InfoHub Logo

ەندى تەاتردىڭ «حان كەنەنى» ويناۋى تۋرالى بىر-ەكى اۋىز ءسوز ايتايىن: تولىقتاۋىن كەيىن ايتارمىز...

«ايمان-شولپان» مەن «حان كەنە» — قيىن پەسالار. قيىندىعى سول: «ايمان-شولپان» ءارتىستىڭ ارتىستىك ويناۋشىلىعىمەن بىرگە ءارتىستىڭ سومدالعان، ادەمى، جارامدى داۋىسىن كەرەك قىلاتىن پەسا. مىنە سوندىقتان «ايمان-شولپان» ءارتىس تاڭدايتىن، ءارتىستى سىنايتىن پەسا. سوندىقتان «ايمان-شولپانداعى» ءبىرسىپىرا باستى رولدەردى ارتىستەر كوڭىلدەگىدەي شىعارا الماي قويدى. اسىرەسە، الىبەك، ارىستان رولدەرىن شىعارا الماي قويدى...

ال «حان كەنە» دە ءارتىس تاندايتىن، ءارتىس سىنايتىن پەسا. ارينە قانداي پەسا بولسا دا ءارتىستى سىنعا سالادى. ءبىراق، مۇنداي پەسالار وتە-موتە ءارتىس تاڭدايدى. ال وسى ەكى پەسادا ارتىستەر وزدەرىنىڭ قانداي ەكەندىكتەرىن كورسەتتى؟ تەاتر قانداي ەكەنىن كورسەتتى؟

مەنىڭ قاراۋىمشا، «حان كەنەنىڭ» باس ادامدارىن ويناعان ارتىستەردىڭ (ناۋرىزباي ءرولىن ويناعان ەلۋباي، بوپاي قىز ءرولىن ويناعان ماليكە، كارىبوز ءرولىن ويناعان قاپان) ۇشەۋى دە پەسا بويىنشا رولدەرىن جاقسى مەڭگەرىپ وينادى، وزدەرىنىڭ قيىن ءىرى رولدەردى دە مەڭگەرۋگە جاراپ قالعاندىقتارىن كورسەتتى. حان كەنەنىڭ ءرولىن ويناعان قالىبەك تە كەنەنىڭ پەساداعى ءرولىن ءتاۋىر الىپ باردى. ءبىراق، بارىنەن قيىن رول حان كەنەنىڭ ءرولى ەدى، سوندىقتان قالىبەك كەنەنىڭ ىشكى جان، سەزىم كۇبىلىستارىن تاپقان، ياكي قويۋ تۇردە كورسەتە المادى. ءبۇل 4 ءارتىس — ەلۋباي، قاپان، ماليكە، قالىبەك جانە سەركە ءبىزدىڭ تەاتردىڭ باس ارتىستەرى. سوندىقتان، بۇل كۇندە بۇلارعا جۇكتەيتىن ءبىزدىڭ مىندەتىمىز دە جەڭىل ەمەس دەپ ءبىلۋ كەرەك... بۇل ءتورت ءارتىستىڭ تۇرپات، سۋرەت، بەت قۇبىلىسى، شىراي، ويىن، ءۇن، قيمىلدارىنداعى مەن بايقاعان ۋاق كەمىستىكتەر مىنالار بولدى.

بۇل 4 ءارتىستىڭ تورتەۋى دە كەيدە قىزۋلىق قيمىلىنىڭ مولشەرىن ساقتاي الماي قالاتىن سياقتى. ال قالىبەك جان قۇبىلىسىن كەيدە جەتكىزە الماي قالادى. جانە، بۇلار كەيدە ءۇن كۇبىرلىسىنىڭ دا مولشەرىن ساقتاي الماي قالادى. اسىرەسە ماليكەدە بار ول مىنەز. بۇل ءۇن قۇبىلىسىنىڭ مولشەرىن ساقتاي الماي قالۋ ءبىزدىڭ ارتىستەردىڭ بارىندە دە بار. ءبىراق ەلۋباي، قاپان، قالىبەك، ماليكە سياقتى ءىرى ارتىستەرىمىز بۇل كەمىستىكتى دە جەڭۋگە ءتيىس.

قالاي دەگەنمەن ءبۇل 4 ءارتىس قابىرعالى ءارتىس بولىپ قالعاندىقتارىن كورسەتتى. ءبىراق، ەندى، بۇلار ويناعان رولدەرىنىڭ ىشكى سەزىم، جان قۇبىلىستارىن تيپىنە قاراي تەرەڭدەتىپ، قويۋلاتىپ، شاڭقانداتىپ كورسەتۋدى الدارىنا قويۋلارى كەرەك. ءۇن قۇبىلىستارىنىڭ، قيمىلدارىنىڭ مولشەرلەرىن انىقتاۋعا تىرىسۋلارى كەرەك.

ونان سوڭ، بۇعىبايدى ويناعان سەركە كوڭىلدەگىدەي شىعارا المادى عوي دەيمىن. ونىڭ كوڭىلدەگىدەي شىعارا الماعانى بۇعىبايدىڭ بۇعىباي بولىپ جازىلماي، «كوماندير» بولىپ جازىلعاندىعىنان عوي دەيمىن. ايتپەسە، سەركە دە باستى ءىرى ارتىستەرىمىزدىڭ ءبىرى ەمەس پە...

ال باتىرلاردىڭ رولدەرىن ويناعان ارتىستەر باتىرلاردىڭ تۇرپات، سۋرەتتەرىن شىعارا المادى. مۇنى رەجيسسەر كوبىرەك ويلاۋى كەرەك ەدى.

ونان سوڭ، تەاترىمىزدىڭ ايتارلىق جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى — قازىرگى تەاتر ۇيىندەي تار ايالى ساحناعا ءبىرىنشى مارتەبە ءتىرى اتتى شىعارۋى. راس بۇل جەتىسكەندىك. ناۋرىزباي، كەنەسارىنىڭ پايداسىنا ياكي بوتەن پايداسىنا شىعىپ كەتكەندىگى بولماسا، قازاق تەاترىنا ءتىرى اتتى شىعارا بىلگەندىك ايتارلىقتاي جەتىسكەندىكتىڭ ءبىرى بولۋعا ءتيىس. ونان سوڭ «حان كەنەنىڭ» ويىنىنىڭ كەي كەزدەرىمەن قاباتتاسىپ وتىراتىن قورقىت كۇيلەرىندەي كۇيلەردەن باسقا كۇيلەرى دە تەاترىمىزدىڭ ءىرى جەتىسكەندىگىنىڭ ءبىرى. ءبىراق بۇل كۇيلەردى كەنەسارى مەن ناۋرىزبايلاردى كوتەرمەلەۋگە پايدالانعان («اقبوز ات» سياقتى). ەگەر وسى كۇيلەر كەنەلەرگە ەمەس پاتشا ۇكىمەتىنە قارسى قوزعالىستىڭ پايداسىنا جۇمسالسا ورىندى بولار ەدى.

ءبىراق، ءبىزدىڭ تەاتر ءالى دە كيىمگە كەدەي. قاھارماندار استا كيىپ جۇرگەن كيىمدەرىن سوعىستا دا كيىپ جۇرەدى. كەنەسارىنىڭ اكەسىنىڭ اسىندا كيىپ جۇرگەن قىزىل، جاسىل بارقىت كيىمدەرىن ءبارى دە سوعىستا جۇرگەندەرىندە دە كيىپ ءجۇردى. سونداي نارسەلەردەن وزدەرى دە تۇرمىسقا جاناسپاي جۇرسە، تەاتردىڭ ۇتىلۋى كۇشەيە بەرەدى...

ءبۇل جاعداي «ايمان-شولپاندا» ءتىپتى وعاش تۇرادى. الا شاپان، بارقىت شالبار كيىپ، قولىنا شولاق قامشى ۇستاپ تويعا بارعان كوتىبار باتىر، وقالى توندى ءىنىسى ارىستان مامان سياقتى دۇرىلدەپ تۇرعان «ويدا ورىس، قىردا قازاققا» ىقپالى ءجۇرىپ تۇرعان، ەلدەن اسقان بايدىڭ اۋىلىن شاۋىپ، قىزدارىن جەسىر قىلىپ الىپ قايتادى. سوندا ءوزى ەكى-اق كىسى، قولدارىندا شولاق قامشى، ءبىرىنىڭ بەلبەۋىندە قارىستاي تانا كەزدىك... وسىنىڭ ءوزى كۇلدىرگى. ءبىراق تەاتردىڭ، نە بولماسا، پەسانىڭ پايداسىنا شىعاتىن كۇلدىرگى ەمەس!..

ءيا، مەن بۇل ارادا «ايمان-شولپاندى» ايتىپ كەتتىم. بۇل تۋرالى كەيىن سويلەسەرمىز...

«حان كەنە» پەساسىن ويناعاندا تەاتردىڭ كيىمگە ءالى دە كەدەي ەكەندىگى ايتارلىقتاي كورىنىپ قالدى. قالاي دەگەنمەن، تەاترىمىز ءالى دە ىلگەرىلەر دەپ سەنەمىز. ال «حان كەنە» پەساسى تۇزەلەر دەپ سەنەمىز!

3-ماۋسىم، 1934 جىل

---