InfoHub Logo

جامبىل جابايەۆ – قازاق حالقىنىڭ كورنەكتى اقىنى، يمپروۆيزاتور. ول 1846 جىلى 28 اقپاندا شاپىراشتى رۋىنان شىققان جاباي ەسىمدى كوشپەندى قازاقتىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى. ۇلت ماقتانىشى جامبىل تاۋىنىنىڭ ماڭىندا، قازىرگى وتار ستانسياسىنىڭ سولتۇستىك-شىعىسىندا، شۋ وزەنىنىڭ جوعارعى جاعىندا دۇنيەگە كەلگەندىكتەن، اتا-اناسى تاۋدىڭ قۇرمەتىنە وراي جامبىل دەگەن ەسىم بەرەدى. جامبىلدىڭ دومبىرا اسپابىن ەرتە جاسىنان-اق ۇيرەنۋى ونى باسقا اقىن-قۇرداستارىنان ەرەكشەلەندىردى. جاس جامبىل اتاقتى اقىن ءسۇيىنبايدىڭ شاكىرتى بولدى. ول كوپ جىلدار بويى ءوزىنىڭ ۇستازىمەن بىرگە ءجۇرىپ، ايتىس تىڭداپ، اقىندىق شەبەرلىكتىڭ تاجىريبەسىن ۇيرەنەدى.

جامبىل جابايەۆتىڭ شىعارماشىلىعىندا «سۇرانشى باتىر» پوەماسى ۇلكەن ورىن الادى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ باستالۋى تۋرالى حاباردى جامبىل جايلاۋدا بولعان كەزىندە ەستيدى. سول جىلدارى جامبىل ماسكەۋ مەن لەنينگراد قالالارى تۋرالى جىرلارىن جازدى. 1941-1942 جىلدارداعى لەنينگراد قورشاۋى كەزىندە امان قالعان ادامدار 1941 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە جامبىلدىڭ قالا تۇرعىندارىنا جولداعان ولەڭ جولداۋىن ەشقاشان ۇمىتپايدى. جامبىلدىڭ ءتىپتى، ورىس تىلىنە اۋدارىلعان جولداۋى لەنينگرادتا راديو ارقىلى تاراتىلىپ، وندا پلاكاتتار تۇرىندە جاريالاندى. جامبىلدىڭ جولداۋى ۇيلەردىڭ قابىرعالارىنا جانە بۇكىل قالانىڭ دۇكەندەرىنىڭ تەرەزەلەرىنە ءىلىندى. قازاق اقىنى ول جولداۋدا ۇلى قالانىڭ قورعاۋشىلارىنا سۇيىسپەنشىلىكپەن، الاڭداۋشىلىقپەن باتىل ىنتالاندىرۋ ءسوزىن جەتكىزەدى. «لەنينگرادتىق ورەنىم» پوەماسى كەڭەستىك «پراۆدا» گازەتىندە جاريالانىپ، رەسەيدىڭ بارلىق مايداندارىنداعى جاۋىنگەرلەرىنە رۋح بەرەدى. جامبىلدىڭ لەنينگراد تۇرعىندارىنا ارناعان ۇندەۋى قالادا ۇلكەن پاتريوتتىق جىگەر تۋدىردى. ونىڭ شىعارمالارىن ورىستىڭ كوپتەگەن اقىندارى اۋدارعان. ال بۇل اۋدارمالار ۇلكەن جۇمىس اتقاردى. ولار وقىرمانداردى جامبىلدىڭ شىعارماشىلىعىنا قىزىقتىرىپ، قازاق اقىنىنىڭ بەينەسى مەن ويلارىن الەمنىڭ ەڭ الىس اۋداندارىنا جەتكىزدى. جامبىل ولەڭدەرى كسرو-داعى شىنايى ءومىردى دارىپتەدى جانە بيلىك تاراپىنان كەڭىنەن تاراتىلدى. توقسان جاستاعى جامبىلدىڭ بەينەسى جاڭا قۇرىلىستى جانە ونىڭ حالقىن قۋانا قارسى العان، شىعىستىڭ اقساقالى رەتىندە بەينەلەندى. ول قازاقستاننىڭ ەڭ بەدەلدى اقىنىنا اينالدى، ال ونىڭ اندەرى قازاق اۋىلىنىڭ جاڭا ءومىرىنىڭ ءبىر بولىگى بولدى.

ج.جابايەۆ 1938 جىلدان باستاپ قازاق كسر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلانادى. ولەڭ-جىرلارىمەن كوپتەگەن ەلگە تانىلىپ، ارتىنا باعا جەتپەس اسىل مۇرا قالدىرىپ كەتكەن جىل الىبى جامبىل اتامىز 1945 جىلى 22 ماۋسىمدا، 100 جاسقا تولۋىنا بىرنەشە اي عانا قالعاندا دۇنيەدەن وزدى. ۇلى قازاق دالاسىندا سان عاسىرلىق جولدان وتكەن جىراۋلىق مەكتەپ بار ەدى. اسان قايعى، قازتۋعان، شالكيىز، دوسپانبەت، جيەنبەت، بۇقار، اقتامبەردى، ۇمبەتەي، ءسۇيىنباي سىندى جىراۋلار ءومىر ءسۇردى. اۋىز ادەبيەتىنىڭ الىبى جامبىل جابايەۆ تا وسى جىراۋلىق مەكتەپتىڭ سوڭعى وكىلى دەۋگە بولادى. جامبىل: «مەنىڭ ءپىرىم ءسۇيىنباي، ءسوز سويلەمەن سىيىنباي» دەپ،  ءومىرىن ولەڭگە ارنادى. ەلىمنىڭ جاقسىلارىن تانىستىرعان، وي جىرىم، قىزىل ءتىلىم سەنىڭ ارقاڭ، – دەگەن جامبىل بابا قانداي قۇرمەتكە دە لايىق. جامبىلدى ناعىز اقىن رەتىندە بايتاق ەلگە تانىتقان  - ايتىس ونەرى. بۇل ايتىستاردا جامبىل ءوزىن ناعىز مايتالمان، كەستەلى ءسوزدىڭ شەبەرى، ءارى ۇشقىر ويلى، تاپقىر شەشەن ەكەنىن كورسەتەدى. 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنا جامبىل اقىن بەلسەنە قاتىسادى. پاتشا جارلىعىنا قارسى كوتەرىلگەن حالىق بۇقاراسىنىڭ قالىڭ ورتاسىندا ءجۇردى. ءوزىنىڭ جالىندى ۇندەۋ جىرلارىن سول قوزعالىسقا ارناپ شىعاردى. كەڭەس ءداۋىرى جىلدارىندا جامبىل قوعام ءومىرى مەن ەل مۇددەسىن جىرلادى. ول بايىرعى ۇلى جىراۋلاردىڭ ءداستۇرىن قايتا تۇلەتىپ، ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە جاڭا ساپادا، سونى مازمۇنمەن بايىتىپ جەتكىزدى. مەملەكەت باسشىلارى مەن پارتيا كوسەمدەرىنە قاراتا ايتقان جىرلارىندا جالپى مەملەكەتتىك ماسەلەلەردى كوتەردى.

كەڭەس وداعىندا جامبىلدىڭ دارەجەسى، مارتەبەسى بيىك اقىن بولعانى انىق. بۇل كەزدە جامبىل ەسىمى الەمنىڭ شارتارابىنا تانىلعان تۇسى ەدى. اقىن جىرلارى مايدانداعى ءار ۇلتتان قۇرالعان جاۋىنگەرلەردىڭ ءبارىنىڭ دە جۇرەگىنە جەتىپ، جىگەرىن قايرادى. جامبىل جابايەۆ – جىرشىلىق ونەردىڭ شەبەرى. ونىڭ ۇزدىك شىعارمالارى قىرىقتان استام شەت ەل تىلدەرىنە اۋدارىلدى. ر.روللان، م.نەكسە، ك.پريچارد ت.ب. ايگىلى سۋرەتكەرلەر جامبىل پوەزياسىنا جوعارى باعا بەردى. جامبىل تۋرالى جۇزدەگەن ولەڭ-جىرلار جازىلدى. قازاقتىڭ ۇلتتىق مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنە سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن جامبىل «لەنين»، «ەڭبەك قىزىل تۋ»، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالدى. 1941 جىلى ستاليندىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتاندى. جامبىلدىڭ ەسىمى قازاقستاننىڭ ءبىر وبلىسىنا، بىرنەشە اۋدانعا، ءبىرقاتار ەلدى مەكەندەرگە، مەكەمەلەر مەن وقۋ ورىندارىنا، ونەر وردالارىنا بەرىلدى. قازاق حالقى جامبىلدىڭ 100 جىلدىق، 125 جىلدىق، 150 جىلدىق تويلارىن حالىقارالىق دەڭگەيدە سالتاناتتى تۇردە اتالىپ ءوتتى.

ۋ. م. دجولدىبايەۆا ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى ا.ق.قاجىمۇقان قىزى ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتى

---