ۇيرەتىپ قانا قويماي، وقۋشىلاردىڭ جەكە قابىلەتتەرىن دامىتۋى كەرەك ەكەنى جازىلعان. مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم وردالارىنىڭ (بالاباقشا مەن دايىندىق سىنىپتارى) الدىندا بىرنەشە ماقسات تۇرادى: بالانىڭ سوزدىك قورىن كەڭەيتۋ، مەكتەپ ەرەجەلەرىمەن تانىستىرۋ، ءتوزىمدى بولۋعا ۇيرەتۋ جانە قوعامدا تولىققاندى ءومىر سۇرۋگە دايىنداۋ.

Gentofte School، دانيا

3. جاتتاپ الۋ ماداقتالمايدى

مەكتەپتەردە وقۋشىلاردى ءوز بەتىنشە اقپارات تاپقانى ءۇشىن – ەكسپەريمەنتتەر جاساپ، دەرەككوزدەردى ساراپتاعانى ءۇشىن ماداقتايدى.

ءتۇسىنۋ ءۇشىن ءمۇعالىمدى قۇر تىڭداۋ ەمەس، ءبىلىم الۋ پروسەسىنە بەلسەندى قاتىسۋ الدەقايدا پايدالى دەپ ەسەپتەلەدى.

وقۋشىلاردى پايىمدارعا كۇمان كەلتىرىپ، ءوز بەتىنشە پىكىر قالىپتاستىرۋعا ۇيرەتەدى، وسىلايشا ولاردى ءوزىن سىيلاۋعا جانە ءوزىن تۇلعا رەتىندە سەزىنۋگە تاربيەلەيدى. قوعام ءۇشىن پايدالى جانە كەرەك قاسيەت دەپ كىتاپتىڭ پاراگرافىن جاتتاپ الۋ ەمەس، جاسامپازدىق، جان-جاقتى ويلاۋ مەن بەلسەندىلىك دەپ بىلەدى.

The school at Islands Brygge، دانيا

4. باستىسى ناتيجە ەمەس، وقۋشىنىڭ اماندىعى

ەگەر الەم ەلدەرىنىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەلەرىن سالىستىرۋ ءبىتىرۋ تەستىنىڭ ناتيجەسىنە نەگىزدەلەتىن بولسا، دات جۇيەسى ۇزدىكتەردىڭ قاتارىنان تابىلماس ەدى. دەگەنمەن دانيا ءبىلىم دەڭگەيى بويىنشا رەيتينگتىڭ وندىعىنا كىرەدى جانە 2016 جىلدىڭ ۇلتتىق جوعارى ءبىلىم بەرۋ رەيتينگىسىندە ءۇشىنشى ورىندى الادى.

مالين ريۋدال ەسدۇ-عا مۇشە ەلدەردىڭ وقۋشىلارىنان الىنعان ساۋالناما قورىتىندىسىن مىسالعا كەلتىرەدى: وقۋشىلاردىڭ ۇشتەن ءبىرى ساباق وقۋدان شارشاعانىن ايتقان، ال تورتتەن ءۇشى – كوللەدجدە ءىشى پىساتىنىن مالىمدەگەن. دانيادا بۇعان جول بەرمەۋگە تىرىسادى: مۇندا وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر وقۋدى بەينەت دەپ ەمەس، ءلاززات الۋ دەپ قابىلداۋى ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيدى.

بارىنەن بۇرىن جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى زارداپ شەگەدى: ولارعا زەيىن قويىپ وقۋ كەرەك، ەمتيحانعا دايىندالۋ كەرەك جانە جوو-عا تۇسەتىنى جايلى – ناقتىراق ايتساق «ومىرىندەگى باستى تاڭداۋ جاساۋ جايلى» ويلاۋى كەرەك.

دات ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ جوو-عا ءتۇسۋ الدىنداعى ماشاقاتقا تۇسپەۋىنە باعىتتالعان. ياعني ولار بولاشاقتا نەمەن اينالىساتىنىن ءالى ناقتى بىلمەسە، دانيالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە مەكتەپتەن كەيىنگى مەكتەپتەر (Efterskole) قاراستىرىلعان. جىل سايىن وعان 15%-دان ارتىق وقۋشى جازىلادى. مۇندا 14 جاستان 18 جاسقا دەيىنگى جەتكىنشەكتەر ارى قاراي قايدا تۇسەتىنىن انىقتاعانعا دەيىن ءبىر جىل بويى ءبىلىم الا الادى. مەكتەپتەن كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ ورداسىندا مەكتەپتە وقىتىلماعان سالالارعا نازار اۋدارىلادى. بۇل وقۋشىنىڭ ءوز قابىلەتتەرىن – شىعارماشىلىققا، سپورتقا، قولونەرگە جانە ت.ب. اشۋعا باعىتتالعان. Efterskole نەگىزىن قۇراۋشى كىلتسوزدەر — تىلەكتەستىك پەن ەركىندىك. ستۋدەنتتەر اراسىندا ءوزارا كومەكتەسۋ قالىپتاسقان: وقۋ وزاتتارى ۇلگەرىمى ناشار نەمەسە قوعامعا ۇيرەنىسە الماي جۇرگەن قۇرداستارىنا قول ۇشىن سوزادى.

دانيادا، سونىمەن قاتار، ءحىح عاسىردا ليۋتەراندىق ەپيسكوپ نيكولاي گرۋندتۆيگپەن قۇرىلعان ۇلتتىق مەكتەپ دەۋگە كەلەتىن ەرەكشە جۇيە بار. مۇنى ءومىر مەكتەبى دەپ اتاۋعا دا بولادى، وعان ءوز شىعارماشىلىق نەگىزىڭدى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن جانە قوعامدا ءومىر سۇرۋگە داعدىلانۋ ءۇشىن كەز كەلگەن جاستا تۇسۋگە بولادى. مەكتەپتە كوبىنە گۋمانيتارلىق عىلىمداردى ۇيرەتەدى، وقۋشىلار ءجيى ساياحاتتايدى جانە الەمدەگى زاماناۋي وقيعالاردى تالقىلايدى. اركىم كەز كەلگەن سۇراق قويىپ، ءوز ماسەلەلەرىن دوستارىمەن تالقىلاي الادى. مەكتەپتەگى اڭگىمەلەسۋ مەن وقىتۋ وقۋشىلاردى تەڭدىككە باۋلۋ، باسقا ادامدى سىيلاۋ، بولىسە ءبىلۋ جانە ورتاق ىسكە جۇمىلا كىرىسۋ سياقتى قابىلەتتەردى تاربيەلەۋگە بولاتىنداي قۇرالعان. گرۋندتۆيگ، سونىمەن قاتار، ءبارى بىردەي ءبىلىم الۋى كەرەك دەگەن قاعيدانى ۇستانعان – بۇل مەكتەپتە باعا ءۇشىن نەمەسە ديپلوم ءۇشىن ەمەس، ءوز راحاتىڭ ءۇشىن وقۋعا بولادى. ءقازىر دانيا بويىنشا مۇنداي مەكتەپتەردىڭ سانى 70-كە تاياعان.

Ørestad School، دانيا

5. مۇمكىندىكتەر تەڭدىگى

دانيالىقتاردىڭ 11%-ى عانا جۇمىس تاڭداعاندا جوعارى ايلىققا نازار اۋدارادى. ازاماتتارى الەمدەگى ەڭ كوپ سالىق تولەيتىن دانيادا بايلىققا ۇمتىلۋ ەرسى. سىندارلى ويدان تاڭدالعان ماماندىق ادامنىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتپاۋى مۇمكىن جانە جانىنا جاقىن بولماۋى مۇمكىن – بۇنى بالالاردىڭ ميىنا مەكتەپ كەزىنەن باستاپ قۇيادى.

جانىڭا ءلاززات سىيلايتىن ماماندىقتى تاڭداۋعا كاسىپتىك باعدار بەرەتىن جۇيە كومەكتەسەدى. ارنايى الەۋمەتتىك قىزمەت جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنا ولاردىڭ بولاشاقتاعى كورىنىسىنە سايكەس جوعارى نەمەسە ورتا كاسىپتىك وقۋ ورنىن تاڭداۋعا كومەكتەسەدى. جوعارعى سىنىپتاردا وقۋشىلار مۇعالىممەن ءوز جوسپارلارىن جەكە تالقىلاي الاتىن جيىندار ءجيى ءوتىپ تۇرادى.

ساۋالناماعا سەنەتىن بولساق، دات جاستارىنىڭ جارتىسى ءوز بولاشاعىن تاڭداۋدا ەركىن ەكەنىنە جانە ءبارىن وزدەرى باسقارا الاتىنىنا سەنىمدى.

مالين ريۋدال دانيانى «شىنايى الەۋمەتتىك ءموبيلدى» ەل دەپ اتايدى. دەمەك، شىققان ورتاسىنا قاراماستان، كەز كەلگەن ادام تابىستى بولا الادى. كوپ جاعدايدا بۇعان مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن ىسكە اساتىن دانياداعى تەگىن ءبىلىم مۇمكىندىك بەرەدى. ستۋدەنتتەرگە وقۋىنا، ءومىر سۇرۋىنە تولىعىمەن جەتەتىن شاكىرتاقى تولەنەدى.

مالين ريۋدال كىتاپ جازۋ بارىسىندا، كىشكەنتاي قالاشىقتا قاراپايىم شارۋا وتباسىنا دۇنيەگە كەلىپ، قازىردە كوپەنگاگەننىڭ ءىرى ادۆوكاتتىق كەڭسەسىندە ميلليونداعان تابىس تاباتىن اداممەن كەزدەسكەن. «ەگەر مەن باسقا ەلدە تۋىلسام، وسىنداي جاعدايعا جەتپەس ەدىم. مەنىڭ قاتارلاستارىممەن مۇمكىندىگىم بىردەي ەدى. مەن زاڭ فاكۋلتەتىندە وقىپ ءجۇرىپ شاكىرتاقى الدىم، ەشقاشان قارىزعا كىرگەن ەمەسپىن. قازىردە كوپ مولشەردە سالىق تولەي الاتىنىم ءۇشىن جانە وسىلايشا ەلىمنەن العان قارىزدى قايتارا الاتىنىم ءۇشىن ماقتانامىن»، — دەيدى ول.

البەتتە، ماسەلەلەر دە جوق ەمەس

دات جۇيەسىنىڭ كەمشىلىكتەرى دە بار، ونى مالين ريۋدالدىڭ ءوزى مويىندايدى. اينالاڭدا ءبارى تەڭ بولعان كەزدە، ال جۇيە كوپشىلىككە باعىتتالعاندىقتان، بۇدان دا زورىنا قابىلەتتى وقۋشىلاردى بايقاماي قالۋ ءقاۋپى بار. دات جۇيەسى قاناعاتتانارلىق جالپى دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋعا باعىتتالعان، سول سەبەپتى ەڭ قابىلەتتىلەرگە ءوز شاماسىن كورسەتۋگە قولداۋ جەتىسپەي قالۋى مۇمكىن.

---