ءشاربانۋ تاۋىپ ايتادى...
كىشى قىزىم ءشاربانۋ اياعىن قاز باسقاننان كىتاپقا اۋەس. سۋرەتىن قارايدى، «وقىپ بەرشى» دەيدى. بەس جاسىنان باستاپ ءوزى وقي باستادى، تەك كىتاپ الىپ بەرگەندى جاقسى كورەدى، جاتپاي-تۇرماي وقيدى. انا تىلىنە قۇرمەتپەن قارايدى، وقىعان كىتاپتارىنداعى قىزىقتى، ءتالىمدى وقيعالاردى اڭگىمەلەپ ايتىپ وتىرادى. كەيىنگى كەزدە انگە، بيگە، جالپى ونەرگە اۋەستىك تانىتتى. حالىق اندەرىن دە، ورىسشا، اعىلشىنشا اندەردى دە ورىنداپ ءجۇر. وبلىستىق «ءانشى بالاپان»، «مۋزىكالنىي ۆوياج» (ءبىرىنشى ورىن)، «جۇلدىز بولعىم كەلەدى!» (گران-پري) بايقاۋلارىندا جۇلدەگەر، جەڭىمپاز اتاندى. رەسپۋبليكالىق «بوزتورعاي» كونكۋرسىنا دا قاتىسىپ، توپ جاردى.
ءشاربانۋدىڭ تاۋىپ ايتقان سوزدەرىن كەي-كەيدە ءتۇرتىپ الۋشى ەدىم، سولاردىڭ ءبىرقاتارىن ىرىكتەپ جاريالاۋدى ورىندى سانادىم.
«فانتاستيكا!..»
ءشاربانۋدىڭ ۇشكە ءالى تولا قويماعان، ەكى جارىمنان اسىپ بارا جاتقان جاس شاماسىنداعى كەزى. ءبىر كۇنى ول كوزدەرى ءبىر نۇكتەگە قادالىپ قاتتى ويلانىپ قالىپتى.
— اق شاربوك،نە ويلاپ وتىرسىڭ؟- دەپ سۇرادىم.
ول:
— فانتاستيكا! - دەگەن ءبىر اۋىز سوزبەن جاۋاپ بەردى.
جاۋابىنا تاڭ-تاماشا قالىپ، جاعامدى ۇستادىم...
«اقشاڭ كوپ پە؟»
مەن ۇيگە اقشا اكەلدىم. ساناپ جاتقانىمدى كورگەن بەس جاسار ءشاربان:
— اقشاڭ كوپ پە؟ - دەپ سۇرادى.
— ءيا، دەدىم مەن، ەرتەڭ الماتىعا بارعاندا اق شاربوكتى جاقسىلاپ قىدىرتامىن عوي.
— جوق، دەدى ءشاربان سوندا، ءبىرىنشى ماسەلە - ءۇيدى رەمونت جاساۋ، سوسىن تويدىڭ ماسەلەسى...
اعاسى ۇيلەنگەلى جاتىر ەدى، سونى ويلاعاندىعىسى. ياعني، ۇلكەندەردىڭ اڭگىمەسىنە قۇلاق ءتۇرىپ، ماسەلەگە ءمان بەرىپ جۇرگەنى عوي.
«بالالارىڭ ءبىز ەمەس...»
ءشاربان قايشىنى الىپ ءار نارسەنى قيۋعا اۋەس. بۇل جولى دا سول، ويناپ وتىر، اينالاسى تولعان قيىندى. ەسكى زونتيگىن دە قيىپ تاستاپتى.
— قايشىنى ەندى ۇستاما. ءبارىن قيىپ تاستايسىڭ، - دەدىم وعان.
— سەنىڭ كىتابىڭدى قيىپ تاستاعان ەشكىم جوق قوي، - دەدى ول قيقارلانىپ.
مەن ايتتىم: «ەندى قالعانى كىتاپ ەدى. ول دەگەن قۇندى دۇنيە عوي. ال مەنىڭ ءوز كىتاپتارىم بالالارىم سياقتى».
ءشاربان جۇلىپ العانداي: «سوندا سەنىڭ بالالارىڭ ءبىز ەمەس، كىتاپتارىڭ بولعانى عوي».
...تاعى بىردە كىتاپ تۋرالى اڭگىمە بولىپ قالعاندا ءشاربان:
— ەندى «كىتاپتارىم - بالام» دەپ ايتپا، ءبىز رەنجىپ قالىپ جۇرەرمىز، دەدى ماعان ەسكەرتۋ جاساپ.
«اساعانىم سەن ءۇشىن ەمەس...»
راۋان اعاسى ايتتى ءشاربانعا:
— شاربوك، مەن ءۇشىن تاماعىڭنان اساشى، - دەپ. ءشاربان ءۇش رەت اسادى.
ءبىر كەزدە دالاعا شىعايىن دەپ جاتىپ اعاسىنان ءبىر نارسە سۇرادى، دالاعا مەنى شىعارشى دەدى عوي دەيمىن.
اعاسى وعان كەلىسپەگەن. سوندا ءشاربان:
— جاڭاعى ءۇش اساعانىم سەن ءۇشىن ەمەس، اپام ءۇشىن، - دەدى.
«تەۋىپ ولتىرەسىڭ بە؟..»
ءشارباننىڭ باپاسى ءبىر كۇنى ۇيقىسىراپ ايقايلاپ، قاسىندا جاتقان شاربوكتى قاتتى تەۋىپ جىبەرە جازدادى. شوشىپ ويانعان ماماسى ايتەۋىر، شاربوكتى وزىنە قاراي تارتىپ ۇلگەردى.
تاعى بىردە باپاسى:
— اق شاربوك بۇگىن مەنىڭ قاسىما جاتادى عوي، - دەگەن.
سوندا ءشاربان ايتتى:
— نەمەنە، مەنى تۇندە تەۋىپ ولتىرەيىن دەپ پە ەدىڭ؟!.
«مەنى نەگە شاقىرمادىڭدار؟»
داستارحان باسىندا تەلەديدار قاراپ وتىرعانبىز. ءبىر كەزدە ەكراننان بىرەر كۇن بۇرىن وبلىستىق اكىمشىلىكتە ق ر ۆيسە-پرەمەرى احمەتجان ەسىموۆتىڭ قاتىسۋىمەن بولعان جينالىستى كورسەتىپ جاتتى.
— اكەڭدى كوردىڭ بە؟ - دەدىم ءبىر ءسات تەلەوپەراتور كامەراسىمەن مەنى العاندا.
سوندا ءشاربان ايتتى:
— ول جينالىسقا مەنى نەگە شاقىرمادىڭدار؟!
«شىعاتىن تەسىك تابا الماي قالارمىن...»
كۇزدىڭ ءبىر سالقىن كۇنىندە ۇيقىعا جاتاردا ءشاربان ايتتى:
— باپا، پەشىم مەنىڭ، جىلىتشى، - دەپ.
شاربوكتى قۇشاقتاپ بويىن جىلىتىپ بارىپ ايتتىم:
— سەن ءبىراتالا مەنىڭ قارىنىما كىرىپ كەتسەيشى. ءارى ساعان جىلى بولادى، ءارى ماعان دا جاقسى - ساعىنعاندا ىشىمدە جاتاسىڭ.
سوندا ءشاربان ايتتى:
— قوي، قۇرىسىنشى. سوسىن شىعاتىن تەسىك تابا الماي قالارمىن. اسەم اپامدى كورە الماي قالارمىن...
«ءيا، ءبىسسىمىللا، ءبىسسىمىللا...»
ءتۇن ورتاسىڭدا شاربوكتىڭ ۇيقىسىراپ سويلەگەنىنەن ويانىپ كەتىپ، قۇلاعىمدى تۇرگەنمىن.
— ءيا، ءبىسسىمىللا، ءبىسسىمىللا! - دەپ كۇبىرلەپ جاتىر ەكەن...
«يت زامانداعىنى ايتپاشى...»
كۇندە ۇيقىعا جاتاردا ءشاربان:
— ەرتەگى ايتشى، يا بولماسا بالا كەزىڭدەگىنى ايتشى، - دەيتىنى بار.
ءبىر كۇنى مەنىڭ ايتقان اڭگىمەم جالىقتىرىپ جىبەردى عوي دەيمىن،ول:
— باپا، قويا قويشى ەندى، يت زامانداعىنى ايتا بەرمەي، - دەگەنى.
«اس قايىرماي تۇرما، وتىر!..»
بىردە شەشەسى، ءشاربانۋ ۇشەۋمىز ەت جەپ بولعاسىن مەن ءبىر اسىقتىم با، ۇستەل باسىنان تۇرىپ كەتكىم كەلگەن. ءشاربان اسىقپاي سورپا ءىشىپ وتىر ەدى، مەنى قولىمەن توقتاتىپ:
— اس قايىرماي داستارحاننان تۇرۋشى بولما، وتىر! - دەدى.
— ونىڭ وتە دۇرىس، قىزىم، - دەگەننەن باسقا شارام قالماي،ولاردى كۇتىپ، اس قايىرىپ، اتا-بابالاردىڭ، ومىردەن وزعان انامىزدىڭ، جاقىن ادامداردىڭ رۋحىنا باعىشتاپ ايەت وقۋىما تۋرا كەلدى.
«ادام بولعانىمىز قانداي جاقسى...»
بىردە تەلەديدار قاراپ وتىردىق. ءبىر كەزدە ءمۇيىزتۇمسىق، زەبرا سياقتى اڭدار وزەن ايدىنىن كەشىپ ەكىنشى بەتكە وتە باستادى.
سۋ استىندا جۇزگەن ەكى كروكوديلدىڭ ءمۇيىزتۇمسىق سەكىلدى ءمۇيىزدى ءىرى اڭعا ءتىسى باتپادى. الايدا، زەبرانىڭ بىرەۋىن جايراتىپ، جۇتا باستادى.
سونى كورگەن ءشاربان:
— ادام بولعانىمىز قانداي جاقسى بولدى، - دەدى دە، «باپا، وسى ءبىز نەگە اڭ بولمادىق؟» - دەپ كۇلدىردى.
مەن:
— اللا تاعالا 18 مىڭ عالامعا جاندى تىرشىلىك سىيلادى. ونىڭ ىشىندە تەك ادامعا عانا سانا سىيلادى، - دەدىم.
«بوي بەز پراۆيل...»
قىزدار اراسىندا وسىناۋ جەكپە-جەكتەن جويقىن كەزدەسۋلەر ءوتىپ جاتىر.
مەن ايتتىم:
— مەنىڭ قىزىم دا ەرتەڭ ۇلكەن بولعاندا وسى توبەلەسكە قاتىسادى عوي، - دەپ.
سوندا ءشاربان:
— ءيا، ءبىر كۇنى مەن بەت-اۋىزىم تۇگەل قان، تاس-تالقان بولىپ كەلىپ تۇرايىن. سوندا جاقسى بولا ما نە؟ - دەدى.
«مەنى يتشە شەتكە ىسىرىپ...»
بۇرىن اكە-شەشەسىنىڭ ىلعي دا ورتاسىندا جاتاتىن ءشاربانعا بىردە توسەك شەتتەن سالىنعان عوي. كوڭىلى قوڭىلتاقسىپ، ول جەرگە جاتقىسى كەلمەگەن ءشاربان:
— مەنى يت قۇساتىپ شەتكە، ەسىككە قاراي ىسىرىپ تاستاپسىڭدار عوي. ءيا، جاقسى بولدى، -دەپ كورپەسىن تارس بۇركەنىپ، تەرىس قاراپ جاتىپ قالدى.
«ايتپايىن دەسەم دە...»
ءشاربانۋ «مۋزىكالنىي ۆوياج» اتتى كونكۋرسقا دايىندالىپ ءجۇر. كۇن بولسا سالقىن، ازداپ تاماعى دا اۋىرىپ قالادى. كۇندە كەشكە مەن ونى وبەكتەپ:
— ءشاربانۋ، داۋىسىڭدى كۇت، قاتتى ايقايلاي بەرمە، ەرتەڭ داۋسىڭ شىقپاي قالىپ جۇرەر، - دەيمىن.
سوندا ءشاربان:
— وي، باپا-اي، مەنى بىرەۋ ءتۇرتىپ تىڭدامايدى عوي. مۋزىكا قوسادى، ديسكەت سالادى، ءان ايتپاي تۇرا المايمىن عوي، - دەدى.
اتاعا بارا جاتقاندا...
بەكەت اتاعا - وعلاندىعا ساپارعا اقتاۋدان مەن، راۋان، ءشاربان ۇشەۋمىز شىققانبىز. كۇن سالقىن بولادى دەپ جولداعى جاڭاوزەن قالاسىنداعى دوسىم كيىكباي ەسكەرتكەن سوڭ، قالىڭ كيىنىپ العانبىز.
ءجۇرىپ كەلە جاتىرمىز. راۋان:
— پرەزيدەنت كەلەيىن دەپ جاتسا، مىندەتتى تۇردە اتاعا سوعادى عوي. وندا جولدى جاۋىپ تاستاۋى دا ابدەن مۇمكىن، - دەدى.
سوندا ءشاربان:
— بەكەت اتاعا باراتىن جولدى ەشكىم دە جابا المايدى. وعان ەشكىمنىڭ دە قۇدىرەتى جەتپەيدى عوي، - دەدى.
«سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى...»
مەن كوڭىلىم ءبىر سوققاندا ۇيدەگى ءبىرقاتار شارۋالاردى تىندىرىپ تاستايتىنىم بار. سونداي ءبىر تىنىم الماي ءارتۇرلى جۇمىس جاساعانىمدى كورگەن ءشاربان حوشى كەلىپ:
— باپا، سەن جۇمىستى كۇشتى جاسايسىڭ. سەن ءوزى «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» جىگىتتىڭ ناق ءوزىسىڭ عوي، - دەدى.
«التىن قىزدار بولا ما؟»
جاز، قىرىق كۇن شىلدە. كۇن كۇيىپ تۇر. ءشاربان كەشكى 5 بولماي، ىستىق قايتپاي دالاعا شىقپاقشى بولدى.
— دالادا ەشكىم جوق، قويسايشى، - دەدى شەشەسى.
— بار، قىزدار كولەڭكەدە ويناپ ءجۇر، - دەدى ءشاربان ورشەلەنىپ.
— كۇن اپتاپتا دالادا وينايتىن جامان قىزداردى قايتەسىڭ،- دەدى شەشەسى.
— وندا نەمەنە التىن قىزدارمەن وينايىن با؟ ءبىراق، التىن قىزدار جوق قوي، قايدان بولسىن، - دەدى ءشاربان نە ىستەرىن بىلمەي.
— التىن قىزدار - اقىلدى قىزدار،- دەدىم مەن شاربوككە.
«تەزىرەك جۇمىسقا كەتشى وسى...»
تۇسكى تاماقتى ىشكەن سوڭ ەرتەرەك ەسىك الدىنا شىعىپ، دالادا دۇكەننەن بىردەڭە الىپ جەپ، شاڭ-شاڭ بولىپ جۇرگەن ءشارباندى كورىپ: «ۇيگە بار، بەتى-قولىڭدى جۋ بار» دەپ ۇرىستىم.
سوندا جىنى كەلگەن ءشاربان:
— بالە بولدىڭ-اۋ سەن ماعان. تەزىرەك جۇمىسىڭا كەتشى وسى كوزىمە كورىنبەي، - دەدى.
«قارعا قۇساپ...»
ءشاربان سالقىن ءتيىپ اۋىرىپ، جوتەلىپ ءجۇر. ۇيقىعا جاتاردا ايتتى ماعان:
— باپا، بۇگىن دەتسكييگە جاتايىقشى. مەن قارعا قۇساپ قويماستان قارقىلداپ وتىرمىن عوي، - دەدى.
«قولىڭ ۆولشەبنىي...»
ۇيدە ايەل ادامدار بولماي مەن ءبىر تاماق پىسىرگەندە ءدامىن قاراپ ءشاربان ايتتى:
— باپا، سەن تاماقتى كۇشتى پىسىرەسىڭ، قولىڭ ۆولشەبنىي عوي، - دەدى.
«جەلدىڭ وتىندە وتىرمىن...»
جازدىڭ كۇنى بولسا دا، قارسى تەرەزەلەردى اشىپ قويعاسىن - «سكۆوزنياك» كۇشەيىپ تۇرعانىن بايقادىم. مەنىڭ بولمەگە كىرىپ كەلىپ، ادەتتەگىشە ۇرسۋىم مۇمكىن ەكەندىگىن بايقاعان ءشاربان:
— وي، مەن ءوزى جەلدىڭ وتىندە وتىر ەكەنمىن-اۋ، سالقىن ءتيىپ قالار، - دەدى.
«قاتىنعا اينالعان ەركەكتەر...»
تەلەديداردان ماسكەۋدەن «سۋببوتنىي ۆەچەر» اتتى حابار سەنبى سايىن ءوتىپ، مىقتى ارتيستەر ساحناعا شىعادى.
ءبىر كۇنى ءشاربان ايتتى:
— مىنا ءبىر قاتىن بولىپ وتىرعان ەكى ەركەكتى قاراشى، - دەدى الگى ورامال تارتىپ الىپ، شىڭكىلدەپ سويلەيتىن «ەكەۋدى» ۇناتپاي.
«كول بولىپ جاتىرمىن...»
كۇن ادام كورمەگەن ىستىق بولىپ كەتتى. اۋا جوق، قاپىرىق. ءشاربان ايتتى:
— مەن جەڭىل جاتىرمىن، سونىڭ وزىندە كول بولىپ جاتىرمىن، - دەدى.
«ساعان مۇرت تا جارايدى عوي...»
الماتىدا جازۋشىلار وداعىندا بولعانىمدا قولىما «شاپاعات-نۇر» دەگەن ءدىني ءتىم-تاۋىر جۋرنال ءتۇسىپ، ۇيگە الا كەلگەنمىن. سول ۇستەلدىڭ ۇستىندە ىلعي كوزگە ءتۇسىپ جاتۋشى ەدى.
ءبىر كۇنى دالادا سويلەسىپ كەلە جاتقانىمىزدا ءشاربان ويلاماعان جەردەن:
— نازاربايەۆ ساقال قويىپتى عوي،- دەگەنى.
سەلك ەتە ءتۇستىم. ونىڭ ويىن سوسىن بارىپ ۇعىپ،سول جۋرنالدىڭ مۇقابا سىرتىنداعى نۇراعاڭنىڭ سۋرەتىنە مەڭزەپ تۇرعانىن سەزدىم دە:
— ول دا مۇسىلمان عوي،ءارى نۇراعاڭا ساقال جاراسىپ تا تۇر، - دەدىم.
— ۇلكەن باپانىڭ دا ساقالى بار،- دەدى ول.
— ەرتەڭ مەن دە مىنا بەتىمدى تۇگەل تولتىرىپ، ساقال قويامىن، دەدىم مەن قايتەر ەكەن دەپ.
— ساعان مۇرت تا جارايدى عوي، باپا - دەدى شاكەڭ.
«جوق، ءتىرى ەمەسپىن...»
ءشاربانۋ ۆاننادا ءوزى شومىلىپ جاتىر ەدى، اسەم دەگەن ون جاسار تۋما اپاسى ەسىك قاعىپ ايتتى:
— ءاي، ءشاربان، ءتىرىسىڭ بە، قاشان شىعاسىڭ؟
ءشاربان كۇلدىرە ءارى قىرسىعا جاۋاپ بەردى:
— جوق، ءتىرى ەمەسپىن!..
«ايات اعام ۇيلەنەيىن دەپ جاتىر...»
ءشارباننىڭ بەس جاستاعى كەزى. ءىنىم نۇرتاستىڭ قىزى اسەم اپاسى تەلەفون شالىپتى. سوندا ءشاربان:
— اسەم، ەندى كوپ سوعا بەرمە، ايات اعام ۇيلەنگەلى جاتىر. ەكى كۇن توي جاسايمىز،قولىمىز تيمەيدى...
ايات-كورشىم، دوسىم، يساتايدىڭ بالاسى. يسەكەڭ ءشارباننىڭ كىندىك اكەسى ەدى عوي. ءشاربان سول تۋما بولىپ ايتىپ وتىرعان سىڭايى.
«كارىلەردىڭ قاسىندا وتىرمايمىن...»
دوسىم بولاتتىڭ ۇيىندە تۋعان كۇن تويلاپ جاتىرمىز.مەن ايتتىم شاربوككە: «قاسىما كەل،وتىر،تاماق جە» دەپ.
سوندا ءشاربان:
— كارىلەردىڭ قاسىندا وتىرمايمىن، - دەپ اپاسى راۋشان، بولاتتىڭ قىزى گۇلايىمدار وتىرعان باسقا بولمەگە كەتىپ قالدى.
«باپا، سۆەكلوڭ كەلە جاتىر...»
باس كيىمىمدى كيىپ قاراپ جاتىر ەدىم، ءشاربان كەلىپ:
— مەن دە كيىپ قارايىنشى،- دەدى. ونىڭ ەكى قولى قىپ-قىزىل، شەشەسىنە كومەكتەسىپ، سالات جاساعانىنا ءماز بولىپ وتىرعان.
— قولىڭ لاس، اۋەلى بار جۋىپ كەل، - دەدىم.
سالدەن كەيىن ارت جاعىمنان كەلىپ ايقايلادى:
— باپا، قارا، سۆەكلوڭ كەلىپ تۇر! (سۆەكلو دەپ ءوزىن ايتىپ تۇر ەكەن).
«قىشقىل سويلەيمىن...»
— ءشاربان،- دەدىم بىردە، - ساباققا بارعاندا كوپ سويلەمە.
ول ايتتى:
— «قىشقىل سويلەيمىن».
«جامان اكە بولاسىڭ...»
— ءشاربان، - دەدىم، - كوپ تەنتەك بولا بەرمە، جامان بالا بولىپ كەتەسىڭ.
ول دا ماعان قارسى ساۋساعىمەن كورسەتە نۇسقاپ:
— باپا، كوپ ۇرسا بەرمە، جامان اكە بولىپ كەتەسىڭ، - دەدى ويلانباستان.
«شاشىڭ ايقايلاپ تۇر!..»
شاربوك ەكەۋمىز ۇيدەن شىعىپ كەلە جاتىر ەدىك، ول ايتتى:
— باپا، شاشىڭ ايقايلاپ تۇر عوي، تاراسايشى، - دەپ.
— شاش ءقايتىپ ايقايلايدى؟ — دەدىم سويلەتكىم كەلىپ.
ول ءوز شاشىنا قولىن تاراقتاپ، قوبىراتىپ، قاتتى ايقايلاپ جىبەردى:
— شاش دەگەن وسىلاي ايقايلايدى!
«مەنىڭ اجەم بولعاندا...»
بىردە كەلە جاتقاندا ويلاماعان جەردەن ءشاربان:
— مەنىڭ اجەم ءتىرى بولعاندا ماعان جاقسى بولاتىن ەدى،- دەدى.
— ول بيبىگۇلگە «سەنىڭ ىشىڭدەگىنى دە كورەرمىن» دەگەنىمەن، اۋىلدا اۋىرىپ،سەنىڭ ەكى ايلىعىڭدا كوز جۇمدى عوي. ال نە جاقسى بولاتىن ەدى؟ - دەدىم سوسىن.
— اجەم ماعان ءشالى توقىپ بەرەتىن ەدى، - دەدى ول (الدىندا «الىپپەدەن» وقىعانى ەسىنە تۇسكەن عوي شاماسى).
— ءشالى ەمەس، ورامال دەسەيشى قازاقشا.
— جوق ورامال ەمەس، ءشالى دەيمىن...
«سوندا ناعىز كورول بولاتىن ەدىڭ!..»
ءشاربان ايتتى ماعان بىردە:
— بۇل ۇيدە نەگە دومبىرا جوق، قازاقتىڭ ءۇيى ەمەس پە نە؟ - دەپ. - گيتارا بار، ونى قويشى، - دەدى سوسىن.
— ءبىر دومبىرام سىنىپ قالدى، دالاعا تاستالدى. ەكىنشى ءبىر ءتاۋىر دومبىرامدى ەڭ جاقىن، مۋزىكانت دوسىما سىيلاعانمىن، - دەدىم مەن.
— سىنعانىن تاستاماۋ كەرەك ەدى، دومبىرا قاسيەتتى عوي، جاساتۋعا بولاتىن ەدى. ال ەكى دومبىراڭ دا بولعاندا ناعىز كورولدىڭ ءوزى بولاتىن ەدىڭ! - دەدى ءشاربان.
«ءتىرى بولساق جارار ەدى...»
ءشاربانۋ ماماسى ەكەۋى اپاسى راۋشاننىڭ مەكتەپ ءبىتىرۋ كەشىن ۆيدەو تاسپادان كورىپ، تاماشالاپ وتىرعان عوي. ماماسى ايتىپتى:
— شاربوك، ەرتەڭدەرى سەن دە ۇلكەن بولىپ، وقۋ بىتىرگەنىڭدە، كەشىڭە ءبىز دە قاتىسامىز عوي.
— وي، اللا-اي، وعان دەيىن قايدا، ءتىرى بولساق جارار، - دەپتى عوي ءشاربان سوندا.
«ءاي، بالا، مىنا قىز ۇيىقتاپ قالىپتى عوي...»
ۇيقىعا جاتقان تۇنگى مەزگىل ەدى. ءوز ويىمەن الەك بولىپ ۇيقىسى كەلمەگەن ءشاربان ارعى جاعىندا جاتقان ماماسىنا بىردەڭە دەسە،ول ۇندەمەپتى. سوسىن مەنى سويلەتكىسى كەلىپ ەدى، مەن دە تەرىس قاراپ جاتا قالدىم. ءشاربان ايتتى سوندا مەنى جۇلمالاپ:
— ءاي، بالا، مىنا قىز ءوزى ۇيىقتاپ قالىپتى عوي... (بالا دەپ وتىرعانى - اكەسى، قىز دەپ وتىرعانى - شەشەسى عوي).
«حابار» كورمەيتىن بولدىڭ جاقسى بولدى...»
ءبىر كۇنى ۇيگە كەلسەم، كوممەرسيالىق كانال - «سەكاتەلدى» ۋاقتىلى اقشا تولەنبەگەنى ءۇشىن ايىرىپ تاستاعان ەكەن. مەن ايتتىم ءشاربانعا:
— جاقسى بولدى ايىرعانى، ەندى نەكولوديون (مۋلتفيلم) كورە المايتىن بولدىڭ، -دەپ.
— ماعان دا جاقسى بولدى، - دەدى ول، - سەن ەندى «حابار» كورە المايسىڭ، حا-حا...
نە دەيىن وعان مەن تەگى...
«مايكىلەرىم قوناققا كەتىپتى...»
ماماسى ءشارباننىڭ مايكىسىن اۋىستىرايىن دەپ باسقاسىن ىزدەپ تابا الماي اۋرە. مەن ايتتىم: «ءبارى بىردەي قايدا كەتكەن قاڭعىپ، جوق بولىپ» دەپ. سونداعى شاكەڭنىڭ جاۋابى بىلاي بولدى:
— بۇگىن سەنبى عوي، بارلىعى بىرىگىپ قوناققا، نە تويعا كەتكەن شىعار...
سول كەزدە ماماسىنىڭ داۋسى ەستىلدى:
— بىرەۋىن تاپتىم، كەل كيە عوي.
سوندا ءشاربان ماعان قاراپ جىميىپ:
— ءبىر مايكىم تويعا بارماي قالعان ەكەن، باپا، - دەپ قارا-اپ تۇر...
«مەن روبوتپىن با نە؟»
ءشاربانۋدى شەشەسى دۇكەنگە جۇمساپ نان الدىرماقشى بولعان. ءشاربان ارنەنى ايتىپ، كىدىرىپ شىعا قويمادى. باسقا بولمەدە وتىرعان مەن ونى سويلەتەيىن دەپ:
— شاربوك، بارىپ كەلدىڭ بە نە؟ - دەپ ايقايلاعانمىن.
— مەن نەمەنە روبوت دەپ پە ەدىڭ؟ - دەدى ءشاربان.
«قانت جەۋدى قويعاندا...»
ءشاربانۋ سۋ-سۋانعا اۋەس، كۇنى بويى سۇيىق ىشۋمەن جۇرەدى. بىردە ايتتىم وعان:
— مينەرالدى سۋ جاقسى ەمەس، دەنساۋلىققا زيان، كوپ ىشپە، - دەپ.
سوندا شاكەڭ:
— قانت (سەكەر) جەۋدى دە قويدىم عوي، سول سياقتى مينەرالكانى دا قويارمىن، - دەدى.
«كۇلكىنىڭ شوشاعىنان كەلدىڭدەر مە؟»
ماماسى مەن اپاسى اڭگىمە ايتىپ وتىرىپ، شەك-سىلەلەرى قاتىپ كۇلە بەرگەسىن، قاسىندا ويناپ وتىرعان ءشاربان ايتىپتى عوي:
— نە، كۇلكىنىڭ شوشاعىنان كەلدىڭدەر ما؟ - دەپ.
بۇل ءسوزدى ول ماماسى الدىندا وزىنە سۋ سۇراعاندا ايتقان «شوشاقتىڭ شولىنەن كەلدىڭدەر مە؟» دەگەن سوزىنەن تۋىنداتىپ ايتىپ وتىرعان سياقتى.
«تاتۋيروۆكا...»
ءبىر كۇنى قاراسام، ءشاربان قولىنا «راۋشان اپا» دەپ جازىپ الىپتى. ونى بايقاپ قالعان مەن:
— اناۋىڭ نەمەنە؟ - دەگەنمىن.
— تاتۋيروۆكا، - دەپ جاۋاپ بەردى ءشاربان.
«ەندى نە، ول سالەم بەرە مە؟»
ءىنىم نۇرتاستىڭ ءۇيى شاقىرىپ، ءشاربان ەكەۋمىز بارا جاتقاندا باسپالداقپەن ورلەپ كەلە جاتىپ:
— ءقازىر ۇلكەن باپاعا سالەم بەرەسىڭ بە؟ - دەگەنمىن.
— ەندى نە؟ - دەدى ول مەنىڭ سۇراعىمنىڭ جونسىزدىگىن بەتىمە باسقىسى كەلىپ. - ول سالەم بەرە مە نە؟!
(سەكسەن بەستەگى شال كىسى جەتى جاسار قىزعا سالەم بەرە مە نە دەپ كەكەتىپ تۇر. جالپى ءشاربانۋ ۇلكەن ادامدارعا سالەم بەرۋ جاعىنان الدىنا جان سالمايدى. ەگەر سالەمىن بايقاماي بىرەۋ الماي قالسا، ونىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ، داۋسىن كوتەرىپ، الدى-ارتىنان شىعىپ، قالايدا سالەمىن العىزادى).
«كەلەسىدە اعىلشىنشا شىعارارمىن...»
الماتىعا كەتكەن شەشەسى كەلگەندە ساعىنىشتان ءشاربان ورىسشا ولەڭ شىعارىپ وقىپ، قارسى الىپتى.
— ونىڭ نە؟ - دەدىم مەن. - قازاقشا شىعارمادىڭ با؟
— بولادى عوي كەيدە، - دەدى ول. - ال تۇسىنسەڭدەر كەلەسىدە اعىلشىنشا شىعارارمىن...
(ول قازاقشا ولەڭ قۇراستىرىپ ءجۇر، انا ءتىلىن تازا بىلەتىنىنە سەنىمدى بولعاسىن ايتىپ وتىر).
«ءۇي دە ورتەنگەن جوق، قىز دا امان»
ءشاربانۋدى دالادان ىزدەپ-ىزدەپ ارەڭ تاپتىم. جۇدىرىعىمدى ءتۇيدىم. شاربوك قاسىما كەلىپ قۇشاقتاپ:
— باپام كۇشتى عوي، ەكەۋمىز دوسپىز، - دەپ مەنى «الدادى».
ۇيگە كىرىپ ءشاي ىشەردە «ماسقارا، ماسقارا، قاڭعىرىپ ءجۇرىپ العان»، - دەدىم.
— ءيا، نە دەگەن ماسقارا، ۇيدە گازدى جاعىپ، سوندىرمەي كەتكەن، - دەپ مەنى كەكەتتى.
سوسىن: «باپا، قىسىلماي-اق قوي، ءۇي دە ورتەنگەن جوق، قىز دا امان» دەپ قارا-اپ تۇر. (قىز دەپ تۇرعانى ءوزى عوي).
«مەن سەنى اقىلدى ما دەسەم...»
بولات دوسىمنىڭ ۇيىندە قوناقتا بولىپ، ەتتىڭ سوڭىندا كارتا قىزىعىمەن ويناپ وتىرىپ قالدىق. ءشاربانعا ەرتەسىنە سەنبى كۇنى ساباق ەدى، ماماسى ەكەۋى ءوتىنىپ قويماعاسىن ماعان جىگىتتەردىڭ ورتاسىنان تۇرىپ كەتۋگە تۋرا كەلدى.
تاكسيمەن جولدا كەلە جاتقاندا ءشاربان:
— ءبىزدىڭ باپا اقىلدى عوي، ايتقاندى تىڭداپ ورنىنان تۇردى ايتەۋىر، - دەدى.
اراعا بەس مينۋتتاي ۋاقىت سالىپ بارىپ، ءشارباندى سويلەتەيىن ءارى ۇيىقتاپ قالماسىن دەگەن ويمەن:
— مەن ءقازىر الگى كارتاشىلارعا كەرى قايتىپ بارۋىم دا مۇمكىن، - دەدىم قايتەر ەكەن دەپ.
قالعىپ-مۇلگىپ كەلە جاتقان ءشاربان سەلك ەتە ءتۇستى دە:
— مەن سەنى ءوزى اقىلدى ما دەسەم، شىنىمەن اقىماق ەكەنسىڭ عوي، - دەپ كادىمگىدەي ۇرسىپ ايتىپ تۇر.
«باپا، مەن تاستاي قىلدىم...»
بىردە زەيىن قويىپ ۇزاق ۋاقىت ساباعىن، ەرتەگىلەردى وقىپ راحاتتانعان، وزىنە كوڭىلى تولعان شاربوك:
- باپا، مەن ءبارىن دە تاستاي قىلدىم، - دەدى ريزاشىلىقپەن.
«مەن اكەمە ۇقسايىن...»
تاڭەرتەڭ ۇيقىدان تۇراردا ءشارباننىڭ «باپا» دەپ ايقايلايتىنى بار. بۇل جولى دا قاسىنا كەلىپ بەتىنە بەتىمدى تيگىزدىم دە:
— بەتىڭدى، ماڭدايىڭدى ماي قىلايىن، - دەدىم.
ءشاربان:
— ونان دا مۇرت سالىپ بەرسەيشى، مەن اكەمە ۇقسايىن، - دەپ جاۋاپ بەردى.
«ولار ءبىراق سويلەمەيدى...»
تۇششىقۇدىق اۋلىنا بارا جاتقاندا جولدا كورىنگەن قاۋىمدار تۇسىندا بەت سيپاپ وتىردىق. «تيە بەرسىن» ايتتىق.
مەن ءشاربانعا:
— ولىلەر دە ەستيدى، سەزەدى، باتا قىلعان ادامداردى جەلەپ-جەبەپ، تىلەگىن تىلەيدى، -دەدىم.
سوندا ءشاربان:
— ولار ءبىراق سويلەي المايدى، - دەدى.
«اق كۇمىستەي التىن اكەم...»
ءشاربان ءبىر كۇنى ۇيقىعا جاتاردا مەنى قۇشاقتاپ:
— باپا، مەن «اق كۇمىستەي التىن اكەم» دەگەن ولەڭ جازايىن دەپ ءجۇرمىن، - دەدى.
«پرەزيدەنت تە كادىمگى ادام ەكەن عوي...»
ءبىر كۇنى تەلەديدار قاراپ وتىرعان ءشاربان:
— ءماس-ساعان، نازاربايەۆ سۋدا جۇزەدى ەكەن، گانتەل كوتەردى، تەننيس ويناپ جاتىر، اتپەن شاپتى، ول كادىمگى ادام ەكەن عوي. مەن ونى سۆياتوي ادام، پرەزيدەنت، ءويتىپ ەشتەڭە ىستەمەيتىن شىعار، جۇرتقا تاپسىرما بەرىپ قويىپ، ءوزى راحاتتانىپ جۇرە بەرەتىن شىعار دەپ ەدىم...
ءپاتۋالى ءسوز
ءشاربان ەكەۋمىز بىردە ءبىراز اڭگىمەلەستىك، ارا-اراسىندا تاجىكەلەسىپ، اقىرىندا ءتىل تابىسىپ، دوس بولا بەردىك. سوندا شاربوك ويلاماعان جەردەن بيلىك ايتتى:
— باپا، سەن قازاقتىڭ ەرىسىڭ عوي، جۇرگەن ناعىز سەرىسىڭ عوي، ەكەۋمىز وسى بىرەۋمىز اعا، بىرەۋمىز جاعا بولىپ، ءتاتۋ-تاتتى ءومىر سۇرەلىك، - دەدى اكەسىنە.
سۇراققا – جاۋاپ
ءشاربانعا بىردە قاتتى ۇرىستىم، اشۋلانىپ قاعىپ تا جىبەردىم. ءبىرازدان كەيىن قىزىمدى اياپ:
— اق ءشاربان، مەن ساعان كوپ ۇرىستىم با؟ - دەدىم.
ءشاربان جۇلىپ العانداي:
— از ۇرىستىڭ با نە ؟ - دەپ قارسى سۇراق قويدى. سودان كەيىن:
— سەن مەنى ۇردىڭ دا عوي، - دەدى، - ءوز بالاسىن ۇراتىن اكە بولا ما ەكەن؟!
«مەنەن جاقسىلىق كۇتپە...»
بىردە ۇلىم راۋان دوسى ەربولدى پويىزعا الماتىعا شىعارىپ سالماقشى بولىپ، ۆوكزالعا بارعاندارىندا پويىز ءجۇرىپ كەتىپتى. راۋان وسى حاباردى جانە وزدەرىنىڭ پويىزدى ماشينامەن شەتپەگە دەيىن قۋىپ، تاعى دا جەتە الماعانىن ايتىپ ماعان تەلەفون سوققانىندا، ماماسى وعان رەنجىپ، ۇرىسپاقشى بولعان.
كەلەر كۇنى تۇستە اعاسى ۇيگە سىرتقى ەسىكتەن كىرە بەرگەنىندە ءشاربان ايقايلاپ:
— اعا، سەن كەشە نەگە شەتپەگە باردىڭ؟ ماما ساعان ۇرسا الماي قالدى، ەندى مەن ساعان ۇرسام. ەندى سەن مەنەن جاقسىلىق كۇتپە؟ - دەدى.
«اۋزىممەن دەمالىپ، مۇرنىممەن...»
بىردە ءشاربان مىڭقىلداپ سويلەپ وتىرعانىن بايقاپ:
— نەگە مۇرنىڭمەن سويلەيسىڭ؟ - دەدىم.
— باپا، مەن وسى ىلعي مۇرنىممەن سويلەپ، اۋزىممەن دەمالسام قايتەدى؟ - دەپ قار-اپ تۇر.
«ۋ مەنيا دوبروە سەردسە...»
ءشاربان كەشكى 6-عا دەيىن ءبىز كەلگەنشە ۇيدە بايلانىپ وتىرادى عوي. ءبىر جولى ءبىراز كەشىگىپ كەلگەنىمىزدە :
— مەن بۇگىن 9-عا دەيىن وينايمىن، - دەپ كونبەدى.
اقىرىندا ءبىراز ايقايلاسقاننان كەيىن: «جاقسى، دەدى، ۋ مەنيا دوبروە سەردسە، كەلىسەيىن، 8-گە دەيىن-اق وينايىن»، - دەدى.
«ءاۋمين بولىپ كەتتى عوي...»
ءشاربان تۇندە ماعان ايتتى:
— باپا، ەرتەڭگە، ساباققا 50 تەڭگە بەر، - دەپ.
سوندا ماماسى ايتقان:
— سەن نەگە كۇندە 50 تەڭگە سۇرايسىڭ؟ كەشەگى باپاڭ بەرگەن 100 تەڭگە قايدا، سودان قالعان شىعار؟ - دەپ.
سوندا ءشاربان:
— ول 100 تەڭگە كەشە ءاۋمين بولىپ كەتتى عوي، - دەپ بەتىن سيپادى.
«پرەكراسنىي ۋلوۆ...»
ءشاربان زالدىڭ ارعى شەتىندە، ستولدىڭ ۇستىندە ساباق جازىپ وتىر. مەنىڭ ايتۋىممەن سول جەردە ورىندىقتا قويىلعان كوستيۋمىمنىڭ قالتاسىنان 50 تەڭگەنى الدى دا، بارىنشا ماعان لاقتىرىپ قالدى. ول «ەلۋلىكتى» مەنىڭ قالاي قاعىپ العانىما ريزا بولىپ، تاڭ قالعان ءشاربان:
— پرەكراسنىي ۋلوۆ، پاپا، - دەدى.
«قىزىل پوميدور بولىپ كەتەسىڭ...»
ءشاربان جاز شىعا دالادا كوپ ويناۋعا اۋەس. ءبىر جولى مەن وعان ايتتىم:
— الا جازداي بوسقا قاڭعي بەرۋگە بولمايدى. نەگر بولىپ كەتەسىڭ، - دەدىم.
ءشاربان جۇلىپ العانداي:
— اراقتى كوپ ىشۋگە بولمايدى، قىزىل پوميدور بولىپ كەتەسىڭ، - دەدى.
«ەندى مەنىڭ قولىم تيمەي جاتىر...»
بىردە قاعازدارىمدى رەتتەپ، قولىم بوساعان سوڭ، ۇيگە تەلەفون سوقتىم.
— نە حابار بار، شاربوك؟ - دەدىم.
— ەش حابار، - دەدى ول.
— دەگەنمەن بىردەڭە ايتسايشى، - دەدىم.
— نە قولىڭ بوس پا؟ - دەپ سۇرادى ول.
— ءيا، - دەدىم مەن، - ەرىگىپ وتىرمىن.
— كۇندە مەن ەرىگىپ، زەرىگىپ تەلەفون سوققاندا «جۇمىس كوپ، 1 مينۋت تا ۋاقىتىم جوق» دەۋشى ەدىڭ عوي. ەندى سەن ەرىككەنمەن مەنىڭ قولىم ءتيىپ وتىرعان جوق، - دەدى ول.
— نەمەنە، تاس شاۋىپ جاتسىڭ با؟ - دەپ سۇرادىم.
— يا!..(ول تەلەفوندى لاقتىرىپ جىبەردى).
«ءوزىڭ دومالاسايشى، باپا...»
بىردە تۇششىقۇدىق اۋلىنا بارا جاتقاندا، اۋىلعا جاقىنداعاندا ابدەن قاۋلاپ بىتىك شىققان شوپكە، قۇنارلى دالاعا ريزا بولىپ، اق شاربوككە مەن:
— ءشاربان، مىناۋ سەنىڭ اكەڭنىڭ تۋعان جەرى، ەندەشە سەنىڭ دە تۋعان جەرىڭ بولادى. سەن ماشينادان ءتۇسىپ جىبەرىپ، توپىراققا ءبىر اۋناپ السايشى، - دەگەنمىن.
— سەنىڭ تۋعان جەرىڭ عوي، اۋەلى سەن دومالاپ،ءوزىڭ ءبىر اۋناپ الشى، - دەدى ءشاربان.
«كازينودا ويناپ وتىرساق...»
بىردە ءشاربانۋ ازداپ تۇماۋراتىپ، كوبىنەسە ۇيدە بولدى. ءبىر كۇنى مەن ەكى ساعاتتاي ونىڭ كوڭىلىن اۋلاپ قاسىندا وتىردىم. ءبىراز شاشكا، قۇرت دەگەن ويىندار ويناپ، سوسىن كارتا ويناۋعا كوشتىك. ءشاربان سول مەنىڭ كوڭىلىمدى اۋلاعىسى كەلدى عوي دەيمىن:
— باپا، وسى ءبىر-بىرىمىزدى كارتتەن ۇتىپ قايتەمىز. كازينودا ويناپ وتىرساق ءبىر ءسارى، -دەدى.
«ساعان ءبىر كىسى زۆوندايدى...»
ءشاربانعا ۇيگە تەلەفون سوعىپ ەدىم، «تەز تەلەفونىڭدى قوي، ساعان ءقازىر ءبىر كىسى زۆوندايدى، استانادان!» دەپ ءتۇيىپ ايتتى.
تەلەفونىمدى ورنىنا قويعانىم سول ەدى، شىرىلداي جونەلدى. كوتەرسەم، استانادان، پارلامەنت دەپۋتاتى زەينوللا الشىمبايەۆ اعامىز ەكەن.
ءشاربانۋ استانادان تەلەفون سوققان ءجاي ادام ەمەس ەكەنىن ونىڭ ءسوز لامىنەن بايقاعانعا ۇقسايدى.
«بالالارعا كەرەگى تاماق ەمەس...»
ءشاربان بىردە ايتتى:
— مەرەكەگە بەس-التى دوس قىزىمدى ۇيگە شاقىرايىنشى،- دەپ.
مەن وعان «ولاردى شاقىرۋ ءۇشىن ماماڭ ءبىراز تاماق دايىنداپ، داستارحان جايۋى كەرەك، ايتپەسە قۇر قول ۇيات بولادى»، - دەدىم.
سوندا ءشاربان:
— ۇساق-تۇيەك بىردەڭە دايىنداي سالار. باپا-اۋ، بالالار ءۇشىن ەڭ باستىسى تاماق ەمەس. ويىن، ويىننىڭ قىزىعى عوي، - دەدى.
«مۇرنىڭدى كوتەرىپ قوي...»
— وسى مەنىڭ ەكى قىزىم وزىمنەن اۋمايدى-اۋ، - دەدىم بىردە راۋشان مەن ءشارباندى قاتار قۇشاقتاپ تۇرىپ.
سوندا ءشاربان كۇلىمسىرەپ:
— مۇرنىڭدى كوتەرىپ قوي، سوندا تىپتەن اۋمايمىز، - دەدى ازىلدەپ.
«ەكەۋمىز ناعىز دوسپىز...»
ءشاربان جۇلدىز-جورامال بويىنشا شايان، بالىق، بيكەش ۇشەۋىنىڭ دوس بولاتىنىن وقىپ بىلگەننەن كەيىن:
— باپا، ماما ۇشەۋمىز دوس بولامىز، ەكەۋمىز ءسىرا ناعىز دوسپىز عوي، - دەدى. ءوزى شايان، مەن بالىق، شەشەسى بيكەش قوي، سونى ايتىپ وتىر.
«امان بولساق، ءالى تالاي...»
دوسىم يساتاي كەلىن ءتۇسىرىپ، توي جاسادى. ۇلكەن قىزىم راۋشانعا:
— تويعا بارمايسىڭ با؟ - دەدىم.
— ءشاربان بارادى عوي. جاڭا تۇسكەن كەلىنشەكتىڭ ءتۇرىن كورەدى، - دەدى ول.
— كينوعا بارامىن،- دەدى ءشاربان سوندا. - امان بولساق، كەلىنشەكتىڭ ءتۇرىن ءالى تالاي كورەرمىز-اۋ...
«كەش تۋعانىم جاقسى بولدى...»
ءشاربان ايتقاندى تىڭداڭقىراماي وتىر. مەن ايتتىم وعان:
— سەنىڭ اعاڭ مەن اپاڭ ەكەۋى باياعىدا تەنتەك بولىپ، ايتقاندى تىڭداماسا، مەنەن شاپالاق جەيتىن ەدى، - دەپ.
سوندا ءشاربان:
— مەنىڭ كەش تۋعانىم، سەندەر قىرىققا كەلىپ، قارتايعاندا تۋعانىم جاقسى بولدى، ايتەۋىر ءبىر جاقسىسى وسى، - دەدى ءشاربان.
«مەنىڭ ساعان ميلليون راحمەتىم بار...»
ءبىر كۇنى مەن قان قىسىمىم كوتەرىلىپ، ۇيگە كەلىپ جاتىپ قالعانمىن. ماعان جانى اشىعان ءشاربان قاسىما كەلىپ كۇشتى قىلىپ ماسساج جاساي باستادى. ابدەن شارشاعان مەن قاتتى ۇيىقتاپ كەتىپپىن.
كەلەسى كۇنى شاربوككە:
— ساعان، شاربوك، كوپ راحمەت. سەن سىلاپ-سيپاعاسىن تاڭعا دەيىن قوزعالماستان ۇيىقتاپ كەتىپپىن، - دەگەنمىن.
سوندا ءشاربان:
— مەنىڭ ءبىر رەت سەنىڭ قولىڭدى ۋقالاعانىمدى نەسىنە ايتاسىڭ، باپا. سەن ماعان سان جەتپەس، مىڭ-ميلليون رەت جاقسىلىق جاسادىڭ عوي. مەنىڭ ساعان سان جەتپەس، مىڭ ميلليون راحمەتىم بار، - دەدى.
«سول كاپىردى ايتپاشى...»
بالدىزىم كەنجەعاليدىڭ بالاسى مەرەي ۇيقىنى سوعىپ جاتىر. مەن ازىلدەپ:
— مەرەي تۇندە تەرەزەدەن ءجىپ سالبىراتىپ جەرگە ءتۇسىپ، ورىس قىزدارمەن قىدىرعان عوي، - دەدىم.
ءشاربان مەنىڭ ءازىلىمدى جاراتپاي:
— سول كاپىرلەردى ايتپاشى، ورىستار كاپىر عوي، - دەدى.
«اڭگىمەنى قالىڭداتىپ جىبەرەدى...»
ءشاربانۋ كۇنى بويى ۇيدە عوي. ساباقتارىن وقىپ بولعاسىن شەشەسى ەكەۋمىزدىڭ بىرەۋمىزگە تەلەفون شالىپ «دالاعا شىعايىنشى» دەيدى. ول ءۇشىن ماماسى ەكەۋمىزدىڭ قايسىمىز تەزىرەك رۇقسات بەرۋىمىز مۇمكىن ەكەنىن الدىن-الا زەرتتەپ الادى.
بۇل جولى ماعان تەلەفونداپ، سۇراندى.
— ماماڭا نەگە حابارلاسپادىڭ، مەنىڭ قولىم تيمەي جاتىر عوي، - دەدىم.
— ول اڭگىمەنى قالىڭداتىپ جىبەرەدى، باپا. كيىمدى دە قالىڭداتادى. ال ءقازىر دالادا كۇن ىستىق بولىپ تۇر ەكەن، - دەدى.
«جەل ىسقىرىپ تۇر...»
دالاداعى جەل گۋىلى ءۇيدىڭ ىشىنە دە ەستىلىپ تۇر. ءشاربان ايتتى سوندا:
— جەل كۇشتى ىسقىرىپ تۇر. ال مەن جەل سياقتى ىسقىرا المايمىن، - دەدى.
«سۆەتتىڭ ءقادىرىن...»
ءبىز ءبىر جەرگە كەتىپ ەدىك. قاراڭعى ءتۇسىپ كەتكەسىن ۇيگە كەلسەك، ءشاربانۋ باجامنىڭ قىزى ايگۇلمەن بىرگە ۇيدە جارىق ءسونىپ قالىپ نە ىستەرىن بىلمەي وتىر ەكەن. سۆەت بىر-ەكى ساعاتتان كەيىن ارەڭ جاندى. سول كەزدە شاربوك:
— سۆەتتىڭ ءقادىرىن جارىق بولماي قالعاندا بىلەرسىڭ، - دەدى.
«قالاۋندى ءولتىرۋ كەرەك!..
سۇلتان بەيبارىس بابانىڭ ارابتار تۇسىرگەن تارتىمدى سەريالىن تولىق كورگەن ءشاربان ەڭ سوڭعى سەرياداعى بەيبارىستىڭ ۋ بەرىلىپ ولۋىنە سەبەپشى بولعان كىم ەكەنىن ىشتەي ءتۇسىنىپ، كۇيىنىپ:
— قالاۋندى ءولتىرۋ كەرەك، مەن ولتىرەمىن! - دەدى (كوزىنەن جاس ىرشىپ كەتتى).
(ول ادامداردىڭ ساتقىندىعىنا اشىنىپ ءارى بەيبارىستىڭ بالاسىن اياپ تۇرعان سىڭايى بار).
«ەگەر شىنىمەن اقىلدى بولساڭ...»
بىردە تاڭەرتەڭ ۆانناعا كىرىپ بەتى-قولىن شىلاپ-شايىپ جاتقان ءشاربانعا:
— ەگەر ءانشى بولعىڭ كەلسە، ءتىس جۋۋدى ۇمىتپا. ءانشى ەلدىڭ كوز الدىندا جۇرەدى عوي، تازا ءجۇر، ۇقىپتى بول، - دەسەم، ءشاربان:
— اقىلدى بولا قالاسىڭ ەكەن، باپا. وسى اندا-ساندا ماتەماتيكادان ءبىر ەسەپتەردى سۇراي قويسام، ويباي، شەشەڭە كورسەت دەپ بىلمەي قالاسىڭ عوي، - دەدى.
«كىسىمسىمەشى...»
ءشاربانعا ءبىراز اقىل ۇيرەتىپ، انانى-مىنانى ايتىپ ۇرسىپ وتىرسام، ابدەن ۇندەمەي تىڭداپ ىشتەي تىنىپ وتىرعان ءشاربان:
— كىسىمسىمەشى، باپا، نەعىلاسىڭ وسى مەنىڭ باسىمدى اۋىرتىپ بوسقا، - دەپ قاراپ وتىر.
«بىزدەن دە اسىپ كەتىپتى...»
سەنبى سايىن ءشاربانۋلار دومبىراعا باراتىن بولىپتى. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە ۇيدە تەلەفون شىلدىرلادى. سويلەسىپ بولعان سوڭ ءشاربان ايتتى:
— ءماس-ساعان، ونشاقتى كۇن ساباققا كەلمەي ەندى دومبىراعا بارام دەپ وتىر، - دەدى.
دومبىرادان كەلگەسىن مەن ودان:
— الگى قىز كەلدى مە نە، سەندەر اپايعا ايتىپ قويادى دەپ قورىقپاي ما؟ - دەپ سۇرادىم.
— ءبىز ونى ساتپايمىز عوي. ءبىراق، ول بىزدەن دە گورى كوڭىلدى، اتتاي شاۋىپ تۇر ەكەن، -دەدى.
«ۆوزدۋشنىي شار» بولىپ ۇشىپ كەتەيىن...»
كۇن الاي-دۇلەي. تاڭەرتەڭ ساباققا اسىققان ءشارباندى ءبارىمىز ۇپەك-سۇپەكتەپ كيىندىرىپ جاتىرمىز. ءبىر كەزدە:
— ءشاربان، جەل كۇشتى، بارىنشا كيىن، ايتپەسە جەلمەن ۇشىپ كەتەرسىڭ، - دەدى اعاسى ايقايلاپ.
سوندا ءشاربان كىدىرمەستەن:
— ءيا، «ۆوزدۋشنىي شار» بولىپ ۇشىپ كەتەرمىن، - دەدى.
«عالىم تاۋىپ ايتادى...»
ءشاربان كەلىپ مەنىڭ شاشىمدى سيپالاپ وتىر. مەن ريزا بولىپ، ونى ماقتاپ ءبىر سوزدەر ايتتىم دا، سوسىن «جالپى مەن قاتىرىپ ايتام-اۋ» دەدىم ءشارباندى سويلەتكىم كەلىپ.
سوندا شاربوك:
— سەن ەندى «عالىم تاۋىپ ايتادى...» دەپ جازۋدى باستاسايشى، - دەدى.
«ءبىر مامامدى قوسايىنشى...»
ءبىر قوناققا كەتكەندە 3-4 جاسار ءشاربانۋدى ناعاشىسى ازىمگۇلدىڭ ۇيىنە قالدىرىپ كەتكەنبىز. سول ۇيدە ءبارى بىرگە ەت جەپ بولعاننان كەيىن ازەكەڭ: «ءشاربان، الاقانىڭدى جاي دا، تيە بەرسىن» دەپ ايت دەپ، ءوزىنىڭ جاقىندا باقيلىق بولعان اناسىنىڭ اتىن ايتادى. سوندا ءشاربانۋ الاقانىن جايىپ وتىرىپ: «تاعى ءبىر مامامدى قوسۋعا بولا ما؟» دەپتى ءوز اجەسىن ويلاپ. ازەكەڭ: «قوسا عوي، قوسا عوي» دەپتى تاڭعالىپ.
«مەن ءنان كەمپىر بولامىن، ال...»
ءشارباندى اكەسى ىلعي ەركەلەتىپ جۇرەدى. ەندى، مىنە، تاعى دا ءاۋپ ەتىپ كەلە جاتىر. التى جاسار ءشاربان ۇيالىپ جەرگە تۇسكىسى كەلەدى. «اق شاربوك، دەيدى سوندا پاپاسى، سەن 1000-عا كەلسەڭ دە، ماعان قۇيتتاي قىز بولاسىڭ!.
«قويشى، باپا، دەيدى سوندا ءشاربانۋ، مەن ول كەزدە ءنان، ۇلكەن كەمپىر بولامىن. ال سەن ءوزىڭ قانداي بولاسىڭ، ا؟»
«تويعا بارماسام بولمايتىن بولدى...»
ءشاربانۋ ءۇش-تورت جاسىنان باستاپ كىتاپ وقىپ، سۋرەت سالۋعا قاتتى اۋەستەندى. كىتاپ دەسە، ابدەن ەسى كەتەدى، كىتاپ ساتىپ الىپ بەرسە قاتتى قۋانادى. ەندى مىنە نۇرتاس اعاسىنىڭ 40-قا تولعان تويىنا كەلگەن شاقىرۋ بيلەتىن وقىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە اكە-شەشەسى، اعا-اپاسىمەن بىرگە ءشارباننىڭ اتى دا جازىلىپتى. سونداعى شاكەڭنىڭ ايتقانى: «قوي، تويعا بارماسام بولمايتىن بولدى، مەنى دە شاقىرىپتى عوي...»
«جارىلقاسىن مەنى ساتىپ كەتتى...»
اقىن عالىم ءارىپ پەن ساتيريك جارىلقاسىن داۋلەتوۆ ءبىرازدان بەرى دوس. جاكەڭ بىردە جول ءتۇسىپ اقتاۋعا، عالىمنىڭ اعاسى دۇيسەكەڭنىڭ 70 جىلدىعىنا قاتىسۋعا كەلەدى. تويعا ءبارى جيناقتالعاندا، ءشاربانۋ: «مەن ۇلكەن باپانىڭ ۇيىندە قالامىن» - دەيدى. ماماسى ايتادى: «ۇلكەن باپا دا تويعا بارادى»،- دەپ. ءشاربانۋ جىنى كەلىپ: «بەتى-اۋىزى مىناداي، كىلەڭ ساقال-ساقال بولىپ الىپ تويعا بارا ما؟» - دەپ كىجىنەدى قولىمەن يەگىن ىسقىلاپ. سوندا اكەسى ايتادى: «سەنىڭ اعاڭ راۋاننىڭ بالاسى ەرتەڭ 70-كە كەلىپ توي جاساعاندا، ۇلكەن باپاداي شال بولىپ وتىرعانىڭدا سەن ءوزىڭ بارمايسىڭ با نە؟- دەپ. ءشاربانۋ ءسوز تاپپاي «بارامىن، ارينە» دەيدى. ءدال وسى اڭگىمەنى جايباراقات تا قىزىعا ەستىپ جاتقان جارىلقاسىن كوپشىلىكتىڭ كوزىنشە ونى تاربيەلىك ءمانى بار اڭگىمە دەپ ورتاعا سالادى. تويعا قاتىسىپ وتىرىپ ونىڭ ءسوزىن ەستىگەن ءشاربانۋ سول كەزدە اكەسىنە كەلىپ: «اناۋ جارىلقاسىن مەنى ساتىپ كەتتى. ۇلكەن باپا ماعان ەندى رەنجيتىن بولدى» دەگەنى. عالىم سوندا: «ءشاربان، ول دۇرىس ايتتى، ۇلكەن باپا ەندى ساعان اقىلدى بالا دەپ ريزا بولاتىن بولدى» دەگەندە بارىپ ارەڭ بايىز تاپتى.
«سەن تۋماي تۇرعان كەزدەن بىلەم...»
ءشاربانۋ اكەسىمەن ءبىر ماسەلەگە تەلەفونمەن سويلەسىپ تۇرىپ داۋلاسىپ قالادى. اقىرى جەڭىسە الماعان سوڭ، ءشاربان ايتتى: «سەن قويا عوي،باپا، مەن ونى سەن تۋماي تۇرعان كەزدەن بىلەم»...»
«مەنىڭ باپام ءبارىن جەڭەر ەدى...»
كيكبوكينگتەن رەسەي-قازاقستان كوماندالارىنىڭ كەزدەسۋى ءوتىپ جاتىر. اكەسىنىڭ قاسىندا وتىرىپ جانكۇيەرلىك تانىتقان ءشارباندى ماماسى اس ۇيگە شايعا الىپ كەتتى. سول بولمەدە وتىرىپ ءشاربان ايقايلادى: «باپا، كىم جەڭىپ جاتىر؟» باپاسى: «تاعى دا ورىس...» سوندا ءشاربانۋ قاتتى نامىستانىپ ماماسىنا ايتىپتى عوي:
«قاپ، وقساتتى-اۋ مىنالار. مەنىڭ باپام بولعاندا ءبارىن جەڭەتىن ەدى...»
«كوز جاسىم ساقالىما تامىپ كەتتى...»
ءشاربانۋ جاتار الدى ءبىر جىلاپ قالسا ايتادى: «مەنى اۋەلى جۇباتىڭدار. جىلاپ الىپ دۇرىس ۇيىقتاي المايمىن عوي. مىنە، قاراساڭدارشى، كوز جاسىم ساقالىما (ادەيى يەگىمە دەپ ايتقان جوق) تامىپ كەتتى...»
«نەگردەن ورىس جاقىن...»
بىردە بوكس قاراپ وتىردىق. ءشاربان دا ءبىراز «قازاق جەڭسە» دەپ تاماشالاۋمەن، سۇراۋمەن بولدى.
تاعى بىردە تاعى دا بوكس بولىپ جاتتى. ءشاربان كەلدى دە ايتتى: «ءبىزدىڭ بالا قايسى؟» - دەپ. «ءبىزدىڭ بالا اناۋ نەگر» دەدى باپاسى قايتەر ەكەن دەپ. «اناۋ كىم؟» دەدى ءشاربان. باپاسى: «ورىس...» «نەگر قۇرسىن، دەدى سوندا ءشاربان،بىزگە ورىس جاقىن،سول جەڭسىن!».
«امان بولشى، باپا...»
مەن تاعى ءبىر كىتابىم شىعىپ، سودان «كەلەسى جىلى مىنانداي كىتاپ شىعارۋىم كەرەك»، «تاڭدامالىمدى دايىندايمىن» ت.ب. دەپ ماقتانعانداي بولىپ ايتىپ تۇرعانىمدى قۇلاعى شالعان ءشاربان:
— ءاي، باپا-اۋ، امان بولشى، بارىنە دە جەتەرسىڭ، شىعارارسىڭ، - دەدى مەنى سابىرعا شاقىرىپ.
«باقىتتى بولا الار ما ەكەم؟»
ءۇيدىڭ ادامدارى بەينەۋگە قىدىرىپ كەتتى. ۇيدە ءشاربان ەكەۋمىز.
— شاربوك، نە ايتساڭ دا سەنىڭ ايتقانىڭ بولادى، - دەدىم مەن.
ءشاربان:
— بۇگىن مەنەن باقىتتى ادام جوق قوي. تەڭىزگە بارايىقشى، باپا، - دەدى.
— ءتۇسقايتا، - دەدىم مەن.
ءتۇس تە قايتتى. كۇن ازداپ جەلكەم.
مەن: «ەرتەڭ بارساق قايتەدى؟» - دەدىم.
ءشاربانۋ جىلاپ:
— مەن باقىتتىمىن با دەسەم... نەگە سوزىڭدە تۇرمايسىڭ، قالايدا بارامىز، - دەدى.
ەكەۋمىز سول كۇنى ءتورت ساعات تەڭىز جاعاسىندا بولىپ، سۋعا ءتۇسىپ، باقىتتى كۇندەرىمىزدىڭ ءبىرى بولدى.
«قارا سورپا بولىپ ءجۇرمىز...»
ءشاربانۋ قىرىق كۇن شىلدەدە اۋىلعا، تۇششىقۇدىققا كەتتى. ءبىر كۇنى مەن تەلەفون سوعىپ، جاعدايىن سۇرادىم.
— جاعداي جالپى جاقسى. ءبىراق، قارا سورپا، مونشا بولىپ، بىقسىپ ءجۇرمىز، - دەدى.
اۋىلدا سول كۇندەردە 40-45 گرادۋس اپتاپ بولعان ەكەن.
«مەن قارامىن عوي...»
تەلەديداردان تاي-بوكس بولىپ جاتىر. بىرەۋى اق ءناسىلدى دە، ەكىنشىسى-نەگر.
مەن: - «اققا بولىسامىن»، - دەدىم.
— مەن نەگردى جاقتايمىن، - دەدى ءشاربان.
ءبىر كەزدە نەگر جەڭدى.
— ءبىزدىڭ بالا جەڭدى، - دەپ ماقتاندى ءشاربان ساسپاي.
مەن: - «سەن نە ءۇشىن نەگردى جاقتادىڭ؟ - دەدىم.
— مەن قارامىن عوي (ءبىز جاز بويى ويناپ ابدەن كۇنگە كۇيىپ كەتكەن ءشارباندى «قارا قىز» دەپ قوياتىنبىز)، ەندى ىلعي قارالاردى جاقتايمىن، - دەدى ءشاربان.
«قۇداي قالاسا دەشى...»
— ء-اي، ءشاربان، مەن 60-قا كەلگەندە سەن 23-كە كەلەسىڭ، ۇلكەن اپا بولاسىڭ-اۋ، - دەدىم بىردە.
سوندا ءشاربان:
— قۇداي قالاسا دەشى، ايتا بەرمەشى، امان بولايىقشى، باپا، - دەدى.
«تۋعان كۇنىڭ قۇتتى بولسىن...»
10 تامىز - ۇلىم راۋاننىڭ تۋعان كۇنى. تاڭەرتەڭ ۇيقىسىنان ويانعان ءشاربان شەشەسىنە:
— ماما، تۋعان كۇنىڭ قۇتتى بولسىن، - دەپ تاۋىپ ايتتى. مەن:
— ءيا، بۇگىن مامانىڭ تۋعان كۇنى دەگەنىمدە، ءشاربان:
— سەنىڭ دە تۋعان كۇنىڭ قۇتتى بولسىن، - دەدى ماعان. مەن:
— راۋاندى تۋعان مەن ەمەسپىن عوي، - دەگەنىمدە،
— ا، ءيا، سەنىڭ تۋعان كۇنىڭ قاراشادا عوي، - دەدى ماعان قاراپ. ءشاربان ءوزى قاراشا ايىندا دۇنيەگە كەلگەن عوي، مەنىمەن دوس بولعاسىن، ءوزىن «باپام تۋدى» دەپ تۇرعانى عوي. بۇل ءسوزدى ەستىپ قالعان شەشەسى:
— ءشاربان باپاڭ قاراشادا ەمەس، ساۋىردە، راۋشاندى تۋدى عوي، سەنى مەن ءوزىم تۋدىم، -دەدى.
«ءبارى دە اقشا ءۇشىن عوي...»
بەيجىڭ وليمپياداسى، بوكستان جەكپە-جەكتەر بولىپ جاتىر. ءشاربان مەنىڭ قاسىما كەلىپ وتىردى.
— ءقازىر قىتايلىق قازاق قانات يسلام شىعادى، ءبىراق ول سول قىتايدىڭ نامىسىن قورعايدى. ودان كەيىن ءبىزدىڭ باقىت سارسەكبايەۆ شىعادى، ول قازاقستاننىڭ نامىسىن قورعايدى. فينالدا ەكەۋى كەزدەسىپ تە قالۋى مۇمكىن، - دەدىم مەن.
ءشاربان:
— سەن ەكەۋىنىڭ قايسىسىنا بولىساسىڭ؟ - دەدى ءشاربان.
— ەكەۋىنىڭ دە جەڭگەنى جاقسى. ءبىراق ءبىز ءوز ەلىمىزدىڭ جىگىتىنە بولىسامىز عوي، - دەدىم.
— جەڭسە، ولارعا اقشا بەرە ما؟ - دەدى ول.
— ارينە، كوپ اقشا بەرەدى، - دەدىم.
— ە-ە، ءبارى اقشا ءۇشىن شىعادى عوي، - دەدى ول.
— قوي، نەگە ەلدىك نامىس، اتاق، ابىروي دەگەن دە كەرەك ەمەس پە؟ - دەدىم.
— ەگەر دۇرىس اقشا تولەمەسە، بوسقا بوكستاسۋعا ەشكىم دە شىعا قويماس، - دەدى ءشاربان.
سوسىن تاعى دا قايتالاپ:
— ءبارى دە اقشا ءۇشىن عوي، — دەدى.
«شاشىمدى سورىپ الدىڭ...»
ءشارباندى شاشىنان يىسكەپ، سۇيگەنىمدە، ول:
— شاشىمدى سورىپ الدىڭ-اۋ، - دەدى.
«مەن ول كەزدە بار ما ەدىم؟..»
ءشاربانعا ايتتىم:
— سەندەرگە مەن بومبەيدەن (بەينەۋ) كۇشتى، اقىلى كوپ ماما اكەلىپ بەردىم-اۋ، -دەگەنىمدە،
— سوندا مامانى سەن الىپ كەلگەن كەزدە مەن بارمىن با نە؟- دەپ ءبارىمىزدى كۇلدىردى.
«كوزىم جىلاماۋى ءۇشىن...»
جاز. كۇن ىستىق. ءشاربان ماماسىمەن بىرگە بازارعا بارا جاتىپ:
— قوي، كوزىم جىلاماسىن، وچكي كيىپ كەتەيىنشى،- دەدى.
«ەكەۋمىزدىڭ...»
— اق ءشاربان، ەكەۋمىزدىڭ دوستىعىمىز ءۇشىن كەفيرىڭدى تاۋىسىپ ءىششى،-دەدىم بىردە.
ءشاربان ىركىلمەستەن:
— ەكەۋمىزدىڭ دوستىعىمىز ءۇشىن، باپا، سەن مەنى كەفيرگە زورلاي كورمە، - دەدى.
«قاپ، سەنىڭ اقىن بولعانىڭ، باپا...»
— شاربوك، - دەدىم بىردە، بالا ءتىلازار، جالقاۋ بولماۋى كەرەك. اتا-اناسى بالاعا قامقور بولسا، بالالارى اتا-اناعا قولعانات بولۋى كەرەك. اتا-انانىڭ بالانى باعىپ-قاعىپ، ادام ەتىپ ءوسىرۋى - پارىز، ال بالانىڭ اتا-انا اماناتىن ورىنداپ دۇرىس ادام بولۋى - قارىز، - دەي بەرگەنىمدە، ءشاربان شىداي الماي:
— قاپ، سەنىڭ اقىن بولعانىڭ، باپا...- دەپ كۇلىپ جىبەردى. ىشتەي «ءسوز تاۋىپ ايتا بەرەتىنىڭ بالە بولدى-اۋ» دەپ تۇر ەكەن.
«استانا مەنەن كىشى ەكەن...»
— باپا، - دەدى ءشاربان بىردە، - استانا مەنىمەن قۇرداس ەكەن عوي.
— ول وندا، ال سەن بيىل جىل اياعىندا 11-گە تولاسىڭ عوي،- دەدىم.
— ە، استانا بىزدەن كىشى ەكەن عوي، ءالى جاس ەكەن عوي، - دەدى ءشاربان.
«سامولەتپەن كەلەرمىن...»
ءشاربان ايتتى:
— اننەن شىققاسىن اۆتوبۋسپەن كەلەرمىن.
راۋشان اپاسى:
— قوي، پويىزبەن كەلسەيشى ،- دەگەندە، ءشاربان مۇدىرمەستەن:
— ءيا،سامولەتپەن ۇشىپ كەلەرمىن، - دەدى.
«شاما كەلمەي تۇر...»
ءشاربان جاتار الدىندا «ءالى ەرتە، جارتى ساعات تەليەۆيزور قارايىن»، - دەدى.
مەن: «كوزىڭدى اۋىرتىپ نەعىلاسىڭ. شاما كەلسە، كوپ قاراماعانىڭ جاقسى»، - دەگەنىمدە، ءشاربان بىردەن:
— باپا، سول شاما كەلمەي تۇر عوي، - دەپ تەليەۆيزوردى قوستى.
«قابىرعاڭدى سىندىرارمىن...»
مەن ويلاماعان جەردەن قابىرعامدى سىندىرىپ الدىم. ءشاربانۋ ءشاي قۇيىپ بەرىپ، مەنى تۇرعىزىپ، ابدەن باقتى.
كۇندەر ءوتىپ جاتىر. مەن جاقسى بولا باستادىم. ءبىر كۇنى اشۋلانىپ ءشاربانعا ۇرىستىم. «شاپالاق جەيسىڭ» دەدىم. سوندا شاربوك:
— ايتەۋىر، ماعان قاراي جاقىنداپ كور، قابىرعاڭدى سىندىرامىن، - دەدى.
«سەن اقىن ەمەسسىڭ...»
بىردە ءشاربان «مىنا ءسوزدىڭ ءسينونيمى نە، انا ءسوزدىڭ ءانتونيمى نە؟» دەپ سۇراپ قويمادى. مەنىڭ دە ەسىمە تۇسە قويمادى.
سوندا ءشاربان:
— ءاي، باپا-اي، سەنىڭ اقىن بولماعانىڭ جاقسى ەدى عوي، ءسوز ماعىناسىن بىلمەيدى ەكەنسىڭ، - دەپ قارا-اپ تۇر.
«مىناۋىڭ سۋ ەمەس...»
ءشاربانۋ ازداپ اۋىرىپ، شەشەسى ءدارى بەرىپ جۇرگەن عوي. سودان ءبىر كۇنى ءشاربان:
— مىنا ءدارىڭ بۇرىن سۋ سياقتى ەدى، ەندى ۋ سياقتى بولىپ كەتكەنى نەسى؟ - دەدى.
سوندا ماماسى:
— ونى قايدان ءبىلىپ قالدىڭ، بۇرىن ءدارىنى ەزگەندە سۋدى كوپ قوساتىن ەدىم، ەندى ازايتتىم عوي،- دەگەندە ءشاربان:
— ءاي، باسە، ءوزىم دە بايقاپ ەدىم، ۋ تاتىپ تۇر،- دەدى.
«ىبىرايدى سۇراعاندا...»
ءشاربانۋ جۇمىستان كەلگەن بويىمدا مەنەن ىبىراي ءالتىنساريننىڭ كىتابىن، ونىڭ ولەڭدەرىن سۇرادى.
جەكە كىتاپحانامداعى كوپ كىتاپقا كوز سۇزگەن مەن: «1ء-ى-م، ساكەن سەيفۋللين، جامبىل جابايەۆ...» دەپ كۇبىرلەي باستادىم.
تاعى دا ءسال كىدىرىپ بارىپ: - قاسىم امانجولوۆ، - دەگەنىمدە،
— قويشى سول قاسىمىڭدى، ىبىراي كەرەك، - دەدى شىداي الماي.
— قانداي اقىنسىڭ، ۇيىڭدە ىبىراي جوق، - دەدى مەنى سىناپ. مەن «بەس عاسىر جىرلايدى» دەگەن قوس تومدىقتى تاۋىپ الىپ ءشاربانعا ۇسىندىم. ى.التىنسارين 2-تومدا ءبىرىنشى تۇر ەكەن.
ريزا بولعان ءشاربان:
— راحمەت، باپا، - دەدى. سوسىن:
— كەلەسىدە جامبىلدى، يلي قاسىمدى سۇراسام، ىبىرايدى اكەلىپ جۇرمە، - دەدى.
«بالامەن بالە بولما...»
بىردە ءشاربان ەكەۋمىز ءدىلمارلانىپ ءبىراز ايتىستىق. اقىرىڭدا ول:
— باپا، بالامەن بالا بولماسايشى، - دەدى ۇلكەن كىسى قۇساپ. مەن ودان سايىن قىرسىعىپ:
— ونان دا بالەمەن بالە بولماسايشى دەمەيسىڭ بە؟- دەگەنىمدە ءشاربان:
— بالامەن بالە بولما، - دەدى ىركىلمەستەن.
«باپا، مەن مالايمىن...»
ساباق وقىپ جاتقان ءشارباننىڭ بولمەسىنە كىرىپ ەدىم، ول:
— باپا، مەن مالايمىن عوي، - دەگەنى.
— نە دەپ تۇرسىڭ، كىمگە مالاي بولعىڭ كەلىپ ءجۇر، - دەگەنىمدە:
— تاتارلار مەن باشقۇرتتار مالاي دەپ بالانى ايتادى ەكەن، - دەدى.
— تاتار ەلىنە بارساڭ، مالاي دەسە قايتەسىڭ؟ - دەدىم.
— كونەسىڭ، - دەدى. مەن:
— مالاي قىلىپ جۇمىس جاساتىپ قويسا قايتەسىڭ؟- دەگەنىمدە،
— جوعال ءارى، - دەپ ايتامىن، - دەدى. مەن شىعىپ بارا جاتىر ەدىم، ءشاربان:
— باپا، مەن شاعامىن عوي، - دەدى.
— ول نە ءسوز؟ - دەگەنىمدە،
— تۇرىكتەر مەن ءازىربايجاندار بالانى «شاعا» دەيدى ەكەن،- دەدى.
سويتسەم، ول وسىنىڭ بارلىعىن كىتاپتان وقىپ وتىر ەكەن.
«مەنى باعۋدىڭ ءوزى ازاپ...»
— باپا، دەدى ءشاربان بىردە، - سەن جۇزە الاسىڭ، مەن دە، اپا دا، ماما دا جۇزە المايمىز. وسى اپا نەگە جۇزە المايدى؟ - دەدى دە، «ءبىراق، ونىڭ ول كەزدە قايدان قولى تيە قويسىن، ساباعى بار، ءۇي شارۋاسى بار، ونىڭ ۇستىنە مەنى باعۋدىڭ ءوزى ناعىز ازاپ قوي»، - دەدى.
«مەن باعىپ ءجۇرمىن بە نە؟»
— ءشاربان، مەنىڭ كوزاينەگىمدى كوردىڭ بە؟
— مەن باعىپ ءجۇرمىن بە نە؟
«باياعىدا تۋعاندا...»
ءشارباندى جۇمساپ ەدىم، قوزعالا قويمادى.
— شاربوك، - دەدىم، - باياعىداعى ادامدار ەشقاشان ەرىنبەگەن، ومىرمەن كۇرەسە بىلگەن، ءبىر قويدىڭ ەتىن جەگەن، - دەپ ەدىم، ول:
— باياعىدا تۋىپ مال بولىپ، ماۋباس بولىپ ءومىر سۇرگەنشە، وسى زامانىم جاقسى، - دەدى.
تاعى بىردە ءشاربان سالقىن ءتيىپ اۋىرىپ، ون كۇن ساباققا بارماي، سوعان ۇيرەنىپ قالىپ تاڭەرتەڭ تۇرعىسى كەلمەگەندە ءوزى:
— ءتۇۋ، باياعى زامان بولعانى جاقسى ەدى، ايتەۋىر، مال باقساڭ دا، ساباق وقىمايسىڭ، ءبارىن ءوزىڭ بىلەسىڭ، - دەدى.
ساباققا بارىپ كەلگەننەن كەيىن:
— باپا، ساباق كۇشتى عوي، ءبىلىم العانعا نە جەتسىن! - دەدى.
«ەلىمنىڭ بالاسىمىن...»
— ءشاربانۋ، سەن وسى كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟
— ەلىمنىڭ، حالقىمنىڭ بالاسىمىن، - دەدى ءشاربان مۇدىرمەستەن.
«مەن كەيبىر بالا ەمەسپىن عوي...»
ءشاربانۋ ساباققا قاپىلىپ جاتىر.
— باپا، - دەدى ول، - ساعات نەشە بولدى؟
— 8-گە 10 قالدى. اسىقپا ۇلگەرەسىڭ. كەيبىر بالالار 5 قالعاندا دا شىعادى عوي، -دەدىم.
— سەن مەنى كەيبىر بالالارعا قوسپاشى. مەن ستاروستامىن، ەلدەن بۇرىن، ەرتە بارۋىم كەرەك، - دەدى ءشاربان.
«كەرەك ەمەس تاستىڭ...»
مەن ءشاربانعا:
— كەرەك تاستىڭ اۋىرلىعى جوق، الا كەت، - دەدىم الدەنەنى.
ءشاربان:
— كەرەك ەمەس تاستىڭ اۋىرلىعى بار، كەرەك ەمەس، - دەدى.
«مەن قۇدايعا شۇكىرمىن...»
— ءشاربان، - دەدىم، - سەن جۇدەپ باراسىڭ. تاماقتى جەڭكىرە، ەت، بالىق، تاۋىق، جۇمىرتقا جە، - دەدىم.
ءشاربان كۇلىپ (كەكەتىپ):
— مەن ساعان، باپا، كلاستاعى ءبىر قىزدى كورسەتەيىن، ءىشى قابىسىپ، جابىسىپ جاتىر. مەن، ايتەۋىر، قۇدايعا شۇكىرمىن عوي،- دەدى.
«بوكس دەگەن ۇرۋ ەمەس پە؟»
— ءشاربان، - دەدىم، - سەنى كاراتەگە بەرەيىن - ءوزىڭدى قورعاي الاتىن بولاسىڭ.
— سونى قايتەمىن، بىلاي دا بىردەڭە قىلارمىن.
— وندا مەن ساعان بوكستى ۇيرەتەيىن.
— بوكس دەگەن ۇرۋ ەمەس پە، ول جاعىنا جامان ەمەسپىن...
«ەكەۋىڭدى قاتار قالاي تىڭدايمىن؟..»
ءشاربان مۋلتفيلم قاراپ راحاتتانىپ جاتىر. مەن جۇمىستان كەلىپ قىزىقتاپ، قايتا-قايتا سوزگە تارتتىم. ول ەكى كوزى مۋلتيگىندە، ماعان دا الاقتاپ قاراپ:
— باپا، بارا قويشى ەندى، سەنىڭ بالاڭمىن. قۇداي ءۇشىن بارا قويشى. مۋلتيك ەكەۋىڭدى قاتار قايدان تىڭداي الامىن؟ - دەدى.
«جاسى كىشىنىڭ دە...»
ءشاربان ءشاي ۇستىندە ءبىر اڭگىمە ايتىپ وتىر. مەن تاقىرىپتى وزگەرتكىم كەلىپ ءسوزىن ءبولدىم.
سوندا ءشاربان:
— جاسى كىشىنىڭ دە ءسوزىن بولە بەرمە، مەن سەنەن بۇرىن سويلەپ جاتىرمىن عوي، باپا، -دەدى.
«دەنساۋلىق كۇتۋدى...»
ءشاربان سويلەپ تۇر.
— بۇگىن اپاي دەنساۋلىق كۇتۋ تۋرالى اڭگىمە ايتتى. بالانى تاربيەلەۋدە جىلى سويلەي وتىرىپ، باۋلۋ ماڭىزىنا توقتالدى، - دەدى. - سەندەر دە دەنساۋلىقتارىڭدى كۇتىڭدەر. اۋىرماڭدار، ءدارى ىشپەڭدەر، - دەي كەلىپ:
— جالپى جان كۇتۋدى ۇلكەن باپادان-اتادان ۇيرەنۋ كەرەك، توقسانعا كەلسە دە، پالەندەي ەش جەرى اۋىرمايدى، - دەدى.
«بالاسىز ءۇي...»
بىردە جۇمىستان كەلىپ:
— ماماڭا كومەكتەس، بالام، جۇمىستى كوپ جاسا، - دەسەم، ءشاربان اشۋلانىپ:
— جۇمىستى ەڭ كوپ جاسايتىن مەنمىن عوي. مەنىڭ باعامدى بىلمەيسىڭدەر ەكەن. سەن ءوزى «بالالى ءۇي - بازار، بالاسىز ءۇي - قۋ مازار» دەگەندى بىلمەيسىڭ بە؟ مەن بولماسام، كورەر ەدىم سەندەردى، - دەدى.
«اكە، كوكەلەپ» جالىنىپ-جالپايىپ ارەڭ قويعىزدىق. شىنىندا دا كىشكەنتاي بالاسىز ءومىر سۇرقاي تارتىپ كەتەدى عوي. ءسويتىپ، اق ءشاربان ءبىزدى تاعى دا سوزدەن جەڭىپ كەتتى.
ءتىفا، ءتىفا، تىل-كوزدەن امان بول، بوتام، ابىرويلى بول. قازاقتىڭ، حالقىمىزدىڭ انا ءتىلىن تەرەڭ ءبىلىپ، ونىڭ قادىر-قاسيەتىن ارتتىرا بەرۋىڭە ءبىز قاشاندا تىلەكشىمىز.
You Might Also Like
-
راۋشان ءارىپ، اقتاۋ قالاسىندا 1986 جىلى 15 ساۋىردە دۇنيەگە كەلگەن، №13 قازاق گيمنازياسىندا وقىپ، ونى 2003 جىلى قىزىل اتتەستاتپەن ءبىتىردى. الماتىداعى ق.ساتبايەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەحنيكالىق ۋنيۆەر...
-
ءاليحان بوكەيحان – قازاق حالقىنىڭ اسا كورنەكتى تاريحي تۇلعاسى، ساياسي كوسەمى، عالىم، الاش قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى، پۋبليسيست، اۋدارماشى. 1913 جىلى 2 اقپاننان باستاپ، 1918 جىلعا دەيىن ورىنبوردا ا...
