ەكى دۇنيە ەسىگى
22 جاسىمدا جارىق كورگەن «تۇڭعىش كىتابىمنىڭ» رەداكتورى، عاجايىپ اقىن تۇمانباي مولداعالييەۆكە!
ءومىر دەگەن ۇلى كەڭىستىك پەن شەكسىزدىك اراسىنداعى جىلت ەتىپ جانىپ-سونگەن ۇشقىن سەكىلدى قاس قاعىم مەزەت.
اقىلدى ادامدار ءومىردىڭ ءمانىن تىرشىلىك يەسىنەن ەمەس، سول شەكسىزدىك، سول ۇلى كەڭىستىكتەن ىزدەيدى. جارىق دۇنيەنىڭ اراسى ەسىك پەن توردەي دەيدى قازاق. ومىرگە كەلدىڭ، ءجۇردىڭ، كەتتىڭ، بار بولعانى سول عانا. ەنگەنىڭ، جۇرگەنىڭ، جايلاپ باسىپ شىعىپ كەتكەنىڭ ءتاتتى ءتۇس سەكىلدى. جارىق الەمگە شىر ەتىپ كەلگەندە جالاڭاش ەنەدى ەكەن، قاراڭعى شەكسىزدىككە مۇڭايىپ جونەلەردە جالاڭاش كەتەدى ەكەن... سوندا ەكى ورتادا كوردىك، سۇردىك، راحاتتاندىق، قۇشتىق، تاتتىق، تۇشىندىق دەپ جۇرگەنىڭنىڭ ءبارى ۋاقىتشا... ءوزىن-وزى جۇباتۋ، ءوزىن-وزى كوتەرمەلەۋ بولسا — بۇل ءومىردىڭ باسقا ءمانى بار ما دەپ كىسىلەر كوپ ويلانىپتى.
سول ويدان شاشى اعارىپ، ەڭسەسى ەڭكىش تارتىپ، ساناسى سارعايعانشا سارسىلعان حان بولىپتى. وزگە ەلدىڭ امىرشىلەرىنەن ايىرماشىلىعى قاناعاتشىل بولىپتى. «باسقا ەلدى جاۋلاپ الايىق... پالەنشەنىڭ ايەلى عاجايىپ سۇلۋ ەكەن... بايلىعى اسىپ-تاسىپ جاتىر... پالەن-تۇگەن...» دەپ ازعىرعان ۋازىرلەرىن ماڭايىنان قۋىپتى. ەڭ عانيبەتى — ەلىنە تىنىش ءومىر سىيلاپتى. «سوعىس، ۇرىس-كەرىس، كىسى ءولتىرۋ، قيانات، عايبات، ءبارى-بارى ەكى نارسەدەن شىعادى، - دەپتى الگى حان. — ءبىرى قارىننىڭ، ەكىنشىسى ءناپسىنىڭ قامىنان. قارىننان قاناعات كەتسە ادامدى اشكوزدىك، اشقاراقتىق، تويىمسىزدىق، ىشسەم، جەسەم، كۇلسەم، جۇرسەم، بايىسام دەگەن مىنەز ازدىرا باستايدى، ال ناپسىدەن قاناعات كەتسە ول دا پالە. قۇشتارلىق وتى بويىن قىزدىرىپ، توسەگىندە دوڭبەكشىتىپ، كورىنگەن ۇرعاشىعا عاشىق بولادى، سول ۇرعاشىنىڭ اۋەنىمەن اۋەيىلەنىپ ءجۇرىپ نەشە ءتۇرلى قاستىققا، قياناتقا تىزگىن بەرەدى، ويى ونعا بولىنەدى». وسى دۇنيەاۋي سەبەپتەرگە قيال جىبەرىپ، جۇرەگىنە توقتام مەن قاناعاتتى قاسيەت ەتىپ قوندىرعان الگى حان جۇرتىنا اسا جايلى ەكەن.
ارتىندا قالاتىن ءىزباسارىنىڭ قامىن جەپتى. جالعىز ۇلى بولىپتى.
پەرزەنتىنىڭ ءازازىلدىڭ ازعىرۋىنان، سايتاننىڭ سىبىرىنان اۋلاق ۇستاپ، مىنا تورتكۇل دۇنيەدەگى نە قيلى ازاپ پەن قياناتتى كورمەي وسسە... جارىق تىرشىلىككە قانداي جاقسى نيەتپەن كەلسە — سونداي بەيكۇنا سۇتتەي اق، سۋداي تازا قالپىمەن وتسە دەپ ارمانداپتى. اقىلدى ادام ءسىز بەن بىزدەي ەمەس. سەبەپتەن سالدار تۋعىزىپ، سول جالعىز ۇلىنىڭ ەسىمىن گاۋتاما قويىپ، جەلكىلدەپ ءوسىپ جەتىلە كەلە ءناپسى مەن قارىننىڭ ق ۇلى بولىپ كەتپەسىن دەپ ەشتەمەدەن قولىن قاقپايدى، ەشتەمەگە مۇقتاج ەتپەيدى. تەك قانا كۇتۋشى، قاراۋشى ۇستازدارىنا: «بالانىڭ كوزىنە قيانات اتاۋلىنى كورسەتپەڭدەر!» — دەپ قاتتى تاپسىرادى.
كوشە تولعان قيانات.
ءبىرىن-بىرى توناپ، الداپ، ساۋدالاسىپ جاتقان جۇرت تا سول كوشەدە. قول جايىپ قايىر-ساداقا سۇراپ تۇرعان دا سول كوشەدە. قاپىلىستا قىساستىق قىپ كىسى ءولتىرىپ كەتىپ جاتقاندار دا سول سىرتتا. گاۋتاماعا سول سۇمدىقتاردى كورسەتپەۋدىڭ جالعىز امالى — سىرتقا شىعارماي ۇستاۋ. حانزادانىڭ سارايىن بيىك دۋالمەن قورشاتادى، كىرگەن-شىققان ەسىككە مىقتاپ كۇزەت قويادى. ادام جانىنا نە قاجەتتىنىڭ ءبارىن ساراي ىشىنە جاساتادى؛ ادەمى ءاۋىز، سايات قۇراتىن اڭدار مەكەنى، جەمىس-جيدەكتىڭ نە قيلى ءتۇرى، ءبارى-بارى وسىناۋ قورشاۋ ىشىنەن تابىلادى. ۇلكەن ءاۋلىجاي تورىنە جەر بەتىنىڭ جۇماعىن ورناتادى.
گاۋتاما ەشتەمەدەن تارشىلىق كورمەي وسەدى. وسە كەلە بويىنا جەلىك، قانىنا قۇشتارلىق قىزۋى ەنەدى. ۇستازدارى دەرەۋ قاھارلى اكەگە جەتكىزەدى. وسىلاي دا وسىلاي، بالاڭىز ءتۇنى بويى ەلەگىزىپ، توسەگىندە دوڭبەكشىپ ۇيىقتاي المايتىن بولىپ ءجۇر دەيدى. اكەسى باسىن شايقاي وتىرىپ، بولماس-بولماس دەپ، ەلدەن ەتەگىن جەل عانا اشقان، سۇلۋلىعى تامساندىرعان سەكسەن ءتورت مىڭ قىز جيناتىپ، گارەمگە ءبارىنىڭ باسىن قوسىپ، بالاسىنا سول گارەمدى سىي ەتىپتى. حانزادا حوش ءيىستى سۇلۋ باقتا سۇلۋلارمەن ەركىن ويناپ، ءناپسىسىن تويعىزىپ، ىستىق، ىنتىق تىرشىلىك كەشەدى. كۇندەردىڭ كۇنى حانزادا قىز بىتكەننەن جالىعادى، كوشەنىڭ شۋىلىنا قىزىعادى. ۇستازدارى دەرەۋ ەتەگىنە ءسۇرىنىپ ءجۇرىپ اكەسىنە جەتكىزەدى، وسىلاي دا وسىلاي، حانزادا قىز، توسەكتەن جالىقتىم، سىرتقا شىعارىڭدار دەپ ويبايىن سالىپ، قيعىلىقتى كوتەرىپ جاتىر. قاتۋلى اكە ويلاپ-ويلاپ: «ماقۇل، - دەيدى، -الدى-ارتىنا مىقتاپ كۇزەتشى-سارباز ىلەستىرىپ، كۇيمەمەن عانا الىپ شىعىڭدار!» سالدەسىنىڭ ۇشى شۇبالىپ شىعىپ بارا جاتقان عۇلامانى داۋىستاپ كىدىرتىپ الادى ءامىرشى. «قالاي ەتسەڭدەر دە امالىن ويلاپ، حانزاداعا قياناتتى كورسەتپەڭدەر، كوزىنە جاقسىلىق قانا تۇسەتىن بولسىن!.. بارىڭدار!.. ورىنداڭدار!..»
ۇستازدارى حانزادانى سىرتقا الىپ شىعۋ ءۇشىن كوپ دايارلىق جاسادى. ادەمى كۇيمە سايلايدى. كۇتۋشى، كۇزەتشىنى مول عىپ جاساقتايدى. جەرگە تۇسسە بەتىنە كۇن تيگىزبەسىن دەپ جەلپۋىش كۇنعاعار ۇستاعان قۇل الادى، سۋسىن ۇسىناتىن، بەتىنەن شىبىن قاعاتىن كۇتۋشى قانشاما! ابدەن سايلانىپ بولدىق-اۋ دەگەندە... كۇندەردىڭ كۇنىندە... جايما-شۋاق مامىر كەشىندە... سىپتىرعىداي سىلانىپ قورعاننان سىرتقا شىعادى.
حانزادا ءماز، قاسىنداعى سۇلۋ قىزبەن ءازىلى جاراسىپ جارقىلداي كۇلىپ كۇيمەدە كەلە جاتادى. كەنەت! كوشە جيەگىندە بۇكشيگەن، تاياعىنا سۇيەنىپ ارەڭ ىلبىگەن الدەبىر ۇسقىنسىز سۇلبانى كورىپ قالادى. ايقاي سالادى.
— توقتاڭدار، ءاي! مىناۋ نە پالە؟
وڭ بۇيىرىنە تاقاۋ تىزە بۇككەن ۇستاز كۇيمەدەن باسىن شىعارىپ قارايدى. كوشە جيەگىندە تاياعىنا سۇيەنىپ، ازەر ىلبىگەن، بەتىن ءاجىم باسقان، جالاڭ اياق، جالاڭ باس، ءۇستى ءورىم-ورىم قارت كىسىنى كورەدى. ايتپاۋعا امال جوق ەندى. كورىپ، ءبىلىپ تۇرىپ قالاي ايتپاسىن.
— بۇل قارتتىق، — دەيدى — ادام جاسى جەتىپ ابدەن قارتايعاندا ءوستىپ موجا بولىپ قالادى.
— سوندا قارتتىق ماعان دا كەلە مە؟
— قارتتىقتان ەشكىم قاشىپ قۇتىلا المايدى. ءسىزدىڭ باسىڭىزعا دا وسىنداي عانيبەت كۇن تونەدى.
گاۋتاما سۇلىق ءتۇسىپ ويلانىپ وتىرىپ قالادى. ويلاپ جۇرگەن: «ادام ەشقاشان قارتايمايدى، گۇلدەي جايناپ جاس بولىپ جۇرە بەرەدى» دەپ. سويتسە، مىنا ءمۇساپىر، مۇشكىل سۇلباعا ۇقساپ، سەلكىلدەپ، سىرەسىپ، سەرەيىپ، قۋراعان اعاشقا بەيىمدەلىپ شىعا كەلمەكشى مە؟ شاراپتى كىم ىشەدى، سۇلۋدى ءقايتىپ قۇشادى ەندەشە؟ حانزادانىڭ ەڭسەسى اۋىر ويدان ەزىلىپ كەتكەندەي بولادى. سول ويدان ايىعا الماي، جادىراماي، تۇنەرگەن كۇيى جارلىق جاسايدى.
— بۇرىڭدار كولىكتى، ەشقايدا بارمايمىن، بۇل دۇنيەدە كورەتىن قىزىق سونشالىق كوپ ەمەس ەكەن، سارايعا قايتامىن.
گاۋتاما جىلى مەكەنىنە ءولىارانىڭ جەر باۋىرلاعان سىلبىر بۇلتىنداي تۇنجىراپ ورالدى. كوڭىل-كۇيى تاسپەن باستىرعانداي ەش كوتەرىلمەيدى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە حانزادا سارايىنداعى ويىن-كۇلكى مەن قىزداردىڭ وتتاي ىستىق قۇشاعىنان جالىعىپ تاعى سىرتقا شىعىپ قايتۋدى ويلادى. ۇستازدارى بۇل جولى جاياۋ سەرۋەندەمەك بولىپ كەلىسەدى. حانزادا جايراڭ قاعىپ كەلە جاتادى. كەنەت الدان كەس-كەستەپ الدەبىر ەكى اياقتى، ءۇستى-باسى قارا قوتىر، شاشى تۇسكەن، ءار جەرىنەن شيقان شىعىپ، كوزى ىسكەن قۇبىجىق كورەدى. گاۋتاما شوشىپ كەتەدى.
— مىناۋ نە؟
ەكى ەلى قالماي جۇرگەن نوكەرلەرى: جەر بەتىندە ادامعا جابىساتىن اۋرۋ بولاتىنىن، ول اۋرۋ ءبىر جابىسسا دەنەنى قۇرتشا كەمىرىپ ساۋ-تامتىعىن قالدىرماي توزدىراتىنىن ايتىپ تۇسىندىرەدى. حانزادا جۇماق سەكىلدى مەكەنىنە تۇنجىراپ ورالدى. كوشەدە كورگەن اسەرىنەن ايىعا الماي، ەڭسەسى ءزىل تارتىپ اپتا جۇرەدى. ۇلىنىڭ ءبىر پالەگە ۇرىنعانىن اكەسى ىشتەي سەزەدى. سۇرايدى، حانزادا ءلام دەمەيدى. ءسال بولسا دا سەرگىسىن دەپ ۇلىن اسا كورىكتى قىزعا ۇيلەندىرەدى، تويىن جاساپ جارتى پاتشالىقتى دۇبىرگە تولتىرادى. اي وتە مە، جىل وتە مە، ول اراسى بىزگە بەيمالىم. گاۋتاما ءبىر كۇنى ويدا جوقتا «سەيىل قۇرامىن» دەپ مەكەنىنەن سىرتقا شىعادى.
كەلە جاتىپ كوشەدە، اربا ۇستىنە سەرەيتىپ سالىپ قويعان، ۇيىقتاپ كەتكەن سەكىلدى الدەبىر دەنەنى كورەدى. «بۇل نە» — دەپ سۇرايدى. سوندا اۋزىن بۋعان وگىزدەي بۇرىن-سوڭدى «ءولىم» تۋرالى تىرس ەتىپ ۇندەمەيتىن نوكەرلەرى، امالسىزدىڭ كۇنىنەن شىنىن اشادى. «جانى جاھاننامعا شىعىپ كەتكەن، ەندى قايتىپ جەر باسىپ جۇرمەيتىن، ءتانى كورگە كومىلگەن سوڭ توپىراق بولىپ ءشىريتىن ولىك دەگەن وسى»، — دەيدى.
حانزادا دۇنيەدە تۋۋ بار دا ءولىم بار، اراسى ايشىلىق جولداي تىم ۇزاق ەمەس ەكەنىن شىنداپ سەزەدى. سارايىنا تۇنجىراپ ورالادى. ون التىعا جاڭا تولعان قالىڭدىعى اۋزىن اشىپ، تىلىنەن بال سورعىزادى، حانزادا جادىرامايدى، اناسى جارلىق بەرىپ قازىنادا تىعۋلى جاتقان جاقۇت تاسىن العىزىپ، بىلەگىنە اكەلىپ تاعادى، سەلت ەتپەيدى؛ ءامىرشى اسقار الاتاۋدىڭ ارعى جاعىنان ولجالاپ كەلگەن سايگۇلىكتى بيلەتە باسقىزىپ الدىنا تارتادى، حانزادا تاقىم باسۋعا قۇلقى بولماي الگى ارعىماقتى كولەڭكەشە ىلەسكەن نوكەرىنە «سەن ال»، — دەپ سىيلاپ جىبەرەدى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە قۇشاعى وت، دەمى جۇپار سۇلۋلاردىڭ قۇشاعىنان سىتىلىپ، بۇرىن تابالدىرىعىنان اتتاماعان قاقپانىڭ سىرتىنا شىعادى. ەڭسەسىن وي ەزىپ، اياعىن ازەر باسىپ كەلە جاتادى. ارىق جيەگىندە كۇنگە كۇيگەن اعاش تۇبىرتەگىنە سۇرىنە جازدايدى، اينالىپ قارايدى، تۇبىرتەك دەگەنى — بەلۋارىنا دەيىن جالاڭاش، قابىرعاسىنان كۇن كورىنگەن، كۇنگە كۇيگەن، شاشىن ۇستارامەن قىرعىزعان مۇساپىرگە ءسۇرىنىپتى. جولاۋشىنىڭ اياعى ءتيدى دەگەن وي قاپەرىنە كىرەر ەمەس، ءوز ويىنا ءوزى كوسىلىپ، جارىق دۇنيەدەگى جان اتاۋلىنى مەنسىنبەي، كۇيكى تىرشىلىككە كوڭىل بولمەي، تاكاپپارسىپ وتىرىسى سۇمدىق. قاراپ تۇرىپ قايران قالادى.
وسىنشالىق ازابى اۋىر دۇنيەدەن بويىن اۋلاق سالىپ، كورگەنىنە سالاۋات، تىرشىلىگىنە شۇكىرشىلىك قىلىپ مەنمەنسىپ وتىرعان تايتىك نەمەنى تاپتاپ جىبەرگىسى كەلىپ تۇردى-تۇردى دا: — «مىنا مەنمەنسىنگەن تايتىگىڭ، كىم؟» دەپ سۇرايدى نوكەرىنەن.
— جارىقتىعىم، تاقسىرەكەم، — دەپ تۇسىندىرەدى نوكەرى، — بۇل باقي دۇنيەنىڭ بارى-جوعىن كوزگە ىلمەيتىن، بار-جوققا جانىن اۋىرتپايتىن، ءتىرى كىسىنى مەنسىنبەيتىن، بوي-باسىن اسا تازا ساقتايتىن تاقۋانىڭ ناق ءوزى؛ بۇلار ءبىلىمنىڭ سوڭىنا شام الىپ ءتۇسىپ، ساناسىنا ءىلىم ءوتىپ كەتكەن، بويىن پەندەشىلىكتەن ءبىر بەل بيىكتەتىپ ۇلگەرگەن كىسىلەر.
— سوندا قالاي؟! — دەپ تاڭ قالادى گاۋتاما، — بۇل پاقىرلار حانزادانى دا مەنسىنبەي مە؟
— مەنسىنبەيدى.
— تۇلا دەنەسىندە لىپاسى — جالعىز شۇبەرەك بۇل پاقىرلار التىن اقشاعا دا قىزىقپاي ما؟
— قىزىقپايدى.
— قان قىزدىرعان سۇلۋ ايەلدىڭ قۇشاعىنا ەنۋگە دە قۇلقى جوق پا؟
— قۇلقى جوق.
گاۋتاما قاراپ تۇرىپ تاڭ قالادى: «قۇدانىڭ قۇدىرەتى، — دەيدى، — ىشپەي-جەمەي تويعان قوزىداي، ءسال نارسەنى قاناعات تۇتقان، دۇنيەگە قىزىقپاعان، قۇشتارلىققا بوي الدىرماعان، ءوزىن بارىنەن جوعارى قويعان، بارشا دۇنيەگە كوكىرەك كوزىمەن قاراعان، نۇر ساۋلەلى سوپىلىق قۇرعان دۇنيە دە جاقسى ەكەن-اۋ!»
سول كۇننەن باستاپ حانزادا ءوزىن-وزى تاقۋا بولۋعا ازىرلەيدى.
مول داۋلەت، عاجايىپ سالتانات، مىڭ سان سۇلۋ كانيزاك، التىنمەن اپتاپ، كۇمىسپەن كۇپتەگەن كەڭ ساراي ادىرا قالادى... ءبارىن-بارىن تالاق ەتىپ باسى اۋعان جاققا قاشىپ شىعادى... ءسويتىپ از ۋاقىتتا اللا تاعالانىڭ جەرگە جىبەرگەن ەلشىسى — بۋدداعا اينالادى. بۋددا — وڭىندە ءومىر سۇرەتىن ادام دەگەن ءسوز.
بۋددا بىلايعى ومىرىندە اۋرۋ ادامدى ەمدەۋگە، جارلىنى الدەندىرۋگە، اشتى تويىندىرۋعا، كەششەگە سانا بەرۋگە، جەندەتتىڭ جۇرەگىن جۇمسارتۋعا كۇش سالىپ ءوزىنىڭ ءىلىمىن جاسايدى. ىلىمگە جەتۋ ءۇشىن قالىڭدىعىن، ۇلىن، مىڭ سان كانيزاگىن، بايلىعىن، بارىن-بارىن تاستاپ، تاۋ باسىنا شىعىپ الىپ، بيىك داراقتىڭ ۇستىنە مالداس قۇرىپ قيالعا بەرىلەدى... كۇندىز-تۇنى ماڭايىنداعى قۇجىناعان ءومىر بازارىنىڭ پارقىنا، نارقىنا، قىزىعىنا، ۋايىمىنا، قايعىسىنا، قۇپياسىنا وي جىبەرىپ، قيالدان قيال تۋعىزىپ اۋەلى جۇرەك باسىنا شۇكىرشىلىك جينايدى؛ جۇرەككە جيناعان شۇكىرشىلىك جىلدار وتە قاناعاتقا اينالادى. كادۋىلگى ىشپەي-جەمەي توياتىن، كورمەي-تۇشىنباي مىسە تۇتاتىن، ماڭايىنا تەك قانا جاقسىلىقتان، مەيىردەن جارىق ساۋلە تاراتاتىن حالگە جەتكەندە — نيرۆانا ءىلىمىنىڭ شەڭبەرىنە ەنەدى. سول مەزەتتەن باستاپ بۋدداعا اتقان جەبە دارىمايدى... دۇنيەاۋي پەندەشىلىك پيعىلدان ارىلعان بۋددا بىلايعى ءومىرىن بارشا ادامعا جاقسىلىق جاساۋعا ارنايدى.
و زاماندا الىپ كەل، شاۋىپ كەل تولاستاعان با؟.. سونداي ءبىر سوعىستا الدەبىر ساربازعا جەبە ءتيىپ جارالانادى. الگى سارباز جاردەمگە كەلگەن جولداسىنىڭ قولىن قاعىپ: «اۋەلى بۇل جەبەنى اتقان كىم، سونى ءبىلىپ الايىن، سوسىن بۇيىرىمنەن سۋىرىپ تاستايىن»، — دەپ كىدىرتەدى. جولداسى جۇگىرىپ بارىپ، سۇراۋ سالىپ، جاۋ جاعىنان سوڭعى مارتە كىمنىڭ ساداق تارتقانىن سۇرايدى. قايىرا ەنتىگىپ جەتىسىمەن جەبەنى سۋىرماققا وقتالادى، سويتسە بەيباق سارباز تاعى قولىن قاعادى. ءبىلىپ كەل دەيدى: «مەنى كوزدەگەن جىگىت قاي رۋعا جاتادى ەكەن؟». جولداسى جاۋ جاعىنا جانە جۇگىرىپ جونەلەدى. سوڭعى مارتە ساداق تارتقان جىگىتتىڭ قاي ۇلىستان، قاي رۋدان ەكەنىن سۇراپ بىلەدى. قايىرا ەنتىگىپ، وكپەسى ءوشىپ جەتكەنى سول — جولداسى ءجانتاسىلىم ەتىپ ۇلگەرىپتى. مىنا وقيعاعا كۋا بولعان بۋددا ايتادى: «قاجەتسىز ساۋال مي كەپتىرىپ، قاجەتسىز ءبىلىم جانعا داۋا بولمايدى. الەمنىڭ شەگى بار ما، الدە الەم شەكسىز بە — ونىڭ بىزگە قاجەتى از. بۋددا نيرۆانا ىلىمىنەن كەيىن ءومىر سۇرە مە، جوق پا — ونىڭ پەندەلەرگە كەلەر-كەتەرى جوق. ەڭ عانيبەتى — بويىنداعى جاماندىق جەبەسىن ەرتە دە ەمەس، كەشىگىپ قالماي، ءدال مەزگىلىندە سۋىرىپ تاستاۋ»، — دەپتى.
مۇنى كۇندە كەلىپ ساباق الاتىن شاكىرتى تۇسىنبەپتى. سوندا بۋددا بىلاي دەپتى: «جارالانعان جاۋىنگەر الگى جەبەنى جاۋدىڭ بۇعان جىبەرگەن ىزاسى، كەگى دەپ ويلادى، ال شىن مانىندە، الگى جەبە جاۋىنگەردىڭ بۇيىرىنە كەلىپ قادالعان تاعدىرى بولاتىن. تاعدىر شەڭبەرىنەن اتتاپ ءوتۋ ونىڭ تالايىنا جازباعان. تاعدىر سىزىعىنان ءوزىن-وزى جەڭە الاتىن، ءوزىن قولعا الاتىن ادامدار عانا اتتاپ وتەدى. شاكىرتىنە تۇسىنىكتى بولسىن دەپ بۋددا بايان ەتەدى: جەردى وراپ جاتقان مۇحيتتىڭ ءدامى تۇزدى بولسا، مەنىڭ ءبىلىمىمنىڭ ءدامى — ادامزاتتى جازمىشتان قۇتقارۋ عانا. قۇتىلۋ، قۇتقارۋدىڭ ءوزى — نيرۆانا!
شاكىرتى تاعى ساۋال قويادى.
— ءبىر سيپاتتان كەلەسى سيپاتقا اۋىسۋ ءسىزدىڭ بىلىمىڭىزدە قارالعان با؟
— وزگەرىسكە ءتۇسۋ اقىندىق شابىت سەكىلدى. مەنىڭ ءبىلىمىم بويىنشا جان ەشقاشان اۋىسپايدى، جوعالمايدى. ءتان يەسىن وزگەرىسكە تۇسىرەتىن ەرەكشە سانا قاباتى. كىسى اقىل-كۇشىن جالعىز نۇكتەگە جيناۋ ارقىلى ءار قيلى قۇبىلىسقا، بولمىسقا اينالۋعا بولادى.
— قاناعاتقا قالاي جەتۋگە بولادى؟
— ءقازىر عانا جارىق دۇنيەگە كەلدىم، بۇرىنعىنىڭ ءبارى ءتۇس قانا، تاعدىرىمدى قولىممەن جاسايمىن، ءوزىمدى-وزىم راحات كۇيگە كەنەلتەم، قۋانىشقا بولەيمىن دەپ ۇمتىلعايسىڭ. كۇندە ەرتەمەن ويانىپ اپ، كوزىڭدى اشىپ ويلا، ايتەۋىر پەندەشىلىك استامشىلىقتى ەستەن شىعارماي ويلا، جۇرەگىڭە ءۇيىرىلىپ قاناعات تولادى. كەلەر كۇنگە ءۇمىت ارتۋعا، يا، ارتقا شەگىنىپ جوقتىققا ۇمتىلۋعا جول اشىلادى. پەندەشىلىك ويدى، ءبىر نارسەنىڭ سوڭىنا ءۇڭىلىپ ءتۇسۋدى قويعان كەزدە — ارەكەتىڭ، قالىبىڭ تاڭعى بۋداي جەڭىلدەپ، بويىڭ سەرگىپ، جولىڭ بولعان كىسىدەي كوتەرىلىپ كەتەسىڭ. جەر ۇستىندەگى قاناعات وسى!
— ۇستازىم كورسەتىپ ەدى دەپ ايتىپ جۇرەيىن سيقىر جاساڭىزشى.
— جالاڭ اياق سۋ بەتىمەن سىزىپ قانا ءجۇرىپ ءوتۋ، قىزىل شوقتى قولمەن ۇستاۋ، سال بوپ جاتقان اۋرۋدى سيپاپ تۇرعىزىپ جىبەرۋ سيقىرشىنىڭ ونەرى. مەنىڭ ونەرىم — مويىنسۇنۋ، جاراتقان يەگە جاقىنداي تۇسەمىن. مەنى ۇستاز تۇتساڭ — سيقىرىمدى ەمەس، سىرىمدى ۇيرەن.
شاكىرتى بۇل سوزگە تۇسىنبەيدى.
— جاراتقان يەگە جاقىنداي ءتۇسۋ قاشان بۇيىرماق؟
— شاكىرتىم، سانا شەكتەۋلى، جۇرەك شەكسىز، كەلەشەكتە قاي-قاي ءبىلىمپاز بولماسىن سانا مۇمكىندىگىن تاۋىسىپ، جۇرەك شەڭبەرىنە تۇراقتايدى. سانا بولجاي الماعان نارسەنى جۇرەكپەن سەزىپ بىلەدى. سول كەزدە ادام ءومىرى عاجايىپ اۋەنگە، بوياۋعا، اسەرگە، سەزىمگە اينالادى؛ ادامدار ءبىرىن-بىرى جۇرەك ايناسىنا ءتۇسىرىپ تانىپ الماق.
شاكىرتى گاۋتامانىڭ ءسوزىن جاڭا ءتۇسىندى. بىلايعى ءومىرىمدى ۇستاز سىزىپ كورسەتكەن جولمەن ءجۇرىپ وتەمىن دەپ ۋادە بەرىپتى، قوس قولىن كەۋدەسىنە باسىپ، باسى جەرگە جەتكەنشە تاعىزىم ەتىپتى. كەشكى كولەڭكەگە ىلەسىپ ۇيدەن شىعىپ جونەلىپتى، ۇستاز وڭاشا وتىرىپ قاتتى ەلەگىزىپتى.
گاۋتاما كۇندە كەشكىلىك بيىك باسىنا شىعىپ باتىپ بارا جاتقان كۇنگە قارايدى ەكەن. ءبىر كۇن سويتەدى، ەكى كۇن سويتەدى، اقىرىندا الىپ نۇردى قونار ۇياسىنا شىعارىپ سالۋ سۇيەكسىڭدى ادەتىنە اينالىپتى. بيىك باسىنا شىعىپ، جالپاق تاستىڭ ۇستىنە مالداس قۇرىپ ويعا شومىپ، ءوز ىشىنە ءوزى ۇڭىلگەننەن ءۇڭىلىپ دۇنيەنىڭ وتكىنشىلىگىن، اۋرەشىلىگىن، ۇمىتسىزدىگىن جۇرەگىمەن تۇسىنەدى. اقىرىسىندا بولمىسىن قاناعات سەزىم بىتەدى. قاناعاتتى قاسيەت تۇتقان كەزدە ادام ءوزىنىڭ جان دۇنيەسىنە جىلتىراتىپ شام جاققانداي سەزىنەدى. «تۇپتىڭ-تۇبىندە ادامدى «بولسام» دەگەن ءۇمىت بۇزادى، — دەيدى گاۋتاما. — بىرەۋ باي بولسام، بىرەۋ اتاقتى بولسام دەيدى، بولماي-اق تىرشىلىك كەشەيىن دەيتىن ءبىرى جوق. ەگەر سول «بولسامدى» جويا بىلسەك، جەر بەتىندە قۋلىق-سۇمدىق، قايعى-قاسىرەت، الداۋ-ارباۋ قوسىلا جوعالار ەدى. اركىم ءوزىن قالاي جاقسى كورسە — جاراتقان يەنى دە سولاي سۇيمەك ءلازىم».
ءبىر كۇنى گاۋتاما تۋعان جەرىن، وسكەن ورتاسىن ساعىنىپ تاۋدان ويعا تۇسەدى. ورتاسى شۇڭەيتتەنىپ قۇجىناپ جاتقان قالاعا ەنەدى. تانىس كوشە، ءوزى وسكەن عيمارات وسى. الىپساتار دەلدال الاقان جايىپ «ساداق بەرە كەتىڭىز!» دەپ ەكى مارتە الدىن كەسەدى. پايعامبار قاتتى ىڭعايسىزدانادى. قالانى ارالاپ كەلە جاتىپ كوشە قۇيىمشاعىنا شىعىپ كەتەدى. اڭدار باعىنا ەنەدى. تەمىر تورعا قاماپ قويعان نەشە ءتۇرلى حايۋاناتتار «مىناۋ نەگە بوستاندىقتا ءجۇر» دەگەندەي گاۋتاماعا تاڭىرقاي قارايدى. گاۋتاما سىز جەردە ەسىنەپ وتىرعان ارىستاندى كورەدى، ءبۇيىرى قابىسىپ دامىلسىز جورتقان اش قاسقىردى ايايدى. شىداي الماي توردىڭ تيەگىن اعىتىپ، قوس جىرتقىشتى بوساتىپ قويا بەرەدى. اڭدار باعىنىڭ يەسى بۇل باسسىزدىقتى باس قازىعا ايتامىن دەپ قالا ورتالىعىنا شابادى. كورگەن جۇرت ۇرەيلەنىپ شۋلاسادى. الگى ىزالى ارىستان، ءبۇيىرى قابىسقان قاسقىر بەتالدى لاعا قاشپاي كوشە بويلاپ گاۋتامانىڭ سوڭىنان ىلەسىپ وتىرادى.
مىنا سۋرەتكە قاراڭىز: ىزى-قيقۋ شۋ، ءبىرى قورقىپ، ءبىرى قىزىعىپ قول شوشايتقان جۇرت. ساقال-شاشى اعارعان، جۇپىنى كيىمدى كىسىنىڭ سوڭىنان جۇمساق باسىپ ىلەسكەن ارىستان مەن قاسقىر. جارعاق شارقايدى سىرپ-سىرپ سۇيرەتىپ، سوڭىنا قوس جىرتقىشتى ىلەستىرگەن بەيشارانى باياعى حانزادا دەپ ەشكىم ويلامايدى. حانزادا حان سارايدان قاشىپ كەتكەلى قانشاما سۋ اقتى، نەشەمە جەل گۋىلدەدى، تاۋلار ءمۇجىلدى، كولدەر سۋالدى. ادامداردىڭ پەيىلى كۇيگەن تەرىدەي بىرىسىپ-تىرىسا ءتۇستى. گاۋتاما كوشەنى ارالاعاننان ارالاپ ماۋەسى مالىنعان حانسارايدىڭ تۇسىنان ەكىنشى مارتە كولدەنەڭدەدى.
تانىس سۇرلەۋ. كۇمىس شىققا مالىنعان گۇل. قۇرما اعاشى، شىرماۋىق بۇركەنگەن ادەمى ساكى. سىلدىراپ اققان ءبىر بۇرىم بۇلاق. سىلدىر ەتكەن قىز كۇلكىسى. جاستىق شاعى ەسىنە ءتۇسىپ گاۋتامانىڭ جانارىنا ساقينالاپ ىستىق جاس كىلكىدى. قاقپا ەرنەۋىندەگى قوڭىراۋدى شالعىسى كەپ وڭ قولىن ەكى مارتە كوتەردى. ۇشىنشىدە وڭ بىلەگىن سول قولىمەن ۇستاپ كىدىرتتى. جۇرەگى قۇرعىر ەزىلە ەلپەكتەي ءلۇپىل قاقتى.
ەمەن قاقپا، ءمارمار باسقىش، جاسىل تۇكپىردەن لىقسي سوققان جىبەك جەل وسى دۇنيەنىڭ جىلۋى مەن قىزىعىنان حاباردار بەرسە، سوڭىنان سۇمەڭدەپ ىزبە-ىز ىلەسە كەلگەن قىزىل كوز ارىستان، ءبۇيىرى قابىسقان قاسقىر، شوقتاي بولىپ جانىپ تاۋسىلۋعا اينالعان ۇلى نۇر باسقا ءبىر دۇنيەنىڭ كەلبەتىنەن ەلەس بەرگەندەي.
جانىپ تاۋسىلۋعا اينالعان ۇلى نۇر ادام ءومىرى بولماسىن.
گاۋتامانى امالسىزدىق جەڭىپ، ەكى اتتاپ، ءۇش اتتاپ، شەگىنىپ كەتەدى. اۋەلگىدە الگى اسەردەن ەسەڭگىرەپ تەڭسەلىپ، قايدا بەت الارىن بىلمەيدى. ارىستان يەسىنە اڭتارىلىپ قارايدى، اش قاسقىر ءبىز تۇمسىعىن كوككە ءىلىپ كەڭىردەكتەپ ۇليدى. قايتكەنى ءجون؟.. ءومىر دەگەن ۇلى كەڭىستىك اراسىنداعى جىلت ەتكەن ۇشقىن. ەسىك پەن ءتوردىڭ اراسى. ەندى اينالىپ قاراسا، ەسىك جاقتا جانارى شاتىناعان ىزالى جولبارىس، ءتور جاقتا قۇلاقتى قىتىقتاپ جاستىعىن ەسكە سالعان كۇمىس كۇلكى... قايسىسى وپالى، قايسىسى وپاسىز... تۇبىنە ءۇڭىلىپ كور!.. گاۋتاما سول شەگىنگەننەن مول شەگىنىپ جىلىستاي جىلجىپ قالادان شىعىپ كەتەدى.
سودان كەيىن گاۋتامانى كورگەن، بىلگەن، ەستىگەن ءتىرى پەندە بولماپتى.
الىستا اق باس تاۋ. ەتەگىنە تاقاعان سايىن مۇزارت باسى شەگىنشەكتەپ ىعىسىپ كەتەتىندەي، جان بالاسىنا جەتكىزبەيدى. ۇلى ءنار الدەقاشان جانىپ تاۋسىلعان، قاس قارايعان. ءومىر وپاسىز. تۋماق بار دا ولمەك بار. اقىلدى كىسىلەر ەڭسەسىن سالىپ، تىرشىلىك ءمانىن ويلانا جاتار. ال ءسىز بەن ءبىز وسىناۋ تىرشىلىكتە ەشقانداي قياناتقا بارماي، كوڭىلگە قاناعات، توقتىق ءسىڭىرىپ، گاۋتاما-بۋددانىڭ باسىنان كەشكەن وقيعاسىن كوڭىلگە توقىپ وتەلىك.
You Might Also Like
-
دۇنيەدە عالامات كوپ. سانكت-پەتەربۋرگتەگى سالتىكوۆ-ششەدرين كىتاپحاناسىنىڭ كونە قولجازبالار قورىندا ءۇش مىڭ جىلدىق تاريحى بار مىسىر پەرعاۋىندارى جازىپ قالدىرعان شيراتپا پاپيرۋستىڭ ۇشەۋى بار. مۇراعات يە...
-
بۇل وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن بولعان وقيعا ەدى. تۇرسىنبالا قارا كۇزدىڭ سۋىعىندا ەلەڭ-الاڭنان اتقا قونىپ تاۋدىڭ كۇنگەي بەتىن جايلاعان الىس اۋىلعا جول الامىن دەپ ويلاعان جوق ەدى. ءبارى ويدا جوقتا بولدى...
