ەڭبەكشى قازاق جاستارىنىڭ ەسىنە
قازاقستاننىڭ ەڭبەكشىل تابى ءوز سىباعاسىن ءوزى الۋ ءۇشىن، ونەرلى حالىقتاردىڭ ەڭبەكشىل تابىنىڭ قاتارىنا كىرۋ ءۇشىن، روسسياداعى جالپى ەڭبەكشىل تاپتىڭ الىسىپ وتىرعان بوستاندىعىن، تەڭدىگىنىڭ جەمىستەرىمەن پايدالانۋ ءۇشىن كەرەك ەكەنىنە، ونەر-بىلىم الۋى كەرەك ەكەنىنە ەشكىم قارسى ايتپاس.
بۇل تۋرالى گازەتتەردىڭ جۇزىندە تالاي ايتقامىز. مۇنى كوپ ايتپاي-اق، ەڭبەكشىل حالىقتىڭ ءوزى دە بىلەتىن شىعار.
بىلتىردان بەرى قازاق جاستارىنىڭ كوبى رابفاكقا ۇمتىلادى، باسقا ءتۇرلى ءبىلىم بەرەتىن وقۋلارعا، شكولدارعا، كۋرستارعا كوپ قارامايدى. بۇل ۇلكەن قاتە ءىس.
تۇرمىستىڭ ءارتۇرلى تاراۋلارىنان عىلىم بەرەتىن تالاي مەكتەپ، شكولالار بار. قازاق ەڭبەكشىلەرىنىڭ بالالارى سول تۇرمىستىڭ ءارتۇرلى تاراۋىنان ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ بارىنەن وقۋلارى كەرەك.
تۇرمىستىڭ ءار تاراۋىنان ماعلۇماتتار الۋ كەرەك، ءار تاراۋىنان ءبىلىم الۋ كەرەك.
قازاقستاننىڭ ءار گۋبەرنياسىنان كەلىپ بيىل 60 شامالى قازاق ەڭبەكشىلەرىنىڭ بالالارى ورىنبور رابفاگىنا كىردى. ءام تاعى دا سول رابفاكقا تۇسەتىن قازاق بالالارىن دايارلايتىن بيىل اشىلعان رابفاك جانىنداعى «دايارلاۋ بولىمىنە» 40 بالا الىنباق، بارشاسى بيىل ورىنبورداعى رابفاكقا كىرگەن قازاق بالاسى 100 بولماق.
قالىڭ قازاق ەڭبەكشىلەرىنە بۇل جەتكىلىكتى سان ەمەس. ال رابفاكقا بۇدان ارتىق الۋعا بولمايدى، سول سەبەپتى وقيمىن دەگەن جاستاردىڭ ءبارى قۇر داقپىرتپەن رابفاكقا ەنتەلەي بەرمەي، ادام بالاسىنىڭ تۇرمىسىنا كەرەكتى ءتۇرلى ءبىلىم بەرەتىن اشىلىپ جاتقان شكولداردىڭ، مەكتەپتەردىڭ ءام كۋرستاردىڭ بارىنە كىرە بەرۋلەرى دۇرىس. ماسەلەن:
1) قازانداعى مۇسىلماندار ءۇشىن اشىلعان اسكەر باستىقتارىن دايارلايتىن شكولادان قازاقتارعا 50 ورىن بەرىپ وتىر، مىنە، سوعان بارۋ كەرەك. ول شكولاعا ورىسشا سويلەي ءام جازا بىلەتىن عانا، ونان سوڭ ەسەپتىڭ ءتورت امالىن بىلەتىن عانا جىگىتتەر الىنادى.
بۇل ەلۋ ورىننىڭ 40 ورنى قازاقستاننىڭ ءار گۋبەرنياسىنىڭ پارتيا كوميتەتتەرىنە، ءام اسكەري مەكەمەلەرىنە ءبولىنىپ جىبەرىلدى، 10 ورنى ورىنبورداعى اسكەري كوميسسارياتتىڭ ايماقتىق پارتيا كوميتەتىنىڭ قاراماعىندا قالدى. ول 10 ورىنعا جىگىتتەر ورىنبوردان جىبەرىلمەك.
2) ورىنبوردا ادام دارىگەرلەرىنىڭ شكولاسى اشىلىپ جاتىر. بۇل شكولا (مەد. تەحنيكۋم) قازاقستاننىڭ دەنساۋلىق كوميسسارياتىنىڭ قاراماعىندا بولادى. 80 بالا الىنباق. ونىڭ 55 قازاق بولماق. شكولا التى جىلدىق. وعان دا تەك جازا ءام وقي بىلەتىن جىگىتتەر الىنباق. بۇل شكولاعا ورىندارىن ءبولىپ گۋبەرنياعا جىبەرگەن بالالاردىڭ الدى كەلىپ جاتىر. ءبىراق كەي گۋبەرنيادان ءالى كەلە قويعان جوق. بەلگىلى ۋاقىتىنان كەش قالسا، بالالار وسى ورىنبوردان الىنا بەرمەك.
3) قازاقستاننىڭ جەر-سۋ كوميسسارياتىنىڭ قاراماعىندا اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ شكولالارى اشىلعان. ولار مال دارىگەرىنىڭ شكولاسى، جەر كاسىبىنىڭ شكولاسى ءام اۋىل شارۋاسىنىڭ شكولاسى. وسىلاردىڭ ءبارى قوسىلىپ بيىل ءبىر شكولا بولماق. ول ورىسشا — زووتەحنيچەسكيي تەحنيكۋم. بۇل شكولاعا جەر-سۋ كوميسسارياتى باسشىلىق ەتىپ، بىلتىرعى بالالارىن الادى، ونىڭ تولماعان جەرىنە وسى ورىنبوردان جاڭادان بالالار الماق.
4) قازاقستاننىڭ اقشا-قازىنا كوميسسارياتىنىڭ قاراماعىندا بيىل اقشا-قازىنا ءىسىنىڭ كۋرسى اشىلماق. وعان الاتىن بالالاردىڭ جارتىسىنان كوبى قازاق بولۋعا ءتيىستى.
5) بيىل قازاقستاننىڭ كووپەراسيا ىستەرىن باسقاراتىن مەكەمەسىنىڭ قاراماعىندا دا كۋرس اشىلماق. كۋرستىڭ ماقساتى قازاق ەلىندە كووپەراسيا ءىسىن ۇلعايتىپ جۇرگىزىپ، العا باستىرۋ ءۇشىن قازاق ەڭبەكشىلەرىنەن ادامدار دايارلاماق. بۇل جوعارعى ايتقان 2 كۋرسقا دا ورىسشا جازۋ، وقۋ بىلەتىن جىگىتتەر الىنباق. ءام الىناتىن بالالاردىڭ ورىندارى ءار گۋبەرنيالارعا ءبولىنىپ جىبەرىلمەك.
مىنە، وسى ايتقان شكولالاردىڭ ءام كۋرستاردىڭ بارىنە دە ەڭبەكشى قازاق بالالارى كەش قالماي كەلىپ كىرۋلەرى كەرەك. كوڭىلدەگىدەي كىرىپ الىپ، جۇمىلىپ وقىپ، تەز ءبىلىم الىپ شىعىپ، ءتۇرلى تاراۋلى تۇرمىستىڭ تىزگىنىنە يە بولىپ، تۇرمىستىڭ قوجاسى ەڭبەكشى حالىقتىڭ قوجالىعىن جۇرگىزۋلەرى كەرەك.
قازاقستاننىڭ ءاربىر گۋبەرنياسىندا ءىس باسىندا وتىرعان جىگىتتەر سالاق بولماي، وسى وقۋ ىستەرىن كوڭىلدەگىدەي باقىلاپ، قولىنان اتقارىپ وتىرۋعا مىندەتتى. ءام بۇل ىسكە ءاربىر گۋبەرنيالىق مەكەمەنىڭ قاي-قايسىندا وتىرسا دا، قازاقستاننىڭ بارلىق قىزمەتىندەگى جىگىتتەرى ەڭبەكشى حالىق الدىندا جاۋاپكەر.
جانە بۇل وقۋ ىسىنە كوڭىل سالماي، شىن ەڭبەكشىل ناشار حالىقتىڭ بالالارىن جىبەرۋگە ءجوندى قىزمەت قىلماعان قىزمەت باسىنداعى ادامداردى ايگىلەپ ايىپتاپ، بەتتەرىنە ەڭبەكشىل تاپتىڭ ازاماتى ەمەس دەگەن تاڭبا باسىپ وتىرۋ كەرەك.
ويتكەنى بيىل گۋبەرنيا-گۋبەرنيالاردان ورىنبورداعى رابفاكقا ءام اشىلعان زاڭ كۋرسىنا ەڭبەكشى قازاق حالقىنان (جۇمىسكەرلەردەن، كەدەيلەردەن، جالشىلاردان، ناشارلاردان) ادەيى ءبولىنىپ جىبەرىلگەن بەلگىلى ورىندارعا از كەلدى. كەيبىر گۋبەرنيالاردان مەكەمەلەر ادەيى ارناپ قولدارىنا قاعاز بەرىپ جىبەرمەگەن سوڭ، وقۋعا تالاپتى جاستار وزدەرى كەلگەندەرى بار. جانە گۋبەرنيا-گۋبەرنيادا، ءىس باستارىنداعى وقىعان، «كوزى اشىق» جىگىتتەر كۇن بۇرىن جاريالاپ، وقۋشى جاستارعا قانداي شكولاعا قانداي تارتىپپەن تۇسۋگە بولاتىنىن ايتپاعان سوڭ، كەلگەندەردىڭ قولدارىندا ءتيىستى يسپولكومنان، دوكتوردان العان قاعازدارى جوق بولىپ تا شىقتى.
تاعى دا، ورىنبورداعى قازاق ينستيتۋتى قازاقستانعا ءتارتىپتى، ۇلگىلى مۇعالىمدەر دايارلاپ شىعاراتىن قازاقشا مەدرەسەگە بيىل بارلىق قازاقستاننىڭ ءار گۋبەرنياسىنان 150 شامالى قازاق بالالارى الىنباق، وندا بىلتىرعىسىمەن 250 شامالى جىگىت بولماق. مىنە، سول قازاق ينستيتۋتىنىڭ جانىندا بولاتىن ايماقتىق ۇلگى-تاجىريبە مەكتەبىنە كىرەتىن بالالاردىڭ ورىندارىن ءار گۋبەرنياعا ءبولىپ جىبەرگەن ەدىك. بۇعان دا جەر-جەردەن بالالاردىڭ ارنالىپ كەلۋى ساراڭ.
بۇل جوعارىداعى ايتىلعان شكولا، مەكتەپ، مەدرەسەلەرگە، كۋرستارعا كەلگەن بالالاردىڭ از بولۋى قازاق ەڭبەكشىلەرىنىڭ وقۋ نيەتتەرىنىڭ، ىنتالارىنىڭ جوقتىعى ەمەس، گۋبەرنيالارداعى، ۋەزدەردەگى ءار مەكەمەدە وتىرعان «كوزى اشىق» ازاماتتاردىڭ شابان جالقاۋ، وزىنەن باسقانىڭ «كوزىنىڭ اشىلۋىن» كوپ ويلامايتىندىعى.
قاراڭعىدا، ناداندىق تۇمانىندا، ءىرىپ-شىرىپ جاتقان، ناداندىقتىڭ ارقاسىندا بەرگەن تەڭدىكتى الا الماي، ءالى كوزى اشىلماي جاتقان ەڭبەكشىل قالىڭ قازاقتىڭ وقۋىنا قانداي قىزمەتتە جۇرسە دە قارلىعاشتاي ىنتاسىن سالىپ، جاردەمىن تيگىزبەگەن جىگىتتەر — تەك ۇلىلىقتى قۋىپ، ءوز ءىسىنىڭ عانا قامىن كوزدەپ جۇرگەن ارامتاماقتار.
ونداي ادامدار، تەك ەڭبەكشىل حالىقتىڭ نانىن جەپ، جەگەن نانىن اقتاي المايتىن قۇر ازاماتتار.
قازاقتىڭ ەڭبەكشىلەر تابىنىڭ سورىنا مۇنداي ادامدار از ەمەس. مىنە، سونى ءبىلىپ، سونى كورىپ، ەڭبەكشىل جاستار، وزدەرىڭ جالقاۋلانباي جۇمىلا وقۋعا ۇمتىلىڭدار. جوعارعى ايتقان وقۋلاردىڭ بارىنە كەش قالماي كىرە بەرىڭدەر!
15.09.1923 جىل
You Might Also Like
-
ادام بالاسىنىڭ ونەر-بىلىمى، وقۋى، ادەبيەتى، ساياساتى، مادەنيەتى — بارلىعى شارۋاشىلىق كاسىپتەن تۋادى.
-
10-تامىزدا ورىنبورداعى قازاقستاننىڭ وقۋ ينستيتۋتىندا، ءام تاتار ينستيتۋتىندا وقۋشى جاستار ۇيىمىنىڭ مۇشەلەرىنىڭ جالپى جيىلىسىندا جولداس نۇرماقوۆ قازىرگى جەر جۇزىندەگى مەملەكەت ارالارىنداعى ساياسات جاي...
