دىبىس. دىبىستىڭ سيپاتتامالارى
باتىس قازاقستان وبلىسى،
اقجايىق اۋدانى، تايپاق اۋىلى
كراسنويار ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىنىڭ
فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ەلەمەسوۆا گاۋسار ناعيدوللا قىزى
ساباق تاقىرىبى: دىبىس. دىبىستىڭ سيپاتتامالارى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك:
ا) دىبىس تولقىندارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، دىبىستىڭ سيپاتتامالارىن، مۋزىكالىق دىبىستاردى قاراپايىم مىسالدار ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىك: ۇلتتىق ونەرگە باۋلۋ، دىبىستىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزىن اشۋ.
دامىتۋشىلىق: پانگە دەگەن ىنتاسىمەن قابىلەتىن دامىتۋ،
بىلىمدىلىك تانىمدارىن ومىرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ ارتتىرۋ.
ساباق ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ،
كورنەكىلىك قۇرالدار: سلايد، كامەرتون، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
1. وقۋشىلاردىڭ قۇرال – جابدىقتارىن تەكسەرۋ
2. زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ
3. اتوم مولەكۋلا ويىنى بويىنشا وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
1. ستيكەردەگى ديالوگ
وقۋشىلاردى ەكىگە ءبولىپ، 5 سۇراق بەرىلەدى. ءبىر توپقا سۇراقتى بەرىپ، ەكىنشى توپقا جاۋابى بەرىلەدى. وقۋشىلار ءبىر – بىرىمەن سايكەستەرىن تاۋىپ قاسىنا تۇرا قالادى.
1. تەربەلىستەردىڭ سەرپىمدى ورتانىڭ ءبىر بولشەگىنەن ەكىنشى بولشەگىنە تارالۋ پروسەسى مەحانيكالىق تولقىن دەپ اتالادى.
2. بولشەكتەردىڭ تەربەلىسى تولقىننىڭ باعىتىنا پەرپەنديكۋليار باعىتتا جۇزەگە اساتىن تولقىندى كولدەنەڭ تولقىن دەپ اتايدى.
3. بويلىق تولقىن – بولشەكتەردىڭ تەربەلىسى تولقىننىڭ تارالۋى بويىندا جۇزەگە اساتىن تولقىن
4. تولقىن ۇزىندىعى – پەريودقا تەڭ ۋاقىت ارالىعىندا تولقىن تارالاتىن اراقاشىقتىق.
5. تولقىن جىلدامدىعى – تولقىن ۇزىندىعىنىڭ بولشەكتەردىڭ پەريودىنا قاتىناسى ارقىلى انىقتالاتىن فيزيكالىق شاما.
ءىىى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
وقۋشىلارعا ءتۇرلى اسپاپتاردى، جان جانۋارلاردىڭ دىبىستارى بار مۋزىكا ەستىلەدى. وقۋشىلار وسى ارقىلى بۇگىنگى ساباقتىڭ تاقىرىبىن اشادى.
IV. جاڭا ساباق
ستاتيستيكالىق تەپە - تەڭدىك.
ا) دومبىرا توردە ءىلۋلى تۇرعاندا نەمەسە شەرتپەي جاي عانا قولىمىزعا العاندا بارلىق بولىكتەرى ءوزارا تەپە - تەڭدىكتە تۇرادى.
ەگەر دومبىرا ىشەگىن قولىمىزبەن شەرتسەك بەلگىلى ءبىر ءۇن ەستيمىز.
1. تەپە - تەڭدىكتە تۇرعان ىشەكتى شەرتىپ تەربەلىس تۋدىردىق.
2. ىشەكتىڭ تەربەلىسى اۋا ارقىلى، ءبىزدىڭ قۇلاعىمىزعا جەتەدى.
3. ءبىزدىڭ كوزىمىزگە كورىنبەگەنىمەن دومبىرانىڭ بەتتىك تاقتايى دا كۇردەلى تەربەلىسكە ۇشىرايدى.
دىبىس اۋادا تارالىپ تەربەلىس تۋدىرادى. دەنەلەردىڭ تەربەلىسى دىبىس تۋىنداۋىنىڭ سەبەپكەرى بولىپ تابىلادى.
تەربەلىس جيىلىگى 16گس – تەن 20000 گس – كە دەيىنگى مەحانيكالىق تولقىندار ادامدا دىبىس اسەرىن تۋعىزادى. سوندىقتان مۇنداي تولقىندار دىبىس تولقىندارى نەمەسە اكۋستيكالىق تولقىندار دەپ اتالادى.
جيىلىگى 20000 گس تەن جوعارى تولقىندار – ۋلترادىبىستار
جيىلىگى 16 گس – تەن تومەن تولقىندار ينفرادىبىستار دەپ اتالادى.
102 سۋرەت. مىسال كەلتىرۋ
سونىمەن اۋادا تارايتىن دىبىس تولقىندارى بويلىق تولقىندار بولىپ تابىلادى؟ دىبىس بارلىق ورتادا تارالا الادى. قاراپايىم باقىلاۋلار دىبىس ءار ءتۇرلى ورتادا بەلگىلى ءبىر جىلدامدىقپەن تارالاتىنىن كورسەتەدى.
1 - كەستە. ءار ءتۇرلى ورتاداعى دىبىس جىلدامدىعى. نايزاعايدىڭ سۋرەتتى.
جارىقتىڭ اۋادا تارالۋ جىلدامدىعى 300000كم/س
دىبىستىڭ اۋادا تارالۋ جىلدامدىعى 330م/س
مۋزىكالىق دىبىستار – كامەرتونداردىڭ نەمەسە باسقا گارمونيكالىق تەربەلىس جاسايتىن دەنەلەردىڭ شىعاراتىن دىبىستارى.
دىبىستى سيپاتتايتىن فيزيكالىق شامالار
↓
دىبىس قاتتىلىعى
توننىڭ بيىكتىگى
تەمبر
دىبىس قاتىلىعى دىبىس شىعاراتىن دەنەنىڭ تەربەلىستەر امپليتۋداسىمەن انىقتالادى.
تون بيىكتىگى تەربەلىس جيىلىگىمەن انىقتالادى.
تەمبر – ادامنىڭ داۋىسىنا نەمەسە اسپاپتىڭ ۇنىنە وزىندىك بوياۋ بەرەتىن دىبىستىڭ ساپاسى.
شۋ ءار ءتۇرلى جيىلىكتىگى دىبىستاردىڭ رەتسىز قاباتتاسۋى
V. جاڭا ساباق بويىنشا تۇسىنىگىن تەكسەرۋ.
5. 1. تەست جۇمىسى، 5 مينۋت
1. جيىلىگى 16 گس - تەن تومەن دىبىستار قالاي اتالادى؟
ا) ينفرادىبىستار ب) اكۋستيكالىق دىبىستار
س) ۋلترادىبىستار د) تولقىندىق دىبىستار
2. ادامنىڭ ەستۋ مۇشەسى قابىلدايتىن دىبىس تولقىندارىنىڭ جوعارى جيىلىگى قانداي؟
ا) 20 000گس ب) 200 000گس س) 200گس د) 2گس
3. دىبىس قاتتىلىعى نەمەن انىقتالادى؟
ا) وسيللوگراف ب) دىبىس زورايتقىش
س) كامەرتون د) گەنەراتور
4. دىبىس قاتتىلىعى قانداي شاماعا تاۋەلدى؟
ا) توننىڭ بيىكتىگىنە ب) تەربەلىس امپليتۋداسىنا
س) تەربەلىس جيىلىگىنە د) تارالۋ جىلدامدىعىنا
5. دىبىس قاتتىلىعىنىڭ بىرلىگى قانداي؟
ا) مەتر ب) گەرس
س) مەتر/سەكۋند د) دەسيبەل
6. اۋاداعى دىبىستىڭ تارالۋ جىلدامدىعى
ا) 330م/س ب) 50م/س
س) 1480م/س د) 5600م/س
7. ۇشاقتىڭ كوتەرىلۋ كەزىندەگى دىبىس قاتتىلىعى
ا) 100دب ب) 50 - 60دب
س) 120دب د) 10دب
5. 2. ەسەپتەر شىعارۋ
26 – جاتتىعۋ № 2، 3
2. جيىلىگى 510گس دىبىس كوزىنەن تولقىن اۋادا 340م/س جىلدامدىقپەن تارالادى. تولقىن ۇزىندىعىن تابىڭدار.
3. باقىلاۋشى نايزاعايدىڭ جارقىلىن كورگەن مەزەتى مەن كۇننىڭ كۇركىرەۋىن ەستۋ اراسىنداعى ۋاقىت 10س بولعانىن بايقادى. نايزاعاي باقىلاۋشىدان قانداي قاشىقتىقتا جارقىلداعان؟ اۋاداعى دىبىستىڭ تارالۋ جىلدامدىعى 343 م/س دەپ ەسەپتەڭدەر.
ەسەپتەر شىعارۋ.
1. تولقىن ۇزىندىعى 2م، بولشەكتەردىڭ تولقىنداعى تەربەلىس پەريودى 0، 2س. تولقىن قانداي جىلدامدىقپەن تارايدى؟
2. بولشەكتەردىڭ تولقىنداعى تەربەلىس جيىلىگى 0، 6گس، تولقىننىڭ تارالۋ جىلدامدىعى 12م/س. تولقىن ۇزىندىعىن تابىڭدار.
VI. ساباقتى بەكىتۋ
دومبىرامەن كۇيساندىقتان ءبىر نوتا ورىنداتۋ.
سۇراق: وسى اسپاپتاردىڭ شىعاراتىن دىبىس جيىلىكتەرى بىردەي مە؟
جاۋابى: بۇل اسپاپتاردىڭ جيىلىگى دە بىردەي، ءبىراق تەمبىرى ءارتۇرلى بولادى. ءبىز تەمبىرىنە قاراي مۋزىكالىق اسپاپتى نەمەسە كىمنىڭ سويلەپ جاتقانىن انىقتاي الامىز. دىبىس تەمبىرى بويىنشا دىبىس كوزى انىقتالادى.
VIءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
VIءىI. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
سلايدىن جۇكتەۋ
اقجايىق اۋدانى، تايپاق اۋىلى
كراسنويار ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەبىنىڭ
فيزيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ەلەمەسوۆا گاۋسار ناعيدوللا قىزى
ساباق تاقىرىبى: دىبىس. دىبىستىڭ سيپاتتامالارى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك:
ا) دىبىس تولقىندارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، دىبىستىڭ سيپاتتامالارىن، مۋزىكالىق دىبىستاردى قاراپايىم مىسالدار ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىك: ۇلتتىق ونەرگە باۋلۋ، دىبىستىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزىن اشۋ.
دامىتۋشىلىق: پانگە دەگەن ىنتاسىمەن قابىلەتىن دامىتۋ،
بىلىمدىلىك تانىمدارىن ومىرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ ارتتىرۋ.
ساباق ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، بايانداۋ،
كورنەكىلىك قۇرالدار: سلايد، كامەرتون، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
1. وقۋشىلاردىڭ قۇرال – جابدىقتارىن تەكسەرۋ
2. زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ
3. اتوم مولەكۋلا ويىنى بويىنشا وقۋشىلاردى توپقا ءبولۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
1. ستيكەردەگى ديالوگ
وقۋشىلاردى ەكىگە ءبولىپ، 5 سۇراق بەرىلەدى. ءبىر توپقا سۇراقتى بەرىپ، ەكىنشى توپقا جاۋابى بەرىلەدى. وقۋشىلار ءبىر – بىرىمەن سايكەستەرىن تاۋىپ قاسىنا تۇرا قالادى.
1. تەربەلىستەردىڭ سەرپىمدى ورتانىڭ ءبىر بولشەگىنەن ەكىنشى بولشەگىنە تارالۋ پروسەسى مەحانيكالىق تولقىن دەپ اتالادى.
2. بولشەكتەردىڭ تەربەلىسى تولقىننىڭ باعىتىنا پەرپەنديكۋليار باعىتتا جۇزەگە اساتىن تولقىندى كولدەنەڭ تولقىن دەپ اتايدى.
3. بويلىق تولقىن – بولشەكتەردىڭ تەربەلىسى تولقىننىڭ تارالۋى بويىندا جۇزەگە اساتىن تولقىن
4. تولقىن ۇزىندىعى – پەريودقا تەڭ ۋاقىت ارالىعىندا تولقىن تارالاتىن اراقاشىقتىق.
5. تولقىن جىلدامدىعى – تولقىن ۇزىندىعىنىڭ بولشەكتەردىڭ پەريودىنا قاتىناسى ارقىلى انىقتالاتىن فيزيكالىق شاما.
ءىىى. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
وقۋشىلارعا ءتۇرلى اسپاپتاردى، جان جانۋارلاردىڭ دىبىستارى بار مۋزىكا ەستىلەدى. وقۋشىلار وسى ارقىلى بۇگىنگى ساباقتىڭ تاقىرىبىن اشادى.
IV. جاڭا ساباق
ستاتيستيكالىق تەپە - تەڭدىك.
ا) دومبىرا توردە ءىلۋلى تۇرعاندا نەمەسە شەرتپەي جاي عانا قولىمىزعا العاندا بارلىق بولىكتەرى ءوزارا تەپە - تەڭدىكتە تۇرادى.
ەگەر دومبىرا ىشەگىن قولىمىزبەن شەرتسەك بەلگىلى ءبىر ءۇن ەستيمىز.
1. تەپە - تەڭدىكتە تۇرعان ىشەكتى شەرتىپ تەربەلىس تۋدىردىق.
2. ىشەكتىڭ تەربەلىسى اۋا ارقىلى، ءبىزدىڭ قۇلاعىمىزعا جەتەدى.
3. ءبىزدىڭ كوزىمىزگە كورىنبەگەنىمەن دومبىرانىڭ بەتتىك تاقتايى دا كۇردەلى تەربەلىسكە ۇشىرايدى.
دىبىس اۋادا تارالىپ تەربەلىس تۋدىرادى. دەنەلەردىڭ تەربەلىسى دىبىس تۋىنداۋىنىڭ سەبەپكەرى بولىپ تابىلادى.
تەربەلىس جيىلىگى 16گس – تەن 20000 گس – كە دەيىنگى مەحانيكالىق تولقىندار ادامدا دىبىس اسەرىن تۋعىزادى. سوندىقتان مۇنداي تولقىندار دىبىس تولقىندارى نەمەسە اكۋستيكالىق تولقىندار دەپ اتالادى.
جيىلىگى 20000 گس تەن جوعارى تولقىندار – ۋلترادىبىستار
جيىلىگى 16 گس – تەن تومەن تولقىندار ينفرادىبىستار دەپ اتالادى.
102 سۋرەت. مىسال كەلتىرۋ
سونىمەن اۋادا تارايتىن دىبىس تولقىندارى بويلىق تولقىندار بولىپ تابىلادى؟ دىبىس بارلىق ورتادا تارالا الادى. قاراپايىم باقىلاۋلار دىبىس ءار ءتۇرلى ورتادا بەلگىلى ءبىر جىلدامدىقپەن تارالاتىنىن كورسەتەدى.
1 - كەستە. ءار ءتۇرلى ورتاداعى دىبىس جىلدامدىعى. نايزاعايدىڭ سۋرەتتى.
جارىقتىڭ اۋادا تارالۋ جىلدامدىعى 300000كم/س
دىبىستىڭ اۋادا تارالۋ جىلدامدىعى 330م/س
مۋزىكالىق دىبىستار – كامەرتونداردىڭ نەمەسە باسقا گارمونيكالىق تەربەلىس جاسايتىن دەنەلەردىڭ شىعاراتىن دىبىستارى.
دىبىستى سيپاتتايتىن فيزيكالىق شامالار
↓
دىبىس قاتتىلىعى
توننىڭ بيىكتىگى
تەمبر
دىبىس قاتىلىعى دىبىس شىعاراتىن دەنەنىڭ تەربەلىستەر امپليتۋداسىمەن انىقتالادى.
تون بيىكتىگى تەربەلىس جيىلىگىمەن انىقتالادى.
تەمبر – ادامنىڭ داۋىسىنا نەمەسە اسپاپتىڭ ۇنىنە وزىندىك بوياۋ بەرەتىن دىبىستىڭ ساپاسى.
شۋ ءار ءتۇرلى جيىلىكتىگى دىبىستاردىڭ رەتسىز قاباتتاسۋى
V. جاڭا ساباق بويىنشا تۇسىنىگىن تەكسەرۋ.
5. 1. تەست جۇمىسى، 5 مينۋت
1. جيىلىگى 16 گس - تەن تومەن دىبىستار قالاي اتالادى؟
ا) ينفرادىبىستار ب) اكۋستيكالىق دىبىستار
س) ۋلترادىبىستار د) تولقىندىق دىبىستار
2. ادامنىڭ ەستۋ مۇشەسى قابىلدايتىن دىبىس تولقىندارىنىڭ جوعارى جيىلىگى قانداي؟
ا) 20 000گس ب) 200 000گس س) 200گس د) 2گس
3. دىبىس قاتتىلىعى نەمەن انىقتالادى؟
ا) وسيللوگراف ب) دىبىس زورايتقىش
س) كامەرتون د) گەنەراتور
4. دىبىس قاتتىلىعى قانداي شاماعا تاۋەلدى؟
ا) توننىڭ بيىكتىگىنە ب) تەربەلىس امپليتۋداسىنا
س) تەربەلىس جيىلىگىنە د) تارالۋ جىلدامدىعىنا
5. دىبىس قاتتىلىعىنىڭ بىرلىگى قانداي؟
ا) مەتر ب) گەرس
س) مەتر/سەكۋند د) دەسيبەل
6. اۋاداعى دىبىستىڭ تارالۋ جىلدامدىعى
ا) 330م/س ب) 50م/س
س) 1480م/س د) 5600م/س
7. ۇشاقتىڭ كوتەرىلۋ كەزىندەگى دىبىس قاتتىلىعى
ا) 100دب ب) 50 - 60دب
س) 120دب د) 10دب
5. 2. ەسەپتەر شىعارۋ
26 – جاتتىعۋ № 2، 3
2. جيىلىگى 510گس دىبىس كوزىنەن تولقىن اۋادا 340م/س جىلدامدىقپەن تارالادى. تولقىن ۇزىندىعىن تابىڭدار.
3. باقىلاۋشى نايزاعايدىڭ جارقىلىن كورگەن مەزەتى مەن كۇننىڭ كۇركىرەۋىن ەستۋ اراسىنداعى ۋاقىت 10س بولعانىن بايقادى. نايزاعاي باقىلاۋشىدان قانداي قاشىقتىقتا جارقىلداعان؟ اۋاداعى دىبىستىڭ تارالۋ جىلدامدىعى 343 م/س دەپ ەسەپتەڭدەر.
ەسەپتەر شىعارۋ.
1. تولقىن ۇزىندىعى 2م، بولشەكتەردىڭ تولقىنداعى تەربەلىس پەريودى 0، 2س. تولقىن قانداي جىلدامدىقپەن تارايدى؟
2. بولشەكتەردىڭ تولقىنداعى تەربەلىس جيىلىگى 0، 6گس، تولقىننىڭ تارالۋ جىلدامدىعى 12م/س. تولقىن ۇزىندىعىن تابىڭدار.
VI. ساباقتى بەكىتۋ
دومبىرامەن كۇيساندىقتان ءبىر نوتا ورىنداتۋ.
سۇراق: وسى اسپاپتاردىڭ شىعاراتىن دىبىس جيىلىكتەرى بىردەي مە؟
جاۋابى: بۇل اسپاپتاردىڭ جيىلىگى دە بىردەي، ءبىراق تەمبىرى ءارتۇرلى بولادى. ءبىز تەمبىرىنە قاراي مۋزىكالىق اسپاپتى نەمەسە كىمنىڭ سويلەپ جاتقانىن انىقتاي الامىز. دىبىس تەمبىرى بويىنشا دىبىس كوزى انىقتالادى.
VIءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
VIءىI. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
سلايدىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
