دىنگە ارتىلسا سەنىمىڭ، يماندىلىق بولار سەرىگىڭ
تاربيەلىك شارانىڭ تاقىرىبى: دىنگە ارتىلسا سەنىمىڭ، يماندىلىق بولار سەرىگىڭ
تاربيەلىك شارانىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا قازىرگى كەزدەگى ءدىني احۋالدىڭ قالىپتاسۋى جانە ءدىن مەن سالت - ءداستۇردىڭ ارا قاتىناسى، جات ءدىني اعىمداردىڭ قوعامعا ىقپالى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىعى: ءدىني نانىم - سەنىمدەردى اجىراتا بىلۋگە، جات ءدىني اعىمداردان اۋلاق جۇرۋگە ۇيرەتۋ، الەمدىك دىندەر تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ، وزىندىك كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ؛
ب) تاربيەلىلىگى: وقۋشىلاردى ۇلتجاندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، ءتىلى مەن ءدىنىن، سالت - ءداستۇرىن قۇرمەتتەۋگە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ
تاربيەلىك شارانىڭ مىندەتى:
ءتىلى مەن ءدىنىن قۇرمەتتەيتىن، ساناسى تەرەڭ، كوكىرەگى وياۋ، ۇلتتىق قاسيەتتەرىن باعالاي بىلەتىن، ەرتەڭىنە سەنىممەن قارايتىن ۇلتجاندى، پاراساتتى تۇلعالاردى تاربيەلەۋ.
تاربيەلىك شارانىڭ ءتۇرى: پىكىرالىسۋ (ويتالقى)
تاربيەلىك شارانىڭ كورنەكىلىگى: ءدىن تۋرالى ماقالالار، كىتاپتار، ولەڭدەر،
ينتەراكتيۆتى تاقتا
تاربيەلىك شارانىڭ باعىتى: ۇلتجاندىلىق تاربيەسى
تاربيەلىك شارانىڭ جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ (ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى)
ءىى ءدىن يسلام – دىڭگەگىم.
ءىىى دىنىمىزگە بەرىك بولايىق!
ءىV جات اعىمعا الدانبا!
V ءدىن جانە اتا - انا
Vءى ءدىن جانە قوعام
1 - جۇرگىزۋشى: قايىرلى كۇن قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا - انالار!
جارىق دۇنيە دەپ اتالاتىن الەمدە يسلامنىڭ ىزگىلىگى مەن ۇلى مۇرات - تارىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن، ادامزات ۇرپاعى ادال جولدان اداسپاۋ ءۇشىن يبالى ادام، يماندى قوعام قۇرۋىمىز قاجەت.
بۇگىنگى تاربيەلىك شارامىز يسلام ءدىنى جانە بۇگىنگى قازاق قوعامىنداعى ءدىننىڭ ماڭىزىنا ارنالادى.
2 - جۇرگىزۋشى: قاسيەتتى ءدىنىمىز سوناۋ پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س. ع. س.) زامانىنان بەرگى ون ءتورت عاسىرعا جۋىق ەشبىر وزگەرىسكە تۇسپەي، الەم مۇسىلماندارىنا سارا جول سالىپ كەلە جاتقانى بەلگىلى.
1 - جۇرگىزۋشى: پرەزيدەنتىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ «ءبىز تەگىمىز – تۇرىك، ءدىنىمىز - يسلام ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك»، - دەپ ءدىنىمىزدى بەرىك ساقتاۋىمىز قاجەت ەكەندىگىنە ايرىقشا نازار اۋدارعان.
يسلام ون ءتورت عاسىردان بەرى بارشا ادامزاتتىڭ نانىم - سەنىمىنە، ءناسىلى مەن تەگىنە قاراماستان، ىنتىماق پەن بەيبىتشىلىككە، تازالىق پەن سابىرلىلىققا شاقىرىپ كەلە جاتقان اللاھ تاعالانىڭ سوڭعى، ءارى بىرەگەي ءدىنى.
2 - جۇرگىزۋشى: الايدا، قازىرگى كەزدە يسلام مەن قازاقى سالت - داستۇرلەرىمىزدىڭ ارا جىگىن اجىراتۋ، ولاردىڭ اراسىنداعى قارام - قايشىلىقتاردى تولىق تانىپ ءبىلۋ قيىنداي تۇسۋدە، ولاي دەيتىنىمىز، سوڭعى كەزدەرى ءار ءتۇرلى ۋاعىزدار ايتىپ، ەلدى الداپ جۇرگەن توپتاردىڭ كوبەيىپ بارا جاتقانى جاسىرىن ەمەس.
1 - جۇرگىزۋشى: قازىرگى كەزدە يسلامعا «يزم»، «تەررور» دەگەن جاعىمسىز ايدار تاعىلۋدا.
جالپى، ەكسترەميزم دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟
وسى جونىندە وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرىن تىڭدايىق.
1 - وقۋشى:
ەكسترەميزم دەگەنىمىز – لاتىن ءسوزى. ول «شەتتەۋ»، «ءوز پىكىرىمەن ارەكەت جاساۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. ولار وزدەرىن تازا، دۇرىس ساناپ، وزگەلەردى اداسۋشىلارعا جاتقىزادى. تۋرا جول كورسەتكەندەردى مويىندامايدى.
- ولار يسلام ءدىنىنىڭ تالاپتارىنا ءۇستىرت قارايدى
- كوپشىلىكتىڭ جۇيكەسىنە ءتيىپ، الاڭداتۋ، كۇمان كەلتىرۋ ارقىلى پىكىر
قايشىلىقتارىنا بارادى
- كوپ ءىلىم ۇيرەنۋ زيان دەپ ەسەپتەيدى
- اتا زاڭىمىز بەن وزگە دە زاڭداردى مويىندامايدى
2 - وقۋشى:
ەكستەرميزمنىڭ مۇشەلەرى كوزدەگەن ماقساتتارىنا جەتۋ ءۇشىن ەش نارسەدەن قايمىقپايدى. كۇش، قارۋ قولدانۋ ارقىلى، ءدىن اتىن بۇركەمەلەپ، زاڭداردى اياققا تاپتاپ، نەگىزگى ويلارىن جۇزەگە اسىرۋعا تىرىسادى.
مۇسىلماندىق ادال تىرلىكتى لايلاۋعا تىرىسىپ، جاستاردى ءدىني اعىم - دارعا تارتادى.
2 - جۇرگىزۋشى: ءيا، بۇل اششى دا بولسا، شىندىق. جات اعىمعا الدانعان قاراكوز
باۋىرلارىمىزدى كورگەندە وزەگىڭە ءورت تۇسكەندەي وكىنىشتى سەزەسىڭ.
بۇعان كىمدى كىنالايمىز، ادامدى ما، الدە قوعامدى ما؟
1 - جۇرگىزۋشى: كەلەسى بولىمدە وسى ساۋالعا جاۋاپ ىزدەۋ ماقساتىندا
بەينە كورىنىسكە نازار اۋدارايىق.
ءى - بەينە - كورىنىس
1 - جۇرگىزۋشى: جاڭا بەينەكورىنىستەن بايقاعانىمىزداي، قازىرگى ۋاقىتتا جات دىنگە سەنىپ، باسقا اعىمعا ەرگەن باۋىرلارىمىزدى كوپتەپ كەزدەستىرەمىز.
وعان باستى سەبەپ نە دەپ ويلايسىزدار؟
ادامنىڭ ەرىك - جىگەرىنىڭ السىزدىگى مە، الدە قوعامداعى
ءدىني احۋالدىڭ تومەندىگى مە؟
2 - جۇرگىزۋشى: اتا - اناسىنا «كاپىرسىڭ»، «ناماز وقىمايسىڭ» دەپ كىنالاپ، اۋىر سوزدەر ايتاتىن جاستار تۋرالى قانداي پىكىر ايتۋعا بولادى؟
وسى جونىندە وقۋشىلار مەن اتا - انالاردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداساق.
(اتا - انالار مەن وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداۋ)
1 - جۇرگىزۋشى: قۇران - كارىمنىڭ «احقار» سۇرەسىنىڭ 15 - اياتىندا «ادام بالاسىنا اكە - شەشەسىنە جاقسىلىق جاساۋدى نۇسقادىق دەلىنگەن».
قۇران – تەك مۇسىلماندارعا ەمەس، الەمگە تۇسكەن كىتاپ بولعاندىقتان، اتا - اناعا جاقسىلىق جاساۋ قاجەتتىگى بۇيىرىلىپ تۇر.
ەندىگى كەزەكتە قوعامداعى ەڭ نەگىزگى جايتتاردى وزەك ەتكەن
«ءدىنى يسلام – دىڭگەگىم» ولەڭىن تىڭداپ كورەيىك. وقيتىن:
2 - جۇرگىزۋشى: ءدىن – عىلىمنىڭ نەگىزى، قوعامنىڭ تىرەگى. قوعامدا ۇلكەن داۋ
تۋعىزىپ جۇرگەن «بالاق ءتۇرۋ»، «حيدجاب كيۋ»، «اتا - اناعا قارسى كەلۋ» ماسەلەلەرى.
قۇران كارىمنىڭ «نۇر» سۇرەسىنىڭ 31 - اياتىندا بۇركەنىپ ءجۇرۋدى ايتتى، ءبىراق «بەتتەرىڭدى تۇمشالاڭدار»، «قارا كيىنىڭدەر» دەگەن ءسوز جوق. ياعني قوعام قارا كيىنۋگە، بەتتى تۇمشالاۋعا قارسى بولسا، ءبىزدىڭ قوعامدى دىننەن الىستاتۋعا قاقىمىز جوق.
ويىمىزدى ودان ءارى جالعاستىرۋ ءۇشىن كەزەكتى كەلەسى بەينەكورىنىسكە بەرەيىك.
ءىى – بەينەكورىنىس
1 - جۇرگىزۋشى: جالپى، حيدجاب كيۋ مۇسىلمانعا پارىز دەپ ەسەپتەيسىڭ بە، الدە ءجاي ەلىكتەۋشىلىك دەپ ويلايسىڭ با؟
وسى جونىندە وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداساق.
3 - وقۋشى:
حيدجاب – جامىلعى دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. بۇل – ارابتاردىڭ كيىمى. سەبەبى ولار يسلام دىنىنەن بۇرىن وسى كيىمدى كيگەن. ال نيقاب، پارەنجەنى اۋعانستان، تاجىكستان، وزبەكستان، يران حالىقتارى قولدانادى.
بۇل رەتتە قازاقتىڭ كيىمى دە يسلام مادەنيەتىمەن تىعىز بايلانىستى. قازاقتىڭ بۇرىنعى كيىمىندە كەۋدەسى اشىق، نەمەسە ەتەگى تىزەدەن كەلەتىن كيىمدەر بولدى ما؟ جوق. دەمەك، قازاقتىڭ كيىمىنىڭ شاريعاتقا ەشقانداي قايشىلىعى جوق دەگەن ءسوز. قازاقتىڭ قىزدارى قىزىل كويلەك، قىزىل كامزول، ۇكىلى باس كيىم كيگەن. كەيىن زامانعا لايىق ەتىپ قىزىل ورامالمەن اۋىستىرعان.
قارا – قايعىنىڭ بەلگىسى، سوندىقتان ودان قازاق قىزدارى قاشىق بولعان. ءقازىر دە كوپ جەردە وسى ءداستۇر ساقتالعان. سوندىقتان حيدجاب كيگەنشە، ءوز اتا - سالتىمىزدى دامىتقانىمىز دۇرىس.
2 - جۇرگىزۋشى: زاڭ تالاپتارىنا سايكەس ءبىلىم بەرۋ ورىندارىندا حيدجابقا تيىم سالىنعان. بۇل ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دىننەن ءبولۋ دەگەن ءسوز ەمەس جانە وقۋشىلارعا ارنالعان ءبىرىڭعاي مەكتەپ فورماسىن كيۋ كەمسىتۋشىلىككە جاتپايدى. ويتكەنى، مۇنداي تالاپ كىمنىڭ بولسىن، قاي دىنگە سەنگەندىگىنە قاراماستان، ەلىمىزدەگى بارلىق وقۋشىلارعا بىردەي قويىلادى.
4 - وقۋشى
اعىمعا ەرگەن ازاماتتاردىڭ ءتيىستى مەديسينالىق تىركەۋدەن، ءتىپتى ەكپە ەگۋدەن باس تارتۋى، باسقا اعىمعا ەرگەن جاسوسپىرىمدەردىڭ مەكتەپتەگى وقۋلارىن تاستاپ كەتۋى، مەكتەپ جاسىنداعى ۇل - قىزداردىڭ مۋزىكا تىڭداۋ – حارام، مەملەكەتتىك ءانۇراندى تىڭداماۋ، كەۋدەگە قول قويماۋ، تۋعا قۇرمەت كورسەتپەۋ، "جەر بەتىندە شەكارا بولماۋى كەرەك" دەپ، وتان قورعاۋدان قاشىپ، اسكەري بورىشتى وتەمەۋ دۇرىس دەگەن باعىتتاعى ۋاعىزدار جۇرگىزۋى ءتۇرلى ءدىننىڭ اعىمىندا كەتكەندەردىڭ ۇلتتىق ادەت - عۇرىپ، سالت - سانانى ەستەن شىعارۋىنىڭ ايعاعى بولسا كەرەك. ايتا كەتەرلىك نارسە، جات پيعىلدى اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتكەن جاستاردىڭ، جالپى ادامداردىڭ قوعامعا قايتا ورالۋى وتە قيىن، ءتىپتى كەيدە مۇمكىن دە ەمەس.
ويتكەنى ولاردى وتان، وتباسى، بىرلىك سىندى قاسيەتتى ۇعىمدار تولعاندىرمايدى.
5 - وقۋشى:
ساناسى ۋلانعاندار تەك كوسەمدەرى ايتقاندى ەكى ايتپاي ورىندايتىن ساربازدارعا اينالعانىن وزدەرى دە تۇسىنبەيدى. بۇعان دالەل سوڭعى كەزدەرى راديكالدى اعىم مۇشەلەرىنىڭ بىرنەشە رەت قىلمىستى وقيعالاردىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى
رەتىندە اتالۋى. ال بۇل قوعام ءۇشىن قورقىنىشتى ەمەس پە؟! سونداي - اق ءتۇرلى ءدىننىڭ اعىمىندا كەتكەن اكە مەن بالانىڭ ءبىر داستارقاننان اس ىشپەك تۇگىل، ءبىرىن - ءبىرى جاۋ كورۋى، اكە - شەشەسىن تىڭداماي، بالالارى باسقا ءدىننىڭ اعىمىندا كەتكەن اتا - انالاردىڭ شاراسىز كۇيگە ءتۇسۋى بۇگىنگى قازاق قوعامىن ويلاندىرۋى ءتيىس.
6 - وقۋشى
ەلىمىزدەگى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى دا "باسقا ءدىني بىرلەستىكتەر ءوز دىندەرىن ناسيحاتتاسا ناسيحاتتاي بەرسىن، ال ءبىزدىڭ دىندە زورلىق جوق" دەپ وزدەرىن "سالقىنقاندى" ۇستاۋدا. سوندا ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ ىرىتكى ىسىنە توسقاۋىلدى كىم قويۋى كەرەك؟! ايتپاقشى، "ءبىزدىڭ دىندە زورلىق جوق" دەپ مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى قول قۋسىرىپ وتىرعاندا، ەلىمىزدەگى پروۆوسلاۆ ءدىنىنىڭ وكىلدەرى قۇلشىلىق ەتەتىن سوزدەرىن مەملەكەتتىك تىلگە اۋدارۋعا كىرىسە باستاپتى. ولار بۇل ارەكەتىن حريستيان ءدىنىن قابىلداعان كەي قازاقتار ءۇشىن قاجەت دەپ تۇسىندىرۋدە.
ءتىپتى جاقىن ارادا قازاق تىلىندەگى اۋدارمالار جيناعىن جارىققا شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىرعان كورىنەدى. ال سوندا بىزدىكى قانداي جايباراقاتتىلىق؟ ايتا كەتەرلىك جايت، ساۋ قوعامدا ازاماتتاردىڭ ساناسىنىڭ ۋلانۋىنا سىنامالاپ كىرگەن ءدىني اعىمداردان بولەك، باسقا ەلدەردەن ءدىني ساۋاتىن جەتىلدىرىپ كەلگەن ازاماتتار دا ءوز "ۇلەسىن" قوسىپ وتىرعان كورىنەدى.
1 - جۇرگىزۋشى: جات ءدىني اعىمعا ەرگەن ازاماتتار مەديسينالىق تىركەۋدەن باس تارتىپ، ءانۇراندى تىڭداۋ، تۋعا قۇرمەت كورسەتۋ – دۇرىس ەمەس، اسكەري بورىشتى دا وتەمەۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى، اتا - انانىڭ ايتقانىنا قۇلاق اسپايدى. جات پيعىلدىڭ جەتەگىندە كەتكەن ادامداردىڭ قوعامعا قايتا ورالۋى قيىن، ءتىپتى مۇمكىن ەمەس.
2 - جۇرگىزۋشى: ەڭ سوراقىسى سول، جات ءدىني اعىمدارعا الدانعاندار بەيىتتەر مەن قورىمداردى ولارعا ورناتىلعان ەسكەرتكىش - تاقتالاردى قيراتىپ، تاس - تالقان ەتۋدەن دە قورىقپايدى. ەڭ الدىمەن ولار اللانىڭ حاق ەكەندىگىنە مويىن ۇسىنبايدى. مۇنداي وقيعا ءبىزدىڭ اتىراۋ ولكەسىندە جاسالۋى دا جات ءدىني اعىمداردىڭ بەلەڭ الىپ بارا جاتقاندىعىنىڭ كورىنىسى.
1 - جۇرگىزۋشى: ايتىلعان پىكىرلەردەن كەيىن ويىمىزدى تۇيىندەي كەلىپ، كەلەشەك
تىرەگى – يبالى ادام، يماندى قوعام بولۋ ءۇشىن دىنىمىزگە بەرىك
بولايىق!
2 - جۇرگىزۋشى: ءدىن – عىلىمنىڭ اتاسى دەپ جىرلاعان،
مۇقاعالي اقىلسىز ەمەس ەدى.
سولاردىڭ دا بارلىعىن تولعاندىرعان،
سوڭىنداعى ۇرپاقتىڭ كەلەشەگى،- دەگەندەي ءبىز بۇگىنگى تاربيەلىك شارامىزدا يسلام ءدىنىنىڭ قوعامداعى ماڭىزى تۋرالى وي بولىستىك.
1 - جۇرگىزۋشى: تاربيەلىك شارامىزدى «اللادان باسقا جوق ءتاڭىر» انىمەن قورىتىندىلايمىز.
ەندىگى تاربيەلىك شارامىزدى قورىتىندىلاۋ ءۇشىن ءسوزدى سىنىپ جەتەكشىمىزگە بەرەمىز.
قورىتىندى ءسوز: بۇگىنگى تاربيەلىك شارانىڭ نەگىزگى ماقساتى يماندى قوعامنىڭ
يبالى ادامدارىن تاربيەلەۋ بولاتىن.
يمان - سەنىم، نانىم دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. يمان - يسلامنىڭ تىرەگى. سوندىقتان ەڭ ءبىرىنشى يمانىمىز ءھام بەرىك بولۋى كەرەك.
«ۇلتتىڭ ءوزىن - ءوزى ساقتايتىن بىرنەشە فاكتورلارى بار. ولار – ءتىلى، ءدىنى، تاريحى، اتا مەكەنى، ءداستۇرى. سونىڭ ىشىندە ايرىقشاسى: ءتىلى مەن ءدىنى.
كەز - كەلگەن حالىقتى قۇرتۋ ءۇشىن ونىڭ ءدىنىن قۇرتسا، ول حالىقتىڭ تۇتاستىعى كەتەدى. دىنىنە مىقتى بولعان حالىقتىڭ ساناسى سەرگەك، ىرگەسى تۇتاس بولادى».
تاربيەلىك شارانىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا قازىرگى كەزدەگى ءدىني احۋالدىڭ قالىپتاسۋى جانە ءدىن مەن سالت - ءداستۇردىڭ ارا قاتىناسى، جات ءدىني اعىمداردىڭ قوعامعا ىقپالى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىعى: ءدىني نانىم - سەنىمدەردى اجىراتا بىلۋگە، جات ءدىني اعىمداردان اۋلاق جۇرۋگە ۇيرەتۋ، الەمدىك دىندەر تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ، وزىندىك كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋ؛
ب) تاربيەلىلىگى: وقۋشىلاردى ۇلتجاندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، ءتىلى مەن ءدىنىن، سالت - ءداستۇرىن قۇرمەتتەۋگە، ۇيىمشىلدىققا تاربيەلەۋ
تاربيەلىك شارانىڭ مىندەتى:
ءتىلى مەن ءدىنىن قۇرمەتتەيتىن، ساناسى تەرەڭ، كوكىرەگى وياۋ، ۇلتتىق قاسيەتتەرىن باعالاي بىلەتىن، ەرتەڭىنە سەنىممەن قارايتىن ۇلتجاندى، پاراساتتى تۇلعالاردى تاربيەلەۋ.
تاربيەلىك شارانىڭ ءتۇرى: پىكىرالىسۋ (ويتالقى)
تاربيەلىك شارانىڭ كورنەكىلىگى: ءدىن تۋرالى ماقالالار، كىتاپتار، ولەڭدەر،
ينتەراكتيۆتى تاقتا
تاربيەلىك شارانىڭ باعىتى: ۇلتجاندىلىق تاربيەسى
تاربيەلىك شارانىڭ جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ (ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى)
ءىى ءدىن يسلام – دىڭگەگىم.
ءىىى دىنىمىزگە بەرىك بولايىق!
ءىV جات اعىمعا الدانبا!
V ءدىن جانە اتا - انا
Vءى ءدىن جانە قوعام
1 - جۇرگىزۋشى: قايىرلى كۇن قۇرمەتتى ۇستازدار، اتا - انالار!
جارىق دۇنيە دەپ اتالاتىن الەمدە يسلامنىڭ ىزگىلىگى مەن ۇلى مۇرات - تارىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن، ادامزات ۇرپاعى ادال جولدان اداسپاۋ ءۇشىن يبالى ادام، يماندى قوعام قۇرۋىمىز قاجەت.
بۇگىنگى تاربيەلىك شارامىز يسلام ءدىنى جانە بۇگىنگى قازاق قوعامىنداعى ءدىننىڭ ماڭىزىنا ارنالادى.
2 - جۇرگىزۋشى: قاسيەتتى ءدىنىمىز سوناۋ پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س. ع. س.) زامانىنان بەرگى ون ءتورت عاسىرعا جۋىق ەشبىر وزگەرىسكە تۇسپەي، الەم مۇسىلماندارىنا سارا جول سالىپ كەلە جاتقانى بەلگىلى.
1 - جۇرگىزۋشى: پرەزيدەنتىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ «ءبىز تەگىمىز – تۇرىك، ءدىنىمىز - يسلام ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك»، - دەپ ءدىنىمىزدى بەرىك ساقتاۋىمىز قاجەت ەكەندىگىنە ايرىقشا نازار اۋدارعان.
يسلام ون ءتورت عاسىردان بەرى بارشا ادامزاتتىڭ نانىم - سەنىمىنە، ءناسىلى مەن تەگىنە قاراماستان، ىنتىماق پەن بەيبىتشىلىككە، تازالىق پەن سابىرلىلىققا شاقىرىپ كەلە جاتقان اللاھ تاعالانىڭ سوڭعى، ءارى بىرەگەي ءدىنى.
2 - جۇرگىزۋشى: الايدا، قازىرگى كەزدە يسلام مەن قازاقى سالت - داستۇرلەرىمىزدىڭ ارا جىگىن اجىراتۋ، ولاردىڭ اراسىنداعى قارام - قايشىلىقتاردى تولىق تانىپ ءبىلۋ قيىنداي تۇسۋدە، ولاي دەيتىنىمىز، سوڭعى كەزدەرى ءار ءتۇرلى ۋاعىزدار ايتىپ، ەلدى الداپ جۇرگەن توپتاردىڭ كوبەيىپ بارا جاتقانى جاسىرىن ەمەس.
1 - جۇرگىزۋشى: قازىرگى كەزدە يسلامعا «يزم»، «تەررور» دەگەن جاعىمسىز ايدار تاعىلۋدا.
جالپى، ەكسترەميزم دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟
وسى جونىندە وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرىن تىڭدايىق.
1 - وقۋشى:
ەكسترەميزم دەگەنىمىز – لاتىن ءسوزى. ول «شەتتەۋ»، «ءوز پىكىرىمەن ارەكەت جاساۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. ولار وزدەرىن تازا، دۇرىس ساناپ، وزگەلەردى اداسۋشىلارعا جاتقىزادى. تۋرا جول كورسەتكەندەردى مويىندامايدى.
- ولار يسلام ءدىنىنىڭ تالاپتارىنا ءۇستىرت قارايدى
- كوپشىلىكتىڭ جۇيكەسىنە ءتيىپ، الاڭداتۋ، كۇمان كەلتىرۋ ارقىلى پىكىر
قايشىلىقتارىنا بارادى
- كوپ ءىلىم ۇيرەنۋ زيان دەپ ەسەپتەيدى
- اتا زاڭىمىز بەن وزگە دە زاڭداردى مويىندامايدى
2 - وقۋشى:
ەكستەرميزمنىڭ مۇشەلەرى كوزدەگەن ماقساتتارىنا جەتۋ ءۇشىن ەش نارسەدەن قايمىقپايدى. كۇش، قارۋ قولدانۋ ارقىلى، ءدىن اتىن بۇركەمەلەپ، زاڭداردى اياققا تاپتاپ، نەگىزگى ويلارىن جۇزەگە اسىرۋعا تىرىسادى.
مۇسىلماندىق ادال تىرلىكتى لايلاۋعا تىرىسىپ، جاستاردى ءدىني اعىم - دارعا تارتادى.
2 - جۇرگىزۋشى: ءيا، بۇل اششى دا بولسا، شىندىق. جات اعىمعا الدانعان قاراكوز
باۋىرلارىمىزدى كورگەندە وزەگىڭە ءورت تۇسكەندەي وكىنىشتى سەزەسىڭ.
بۇعان كىمدى كىنالايمىز، ادامدى ما، الدە قوعامدى ما؟
1 - جۇرگىزۋشى: كەلەسى بولىمدە وسى ساۋالعا جاۋاپ ىزدەۋ ماقساتىندا
بەينە كورىنىسكە نازار اۋدارايىق.
ءى - بەينە - كورىنىس
1 - جۇرگىزۋشى: جاڭا بەينەكورىنىستەن بايقاعانىمىزداي، قازىرگى ۋاقىتتا جات دىنگە سەنىپ، باسقا اعىمعا ەرگەن باۋىرلارىمىزدى كوپتەپ كەزدەستىرەمىز.
وعان باستى سەبەپ نە دەپ ويلايسىزدار؟
ادامنىڭ ەرىك - جىگەرىنىڭ السىزدىگى مە، الدە قوعامداعى
ءدىني احۋالدىڭ تومەندىگى مە؟
2 - جۇرگىزۋشى: اتا - اناسىنا «كاپىرسىڭ»، «ناماز وقىمايسىڭ» دەپ كىنالاپ، اۋىر سوزدەر ايتاتىن جاستار تۋرالى قانداي پىكىر ايتۋعا بولادى؟
وسى جونىندە وقۋشىلار مەن اتا - انالاردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداساق.
(اتا - انالار مەن وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداۋ)
1 - جۇرگىزۋشى: قۇران - كارىمنىڭ «احقار» سۇرەسىنىڭ 15 - اياتىندا «ادام بالاسىنا اكە - شەشەسىنە جاقسىلىق جاساۋدى نۇسقادىق دەلىنگەن».
قۇران – تەك مۇسىلماندارعا ەمەس، الەمگە تۇسكەن كىتاپ بولعاندىقتان، اتا - اناعا جاقسىلىق جاساۋ قاجەتتىگى بۇيىرىلىپ تۇر.
ەندىگى كەزەكتە قوعامداعى ەڭ نەگىزگى جايتتاردى وزەك ەتكەن
«ءدىنى يسلام – دىڭگەگىم» ولەڭىن تىڭداپ كورەيىك. وقيتىن:
2 - جۇرگىزۋشى: ءدىن – عىلىمنىڭ نەگىزى، قوعامنىڭ تىرەگى. قوعامدا ۇلكەن داۋ
تۋعىزىپ جۇرگەن «بالاق ءتۇرۋ»، «حيدجاب كيۋ»، «اتا - اناعا قارسى كەلۋ» ماسەلەلەرى.
قۇران كارىمنىڭ «نۇر» سۇرەسىنىڭ 31 - اياتىندا بۇركەنىپ ءجۇرۋدى ايتتى، ءبىراق «بەتتەرىڭدى تۇمشالاڭدار»، «قارا كيىنىڭدەر» دەگەن ءسوز جوق. ياعني قوعام قارا كيىنۋگە، بەتتى تۇمشالاۋعا قارسى بولسا، ءبىزدىڭ قوعامدى دىننەن الىستاتۋعا قاقىمىز جوق.
ويىمىزدى ودان ءارى جالعاستىرۋ ءۇشىن كەزەكتى كەلەسى بەينەكورىنىسكە بەرەيىك.
ءىى – بەينەكورىنىس
1 - جۇرگىزۋشى: جالپى، حيدجاب كيۋ مۇسىلمانعا پارىز دەپ ەسەپتەيسىڭ بە، الدە ءجاي ەلىكتەۋشىلىك دەپ ويلايسىڭ با؟
وسى جونىندە وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداساق.
3 - وقۋشى:
حيدجاب – جامىلعى دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. بۇل – ارابتاردىڭ كيىمى. سەبەبى ولار يسلام دىنىنەن بۇرىن وسى كيىمدى كيگەن. ال نيقاب، پارەنجەنى اۋعانستان، تاجىكستان، وزبەكستان، يران حالىقتارى قولدانادى.
بۇل رەتتە قازاقتىڭ كيىمى دە يسلام مادەنيەتىمەن تىعىز بايلانىستى. قازاقتىڭ بۇرىنعى كيىمىندە كەۋدەسى اشىق، نەمەسە ەتەگى تىزەدەن كەلەتىن كيىمدەر بولدى ما؟ جوق. دەمەك، قازاقتىڭ كيىمىنىڭ شاريعاتقا ەشقانداي قايشىلىعى جوق دەگەن ءسوز. قازاقتىڭ قىزدارى قىزىل كويلەك، قىزىل كامزول، ۇكىلى باس كيىم كيگەن. كەيىن زامانعا لايىق ەتىپ قىزىل ورامالمەن اۋىستىرعان.
قارا – قايعىنىڭ بەلگىسى، سوندىقتان ودان قازاق قىزدارى قاشىق بولعان. ءقازىر دە كوپ جەردە وسى ءداستۇر ساقتالعان. سوندىقتان حيدجاب كيگەنشە، ءوز اتا - سالتىمىزدى دامىتقانىمىز دۇرىس.
2 - جۇرگىزۋشى: زاڭ تالاپتارىنا سايكەس ءبىلىم بەرۋ ورىندارىندا حيدجابقا تيىم سالىنعان. بۇل ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن دىننەن ءبولۋ دەگەن ءسوز ەمەس جانە وقۋشىلارعا ارنالعان ءبىرىڭعاي مەكتەپ فورماسىن كيۋ كەمسىتۋشىلىككە جاتپايدى. ويتكەنى، مۇنداي تالاپ كىمنىڭ بولسىن، قاي دىنگە سەنگەندىگىنە قاراماستان، ەلىمىزدەگى بارلىق وقۋشىلارعا بىردەي قويىلادى.
4 - وقۋشى
اعىمعا ەرگەن ازاماتتاردىڭ ءتيىستى مەديسينالىق تىركەۋدەن، ءتىپتى ەكپە ەگۋدەن باس تارتۋى، باسقا اعىمعا ەرگەن جاسوسپىرىمدەردىڭ مەكتەپتەگى وقۋلارىن تاستاپ كەتۋى، مەكتەپ جاسىنداعى ۇل - قىزداردىڭ مۋزىكا تىڭداۋ – حارام، مەملەكەتتىك ءانۇراندى تىڭداماۋ، كەۋدەگە قول قويماۋ، تۋعا قۇرمەت كورسەتپەۋ، "جەر بەتىندە شەكارا بولماۋى كەرەك" دەپ، وتان قورعاۋدان قاشىپ، اسكەري بورىشتى وتەمەۋ دۇرىس دەگەن باعىتتاعى ۋاعىزدار جۇرگىزۋى ءتۇرلى ءدىننىڭ اعىمىندا كەتكەندەردىڭ ۇلتتىق ادەت - عۇرىپ، سالت - سانانى ەستەن شىعارۋىنىڭ ايعاعى بولسا كەرەك. ايتا كەتەرلىك نارسە، جات پيعىلدى اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتكەن جاستاردىڭ، جالپى ادامداردىڭ قوعامعا قايتا ورالۋى وتە قيىن، ءتىپتى كەيدە مۇمكىن دە ەمەس.
ويتكەنى ولاردى وتان، وتباسى، بىرلىك سىندى قاسيەتتى ۇعىمدار تولعاندىرمايدى.
5 - وقۋشى:
ساناسى ۋلانعاندار تەك كوسەمدەرى ايتقاندى ەكى ايتپاي ورىندايتىن ساربازدارعا اينالعانىن وزدەرى دە تۇسىنبەيدى. بۇعان دالەل سوڭعى كەزدەرى راديكالدى اعىم مۇشەلەرىنىڭ بىرنەشە رەت قىلمىستى وقيعالاردىڭ ۇيىمداستىرۋشىلارى
رەتىندە اتالۋى. ال بۇل قوعام ءۇشىن قورقىنىشتى ەمەس پە؟! سونداي - اق ءتۇرلى ءدىننىڭ اعىمىندا كەتكەن اكە مەن بالانىڭ ءبىر داستارقاننان اس ىشپەك تۇگىل، ءبىرىن - ءبىرى جاۋ كورۋى، اكە - شەشەسىن تىڭداماي، بالالارى باسقا ءدىننىڭ اعىمىندا كەتكەن اتا - انالاردىڭ شاراسىز كۇيگە ءتۇسۋى بۇگىنگى قازاق قوعامىن ويلاندىرۋى ءتيىس.
6 - وقۋشى
ەلىمىزدەگى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى دا "باسقا ءدىني بىرلەستىكتەر ءوز دىندەرىن ناسيحاتتاسا ناسيحاتتاي بەرسىن، ال ءبىزدىڭ دىندە زورلىق جوق" دەپ وزدەرىن "سالقىنقاندى" ۇستاۋدا. سوندا ءداستۇرلى ەمەس دىندەردىڭ ىرىتكى ىسىنە توسقاۋىلدى كىم قويۋى كەرەك؟! ايتپاقشى، "ءبىزدىڭ دىندە زورلىق جوق" دەپ مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى قول قۋسىرىپ وتىرعاندا، ەلىمىزدەگى پروۆوسلاۆ ءدىنىنىڭ وكىلدەرى قۇلشىلىق ەتەتىن سوزدەرىن مەملەكەتتىك تىلگە اۋدارۋعا كىرىسە باستاپتى. ولار بۇل ارەكەتىن حريستيان ءدىنىن قابىلداعان كەي قازاقتار ءۇشىن قاجەت دەپ تۇسىندىرۋدە.
ءتىپتى جاقىن ارادا قازاق تىلىندەگى اۋدارمالار جيناعىن جارىققا شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىرعان كورىنەدى. ال سوندا بىزدىكى قانداي جايباراقاتتىلىق؟ ايتا كەتەرلىك جايت، ساۋ قوعامدا ازاماتتاردىڭ ساناسىنىڭ ۋلانۋىنا سىنامالاپ كىرگەن ءدىني اعىمداردان بولەك، باسقا ەلدەردەن ءدىني ساۋاتىن جەتىلدىرىپ كەلگەن ازاماتتار دا ءوز "ۇلەسىن" قوسىپ وتىرعان كورىنەدى.
1 - جۇرگىزۋشى: جات ءدىني اعىمعا ەرگەن ازاماتتار مەديسينالىق تىركەۋدەن باس تارتىپ، ءانۇراندى تىڭداۋ، تۋعا قۇرمەت كورسەتۋ – دۇرىس ەمەس، اسكەري بورىشتى دا وتەمەۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى، اتا - انانىڭ ايتقانىنا قۇلاق اسپايدى. جات پيعىلدىڭ جەتەگىندە كەتكەن ادامداردىڭ قوعامعا قايتا ورالۋى قيىن، ءتىپتى مۇمكىن ەمەس.
2 - جۇرگىزۋشى: ەڭ سوراقىسى سول، جات ءدىني اعىمدارعا الدانعاندار بەيىتتەر مەن قورىمداردى ولارعا ورناتىلعان ەسكەرتكىش - تاقتالاردى قيراتىپ، تاس - تالقان ەتۋدەن دە قورىقپايدى. ەڭ الدىمەن ولار اللانىڭ حاق ەكەندىگىنە مويىن ۇسىنبايدى. مۇنداي وقيعا ءبىزدىڭ اتىراۋ ولكەسىندە جاسالۋى دا جات ءدىني اعىمداردىڭ بەلەڭ الىپ بارا جاتقاندىعىنىڭ كورىنىسى.
1 - جۇرگىزۋشى: ايتىلعان پىكىرلەردەن كەيىن ويىمىزدى تۇيىندەي كەلىپ، كەلەشەك
تىرەگى – يبالى ادام، يماندى قوعام بولۋ ءۇشىن دىنىمىزگە بەرىك
بولايىق!
2 - جۇرگىزۋشى: ءدىن – عىلىمنىڭ اتاسى دەپ جىرلاعان،
مۇقاعالي اقىلسىز ەمەس ەدى.
سولاردىڭ دا بارلىعىن تولعاندىرعان،
سوڭىنداعى ۇرپاقتىڭ كەلەشەگى،- دەگەندەي ءبىز بۇگىنگى تاربيەلىك شارامىزدا يسلام ءدىنىنىڭ قوعامداعى ماڭىزى تۋرالى وي بولىستىك.
1 - جۇرگىزۋشى: تاربيەلىك شارامىزدى «اللادان باسقا جوق ءتاڭىر» انىمەن قورىتىندىلايمىز.
ەندىگى تاربيەلىك شارامىزدى قورىتىندىلاۋ ءۇشىن ءسوزدى سىنىپ جەتەكشىمىزگە بەرەمىز.
قورىتىندى ءسوز: بۇگىنگى تاربيەلىك شارانىڭ نەگىزگى ماقساتى يماندى قوعامنىڭ
يبالى ادامدارىن تاربيەلەۋ بولاتىن.
يمان - سەنىم، نانىم دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. يمان - يسلامنىڭ تىرەگى. سوندىقتان ەڭ ءبىرىنشى يمانىمىز ءھام بەرىك بولۋى كەرەك.
«ۇلتتىڭ ءوزىن - ءوزى ساقتايتىن بىرنەشە فاكتورلارى بار. ولار – ءتىلى، ءدىنى، تاريحى، اتا مەكەنى، ءداستۇرى. سونىڭ ىشىندە ايرىقشاسى: ءتىلى مەن ءدىنى.
كەز - كەلگەن حالىقتى قۇرتۋ ءۇشىن ونىڭ ءدىنىن قۇرتسا، ول حالىقتىڭ تۇتاستىعى كەتەدى. دىنىنە مىقتى بولعان حالىقتىڭ ساناسى سەرگەك، ىرگەسى تۇتاس بولادى».
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جۇقپالى اۋرۋلار. باۋىردا ۆيرۋستى گەپاتيت اۋرۋىنىڭ پايدا بولۋى، الدىن الۋ شارالارى.
