ءدىن جانە قوعام
ءدىن ادام مەن قوعامنىڭ اراسىندا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قانداي دا ءبىر ءدىندى ۇستانبايتىن ادام بولمايدى. ءدىن ادام مەن ادامدى، قوعامدى بىرىكتىرۋشى كۇش دەسەم ارتىق ايتققانىم ەمەس. ءدىن دەگەنىمىز نە؟ ەڭ الدىمەن وسى سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورەلىك.
«ءدىن» ءسوزىنىڭ اراب تىلىنەن بەرەتىن ماعىناسى – سىيلىق، ۇكىم، ەسەپ، جازا، مويىنسۇنۋ، باعىنۋ، قۇلشىلىق، شاريعات، زاڭ، جول، ءتىپتى، كەيبىر جاعدايلاردا ۇلت دەگەن ۇعىمدى دا قامتىپ وتەدى. ال «ءدىننىڭ» تەرمين رەتىندەگى ماعىناسىن، اللا تاعالا تاراپىنان جىبەرىلگەن ادامزاتتىڭ ءومىر ءسۇرۋىن رەتكە كەلتىرەتىن، ادامنىڭ اسا كۇردەلى جان-دۇنيەسىنە رۋحاني تىرەك بولاتىن زاڭدىلىقتتاردى، اقىرەتتە اللانىڭ رازىلىعىنا كەنەلۋمەن ۋادە ەتىلگەن ماڭگىلىك ءجانناتتاعى قۋانىش پەن باقىتقا جەتەلەيتىن جولداردى كورسەتەدى دەپ تۇسىنىك بەرۋگە بولادى. سونداي-اق، «ءدىن» ۇعىمى – ادامزاتقا پايعامبارلار ارقىلى جەتكەن جاراتۋشىعا دەگەن قۇلشىلىقتىڭ زاڭدىلىقتارى مەن تارتىپتەرى. ياعني ءدىنسىز ادام بولمايدى. ءار ەلدىڭ، ۇلتتىڭ وزدەرىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرى ءتىلى مەن ءدىنى بولادى. مىسالى، ءبىز قازاق حالقى يسلام ءدىنىن ۇستانامىز. سول سياقتى بىرەۋ يسلامدى، كاتوليكتىك، پراۆوسلاۆيەلىك ت.ب دىندەردى ۇستانادى.
ءدىن - ادام تاريحىنىڭ ۇلكەن تاعىلىم-تاربيەسىنىڭ ءبىرى جانە سارقىلماس دانالىق كوزى. ەگەمەن ەل بولىپ قالىپتاسۋىمىز، مەملەكەتىمىزدىڭ ءوسىپ، وركەندەۋىندە ءدىننىڭ الاتىن ورنى زور. ويتكەنى، ءدىن - يماندىلىقتىڭ، ادىلدىكتىڭ، سىپايىلىقتىڭ، پاراساتتىلىقتىڭ، كوپشىلدىكتىڭ، توزىمدىلىكتىڭ كەپىلى. ءدىنى، ءتىلى جوق حالىقتىڭ – بولاشاعى بۇلىڭعىر.
ال قوعام - جالپى ماعىناسىندا، مادەنيەتى ورتاق، بەلگىلى ءبىر اۋماقتا تۇراتىن جانە وزدەرىن ءبىرتۇتاس، وزگەشە بىرلەستىك دەپ بىلەتىن ادامدار توبى؛ تار ماعىناسىندا بۇرىننان نەمەسە جاقسى تانىمال ۇلتتىق بىرلەستىك. ءدىننىڭ ەڭ ۇلكەن كۇشى - حالىقتى ۇيىمداستىرۋ قابىلەتى. پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ.) كوشىپ جۇرگەن ارابتاردى يسلام ءدىنى ارقىلى ۇيىمداستىردى. سونىڭ ارقاسىندا يسلام وركەنيەتى پايدا بولعان ەكەن. حح-شى عاسىردا ءدىنسىز قوعام قۇرۋعا تىرىسقان مەملەكەتتەردىڭ قانداي حالگە دۋشار بولعانىن، تاريح بەتتەرىنەن وقىپ ءجۇرمىز. مىسالى، كەڭەستەر وداعىن ايتۋعا بولادى. ونىڭ سوڭىنان كەلگەن جۇڭگو مەملەكەتى ءبىر كەزدە دىنگە ادەت-عۇرىپتارعا قاتتى تىيىم سالىپ، كەيىن 1980ء-شى جىلدان باستاپ ولاردىڭ وزدەرى دىنگە ەركىندىك بەرۋگە ءماجبۇر بولدى. ەشقاشان دا ءدىن مەن قوعامدى ءبىر بىرىنەن اجىراتۋعا بولمايدى.
ءدىن — قوعامنىڭ نورمالارى مەن قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتاي وتىرىپ، ونىمەن بىرگە ونىڭ تۇراقتىلىعىنا مۇمكىندىك جاسايدى. ءدىن سول الەۋمەتتىك قۇرىلىمعا پايدالى نورمالاردى ورنىقتىرا وتىرىپ، تۇراقتاندىرۋشى فۋنكسيا اتقارادى جانە ادامنىڭ مورالدىق مىندەتتەردى ورىنداۋى ءۇشىن العىشارتتار جاسايدى. ءدىن ادەپتىلىك قاعيدالارى مەن قوعام بىرلىگىن، تاربيەلىك جۇيەلەردى قالىپتاستىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ادام دىنگە سەنگەن سوڭ، وزگەلەرگە ءجابىر كورسەتۋدەن، تارتىپسىزدىك جاساۋدان، ىشىمدىك، ەسىرتكى سەكىلدى جامان ادەتتەردەن بويىن الىس ۇستايدى. ءدىنسىز قوعامدا تارتىپسىزدىك پەن قىلمىس ەتەك جاياتىندىعى بەلگىلى.
ەگەر ءدىن قوعامدا وزىنە بەرىلگەن مىندەتتى دۇرىس اتقارسا، وندا ول ەلدە تىنىشتىق، بەيبىتشىلىك ، تۇراقتىلىق ورنايدى. الايدا، قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ءتۇرلى تەرىس باعىتتاعى ءدىني اعىمدار دا جوق ەمەس. بۇلاردىڭ نەگىزگى ماقساتى حالىقتىڭ ىنتىماعىن بۇزۋ. ءدىني شيەلەنىس قوعام ءۇشىن ءقاۋىپ توندىرەتىن، ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىنا، پسيحيكالىق جانە الەۋمەتتىك جاعدايىنا نۇقسان كەلتىرەتىن، وزدەرىنىڭ ءدىني قالاۋى مەن كوزقاراسىن مەملەكەتتىڭ زايىرلىلىق قاعيداتتارىنا جانە ءداستۇرلى رۋحاني قۇندىلىقتارعا قارسى قوياتىن، قازاقستان ءۇشىن جات قۇندىلىقتاردى تاراتۋشى دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردى ۇستانۋشىلارعا ءتان. جاستار تەرىس اعىم جەتەگىندە كەتپەۋ ءۇشىن، ولاردى بالا كەزدەن قاداعالاۋ كەرەك شىعار. بۇل قوعامنىڭ باستى مىندەتىنە اينالۋى ءتيىس. سەبەبى بۇگىنگىدەي عالامتور دامىعان زاماندا اتا-انا، ۇلكەندەر جاعى بالالاردىڭ نەمەن اينالىسىپ جۇرگەنىن نازاردان شىعارماي، باقىلاۋدا ۇستاعانىمىز ابزال. مەكتەپ باعدارلاماسىنا ءدىن ساباقتارىن، اشىق ساعاتتاردى كوپتەپ قوسۋ كەرەك شىعار.
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ: «تەگىمىز تۇرىك، ءدىنىمىز يسلام ەكەنىن ۇمىتپايىق، قاسيەتتى قۇران كارىمدى ناسيحاتتايىق».
«مىندەت ۇلتىڭا، قوعامعا قالتقىسىز قىزمەت ەتەتىن، ارلى-ۇياتتى، رۋحاني ورەسى بيىك ازامات بولۋ»، - دەگەن ەدى.
بىرىگە كوتەرگەن جۇك جەڭىل دەمەكشى قوعامنىڭ ءدىني تۇراقتىلىعىن ساقتاۋ ماقساتىندا حالىق بولىپ ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارا وتىرىپ جۇمىس جاساۋىمىز قاجەت.
قايرات ءاليحان ايبول ۇلى
You Might Also Like
-
«ءدىن – ءبارى ءۇشىن ەڭ باستىنىڭ جازمىشى ارقىلى الدىن الا ايكىندالعان كوزقاراس پەن ءىس-قيمىل ءدىننىڭ ارقاسىندا ءبارى ءوز بويلارىندا ءۇيالانعان ماقساتقا جەتەدى…» …ول ءسويتىپ، قۇ...
-
مىنەزى قىزىق-اق ادام ەدى "ساكەن-ەي، — دەيتىن انادايدان كورە سالا مەنى قاسىنا شاقىرىپ الىپ، — ەكەۋمىزدىڭ قالاي تانىسقانىمىز ەسىڭدە مە؟"
