InfoHub Logo

تاربيە - تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىن جۇيەلەيتىن، قالىپتاسۋى ءۇشىن اتقارىلاتىن ماقساتتى پروسەسس. بۇل پروسەسس ءومىر بويى ۇزدىكسىز ءجۇرىپ وتىرادى، اداممەن بىرگە ءوسىپ داميدى. كۇردەلى دە ۇزاق جۇيە ادام بويىندا، ارەكەت، ءوزىن-وزى ۇستاۋ، مىنەز نورمالارىن قامتاماسىز ەتەدى. قازاقى تالىم-تاربيەنىڭ ءوزى، تاريح تاعىلىمدارى ارقىلى، اتا-بابا ءداستۇرى زامان ساباقتاستىعىمەن قانعا سىڭگەن قاسيەت. قازاق بالالارىنىڭ تاربيەسى ورتاق ەل-جۇرتقا تيەسىلى بولعان. تولە بي بابامىز ايتىپ كەتكەندەي:

ءبىر ءۇيدىڭ بالاسى بولما،
كوپ ءۇيدىڭ ساناسى بول.
ءبىر ەلدىڭ اتاسى بولما،
بار ەلدىڭ داناسى بول.
اتادان ۇل تۋسا يگى،
اتا جولىن قۋسا يگى.
وزىنە كەلەر ۇياتىن،

ءوزى ءبىلىپ تۇرسا يگى،- دەپ، وتباسىندا ءسابي دۇنيەگە كەلسە ونى بۇكىل ەل بولىپ قارسى الىپ، وسكەنشە كوز قاراشىقتارىنداي ءوسىرىپ، تاربيەلەگەن. ءبىر ءۇيدىڭ تەنتەگى ، بۇكىل ەل-جۇرت، اۋىل بەينەسى بولعان.  ءار بالا تاربيەسىنە ەل بولىپ جاۋاپ بەرگەن. قىزىنىڭ-ۇياتىن، ەرىنىڭ-ناماسىن باستى ورىنعا قويعان. اتا-انا ، اجەدەن تالىم-تاربيە الىپ، باتىر ەرلىگىن، دانا-شەشەن سوزدەرىن ەستىپ ءوسىپ، رۋحاني ازىق جيناعان. تالىم-تاربيە، سالت-سانا، جىر-داستان، اڭىز-اڭگىمە، ىرىم-تيىم ارقىلى سۋسىنداپ وسكەن قازاقى ۇرپاق، تۇرمىس-تىرشىلىگىمەن بىتە قايناسىپ جاتقان ءدىلى مەن ءدىنى ارقىلى دا ۇرپاق تاربيەلەگەن. ءدىن - ادام تاريحىنىڭ ۇلكەن تاعىلىم، تاربيەسىنىڭ ءبىرى جانە سارقىلماس دانالىق كوزى. ءدىن قازاقى ومىرمەن ءبىر ورتاعا جيىسىپ، ءسىڭىسىپ كەتكەن اتا-بابا ۇستانعان يسلام ءدىنىن الىپ قاراساق بولادى. ءدىن ادامداردى تەك جاقسىلىقتارعا باستايدى، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارىن اشىپ، جۇرەككە يمان ۇيالاتادى. يماندى جان ەشقاشان جاماندىققا اياق باسپايتىنى بەلگىلى. اتا-بابالارىمىز اۋىزدارىنان اللانى تاستاماي، جۇرەكتەرىن تەك يمانعا ارناپ، مادەنيەت، ءتىل، ءدىن، ونەر، ءسالت-داستۇر، ىرىم-تيىمدارىن، تىرشىلىكتەرىنىڭ بارلىعىن دىنمەن بايلانىستىرعان. ادامنىڭ اسىل قاسيەتتەرى كوركەم مىنەز، ادالدىق، مەيىرىمدىلىك، جىلى ءسوز، جاقسىلىق، ەرلىك، قايىرىمدىلىق جازا بەرسەن جىپتەي تىزىلەتىن ادامي قۇندىلىقتاردى جيناقتاۋشى، ءار ادام بويىنان تابىلۋىنا مۇمكىنشىلىك جاساۋشى وسى ءدىن بولىپ تابىلادى. جۇرەككە يماندى ۇيالاتىپ ادامدى تەك جاقسى ىستەرگە باۋليدى. ءدىن ادامدى تەك ءوزى ءۇشىن عانا ەمەس، قورشاعان ورتا، قوعام ءۇشىن دە جاقسى ادام بولۋعا شاقىرادى. ادام تيىشتىعى قوعام تيىشتىعى، قوعام تيىشتىعى ەل تيىشتىعى. ءدىن ادامدى ازىپ توزۋدان ساقتايدى، اسىپ تاسۋدان قورعاپ، ءبىلىم مەن عىلىمعا جىگەرلەندىرەدى.

ادامنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى، ادامدارمەن قارىم-قاتىناسى، مىنەز-قۇلقى، سويلەۋ مانەرى بارلىعى دا ادامي قۇندىلىقتارى مەن تاربيەسىنە تىكەلەي بايلانىستى. ال، تاربيە، شاقالاق كوزىن اشقاننان باستاۋ الادى، ساناسى دامي باستاعاننان باستاپ، ومىرلىك قاعيداتتارى قالىپتاسادى. ادامنىڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىندا تاربيە باستى مىندەت اتقارادى. تاربيە باستاۋى وتباسى، ءۇي ءىشى. قورشاعان ورتاداعى ادامدار قالاي بولسا ۇرپاقتا سولاي قاراي بوي تۇزەيدى. بوي تۇزەۋ كورىپ ورتىرعانىمىزداي وتباسىنان باستالادى. وتباسىندا بالا ەر جەتىپ، تاربيە الادى، جانۇيا اتتى شاعىن عانا مەملەكەتتە دامىپ، بولاشاق ۇلكەن ومىرگە ۇيرەنىسەدى. سول ءۇشىن ومىرلەرىندە ادەپ-ينابات ولشەمدەرىنىڭ تەرەڭ تامىرلانىپ، قەڭ جايىلۋىندا وتباسىنىڭ ماڭىزى وراسان زور. وتباسى - ادامزاتتىڭ التىن دىڭگەگى ىسپەتتەس، ونىڭ ۇرپاققا دەگەن ىقپالىن ومىردەگى ەشبىر كۇشپەن سالىستىرۋعا بولمايدى. تاربيە ەڭ باسىنان وتباسىندا دۇرىس قالىپتاسپاسا ادامعا قيىندىق تۋدىرادى، الايدا ادام دامۋى ءۇشىن بۇگىن-ەرتەڭ قاجەت ەمەس تۋرا قازىردەن باستاعان دۇرىس. ءبىلىم الىپ، جاڭالىققا قۇشتارلىق، ءوزىڭدى دامىتۋ، يماندىلىققا بەت بۇرۋ سەكىلدى ادامدى تەك جاقسى جاققا جەتەلەيتىن قۇندىلىقتاردى بويىمىزعا سىڭىرە ءبىلۋىمىز كەرەك. تاربيە - ادام ءومىرى، بولاشاعى، ادامنىڭ بەت بەينەسى. ادامزات بالاسىن وزگە جاراتىلىستان اجىراتىپ، ءوزىنىڭ وسى جاراتىلعان بارشا جاراتىلىستىڭ قوجاسى ەكەنىن، ءبىراق سول ءۇشىن وسى الەمنىڭ يەسى الدىندا جاۋاپتى ەكەندىگىن سەزىندىرەتىن نارسە – ءدىن ەكەنىن ۇعىنىپ، ءدىنىمىزدى، ءتىلىمىزدى، ءداستۇر، سالتىمىزدى ادامي قۇندىلىقتارىمىزدى دامىتۋ ءۇشىن قولدانىپ جاقسى ءومىر سۇرۋگە تىرىسايىق.

مەلىس ديانا (ءدىنتانۋشى)

---