ۇمىتىلمايتىن ادام
قازاق استاناسىنان سەگىز جىلداي قول ءۇزىپ كەتىپ، قايتا ورالعان شاعىم ەدى. تانىمايتىن ءبىر ادام كەزدەستى، دەنەسى كۇيكى، ءۇنى سولعىن، ءسوزى شىمىر، جاسى مەنىمەن قارالاس. سوندا دا ول ماعان «ءسىز» دەپ سويلەدى.
— بۇل ورىنعا جاڭادا كەلدىڭىز عوي؟
— جاڭادا كەلدىم.
— قاي جەردەن ؟
— نوۆوسيبير قالاسىنان.
— «قىزىل تۋدان» شىعار؟
— ءيا.
اڭگىمە وسىلاي باستالىپ، دامي بەردى. «قىزىل تۋ» نوۆوسيبير قالاسىندا بەس-التى جىل بويى شىعىپ تۇرعان قازاق گازەتى. قازاقستانمەن ىرگەلەس، استىعى مول، ءوندىرىسى ورشىگەن باتىس سيبير ولكەسىن وتىز ەكىنشى جىلدارى قازاق كەرنەپ كەتكەن. سول قازاقتاردىڭ، «قىزىل تۋدىڭ» جاي-كۇيىن مىنا كىسى ەجىكتەي سۇرايدى. كوزگە ولقى كورىنسە دە ماعىنالى ءسوزى، بايسالدى مىنەزى اڭگىمە ۇستىندە ۇلكەيتىپ بارادى ونى.
— بارعان قازاقتار ءتان ازىعىنا كەنەلگەن شىعار. جان ازىعىن ءقايتتى ەكەن؟ قارىن تويسا ويىن-ساۋىق، ان-كۇيسىز تۇرا الا ما جۇرت.
— تۇرا المايدى. اندا-ساندا قازاقستاننان كەلگەن كونسەرت بريگادالارىن اتتان كوتەرىپ الادى.
— شىركىن-اي، سول سۋساعان كەپتىڭ سۋسىنىن قاندىرار ما ەدى!
وسىدان كەيىن كۇرسىنە ءبىر دەم الدى دا، ءۇنسىز وتىردى ول. قوڭىرقاي ءوڭى سىنىق، ىشىندە ءبىر سىر جاتقان سياقتى. مەن ونىڭ كىم ەكەنىن بىلۋگە اسىقتىم، «فاميليام جۇبانوۆ» دەگەندە قادالا قاراپ قالىپپىن. «عالىم جۇبانوۆ — بەلگىلى قۇدايبەرگەن جۇبانوۆ پا، باسقا ما؟» دەگەن ويىمدى بىلە قويدى ول.
— قۇدايبەرگەن جۇبانوۆ ەمەس، احمەت جۇبانوۆپىن. مەنەن ەندى سەسكەنەرسىز، سوندا دا ايتا بەرەيىن. كۋزباستىڭ الىپ زاۆودى جايىندا جازعان «الىپتىڭ كەرەمەتتەرى» اتتى ۇلكەن وچەركتەرىڭىزدى سۇيسىنە وقىدىم، وچەرك ەمەس، قىزىقتى حيكايا ءتارىزدى. ءسىزدى سىرتتان بىلەم. ەندى كورىپ وتىرمىن. مەنىڭ دە ءبىر جازعانىم بار ەدى، جاراسا قالدىرىپ كەتۋگە كەلدىم.
حالىق كومپوزيتورلارى جايىندا جازىلعان ماقالاسىن وقىپ شىقتى. ازىراق رەداكسيالاسا جاراپ تۇر. ءبىراق، جارايدى نە جارامايدى، دەي المادىم. ماقالاسىن اقىرى ادەبيەت جۋرنالىنا باسىپ شىعاردىق. 1938 جىلدىڭ باس شەنىندە، ادەبيەت جۋرنالىنىڭ رەداكسياسىندا احمەت ەكەۋمىزدىڭ تانىسۋىمىز وسىلاي باستالعان ەدى. تانىس جولداس، دوس دەگەندەردىڭ كۇندىگى، ايلىق، جىلدىق، ومىرلىگى بار. بىزدىكى ومىرلىك بولىپ قالدى. احمەت ءومىرىنىڭ اقىرعى كەزىندە ءبىر اي مەنىمەن كورشى تۇردى. داچامىزدىڭ اراسى ءتيىپ تۇر. ءجيى اڭگىمەلەسەمىز، سىرلاسامىز. ءبارىن ايتقاندا ءبىر سىردى ول ايتپايدى. ايتپاسا دا، سەزەم، سۇراۋعا مەن باتپادىم. جازىلمايتىن جامان دەرت كەلىپ قالعاندا ايتۋعا اۋىز بارماسا كەرەك. بارا المادىق. ىشكە ءبىر پالەنى تىعىپ قويىپ، اڭگىمەلەسە بەرەمىز، وتكەن كۇندەردەن ەستە قالعاندى ەكشەلەي بەرەمىز — عابە، اۋىر كۇندەرىمدە ەكى رەت جىلى شىراي كورسەتتىڭىز. كوڭىلىم كوتەرىڭكى كۇندەردە كورىنبەيسىز. بۇل قالاي؟
— اۋىر كۇندەردە ىلۋدە بىرەۋ، قۋانىشتى كۇندەردە ەكىنىڭ ءبىرى كورىنەدى. سۋساعاندا ءبىر جۇتىم سۋ جايشىلىقتاعى ءبىر شارا تولى سارى قىمىزدان قۇندىراق كورىنەدى.
— راس! اباي ايتقانداي تالاي جولداس كولەڭكە ءتارىزدى: كۇن اشىقتا قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ، كۇن بۇلتتا ىزدەپ تابا المايسىڭ. سول ەكەۋى مەنىڭ ەسىمدە، ءسىرا ءومىر بويى ەستە قالار.
احمەت «ەستە قالار» دەپ وتىرعان ەكى كەزدەسۋدىڭ ءبىرى — جوعارىدا ايتىلعان رەداكسياداعى كەزدەسۋ. ول ءبىر اۋىر كۇندەر ەدى عوي. احمەت سول جۇدەۋ كەزىندە مەنەن كورگەن زارەدەي مەيىرىمدى ۇمىتپاپتى. بولعان، تولعان شاقتا ارتتا قالعان جۇدەۋ كۇندەردى ەستەن شىعارماۋدىڭ ءوزى ادامشىلىق ۇلكەن قاسيەتتەردىڭ ءبىرى ەمەس پە.
كەيدە ءاسفالتتى تەسىپ، كوك شوپتەر شىعىپ تۇرادى. ناعىز تالانت سول سياقتى، جولىنداعى بوگەتتەردى جەڭە كەلىپ، اقىرى ءوزى كورىنەدى. احمەت بوگەتتەردى جەڭە كەلىپ، كوركەم - ونەر قازىناسىنا ۇلكەن ۇلەس قوسىپ كەتتى. حالىق اۋزىندا جۇرگەن ان-كۇيلەرىن، حاميديمەن بىرگە جازعان «اباي» وپەراسىن بىلاي قويعاندا، ءۇنى بوساعادان اسپاعان قازاقتىڭ ەكى شەكتى دومبىراسىنان ءقازىر جۇرتقا ءمالىم كەڭ تىنىستى وركەستر جاساۋدا ونىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى ەرەكشە. قازاق ان-كۇيلەرىن جاساۋشىلار جايىندا قالدىرعان ادەبي ەڭبەكتەرى ادەبيەتتىڭ التىن قازىناسىنا قوسىلدى. جامبىل اتىنداعى قازاق فيلارمونياسىن، قازاق كونسەرۆاتورياسىن باسقاردى. قازاقستان حالىق ءارتيسى اتاندى، كوركەمونەر سالاسىندا قازاقتىڭ ءبىرىنشى اكادەميگى بولدى. وسىنىڭ ءبارى ءوزى كەلگەن جوق، ەڭبەگىمەن جەڭىپ الدى. بۇ جەڭىستەرىنىڭ ءبىر دە بىرىندە ۇيىنە نە كەڭسەسىنە بارماي، تەلەفون ارقىلى قۇتتىقتاعان ەكەنمىن. «كوڭىلىمنىڭ كوتەرىڭكى كۇندەرىندە كورە المادىم» دەگەندە احمەت سونى ايتتى.
جەڭىس ۇنەمى بولا بەرمەيدى. احمەت قىسىلعان شاعىندا ماعان تاعى ءبىر كەلدى. مەن وندا جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ باستىعىمىن.
— عابە؟ — دەدى ول كۇلىمسىرەپ، — ەستىپ جاتقان شىعارسىز ءبىزدىڭ جايدى. قاباعىڭىزدى بايقاعالى كەلدىم.
— مەنىڭ قاباعىمدا نە تۇر؟ ءسىزدىڭ تاعدىرىڭىزدى شەشەتىن باسقا قاباقتار. كوللەكتيۆ سىناپتى، گازەت جازىپتى. ەگەر ماعان جۇگىنسەڭىزدەر ءسىزدى اقتاماسپىن. ءبىراق، كۇناڭىز تاۋداي بولسا، توبەشىكتەي ەتەر ەدىم، توبەشىكتەي بولسا كەشىرەر ەدىم. نە ءۇشىن؟ — دەۋشىلەرگە، ءبىر عانا كۇرمانعازى وركەسترى ءۇشىن دەر ەدىم.
— راحمەت، عابە! — دەدى دە احمەت كەتتى.
كومپوزيتور قىزى عازيزانىڭ موسكۆادا وقىپ جۇرگەن كەزى. موسكۆاعا بارعانىمدا عازيزادان ءبىلىپ، شاقىردىم. ەستي سالا كەلدى. مەنىڭ نومەرىمدە ءتۇن ورتاسى اۋعانشا وتىردىق...
احمەتتى ءبىرسىپىرا بىلسەم دە قىزىپ، داۋىس كوتەرگەنىن نە بىلاپىت سويلەپ، بىرەۋدى تىلدەگەنىن بىلمەدىم. وتە سىپايى، ءۇنى جۇمساق، نازىك سەزىمدى، وتكىر مىسقىلدى كىسى ەدى. ءبىر ماقالادا ايتىلعان سىندى ءبىر اۋىز مىسقىلمەن ايتا سالاتىن. مۇحتار اۋەزوۆ «ايمان — شولپان» پەساسىن جاڭارتىپ، قايتا جازىپتى. كوتىباردىڭ اتىن وزگەرتىپ باسىبار قويىپتى. پەسانى كورۋگە كەلىپ وتىرمىز.
— نەگە وزگەرتتى ەكەن، بىرەۋ باسى جوق دەگەن بە؟ — دەپ احمەت كۇبىرلەيدى ماعان. مەن كۇلىپ جىبەردىم. مۇحتاردىڭ قۇلاعى شالىپ قالسا كەرەك، جالت قارادى بىزگە.
— ءاي، نەگە كۇلدىڭدەر؟
— مەن مىنا عابەڭ كۇلگەن سوڭ كۇلدىم.
— مەن احاڭ كۇلگەن سوڭ كۇلدىم.
— كۇلكى سياعى جوق. قىز-قىرقىنداردىڭ جىرقىلى سياقتى، — دەدى دە، مۇحتار قىرىنداي وتىردى. احمەت وعان ەستىرتپەي تاعى دا ءبىر مىسقىلداپ قويدى.
— جۇرتقا ءمالىم كوتىبار باسىبار بولسا، يتباي، كۇشىكباي، قوڭىزباي، دوڭىزبايلار كىم بولادى؟ مۇقاڭ بۇلاردىڭ دا اتىن وزگەرتىپ بەرەر.
احمەتتىڭ كوتىبارعا بايلانىستى مىسقىلىندا ۇلكەن ءمان بار. بەلگىلى تاريحي نارسەلەردى بۇرمالاۋعا قارسى ەدى. بۇگىن قانشا شارىقتاساق تا ءتۇپ تامىرىمىز بۇرىنعىلاردان قالعان عىلىم-بىلىمدەردە، كوركەمونەردە، زاتتاي مۇرالاردا، حالىقتىڭ جاقسى داستۇرلەرىندە جاتىر. ايتا بەرسەك احمەتتىڭ ەستە قالدىرعانى كوپ، قازاق كوركەمونەرىنىڭ دامۋ تاريحىندا بەلگىلى ورنى بار، ۇمىتىلمايتىن ادام.
You Might Also Like
-
مارقۇم، ءىلياس جانسۇگىروۆ تۋعالى بۇگىن 80 جىل ءوتىپتى. بۇل كۇنى تالاي قازاق تۋىپ، تالايى 80 تولدى، سولاردىڭ ىشىنەن ءىلياستى ەرەكشە ەسكە تۇسىرگەلى وتىرمىز. ءوزى ولگەنىمەن ءسوزى ولمەيتىن ەرلەر بولاتىنى ەج...
-
زامانداس، قالامداس، ءقادىرلى جولداستارىمىزدىڭ ءبىرى شاحمەت قۇسايىنوۆ دۇنيەگە كەلگەلى مىنە بۇگىن 70 جىل ءوتىپتى. ءبىز ءقازىر سونىڭ قۇرمەتىنە جينالدىق. ورتامىزدا شاحمەت جوق، بۇل قۇرمەتىمىزدى كورسە كوڭىلى ...
