ءىلياس تۋرالى بىرەر ءسوز
مارقۇم، ءىلياس جانسۇگىروۆ تۋعالى بۇگىن 80 جىل ءوتىپتى. بۇل كۇنى تالاي قازاق تۋىپ، تالايى 80 تولدى، سولاردىڭ ىشىنەن ءىلياستى ەرەكشە ەسكە تۇسىرگەلى وتىرمىز. ءوزى ولگەنىمەن ءسوزى ولمەيتىن ەرلەر بولاتىنى ەجەلدەن بەلگىلى. ءىلياس سول ەرلەردىڭ ءبىرى. ول الدىمەن اقىن ەدى. اقىنداردىڭ ءبارى بىردەي ەستە قالا بەرمەيدى. اقىن، جازۋشى دەگەن قۇرمەتتى اتاققا قول سوزۋشى كوپ، جەتەتىندەر از. ءىلياس سول ازدىڭ، بىرەگەيدىڭ ءبىرى. ول ارامىزدان ەرتە كەتتى، الارىن تۇگەل الا الماي، بەرەرىن تۇگەل بەرە الماي كەتتى. ءبىراق اتى، قالدىرعان ءسوزى حالقىمەن بىرگە جاساپ كەلەدى، بۇدان ءارى دە جاساي بەرەدى.
ءبىر كەزدە وسىنداي ۇلكەن جيىندا ساۋاتتى قازاق سانى ساۋساقپەن عانا سانارلىق بولاتىن. ءقازىر ىرىمعا ساۋاتسىز ءبىر قازاق تابۋ قيىن. ادەبيەت جايىندا باس قوساتىندار سانى ساۋساق سانىنا جەتپەيتىن. ءقازىر ۇلان-بايتاق رەسپۋبليكامىزدىڭ جەر-جەرىندە وسىنداي ۇلكەن-ۇلكەن ادەبيەت كەشتەرى ءوتىپ جاتادى. ادەبيەت حالقىمىزدىڭ ەڭ قۇنارلى رۋحاني ازىعىنا، ادام جانىنىڭ تاربيەشىسىنە اينالدى. بۇل مايداندا دا شىرقاپ العا كەتتىك. الايدا، ءىلياستارعا الاقتاپ قاراي بەرەمىز. بيىك بايتەرەكتىڭ تامىرى تەرەڭدە. سايازدا بولسا بيىكتەي الماس ەدى. سول سياقتى، بۇل كۇندەردە وركەندەگەن سوسياليستىك ادەبيەتىمىزدىڭ دە تامىرى تەرەڭدە، دالدەپ ايتقاندا: تەلەگەي-تەڭىز قازاقتىڭ اۋىز ادەبيەتىندە، ارىدە اباي جاڭا بەلەسكە كوتەرگەن، بەرىدە — سوۆەت داۋىرىندە ساكەن، بەيىمبەت، ءىلياس، مۇحتار، سابيتتەر كوتەرگەن جازبا ادەبيەتتە. بۇنى ەسكەرمەي، ءوزىم عانا جەتىلدىم دەۋشى بولسا ويىنىڭ تەك تايىزدىعىن كورسەتەدى.
ەگىن، ءشوپ سياقتى ادەبيەتتىڭ دە شىعىمدى نە شىعىمسىز جىلدارى بار. ادەبيەتتى جازۋشى جاساسا، جازۋشىنى تالانت جاسايدى. تالانت باپ تالعايدى، بابى تابىلماسا تولىقتاي جاتىپ سولادى، نە وزىنەن زورعا سوقتىعىپ ولەدى. ىلياستىكى بابى تابىلعان، لەنيندىك يدەيامەن سۋارىلعان، ادامشىلىق ەڭ جوعارى ارمانعا – كوممۋنيزم كوكتەمىنە سامعاعان، قاجىمايتىن، كىر شالمايتىن جارقىن تالانت. ول، ءامان لاۋلاپ جانىپ تۇراتىن سياقتى ەدى. بىردە وتكىر، بىردە نازىك، بىردە اششى، بىردە ءتاتتى الۋان-الۋان قىسقا ولەڭدەردەن باستاپ پوەما بيىگىنە كوتەرىلدى بۇل اقىن. ول تەك اقىن عانا ەمەس، وچەرك، فەلەتون، اڭگىمە، ماقالالارمەن قوسا رومان جازۋعا دەيىن بارعان — كوركەم ءسوزدىڭ سەگىز قىرلى شەبەرى بولاتىن.
شەبەرلىككە قۇمارلىق جەتەلەيدى. ىلياستىكى ءوز باسىندىق قۇمارلىق ەمەس، بۇكىل حالقىنىكى. ءقازىر ءوربىپ كەلە جاتقان ادەبيەتتىك جانرلاردىڭ كوبى ول كەزدە بىزدە جوقتى، بارىنىڭ بۋىنى بەكىمەگەن، حالىق سولارعا اقساپ تۇردى. ءىلياس سوندىقتان شارق ۇرىپ ىزدەنە بەردى.
ىزدەنۋ جازۋشىعا تابيعي مىنەز. گاپ، نەنى ىزدەۋدە. ءىلياس ادەبيەتتىڭ جوعىن جاساۋعا، كەمتىگىن تولتىرۋعا، حالىقتىڭ اڭساعانىن تابۋعا الاسۇردى. بۇل ەش ۋاقىتتا ەسكىرمەيتىن، ءاردايىم ءار جازۋشىنىڭ ەسىندە ساقتالۋى قاجەت قاسيەت.
ادەمى ويدىڭ سيقىن ولاق ءتىل بۇزادى. شەبەر ءتىل سيىقسىز ويعا دا شىراي ەنگىزەدى. ءىلياستىڭ ءتىلى مەيلىنشە باي، ءارى سۇلۋ، ءارى العىر ەدى. قازاق ءتىل قۇدىرەتى جايىندا كوپ ايتقان، «ونەر الدى قىزىل ءتىل» دەگەن. ادەبيەت دەگەنىمىزدىڭ ءوزى قالپىنشا وي مەن ءتىل، ءبىرى ءىشى بولعاندا، ءبىرى سىرتى عوي. ءىشى-سىرتى ساي كەلگەن ناعىز كوركەم شىعارماعا ءولىم جوق دەسەك تە بولادى. ادامدار قارتايىپ، ەسكى قاۋىم كەتىپ، جاڭا كەلىپ جاتادى. ناعىز كوركەم شىعارما ولاردىڭ كەتكەنىن ۇزاتىپ سالىپ، كەلگەنىن قارسى الىپ، جاساي بەرەدى. ونداي شىعارمادا ءوزى تۋعان ءداۋىردىڭ لەبى، تۇلعاسى ساقتالادى، ءوز ۇلتىنىڭ، ءيسى اڭقىپ تۇرادى. ونداي شىعارما وقۋشىسىنا ءارى ءلاززات، ءارى ءبىلىم بەرەدى. ءبىزدىڭ سوسياليست» ادەبيەتىمىزدىڭ باعىتى، ماقساتى ءدال وسىنداي شىعارمالار. ءىلياس ەڭبەكتەرىنەن بۇل ماقساتقا ساي سان ەڭبەك تابىلادى، كەيىنگىلەرگە كوركەم ۇلگى بولا الادى. سوندىقتان ءىلياس بىزگە ءقادىرلى، سوندىقتان ءبىز ونى ۇمىتا المايمىز.
1974
You Might Also Like
-
جولداستار! الىستان، جۋىقتان، دۇنيەنىڭ ءار تاراپىنان كەلگەن ءقادىرلى قوناقتار، دوستار!
-
قازاق استاناسىنان سەگىز جىلداي قول ءۇزىپ كەتىپ، قايتا ورالعان شاعىم ەدى. تانىمايتىن ءبىر ادام كەزدەستى، دەنەسى كۇيكى، ءۇنى سولعىن، ءسوزى شىمىر، جاسى مەنىمەن قارالاس. سوندا دا ول ماعان «ءسىز»...
