ەرەسەن ەرلىك جەمىستەرى
تىڭ ەپوپەياسى باستالاردىڭ از-اق الدىندا مەن بولاشاق كىتابىمنىڭ كەيىپكەرلەرى مەكەندەگەن، ءۇيلى-باراندى بولىپ، سۇيىسپەنشىلىك ءومىر كەشىرگەن، باقىتتى تۇرمىس ءۇشىن كۇرەسكەن — سارىارقا دالاسىن ۇزاق ارالادىم. قويدىڭ جاباعىسىنداي تۋىرىلعان اق قاۋدان، بۇيرا كودە جامىلعان وسىناۋ ۇلان-بايتاق دالانىڭ يەن ورتاسىنداعى ءبىر شاعىن اۋىلدا مەنىڭ بالالىق شاعىم مەن جاس داۋرەنىم وتكەن. وسى ولكەگە كەلگەن سايىن مەن ويعا قالامىن: ەڭسەرە يگەرىپ، يگىلىككە جاراتسا حالقىمىزعا، وتانىمىزعا پايدالى جەر قانشا ەكەن؟ — دەپ سۇراق بەرەم وزىمە. وسىنشا قيساپسىز ەگىن-جاي وتكەن زاماندا پايداسىز جاتتى-اۋ! ەندى وي جىبەرسەم ول زاماندا ءبىزدىڭ اۋىلدارىمىز ساي-سالالاردىڭ قاباعىنان ادىرلاردىڭ باۋرايىنان تىلدەي-تىلدەي جەر جىرتىپ ەگىن ەگەتىن. سونشا بەينەتتەنىپ سالعان ەگىندەرىنىڭ ءونىمى تاماعىنا جەتپەيتىن.
ءبىزدىڭ اۋىلدارىمىز ناندى — الدەنەشە رۋ ەلدىڭ كۇن كورگىشى، تىرشىلىك ازىعى بولعان مالمەن بىردەي باعالايتىن. قازاقستاندا كولحوزدار ۇيىمداسقانعا شەيىنگى ءبىر كونە سالتتى وسى ارادا ايتا كەتەيىن: جەر يەسى ءوزىنىڭ جارتى نەمەسە شيرەك دەسياتينا ەگىسىنىڭ شامالى ءبىر بولەگىن سۇيىكتى ۇلىنا ارنايتىن. ونى «بەلتەك» دەپ اتايتىن. اكەم ءوزىنىڭ ءبىر دەسياتينا ەگىسىنەن ماعان دا «بەلتەك» ءبولىپ بەرگەن.
مەنىڭ «داۋىلدان كەيىن» رومانىمنىڭ قاھارمانى امانكىۆ، قازاق اۋىلىندا سوۆەت وكىمەتىن نىعايتۋ ورايىنداعى كۇرەستى استىق ءۇشىن كۇرەستەن باستاۋى دا تەگىن ەمەس. مەن بۇل ارادا الدە قاشان ءوتىپ كەتكەن» سوناۋ الىس جىلداردا ءبىزدىڭ جارتىلاي كوشپەلى اۋدانىمىزدىڭ كەدەي-جالشىلارى جەر سەرىكتىگىنە (توز) ۇيىمداسقان جىلداردى ادەيى ەسكە الىپ وتىرمىن. مۇنىڭ ءوزى قازاقستاندا بۇكىل اۋىل شارۋاشىلىعىن قايتا قۇرۋ، كولحوزدار ۇيىمداستىرۋ شارالارىنىڭ باستاپقى قارىشتى قادامى ەدى. اۋىل ەڭبەكشىلەرىنىڭ ناعىز كوپشىلىك باس قوسقان ەرىكتى ۇيىمى بولعان — «قوسشى» وداعى بىزگە ۇزاق مەرزىمدى قارىزعا سوقا، تىرما بەردى، اقشا بەردى. سوندا اقبۇيرات تاۋىنىڭ باۋرايىنداعى شۇرايلى كەڭ القاپتى ادام قولى تەبىرەندىرە باستادى. ءبىزدىڭ قازاق ەگىنشىلەرى ەگىننىڭ ەبىن، جەر كاسىبىنىڭ سىرىن ىشكى روسسيادان قونىس اۋدارىپ كوشىپ كەلگەن ورىس شارۋالارىنان ۇيرەندى.
جازۋشى ءوزىنىڭ بولمىسىندا، تابيعاتىندا ارمانشىل. جاڭا جىل قارساڭىندا مەن ءوزىمنىڭ وتكەن ءومىر جولىما كوز جىبەرەمىن دە، ەسىم كەتىپ تاڭدانامىن. بۇل كۇندە مەن جەتپىستەن اسىپ تا كەتتىم. كوپ جاسادىم، قىرۋار ەڭبەك اتقاردىم. سوندا دا الدەنەنى جازعالى قولىما قالام العاندا ءاردايىم كەلەشەككە، ەرتەڭگى كۇنىمىزگە ءجىتى كوز جىبەرگىم كەلەدى. ال ەندى سول كۇن كەلىپ جەتكەندە، ونىڭ ءوزى قاس قاعىمدا وتە شىققانداي بولادى. مەنىڭ كىتابىمنىڭ قاھارماندارى وسى وتكەن تاياۋ جىلداردا عانا ءوز اتا-بابالارىنىڭ جەرىن جاڭارتۋدى، ماشينانى، تراكتوردى، قازاق اۋلىنداعى جوعارى دارەجەلى ءبىلىمى بار وقىمىستىنى ارمان ەتىپ ەدى. ال، بۇگىن مەنىڭ تۋعان جەرىمدەگى ءومىر شىندىعى سول ارمانداردىڭ بارىنەن دە الدەقايدا اسىپ كەتتى.
العاشقى كىتاپتارىمنىڭ قاھارماندارىنىڭ بالالارى مەن نەمەرەلەرى مەكەندەگەن تۋعان جەردى ارالاعاندا كورگەن كەرەمەت جاڭالىقتار، عاجاپ وزگەرىستەر مەنى قاتتى تەبىرەنتەدى، كۇزگى ەگىن وراعىنىڭ قاۋىرت شاعىندا بۇكىل ەل ەڭبەككە جۇمىلعان. بۇل ەڭبەك مايدانىندا مەنىڭ جەرلەستەرىممەن بىرگە ەرەسەن قىيمىلعا باسقان ورىس، ۋكراين، بەلورۋس، وزبەك، مولداۆان، سوۆەتتىك وتانىمىزدى مەكەندەگەن باسقا دا سان ۇلتتاردىڭ ۇلدارى مەن قىزدارىن كوردىم. كونە سارىارقا دالاسىندا ولار ءبىر اكە، ءبىر انادان تاراعان — عاجايىپ اسەم دۇنيە جاساپ جاتقان تاريحي قاجەتتى ءىس اتقارىپ جاتقان وردالى سەميا سياقتى.
مەن تۋعان جەرىمدى، جىلما-جىل جاسارىپ، جاڭارىپ جايناپ كەلە جاتقان شاحتەرلەر قاراعاندىسىن — مەنىڭ جاستىق شاعىمدى يتيگەن بىرنەشە جەر باراكتان باسقا تۇلدىرى جوق سورلى قالانى، بۇگىن بۇكىل وداققا، الەمگە اتى ايگىلى كومىر الىبىنىڭ استاناسىن تانىماي قالامىن. بۇگىنگى كۇنى مەتاللۋرگيا الىبى — قازاقستان ماگنيتكاسى بوي تۇزەگەن. تەمىرتاۋدىڭ ورنىندا ءبىر كەزدە ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ كيىز ۇيلەرى تۇراتىن. ارناسى شاعىن، سۋى تايىز نۇرا وزەنى ەڭبەك ادامدارىنىڭ قولىمەن جاسالعان سامارقان تەڭىزىنە قۇيىلدى، قارت ەرتىستىڭ سۋى كانال ارقىلى قاراعاندىعا جەتتى. بۇگىنگى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان الىپ قۇرىلىستار مەن تاڭعاجايىپ ىستەر ءبىزدىڭ زامانداستارىمىز ءۇشىن، اسىرەسە جاستار ءۇشىن كۇندەلىكتى ءومىر تىنىسىنا اينالدى، ۇيرەنشىكتى تىرلىك قاجەتىنە اينالدى. وسىلاي بولۋى دا زاڭدى. نەگە دەسەڭىز، جاس جۇمىسشىلار، ماماندار ءوز ءىسىن جەتە بىلەدى، ەسەپ-قيساپ، جوسپارلاۋ دەگەنىڭىزدى جەتە مەڭگەرىپ العان. ولار شەتىنەن ۇنەمشىل، ەسەپشىل، ۇقىپتى. ولار وزدەرىنىڭ الدارىنا ءىرى مىندەتتەردى قويا دا بىلەدى، ول مىندەتتەردى ويداعىداي اتقارا دا بىلەدى. ماعان ولاردىڭ وسى اسىل قاسيەتتەرى ۇنايدى. ءبىزدىڭ كوشپەندى اتا-بابالارىمىز قىسى قاقاعان جۇت جىلدارىندا ءتورت تۇلىك مالىنا قىس اياعىندا ءبىر قۇشاق پىشەن تاۋىپ بەرە المايتىن.
كەيىنگى ءۇش ماۋسىمدا — تىڭ يگەرۋدىڭ جيىرما جىلدىعىنا ءدوپ كەلگەن وراق ماۋسىمىن قوسا ەسەپتەگەندە قازاقستاننىڭ تىڭ جەرلەردەگى كولحوزدارى مەن سوۆحوزدارى مەملەكەتكە 2.830 ميلليون پۇت استىق ساتتى. ال تىڭ جەرلەردى يگەرگەنگە دەيىنگى سونشالىق مەزگىل ىشىندە وندىرىلگەن استىق بار بولعانى 320 ميلليون پۇتتان از-اق اسادى.
تىڭ دەگەنىمىز — ونداعان جاڭا قالالار مەن جۇزدەگەن جۇمىسشى پوسەلكەلەرى، تۇرمىستاعى سان الۋان جاڭالىق، قاۋلاپ وسكەن جاڭا ادامدار. وسىنشاما تابىسقا جەتكىزگەن كۇشتىڭ قاينار بۇلاعى نەدە؟ مەنىڭ حالقىمدى تاڭعاجايىپ بيىك شىڭعا كوتەرگەن، عاسىرلار بويى مىزعىماي، پايداسىز جاتقان جەرىنىڭ كول-كوسىر مول قازىناسىن اشۋعا كومەكتەسكەن نەندەي ۇلى كۇش؟
تىڭ ەپوپەياسىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان الماتىداعى سالتاناتتى ماجىلىستە ل. ي. برەجنيەۆتىڭ ايتقان ءسوزى ەسىمنەن كەتپەيدى. قازاقتاردىڭ جانە ەلىمىزدەگى بار-بارشا ۇلتتاردىڭ قۇدىرەتتى كۇشىمەن يگەرىلگەن تىڭ — ول سوسياليستىك ينتەرناسيوناليزمنىڭ تاماشا ۇلگىسى. امبە سۇراقتارعا بەرىلەتىن ەڭ باستى جاۋاپ وسى.
ءبىزدىڭ كەرەمەت ىستەرىمىزدىڭ قۇدىرەتى، ۇلىلىعى مەن كەڭ اۋماعى، — ءبىزدىڭ بىرلىك-دوستىعىمىزدا، سوۆەت حالىقتارىنىڭ بۇلجىماس دوستىعىندا. ءبىزدىڭ سوۆەت وداعى ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان جارتى عاسىردا مەنىڭ قازاقستانىم شىن مانىندە سۇڭقارداي قيان-قياعا سامعادى. رەسپۋبليكادا ونەركاسىپ ءونىمى 600 ەسە ءوستى. بۇل جۇلدىزدار الەمىنىڭ ەسەبىمەن بارابار سان ەكەنىن اتاپ ايتۋ كەرەك بولادى. پايىمداپ قاراساق، ايتالىق، قازاقتار، ياكي، بولماسا، وزبەكتەر، تاجىكتەر، گرۋزيندەر، باسقا دا ۇلتتار نەمەسە شاعىن حالىقتار وزگەلەردەن وقشاۋلانىپ، بارىن باسقادان قىزعانىپ، جەكە-دارا ارەكەت ىستەسە، مۇنداي كەرەمەت تابىستارعا جەتە الماس ەدى.
ءبىزدىڭ جەرىمىزدىڭ قاي تۇكپىرىندە بولماسىن، كەز كەلگەن ءىرى قۇرىلىس بوي كوتەرسە، نۇرەك سۋ-ەلەكتر ستانسياسى، قازاقستان ماگنيتكاسى، قاراقۇم كانالى، نەمەسە كاماداعى اۆتوموبيل زاۆودى، سيبيردەگى ۇلى وزەندەرگە ورناتىلعان الىپ بوگەتتەر نەمەسە بايكال — امۋر تەمىر جول قۇرىلىسى، — ءبارى ءبىزدىڭ تۋىسقان حالىقتار ەڭبەگىنىڭ ەرەسەن تابىسى.
ءبىزدىڭ دوستىعىمىز تەك جەردە عانا ماتەريالدىق قازىنا جاساۋعا سەبىن تيگىزىپ قويمايدى. بۇل دوستىق ءار ۇلتتى رۋحاني جاعىنان بايىتتى، ءبىزدىڭ وتانىمىزدى مەكەندەگەن بارشا حالىقتاردىڭ مادەنيەتىن، ادەبيەتىن، كوركەمونەرىن وركەندەتۋگە كومەكتەستى. وزدەرىنىڭ ينتەرناسيونالدىق بورىشىن جەتە ءتۇسىنىپ، مارتەبەسى بيىكتەگەن ءبىزدىڭ سوۆەت ادامدارى مادەني جاعىنان قارىشتاپ ءوستى. بۇل ورايدا جازۋشىلار مەن كوركەمونەر قايراتكەرلەرىنىڭ حالىق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى كۇشەيدى، ولاردىڭ ءوز تۆورچەستۆوسىنا دەگەن تالاپ - تىلەگى ءوستى.
ءومىر زىمىراپ العا كەتىپ بارادى. بۇگىنگى ءبىر ۇرپاقتىڭ كوز الدىندا تۋعان جەردىڭ كەسكىن-كەلبەتى جىلما-جىل وزگەرۋدە. بىزدەر، وسى زاماننىڭ كوركەم ءسوز سۋرەتكەرلەرى، سوۆەت ەلىنىڭ بارشا تۋىسقان ادەبيەتتەرىنىڭ وكىلدەرى — زامانىمىزدىڭ زاۋلاعان شاپشاڭ ءجۇرىس قارقىنىنا ىلەسىپ، ءبىزدىڭ تاڭعاجايىپ ومىرىمىزدەگى ەسەپسىز سان الۋان جاڭالىقتاردى، ەڭبەككەرلەر تۇرمىسىنداعى، ولاردىڭ قارىم-قاتىناسىنداعى اسىل قاسيەتتەردى كورە، تاني ءبىلۋىمىز كەرەك.
وتكەن زامانداردا ەزىلگەن، ازاپ شەككەن حالىقتاردى باقىتتى تۇرمىسقا جەتكىزگەن، بولاشاق كوممۋنيستىك ومىرگە ءجون سىلتەگەن سوسياليستىك وكتيابر ريەۆوليۋسياسى، لەنين پارتياسى، سوۆەت جازۋشىلارى وكتيابر شىڭىنىڭ باسىنان بۇكىل دۇنيەنى ءجىتى باقىلاپ، ايقىن كورسەتەتىن ءارى سۋرەتكەر، ءارى ءبىلىمپاز تاريحشى. جازۋشىلار تاريح كوشىنىڭ بەت الىسىن، قوزعالىسىن تەك ءوزى تۋعان حالىقتىڭ وتكەنى مەن بۇگىنگىسى تۇرعىسىنان عانا باقىلامايدى، ولار حالىقتىڭ ۇلى دوستىق رۋحىندا تاربيەلەنگەن سوۆەت ادامىنىڭ جاڭا سيپاتىن جاڭا مىنەزىن، رۋحاني ءومىردىڭ جاڭا دا جارقىن قات-قابات سىرلارىن اشادى.
ءبىز ءارقاشان دا ءوزىمىزدى ۋاقىت، زامان الدىندا ءالى دە بولسا اتقارىلىپ ۇلگەرمەگەن وراسان زور مىندەتتەر الدىندا قارىزدار دەپ ءبىلۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ زامانىمىز سۇڭقارلار سامعاۋىنىڭ زامانى، كوسموس ساپارلارىنىڭ زامانى، كۇنبە-كۇن تۋىنداپ جاتقان تاڭعاجايىپ ۇلى ىستەر زامانى.
اينالاعا كوز جىبەرسەك سول كەرەمەتتەردىڭ ءبارى ءوز قاسىمىزدا: جەر قويناۋىندا تەلەگەي-تەڭىز اعىپ جاتقان مەنىڭ ماڭقىستاۋىمنىڭ مۇنايى، ەكىباستۇزدىڭ ميلليونداعان توننا كومىرى اناۋ! تۇلپاردىڭ تۇياعىن، سۇڭقاردىڭ قياعىن كۇيدىرگەن بەتپاقدالادا ماۋەلى باۋ-باقشا جايقالىپ تۇر، انە!
ءبىزدىڭ ءومىرىمىز تاماشا، اسەم، ونىڭ جاستىق شاعى جاڭارۋدا، جايناۋدا.
You Might Also Like
-
ساكەندى كورگەندەر كۇن ساناپ ازايىپ، كورمەگەندەر كوبەيىپ كەلەدى. كورمەگەندەر كورسەم، كورگەندەر كورە تۇسسەم دەيتىن، جاراتىلىسى وزگەشە ءبىر جان ەدى ول.
-
ساپارعالي بەگاليندى جۇرتتىڭ كوبى ساپەكە دەيدى. ۇلكەننىڭ بارىنە «ەكەنى» قوسا بەرمەگەن حالىق، جاقسى كورگەن قارتىنا قوسقان. جاقسى كورۋ ءۇشىن جاعىمدى مىنەز، قۇنارلى ەڭبەك كەرەك. بۇل قاسيەتتە...
