InfoHub Logo

مىسىقبەكتىڭ كۇلايى مەن قارا سيىرىنىڭ تەلى بىردەي. كۇلاي ون بالا تاپقاندا، قارا سيىر ون بۇزاۋلادى. ءبىراق، ءبىرىنىڭ بالاسى، ءبىرىنىڭ بۇزاۋى قۇتايمادى. كۇلايدىڭ بالاسى اجالعا ۇشىراي بەرەدى. قارا سيىردىڭ بۇزاۋىن مىسىقبەك قولىمەن-اق كۇرتتى. سونسوڭ كۇلاي اجالعا اشۋلانعانداي، قارا سيىر مىسىقبەككە وكپەلەگەندەي ەكەۋى دە تابىستان توقتالىپ ەدى.

مىسىقبەك ءوزىنىڭ قارىن تەرەزەلى كىشكەنتاي شىم ۇيىندە وتىرىپ، وسىنىڭ ءبارىن كوز الدىنان وتكىزدى. بايقاعان كىسىگە ونىڭ وي اسەرى سىرتىنا دا شىعىپ ەدى: قيسىقتاۋ كەلگەن كەزى، كوستيە بىتكەن قاباعىنىڭ استىندا ويناقشىپ تۇردى. ءۇش جاعى ەتەكتىلەۋ كەلگەن قول -اعاش سياقتى تاناۋىنان شىققان دەم، سەلدىر ساقالىن جەلپىپ تۇردى. اندا-ساندا بوربيعان ساۋساقتارىن تاربيتىپ جىبەردى دە، بۋىندارىن سىرت-سىرت ەتكىزىپ ۋقالادى. وسى پىشىنىمەن ءبىر قاتارعا دەيىن تاپجىلماي وتىر ەدى. ءبىر ۋاقىتتا اقباس كۇشىگەنشە ورنىنان سوزىلىپ بارىپ تۇرەگەلدى. شاپانشا تونىنىڭ ەتەگىن ولپى-سولپى قىلىپ قاۋسىرىندى. قۇر بەلبەۋىمەن بەلىن شورت بۋا سالدى. سەڭسەڭ تىماعىن باسىنا اپارىپ جاپتى دا، جەلكوم ەرىن قولتىقتاي قوراعا شىقتى.

قورادا تۇرعان قۇلا شولاق. مىسىقبەكتى كورگەندە كىرپىدەي جيرىلدى، قۇيرىق-جالىم شۇنتيدى، قۇلا ءجۇنىم شۇبار تارتتى، ەندى مازا بەرسەڭ دەگەندەي تىرجىڭداپ تۇرسا دا، مىسىقبەك ەلەگەن جوق. جەلقومدى ارقاسىنا تاستاپ جىبەردى. قۇلا شولاقتىڭ شولاق قۇيرىعى شيپىق ەتتى. ارتىن كوتەرىپ تاستاپ، ءبىر جاعىنان اۋزىن دا سالىپ قالدى. مىسىقبەك ونىسىن دا ەلەمەدى، شابايىلدى قاپسىرا تارتىپ، ۇستىنە ءمىنىپ الدى دا، قيقىمبەكتەرگە قاراي جورتا جونەلدى. جولشىباي ءوزىنىڭ اۋىلداسى مەدەۋ دەگەن جىگىت قارسى جولىعىپ:

— ۋا، قايدا باراسىڭ، مىسىقبەك، — دەدى.

— ەگىن مەزگىلى تايانعان سوڭ، قيقىمبەككە سويلەسكەلى بارام.

— بارماي-اق قوي! مەن دە سونان كەلەم، ءبىر اياقتارىم بار ەدى، سونى ءسىڭىرىپ بەر دەسەم، بارلىق ەگىنىمدى سالىس دەيدى. ونىڭ ەگىنىن سالىپ بولعانشا، جازدىڭ كوبى وتەدى ەكەن. سوعان بولا جۇرەيىن بە، — دەدى مەدەۋ.

— ياپىر-اي، ول يت، ەگىندى كوپ سالادى-اۋ! — دەدى مىسىقبەك.

— ءتۇۋ! قيقىمبەك جەردىڭ تۇگىنە تويعان با! وعان بىرىككەنشە «قۇداي» ەلگە بەرسىن دەسەڭشى!

مىسىقبەك مىسىق مۇرتىن سيپاپ تۇرىپ، مەدەۋگە قارادى دا، جىميىپ كۇلدى.

— انتۇرعان - اۋ، ەلدىڭ ءبىرى ءوزىمىز، سالماساق ەگىن قايدان شىعادى؟ — دەدى. ەكەۋى دە اتىنىڭ باسىن بۇرىپ اۋىلعا قايتتى. مىسىقبەك تە، مەدەۋ دە داعدارعان كىسىدەي كەلە جاتىر ەدى، ءبىر ۋاقىتتا:

— سەن، تولبايعا سويلەسىپ كوردىڭ بە؟ — دەپ مىسىقبەك مەدەۋگە قارادى.

تولبايعا نەسىنە سويلەسەيىن. ءوز ەگىنىن سالا الماي جۇرگەن جوق پا؟

جوق. ونىمەن سويلەسەيىك، — دەدى مىسىقبەك. ونىڭ ەكى وگىزى مەن سوقاسى بار. سوقاسىن ساتقالى جۇرگەن، ساتپا دەيىك. ەكەۋمىزدە دە ەكى ات بار، تولبايدىڭ ەكى وگىزىن الىپ، سوقانى الىپ جۇرمەس پە ەكەن. الدا-جالدا ول قىلسا، بوداۋبەك پەن الىمبەكتە ەكى تۇيە بار عوي. ولاردى بىرىكتىرىپ الايىق. سوندا التى مويىن ءبىر سوقانى الىپ ۇشىپ وتىرادى. ءبىر سوقامەن قىرىق-ەلۋ پۇت اتتىق سىڭىرۋگە بولادى.

بۇل اقىل مەدەۋدىڭ ەسىنە كەلگەن جوق ەكەن. مىسىقبەك ۇعىندىرعان سوڭ، ميىنا قونا كەتتى:

— ياپىرماۋ، مىناۋىڭ تابىلعان اقىل ەكەن! بۇعان تولباي دا، بوداۋبەكتەر دە ەلە جىعىلادى. ءبىراق، تۇقىم قينايدى. تۇقىم دەگەندە ءبىر اياقتاي عانا تارىم بار ەدى، — دەدى مەدەۋ.

— مەندە دە تارىدان باسقا تۇقىم جوق. ءبىراق، ونىڭ ەسەبىن تابۋعا بولادى.

— ە! ايتسايشى، قانداي ەسەپ بار؟

— ايتسام — قازىنا بىلتىرعىداي كەدەيلەرگە تۇقىم بەرەدى دەپ ەسىتتىم، بۇل ءبىر قوسشى كوميتەتى دە تۇقىمى جوق كەدەيلەرگە تۇقىم بەرەدى دەيدى، بۇنىمەن ەكى. ال، ەندى كەدەي دەسە كەدەي، قوسشى دەسە قوسشىمىز، تۇقىمدى قالاي المايمىز. بىلتىر ءوزىمىزدىڭ سالاقتىعىمىزدان كەش قالىپ، الا المادىق. بيىل ەرتە باستان قامدانساق قالاي دا بولسا تۇقىم الامىز، ۇكىمەتىمىزدىڭ ءوزى بىرلەس دەپ جاتقان جوق پا، — دەدى مىسىقبەك.

— ىمم... — دەپ مەدەۋ ىڭىلداپ قويدى دا، استىنداعى بۇكىر كوكتى باۋىرعا كوسىپ جىبەرىپ، مىسىقبەكپەن قاتارلاسا ءتۇستى. مىسىقبەكتىڭ قۇلا شولاعى دا ۇيگە قايتارداعى جۇرىسىنە سالدى. مەدەۋ مەن مىسىقبەك اڭگىمەلەرى ەگىن بولىپ، اۋىلعا جەتكەندە تولبايدىكىنە قاراي بۇرىلدى. تولباي البارىنىڭ ىعىندا وگىزگە ءشوپ شاشىپ بوپ، ايىرىنا تايانىپ تۇر ەدى. مىسىقبەك پەن مەدەۋگە شالا-شارپى امانداستى دا:

جولدارىڭ بولسىن، قايدا باراسىڭدار؟ — دەدى.

— ايتسىن، سىزگە كەلدىك. ەگىن مەزگىلى تاياندى. ەل قامدانىپ جاتىر. نە ويىڭىز بار؟

— نە وي بولسىن. بالا بولسا جوق. جاس كەلدى. داۋلەت شاعىن، ءوزىم دىمقوسپىن. كولىك دەگەندە مىنا بىر-ەكى جاس وگىز عانا بار. ونىمەن نە بىتپەك، سونسوڭ، سوقامدى ساتقالى وتىرمىن. ەكى وگىزىمدى بىرەۋگە بەرسەم، بىرەر پۇت تۇقىمدى ءسىڭىرىپ بەرەدى عوي، — دەدى تولباي.

مىسىقبەك پەن مەدەۋ جولشىباي قوسىپ كەلگەن اقىلدارىن باجايلاپ ايتىپ ەدى، ءتولبايعا دا ۇنادى:

— شىراقتارىم، سەندەر ءبۇيتىپ بىرلىك قىلام دەسەڭدەر سوقامدى دا، وگىزىمدى دە قولدارىڭا بەرەم. ازىن-اۋلاق تۇقىم بار، وزدەرىڭدىكىندەي قىلىپ سالىپ بەرىڭدەر. مەنى ءبىر جاعىنان كارىلىك، ءبىر جاعىنان ناۋقاس اينالدىرىپ ءجۇر عوي. ەگىنگە شىعا الماسپىن. مەن سەندەردەن گورى ەگىنگە ەرتەرەك اينالىسقان كىسىمىن. بەرەكە ەگىندە بولۋشى ەدى. نەعۇرلىم كۇشىڭ قاپتال بولسا، سولعۇرلىم ەگىندى كوپ تە، جاقسىلاپ تا سالۋعا بولادى. سوندىقتان، ادىلبەك پەن بوداۋبەكتى تۇيەلەرىمەن بىرىكتىرىپ الۋلارىڭ كەرەك، — دەدى تولباي.

وسى سوزگە ماقۇلداسىپ تارقاستى.

II

جاز شىققان. كۇن شاڭقاي ءتۇس. «ەلدىڭ» ءبارى قۇمىرىسقاشا قىبىرلاپ، قارا جەردىڭ بەتىن شيمايلاپ جاتىر. سول قىبىرلاعان ەلدىڭ تاپ ورتاسىندا سارى اتاندى كوسەم سالىپ، ونان كەيىن ەكى ات، ەكى اتتان كەيىن ەكى وگىز — بارلىعى بەس كولىكپەن سوقا ايداپ جۇرگەن مىسىقبەكتەر ەدى. كولىكتەرىن شالدىرعالى جاڭا توقتادى. تاز قارىنعا قۇيعان تارى كوجەدەن شايقاپ - شايقاپ، ءبىر-بىر توستاعاننان ءىشىپ الىستى. سونان كەيىن تارىنىڭ ۇنىنان يلەگەن يلەمىكتەرىن قولىمەن سىقتاپ - سىقتاپ اۋىزدارىن تولتىرا بىر-ەكى اساپ ەدى، اۋناپ تۇرعان اتتاي كوڭىلدەرى سەرگىپ سالا بەردى. مىسىقبەك جانتايىپ جاتىپ:

— جىگىتتەر، وسىنىمىز اقىل بولعان جوق پا؟ — دەدى.

— نەسىن ايتاسىڭ، ومىرىمىزدە ەكى پۇتتىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، ەگىن سالعان جوق ەدىك. ەندى ءۇي باسى ون پۇتتان ءسىڭىرىپ تاستاعامىز جوق پا، — دەدى مەدەۋ.

— ءوي، سەندەر ءالى قىزىقتى بىلدىڭدەر مە؟ — دەپ ءبىر جاقتان ادىلبەك باسىن كوتەرىپ الدى.

— و نە قىزىق!؟

— بوداۋبەك سوققاننىڭ بىزگە بىرىكپەي قالعانىندا ءمان بار ەكەن. تۇنەۋ كۇنگى بىزبەن بارىپ قازىنادان الىپ قايتقان سەگىز پۇت بيدايدىڭ بەس پۇتىنا ءبىر تايشا الىپتى. ونىسى اينالما بولىپ تۇر. قالعان ءۇش پۇتىن تۇقىم قىلام دەپ قويعان ەكەن. قارا قاتىن كومبەمەن تۇگەسىپتى. كەدەيدىڭ قاتىنى جەمقور بولسا «قۇداي» ۇردى دەسەڭشى، — دەپ ادىلبەك ساق-ساق كۇلدى.

ءسويتىپ، ەگىن سالا الماي قالدى ما ەندى؟

قيقىمبەككە كىرىگىپ، ءبىر توستاعانداي تارى سالىپ الماقشى بولسا كەرەك.

مىسىقبەك: «اقىماق - اقىماق» — دەپ بوداۋبەككە رەنجىدى دە، ورنىنان تۇرىپ، كولىك جەگەتىن مەزگىل جەتتى دەدى. كولىكتەردى كەلتىرىپ، ەگىنگە قايتا كىرىستى.

ەتى قاتىپ، توسەلىپ العان كولىكتەر، ىشىنە وت سالىپ، كەشكى سالقىنعا كيلىككەن سوڭ، تاسپاشا سوزىلىپ تارتتى دا وتىردى. قارا جەردىڭ قىرتىسى بىرت-بىرت سوگىلىپ، قولمەن جاتقىزعانداي جىعىلىپ جاتتى. اندا-ساندا «ايت، بوروزدا!» — دەگەن مەدەۋ، ادىلبەكتەردىڭ داۋسى ەڭبەككە «كۇي» بەرىپ، قۇلاققا كەلىپ تۇردى. تەزىنەن - اق ول ىڭىلىن ولەڭگە اينالدىرماق بوپ، ءوزىنىن جۋان داۋسىمەن شىرقاپ جىبەرگەندە شىققان ءسوزى مىناۋ ەدى:

— قارا قۇرىش بىلەگىم

سوعىلعان ارناپ ەڭبەككە،

جايناتىپ دۇنيە جاسايمىن،

جان بەتىمە كەلمەك پە!

تاعدىر كىلتى ەڭبەكتە،

بۇرايمىن تاعدىر كىلتىن،

جارىلقانباي جان قالماس!

الەمگە ايتقان بۇل سەرتىم.

— دەگەن جەرىنە كەلگەندە، مىسىقبەك بوگەلىپ قالدى. ويتكەنى، بۇل ولەڭدى اۋىلداعى جاستار ءان قوسىپ، ايتىپ جۇرگەندە مىسىقبەكتىڭ ۇستاپ قالعانى وسى بولسا كەرەك. ونان ءارى اياقتاتا الماعان سوڭ، تاعى دا ءوزىنىڭ ىڭىلىنا تۇسە قويدى...

1927 جىل.

---