InfoHub Logo

ەدىگە — ارعىن تايپاسىنىڭ سۇيىندىك اتاسىنان شىققان اتاقتى بي-شەشەن. فولكلورشى ماشھۇر ءجۇسىپ كوپەي ۇلىنىڭ جازۋىنا قاراعاندا ەدىگە تىپتەن 10-12 جاسىنان بيلىككە ارالاسقان ەستى بالا بوپتى. بۇعان ول مىناداي ءبىر اڭىزدى تىلگە تيەك ەتەدى:

«قازاق دالاسىنا قالماقتار باسا-كوكتەپ جايلاعان كەزدە قالماقتىڭ ءبىر حانى: «ارقاداعى قازاقتىڭ ايعىرى كىسىنەسە، سىرداعى قالماقتىڭ بيەسى قۇلىن تاستايدى» دەگەندى سىلتاۋ ەتىپ، ارقاعا شابۋىل جاساپ، مالىن ايداپ كەتە بەرىپتى. ارعىندار مالدارىنىڭ ارتىنان قۋىپ بارۋعا باتا الماپتى. سوندا ون جاسار ەدىگە بالا:

— سىزدەر باتا الماساڭىزدار، مەن بارايىن، مەنى ەلشىلىككە جىبەرىڭىزدەر؟

— بالام-اۋ، اتاقتى، ازۋلى بيلەر بەتتەمەي وتىرعاندا ساعان نە جوق، قالماقتىڭ قاھارلى حاندارى سەنى شىبىن قۇرلى كورمەيدى عوي.
ەدىگە ەكىلەنىپ، بۇعان كونبەپتى. سوندا ءبىر اقساقالدى قاريا:

— بالا تالاپ قىلىپ تۇر ەكەن، بەتىنەن قاقپايىق. رۇقسات بەرەيىك، — دەيدى. سونىمەن ەدىگە بالا اتان تۇيەگە ەكى كەبەجەنى تەڭدەتىپتى دە، بىرىنە ءوزى وتىرىپ، ەكىنشىسىنە ءبىر ءداۋ كوك تەكەنى سالىپ الىپتى. تۇيەنى ءبىر جىگىتكە جەتەكتەتىپتى. ءسويتىپ قالماق حانىنىڭ اۋلىنا جاقىنداعاندا اۋىل ءيتى ابالاپ الدىنان شىعىپتى. ەدىگە الگى يتتەردى ساداعىمەن اتىپ تاستاي بەرىپتى. قالماقتىڭ ەكى جىگىتى ونىڭ الدىنان شىعىپ:

— سەن كىمسىڭ؟ — دەسە، ەدىگە:

— ەلشىمىز، بار، حانىڭا حابار ايت! — دەپ جىبەرەدى. قالماق جىگىتى حانعا بارادى:

— ءبىر بالا ەكەن، ەلشىمىن، — دەيدى. حان ايتىپتى:

— كەلسىن.

ەدىگە حان ورداسىنا بارىپ تۇيەسىن شوگەرىپ، ءتۇسىپ جاتادى:

— قازاقتىڭ ەلشىسىمىن. مال سوڭىنان قۋىپ كەلەمىن. حان وعان كۇلە قاراپ:

— اۋلىڭنىڭ ۇلكەنى قايدا؟ كەڭ قۇرساق، كەلەلى بيلەرىڭ قايدا؟ كوپتى كورگەن اقساقالدارىڭ قايدا؟ — دەپ، وعان سۇراقتى جاۋدىرىپتى. سوندا ەدىگە بالا ساسپاپتى:

— ۇلكەنىمىز مىناۋ، — دەپ تۇيەنى،

— كەڭ قۇرساق ءبيىمىز مىناۋ — دەپ كەبەجەنى،

— اقساقالىمىز مىناۋ، — دەپ تەكەنى كورسەتىپتى. حان بۇعان اشۋلانىپ، دولدانىپتى:

— ادامى جوق، وڭكەي ايۋان ەل مە ەدىڭدەر؟

— تاقسىر، وندا ماعان نەگە ءسوز ايتىپ تۇرسىز؟ ەندەشە، ءسىز دە ادام بولماعانىڭىز با؟!

— ءسوزىن قارا، ءوزىن قارا، ال ەلشى ەكەنسىڭ، نەگە جۇرتتىڭ ءيتىن اتا بەرەسىڭ؟

— تاقسىر، مەن قويشىمىن. قويىما قاسقىر شاپتى. بار ءيتتى شاقىرىپ ەدىم، كەلمەدى. قويدى قاسقىر قىرىپ كەتتى. اۋىلعا كەلسەم، يتتەر ابالاپ الدىمنان شىقتى. يت كورسەم، اتىپ تاستاي بەرۋگە انت ەتتىم. يتتەر كەرەكتى جەردە ۇرمەي، كەرەكسىز جەردە ۇرەدى.

— شاقىرعاندا كەلمەگەن ءوز ءيتىڭدى اتقانىڭ ماقۇل، ال ءبىزدىڭ يتتە نە اقىڭ بار؟! اقىماق، سوناۋ ارقاداعى سەنىڭ ايتقانىڭدى سىرداعى قالماق يتتەر قايدان ەسىتسىن؟!

— اي، تاقسىر-اي، ءوزىڭىز ايتقانداي، ارقاداعى قازاق ايعىرىنىڭ ازىناعانىن سىرداعى سىزدەردىڭ بيلەرىڭىز قايدان ەسىتسىن؟ — دەگەندە بارىپ حان:

— ە-ە، ەندى ءتۇسىندىم سەنىڭ تۇسپالىڭا. ءجون ءسوز ەكەن. ءوزىڭ ءبىر بولايىن دەپ تۇرعان بالا ەكەنسىڭ، كىمنىڭ بالاسىسىڭ، اتىڭ كىم؟

ەدىگە ءجونىن ايتىپتى. حان جىگىتتەرىن شاقىرىپ الىپتى دا:

— ايداپ كەلگەن بارلىق مالىن قايتارىڭدار، — دەپ بۇيرىق بەرىپتى. مىنە، وسىدان باستاپ ەدىگە «بالا بي»، «باتىل بي»، «ءادىل بي»، اتالىپ، بيلىك ايتۋعا جولداما الىپتى.

---