ەرىككەننىڭ ەرمەگى
— ەندى ساليح تا تەمەكىگە سالىندى، مۇرتازانىڭ تارتقانى از بولعانداي... — دەپ كۇڭكىلدەدى ۇلكەن شەشەم كەشكە قاراي. — ۇيدە شىرپى تۇرمايدى.
سول شىرپىنىڭ قايدا كەتكەنىن ءبىر مەن عانا بىلەم. ءارى ءشايحاتتار بىلەدى. ولاردىڭ مونشاسىندا كارتا ويناپ، مەن كۇنىنە ەكى، ءتىپتى ءۇش قوراپ شىرپى ۇتتىرام. قولىم جۇرمەيدى. ابدەن تاۋسىلدىم. ءبىراق ءۇمىت ۇزبەيمىن. ۇتىس بىردە بولماسا، بىردە شىعارداعى. ۇتا قالسام، ءشايحاتتارعا ۇتتىرعان دۇنيەلەرىمنىڭ ءبارىن قايتارىپ العىم كەلەدى. جەتى تيىن قارا باقىر، تورت پاترون، ەكى تۇيرەۋىش، مۇحتار جەزدەم بەرگەن سۇيەك ساپتى باكى، ەسەپسىز شىرپى قورابى ءشايحاتتاردىڭ قوماعاي قالتاسىندا تۇنشىعىپ جاتىر. ادال قازىنامدى قۇتقارىپ قويماي، ونىڭ ءوزىن سىمپيتا ۇتىپ، كەڭىردەگىنەن بورىشقا باتىرسام دەيمىن! ءبىزدىڭ قاقپاعا دا سامۇرىق قونار ءالى. تۇرا تۇر. تۇسىمە دە كىردى، كارتاعا سالاتىن ەشتەڭەسى بولماعان سوڭ ءشايحاتتار باسىنداعى شاشىن بىرىندەپ جۇلىپ، ماعان ۇتتىردى. جۇلىنعان ءار تال شاش التىن جىپكە اينالىپ بارادى-ۇستاي ال دا ارقان ەس. ونىڭ جالتىر باسى تورعاي جۇمىرتقاسى سەكىلدى شۇبار-شۇبار ەكەن.تاقىر باسىن سيپاپ الدى دا ءشايحاتتار جىلاپ جىبەردى: "شاشىمدى قايتارىپ بەر! ەندىگارى مۇلدەم قاراۋلىق جاسامايمىن. سەنبەسەڭ، مىنا تاستى شايناپ انت ەتەيىن" دەدى دە مونشانىڭ تاسىن قارشىلداتىپ شايناي باستادى. كوپ جەدى، تاۋىسا جازدادى، تىم ىرىلەرى عانا قالدى. مەن دە اڭق ەتە قالاتىن اقىماق ەمەسپىن. "جارايدى وڭىمىزدە سويلەسەرمىز..." دەي سالدىم. ول دا ازىراق ازاپ تارتسىن دەگەنىم.
بۇل ءتۇستى مەن كەشە تۇندە كورگەنمىن، بۇگىن ول ءۇش تۇيمەمدى، ەكى قارماعىمدى، شىرپىمنىڭ ەڭ سوڭعى قورابىن ۇتىپ الدى. بار دۇنيەمنەن ايىرىلىپ، ۇيگە جەتسەم، ۇلكەن شەشەم اق ءيتتىڭ كۇناسىن قارا يتكە جاۋىپ جاتىر ەكەن.
— ساليح اعام تەمەكى تارتپايدى، ۇلكەن اپا، — دەپ اراشا ءتۇستىم. ءوز ايىبىمدى قالايشا وزگەگە اۋدارا سالايىن؟
— كۇن سايىن سونشاما شىرپى قايدا قۇريدى؟
— قايدام... ءقازىر شىرپىنى وتە جامان شىعاراتىن بولدى عوي. ءۇش تالىن شاقساڭ، بىرەۋى تۇتانادى. سودان دا بەرەكەتى جوق، — دەپ مەن كىسىدەن ەسىتكەن ءسوزدى ايتا سالدىم. ۇلكەن شەشەم جىميا كۇلدى:
— سەن اجالعا دا سەبەپ تابارسىڭ، جانىم... بار، قاراڭعى تۇسكەنشە دۇكەنگە بارىپ قايت.
قاتتى ەرىنسەم دە ۇلكەن شەشەمنىڭ ءسوزىن جىعۋعا بولمايدى. مەن ونىڭ ەڭ ءتۇپ تايانىشىمىن. اكەم مەن كىشى شەشەم مايدا بالالاردىڭ ءبارىن تيەپ الىپ، سايران اۋىلىنداعى عاينيكامال اپامنىڭ ۇيىنە قوناققا كەتتى. اعالارىم ءالى ورماندا-وتىن شابۋدان قايتپاعان. ۇيدە قالعان تەك ەكەۋمىز.
— قوڭىر سيىر تۋعالى ءتۇر. تۇندە بۇزاۋلاي قالسا، شام جاعاتىن شىرپى دا جوق. سۋىق قاقاپ تۇرعانى مىناۋ... بۇزاۋدى ءۇسىتىپ المايىق، ايتەۋىر... — مۇنى ۇلكەن شەشەم ماعان ايتۋ ارقىلى اتقارعالى تۇرعان جۇمىسىمنىڭ اسا ماڭىزدى ەكەنىن اڭعارتتى. قوڭىر سيىر دەگەنى ءبىزدىڭ قوراداعى مەنىڭ ەڭ جاقسى كورەتىن مالىم. جۇپ-جۋاس. كونبىس، ەلگەزەك. توپتان ءبولىنىپ، قورادان كەتىپ، اداسپايدى. ەكى كوزى مولدىرەپ ءبىر قاراسا، ەلجىرەپ كەتەسىڭ. ساعان ءبىر اقىلدى ءسوز ايتاتىن سياقتى. كەيدە مەن ونى ۇلكەن شەشەمە ۇقساتامىن. "تەك ءتىلى جوق" دەيمىن.
ۇلكەن شەشەم الاقانىما ءۇش تيىندىق قارا باقىر سالدى.
— قولعاپتىڭ ىشىندە قىسىپ ۇستا. تەك الگى ساعيدۇللا سياقتى بولما، — دەدى.
دۇكەن ءبىزدىڭ ۇيدەن الىس. كووپەراتيۆ دەپ تە اتايدى ونى. قالا كوشەسى مەن ۇشاتەش كوشەسىنىڭ تورابىندا. وعان بارعاندا سالمەي سايىنان ءوتۋ كەرەك. ەرتەرەكتە بۇل جەردەن سەسكەنەتىنمىن، ءقازىر ەلەڭ ەتپەيمىن. بۇل دۇكەندە كۇركەتاۋىق ماۋلەتباي مەن اتەش سافۋان اعايلار ساۋدا جاسايدى. قوسالقى اتتارى وزدەرىنە ساي. ەكەۋى دە كۇپىنۋگە، كىسىنى مازاقتاۋعا قۇمار.
باقىر تەڭگەنى ۋىستاپ جۇگىرە بەردىم. الگى ساعيدۇللانىڭ قىلىعىن ويلاپ، ىشىمنەن كۇلىپ بارام. "ءوي، اڭگۇدىك..." دەيمىن. تومەن جاقتاعى كورشىمىز ساعيدۇللانىڭ سول قىلىعى كىسى كۇلەرلىك. كوشەنىڭ جوعارعى باسىندا تۇراتىن زىليحا جەڭگەي ساعيدۇللاعا كۇپى تىككەن ەكەن. شەشەسى ونىڭ الاقانىنا ءۇش تۇيمە سالىپ:
— ءما، تەز جەڭەشەڭە اپارىپ بەر، كۇپىڭە تاقسىن، — دەپتى.
ساعيدۇللا الاقانىن جۇمىپ، جۇمساعان جاققا تۇرا جۇگىرەدى. جول-جونەكەي بالالارمەن دوپ وينايدى، عاريف تاۋىندا شانامەن سىرعانايدى، ودان سوڭ يت تالاستىرعاندى قىزىقتاپ، زىليحا جەڭگەيگە تەك كەشكە تامان جەتەدى. كەلۋدەن جەڭگەيگە الاقانى اشىق قولىن ۇسىنىپ:
— جەڭەشە! مىنە، ساعان ءۇش تۇيمە! — دەيدى.
سويتسە، الاقانىندا ءبىر تۇيمە دە جوق.
ساعيدۇللا ءقازىر دىرداي جىگىت. ونىڭ بالا كەزىندەگى سول اڭعىرتتىعىن ءبىزدىڭ اۋىل ءالى ۇمىتپايدى. شارۋا كۇتكەندەگىدەي شىقپاسا، الدە تاپسىرعان جۇمىس ويداعىداي ورىندالماسا: "مىنە، ساعان ءۇش تۇيمە!" دەيدى جۇرت.
بۇرىن دۇكەنگە ىقىلاسپەن باراتىنمىن. انەۋگىدەن بەرى بەتتەمەيمىن. ونىڭ ىرگەسىندەگى ۇيىندىدە قاڭعىباس ميكاي ءالى قۇسىپ جاتقان سياقتى... ءبارى دە باستەسۋدىڭ كەسىرى. ءبىزدىڭ ءتيپتارلار باستەسۋدى ولەردەي ۇناتادى. كارى-جاسى، بالا-شاعاسى، قاتىن-قالاشى، ءتىپتى كەلىن-كەپشىگى باستەسۋ دەگەندە قاپتاپ كەتەدى. جيرەن مۇرت قۇدامىز حيسماتۇللانى ايتۋدىڭ قاجەتى جوق. ونى كەيىنىرەك ايتارمىن. بىزدەن ءتورت ءۇي ارىرەكتە عايشا مەن گۇلشيرا دەگەن ەكى كەلىنشەك تۇرادى. وتكەن اپتادا سولار باستەسكەن. ءبىر تاۋىققا. گۇلشيرا: "مەڭىرەۋ مەڭزيفا كەمپىردىڭ دامبالىن شەشتىرەيىن بە؟" — دەپتى. عايشا ونى: "شەشتىرە المايسىڭ!" دەپ وشىكتىرىپتى. اناۋ: "شەشتىرەمىن!" — دەيدى. مىناۋ ودان سايىن: "شەشتىرە المايسىڭ! شەشتىرە المايسىڭ! شەشتىرە المايسىڭ!" دەپ ورشەلەنىپتى. ەكەۋى دە ءبىر-بىر تاۋىقتى ۇستاپ، اياعىن بايلاپ تاستايدى.
مەڭزيفا كەمپىر دەگەنى قۇيتتاي لاشىقتا تۇراتىن جالعىز باستى قاريا. ءوزى كەدەي، ءوزى اسقان جومارت. گۇلشيرا كەمپىرگە كەلىپ:
— شەشەي، بار ءۇمىتىم ءوزىڭسىڭ! اعايلارىم قارا جاقىپتان قوناققا شاقىرىپ، قوس ات جىبەرىپتى. كىسى الدىنا كيىپ باراتىنداي دامبالىم قالماعان. تاۋىرىرەك ءبىر دامبالىڭدى بەرە تۇرشى، — دەپتى (عايشا تەرەزەدەن قاراپ تۇرعان).
مەڭزيفا كەمپىر دەرەۋ ساندىعىن اقتارا باستايدى. تەك گۇلشيراعا ءبىرى ۇنامايدى، ءبىرى جارامايدى. كەمپىر ساسقانىنان:
— ەندەشە، كەلىنجان، مىنا بۇتىمداعى دامبال جاراماس پا ەكەن؟ كەشە عانا كيگەنمىن ايتارلىقتاي جاماۋى دا جوق، — دەپ اڭق ەتەدى.
گۇلشيرا، ارينە، مۇنى ۇناتادى. قۋانىپ كەتكەن كەمپىر دامبالىن كويلەگىمەن قوسا شەشىپ بەرەدى.
گۇلشيرانى جۇرت "جىلان اياعىن كەسكەن" دەپ اتاۋى تەگىن ەمەس. قۋدىڭ اككىسى، ايلاكەر.
ال مىنا ميكاي مۇلدەم اڭقاۋ كىسى. ونىڭ قايدان كەلىپ، قايدا كەتكەنىن ەشكىم بىلمەيدى. ەل كەزىپ جۇرەدى. ءبىزدىڭ اۋىلعا ول بازار كۇنى عانا كەلەدى. بەرگەندى جەيدى، قۋسا-كەتەدى. زيانى دا، پايداسى دا جوق. "نەگە ءبىر جەردە تۇراقتاپ جۇمىس ىستەمەيسىڭ، ميكاي؟" دەسەڭ، ول: "جۇمىس ىستەپ كورگەنمىن. ماعان جۇمىس قۇتايمايدى" دەيدى. تايتىك عابباستى مازاقتاعان سياقتى ميكايدى بالا-شاعا اجۋالامايدى، ارتىنان تاس اتپايدى. كەيدە ونى قورشاپ الىپ، اۋزىمەن كۇي تارتتىرامىز. ەرىندەرىن دىرىلدەتىپ، كۇي تارتقاندا سىرنايشى ءماراھيمىڭ جولدا قالادى. كۇيى بىزدىڭشە ەمەس، ماريشا، الدە كىراشىندەرشە . ايتسە دە مۇڭدى. وزەك ورتەيدى. ميكايدىڭ ءوزى دە اداسىپ جۇرگەن جات ءان سەكىلدى. مۇڭ-زارى ۇقساس تا، اۋەنى وزگە.
وتكەن بازار كۇنى كىشى شەشەم مەنى سابىن اكەلۋگە جۇمسادى. دۇكەندە حالىق كوپ ەكەن. قاردى سىقىرلاتا باسىپ ميكاي كەلدى. قاتتى توڭعان. سەلدىر مۇرتىنا مۇز قاتقان.
— ءا، ميكاي! جول بەرىڭدەر ميكايعا! — دەپ كۇركىلدەدى كۇركەتاۋىق ماۋلەتباي. — تاۋار كەرەك پە، باي اعاي؟
— ءوي-ي، ماۋلەتباي، نامىسىڭ توردە، ۇياتىڭ كوردە بولعىر. قىت-قىت-قىت، — دەپ قىرقىلداپ قويدى ميكاي.
— نەگە بۇلاي كۇلەسىڭ، ميكاي؟ — دەدى اتەش سافۋان.
— وزىمە كۇلەمىن. مەنەن قىزىق ادام بار ما؟ الاسى تاۋارىم الىنعان، سارايلارىم سالىنعان، كورىپ تۇرسىڭ، وزىم-كىراشىن، ىشكەنىم كىراسىن.
ميكاي تاعى بىردەڭەلەر قوسپاقشى ەدى ماۋلەنباي شاپ ەتە ءتۇستى:
— اۋ، سەن، ميكاي، شىنىندا دا جەرماي ىشە الاسىڭ با؟
— مەن بە؟ جەرماي ما؟ قايدام...
وسى كەزدە دۇكەندەگىلەر شۋ ەتە قالدى. دابىرا كوتەرىلدى:
— ىشە المايدى ول!
— ءالى كەلمەيدى!
— نەگە ءالى كەلمەسىن، ەركەك ەمەس پە؟
— ءوزى قوراش بولسا دا، ءىشى تولى قايرات ونىڭ!
— قويىڭدار بوس ءسوزدى! ميكايدىڭ شاماسى جەتەتىن شارۋا ەمەس بۇل!
— ىشەتىن بولسا، جيىرما تيىن كۇمىس تىگەمىن! — دەپ ماۋلەتباي تەڭگەنى قاقپاقىلداپ، قاعىپ الدى.
— مەنەن دە جيىرما تيىن! — دەپ سافۋان كۇمىس اقشاسىن ساۋساعىنىڭ ۇشىمەن قىسىپ ۇستاپ، اۋدارىپ كورسەتتى.
بۇلارعا باسقالار دا قوسىلدى:
— مەنەن ون تيىن!
— بەس تيىن!
— ءۇش تيىن!
جۇرتقا ەرىپ مەن دە: "ەكى تيىن!" دەپ ايقايلاي جازدادىم. ءوزىمدى ارەڭ ۇستاپ قالدىم. ايتپەسە سابىننىڭ ءبىر شەتى ەداۋىر كەسىلەتىن ەدى.
ماڭگۇرت بولعانىمەن ميكەي اقشانىڭ نە ەكەنىن بىلەدى، ايتەۋىر. كوپ اقشا تۇسكەلى تۇر. ول ءسال كۇدىكتەنەتىندەي، قايتالاپ سۇرادى:
— مەن بە؟ جەرماي ما؟ كوپ ءىشۋ كەرەك پە ونى؟
— جاماعات! جيناق اقشانى مىناعان سالىڭىزدار. — دەپ بىرەۋ قۇلاقشىنىن ۇسىندى.تانىمايمىز، باسقا اۋىلدىڭ ادامى سياقتى. — باتىردىڭ ولجاسى وسى قۇلاقشىنعا جينالسىن!
— تاۋەكەل ەتسەم بە ەكەن؟ — دەدى ميكاي وزىنە-وزى. — كوپ ءىشۋ كەرەك پە؟
— مىنا ءبىر كۇرىشكى جەتەدى، — دەدى كۇركەتاۋىق ماۋلەتباي. بوشكە ۇستىندە ءتۇر سول قاڭىلتىر كۇرىشكى. ىشىنە ءبىر بوتەلكە جەرماي سىياتىنداي.
سول ءسات الگى قۇلاقشىنعا كۇمىس تەڭگەلەرى ارالاس قارا باقىر ساۋىلداپ جاۋا باستادى. قورقىپ كەتتىم. سول تەڭگەلەر سىلدىراماي، ميكايدىڭ باسىنا مىس تاباقپەن داڭعىرلاتا سوعىپ جاتقانداي. جەرمايدىڭ ءبىر تامشىسىن جۇتۋ ولىمگە سوقتىراتىنىن مەن بىلەم. ءبىز وڭاشا قالعاندا اۋزىمىزعا جەرماي ۇرتتايمىز دا، ونى جانعان شىرپىعا بۇركىپ، جالىن شىعارىپ وينايمىز. سوندا ابايسىز جۇتىپ جىبەرسەڭ، ءىشىڭ اقتارىلعانداي بولادى...
قۇلاقشىننىڭ يەسى قۇلاقشىندى سىلكىلەپ، اقشانى سىلدىراتتى. باسقا سىلدىرايتىن ەشتەڭە جوق. تەك تەڭگەلەر عانا سىلدىرايدى...
— قاتتى قىستاعان سوڭ نە تۇرىس بار... اقشا ءۇشىن ەمەس، سوزدەرىڭدى سىندىرماۋ ءۇشىن عانا قۇدايعا سيىنامىن. جانىم شىعىپ كەتە قويماس. شىقسا، شىعا بەرسىن... قۇيىڭدار!
قۇيدى. ميكاي كوزىن جۇمدى دا ءبىر كۇرىشكى جەرمايدى ءىشىپ تاۋىستى. نەگە كوزىن جۇمدى ەكەن؟ وسى ەگەستىڭ نەسى ەرمەك ەكەنىن مەن سول كەزدە دە، ودان سوڭ دا تۇسىنبەدىم. تەك ەسەر ميكايدىڭ نەگە كوزىن جۇمعانىن كەيىنىرەك اڭعاردىم. ول، بالكىم، اقىلدى كىسىلەردىڭ اقىماقتانعان ءجۇزىن، سۇرقيا كەسكىنىن كورگىسى كەلمەگەن. ايتەۋىر، قالاي دا سولاردىڭ اراسىندا ءومىر سۇرۋگە تۋرا كەلەدى عوي. مىنە وسىنداي ارزان، ماعىناسىز ويىندى ۋاق اقشاعا ساتىپ الىپ، راقاتقا باتقانداردى ءبۇل دۇنيەدە كوپ كورۋگە تۋرا كەلدى. ال ەشكىم دە (مەنىڭ ءوزىم دە!): "توقتاڭدار!" دەپ اقىرىپ ايقاي سالمادى عوي. ايقايلامايدى. اقشا تولەگەن...
— جارايسىڭ، ميكاي، قازىنانى كۇرەپ الدىڭ، — دەپ الگى اعاي قۇلاقشىن تۇبىندەگى اقشانى قارمانىپ، الاقانىنا جينادى دا ميكايعا ۇسىندى. ول باسىن شايقادى. ەشكىمگە نازار اۋدارماي، دۇكەننەن شىعىپ كەتتى.
— اپىر-اي، اقشاعا قىزىقپايتىن ادام دا بولادى ەكەن، — دەپ تاڭىرقادى كۇركەتاۋىق ماۋلەتباي. — ويپىر-اي...
— قارىنى قالپىنا تۇسسە، كەيىن كەلىپ الار. ءما، سافۋان، سەندە تۇرا تۇرسىن. — باسقا اۋىلدىڭ ادامى جينالعان اقشانى ساتۋشىعا تاپسىردى. قۇلاقشىنىن قاعىپ كيدى باسىنا. كورىڭدەر، سوقىر تيىن دا المادىم دەگەنى.
مەن دۇكەندە كوپ اينالىپ قالدىم. كەزەك جەتپەي قويدى. شارۋامدى ءبىتىرىپ، كوشەگە شىققاندا، ميكاي ءۇيىندى قاسىنداعى قار ۇستىندە قۇلاپ جاتىر ەدى. وكسىپ جىلاپ، الدە قۇسىپ جاتقان سياقتى. مەن قاسىندا ۇزاق تۇردىم. "ميكاي، ميكاي اعاي!" دەپ شاقىرىپ كوردىم جىلارداي بولىپ. ول ۇندەمەدى. ەرىندەرى دىرىلدەپ كۇي تارتقان ەدى-اۋ ول! ءقازىر ەتپەتىنەن ءتۇسىپ جاتىر. قۇسىپ، الدە وكسىپ جىلايتىنداي. قىرىق جاماۋ شەكپەنى ارقاسىنا جيىرىلىپ قالعان. دامبالىنىڭ اۋى بىلجىر. ءسىرا، الگى جەرمايدان ءىشى ءوتىپ كەتسە كەرەك.
— ءتۇۋھ، كاپىر، كەڭىردەگىنە كەلگەنشە تويىپتى! ءتىپۋ! — دەپ ءبىر كەمپىر تۇكىرىپ ءوتتى. — دۇنيەنى بۇلدىرگەن، شايتاننىڭ قۇلدارى!.. اۋ، ساعان نە كەرەك؟! — دەپ ماعان دا جەكىرىپ الدى. — ءيتتىڭ قۇسىعىن يىسكەپ تۇرسىڭ. بار، ۇيىڭە قايت!
ميكەيدىڭ تارتقان ازابىنان جانىم تۇرشىكتى. ءبۇل وتكەن بازار كۇنى بولعان وقيعا. بۇگىن تاعى دا سول دۇكەنگە كەتىپ بارام. سالمەي سايىنا جەتكەندە ءىڭىر تۇسە باستاعان. كەنەت ۇرەيلەنىپ كەتتىم. سەسكەنەتىن ءجونى بار. اناۋ كوپىر استىندا جىن-پەرىلەر بىقىپ جاتىر. تەك ءالى جۋاس. ەشكىمگە دە تيمەگەن
مەن دۇكەنگە كەلىپ جەتكەندە كۇركەتاۋىق ماۋلەتباي مەن اتەش سافۋان ەسىككە قۇلىپ سالىپ جاتىر ەكەن. قاتتى ساستىم. قۇرىعان جەرىم وسى شىعار...
— اعايلار! — دەپ جالىندىم مەن. — وتىنەمىن، جاپپاڭىزدارشى! ۇلكەن شەشەم شىرپى الىپ قايتۋدى تاپسىرعان ەدى... اعايلار...
— جاۋىپ قويدىق ەندى. مىنەكي، كورىپ تۇرسىڭ با؟ — اتەش سافۋان ايدىك قۇلىپتى كورسەتتى.
— كورىپ تۇرمىن... شىرپى وتە قاجەت ەدى. ۇلكەن شەشەم تاپسىرعان. تاس قاراڭعىدا قالدىق مۇلدەم، — دەپ سوقتىم. قوڭىر سيىردى دا قوسىپ جىبەرە جازداپ، ارەڭ باسىلدىم. مازاقتاۋى مۇمكىن. بۇل ەكەۋىندە يمان شامالى.
— سەن كىمنىڭ بالاسىسىڭ وسى؟ — دەدى جورتا تانىماعان بولىپ.
— بىلەسىڭ عوي... نۇرسافانىڭ ۇلىمىن. ۇلكەن شەشەمنىڭ بالاسىمىن...
— ءسىرا، سافۋان، مىنا جىگىتكە شىرپى بەرەتىن شىعارمىز، قۇنىن جاقسى تولەسە؟
— تولەيمىن. جاقسى تولەيمىن. مىنەكي، اقشا! — دەپ بيالايىمدى سىلكىپ قويدىم.
— اقشا تولەۋ ءوز الدىنا، ونەر كورسەتۋ كەرەك.
— قانداي ونەر؟
ءبىر سيقىرلى ونەر بار... اناۋ بوشكەنىڭ ۇستىنە شىعىپ، قولىڭدى سەرمەپ، ءۇش رەت: "تىراۋ! تىراۋ! تىراۋ!" دەپ ايقايلاساڭ، دۇكەننىڭ ەسىگى وزىنەن-وزى اشىلىپ كەتەدى، — دەپ كۇركىلدەدى قىزىل جەمساۋ كۇركەتاۋىق. ونىڭ يەگى ماعان جەمساۋ بولىپ كەرىندى.
كەنەت تىنىسىم تارىلدى. مەنىڭ كىندىك، رۋكاۆكاز دەگەن قوسالقى اتتارىما قوسا تىرنا دەگەن رۋلىق اتىم دا بار. ماۋلەتباي سونى تۇسپالداپ تۇر. كىندىكتى ايتسا، شەكەمە بالعامەن سوققانداي، تىرنا دەسە-ەلىمنەن دە جامان. ءبىرىنشىسىن ايتقاندا، ءوزىمدى عانا قورلادى، ەكىنشىسىن ايتقانى-بۇكىل رۋىمدى ماسقارالاعانى.
— جوق! ايتپايمىن! ولتىرسەڭ دە ايتپايمىن.
— ەندەشە، شىرپى دا جوق! وتىرا بەر تاس قاراڭعى ۇيىڭدە.
تاپ وسى كەزدە قوڭىر سيىردىڭ تۇڭعيىق كوزدەرى ەلەس بەردى ماعان.
"بۇگىن تاڭ الدىندا تۋامىن، — دەگەندەي ول، — بۇزاۋدى ءۇسىتىپ الساق، قايتەمىز؟"
— اعايلار! — دەدىم بىردەن رايدان قايتىپ، — مەنىڭ ءوز قوسالقى اتىم بار كىندىك دەگەن. سونى ايتايىنشى... قالاساڭىزدار، ءتورت رەت...
ماۋلەتباي ماڭايلاتپادى.
— كىندىك دەگەن ات بولا ما ەكەن! — دەپ ۇياتسىز نەمە ءتىپتى مەنىڭ قوسالقى اتىمدى قورلادى، — سەن بىزگە شىن اتىڭدى، اكەڭنىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتىن ايت!
مەن كونە باستادىم. قوڭىر سيىر ءقازىر ماعان مۇڭايىپ قاراۋ تۇگىل، جالىنا موڭىرەيتىن سياقتى. داۋىسى ءىشى-باۋىرىمدى ەلجىرەتتى. ونىڭ بىلتىرعى بۇزاۋى وزىنەن اينىمايتىن، سۇيرىكتەي سۇلۋ، الدىڭعى اياقتارى اپپاق ەدى. تەك ءومىرى قىسقا بولدى. شىتىر جەپ، جارىلىپ ءولدى. قوڭىر سيىر سول قاسىرەتىنەن ءالى ايىعا الماي ءجۇر. وسى بۇزاۋى، بالكىم، جۇبانىش بولار دەپ وتىرمىز، امان تۋسا.
— نەمەنە، شىرپى كەرەك بولماي قالدى ما؟
— كەرەك. — مەن تىك تۇرعان ۇلكەن بوشكەنىڭ قاسىنا كەلدىم. ءوزىم مىنە المايمىن. "بيىك كوتەرىپ مىڭگىزىڭدەر!" دەپ بۇيىردىم، اتەش سافۋان مەنى بوشكە ۇستىنە شىعاردى. مىنە، ءقازىر سول جەردەن ەكى قولىمدى سەرمەپ، بىرەسە ماۋلەتبايعا، بىرەسە سافۋانعا قاراپ: "تىراۋ-تىراۋ، قي-قۋ-قۋق! تىراۋ-تىراۋ، قي-قۋ-قۋق! تىراۋ-تىراۋ، قي-قۋ-قۋق!" دەپ ءجۇز رەت، جوق، مىڭ رەت قيقۋ سالۋىم كەرەك. ءبىر ءسات ءتىلىمنىڭ ۇشىنا دا ءۇيىرىلىپ قالدى. تەجەلدىم. جان-جاققا قاراپ الدىم. وتكەن-كەتكەن كورىنبەيدى. يا، قۇداي! قانداي كۇيگە ءتۇستىم مەن! الدىمەن قاناتتارىمدى قاعىپ تۇردىم. وتە ۇزاق قاقتىم. سودان سوڭ سوزىڭقىراپ، اشىق داۋىسپەن: "تىراۋ! تىراۋ! تىراۋ!" دەپ قيقۋلادىم. تىرناعا ۇقساتىپ، ابدەن كەلىستىرىپ تىراۋلادىم. ءۇش رەت ەمەس، بەس رەت، ون رەت، جيىرما رەت قايتالادىم. وزىمە وشىگىپ قايتالادىم، ءارى الگىلەرگە وشىگىپ قايتالادىم. قايتالاعان سايىن ىزام كەلىپ، اشۋ قىستى. قاتتى دولداندىم. ەندى ءوزىمدى تەجەي الماي: "تىرر-راۋ! تىرر-راۋ! تىرر-راۋ!" دەپ زار قاعىپ: "ءما! ۇندەرىڭ وشكىر!" دەپ قارعادىم ىشىمنەن.
— ءجا، جەتەر ەندى، جەتەر. وسى دا جەتەر، ءتۇس، — دەدى ماۋلەتباي الدەقالاي جۇمسارىپ. مەن اۋەگە ەداۋىر مويىنىمدى سوزىپ، قاناتتارىمدى كەڭ جايىپ، جەرگە سەكىردىم. تىرنا بولعان سوڭ اياعىنا دەيىن تىرنا بولىپ قالۋ، قورلىق كورگەن سوڭ ءومىر بويى ۇمىتىلمايتىنداي بولۋى كەرەك...
سافۋان ەسىكتى اشتى. ىشكە كىرگەن سوڭ ماۋلەنباي شام جاقتى.
— قانشا كەرەك؟ — دەپ سۇرادى كۇركەتاۋىق.
— ءۇش تيىنعا. بارىنە. مىنەكەي... — مەن بيالايىمنان قولىمدى شىعاردىم. ەشتەڭە ىلىكپەدى. ەكىنشى بيالايىمدى دا شەشتىم. جوق. بيالايلارىمدى سىلكىپ كوردىم. جوق. جالعىز شالبارىمنىڭ قالتاسىن اينالدىرىپ قارادىم. جوق. الگىندە عانا الاقانىمدا ەدى. ءۇش تيىن قارا باقىر...
— مىنە، ساعان ءۇش تۇيمە، — دەپ قىرقىلدادى اتەش سافۋان. ماۋلەتباي ونىڭ كۇلكىسىنە قوسىلمادى، ءتىپتى مەنى جۇباتقانداي بولدى.
— بوشكەنىڭ ارتىنا تۇسكەن شىعار، ەرتەڭ تاۋىپ الارمىز. مىنە، ءۇش تيىندىق شىرپى، — دەدى دە، ماعان بىرنەشە قوراپ ۇسىندى. مەن ساناپ تۇرمادىم. شالبارىمنىڭ قالتاسىن تولتىردىم.ءبىراق ءىشىمدى بىردەڭە كەرنەپ بارادى. جارىلا جازدادىم. ەسىككە جەتە الماي، ىشقىنا جىلاپ جىبەردىم.
— جىلاما، اقىماق، جوعالعان سەنىكى ەمەس، بىزدىكى عوي، — دەدى ماۋلەتباي.
شىعا جۇگىردىم. "اي، سورلىلار! سەندەردىڭ اڭساعاندارىڭ اقشا، مەنى نامىس قينايدى. ءۇش تيىندىق شىرپىعا بولا اتا-بابامنىڭ، اكەمنىڭ-بۇكىل رۋىمنىڭ. ار-وجدانىن ساتتىم. نامىستى قاجەتكە ايىرباستادىم. ءسويتىپ، ابىرويدان جۇرداي، تۇككە تۇرمايتىن بىردەڭە بولىپ شىقتىم. سوعان جىلاپ تۇرمىن مەن..."
قايتاردا جول-جونەكەي وسى قورلىققا ۇشىراۋىمنىڭ سەبەپتەرىن جەكە-جەكە ساراپقا سالدىم. ەڭ الدىمەن، ارينە، كۇركەتاۋىق ماۋلەتباي مەن اتەش سافۋانعا كەزىكتىم. سۇرقيا نەمەلەر! ودان سوڭ ءشايحاتتاردىڭ قاراۋلىعىن ەسكە الدىم. قاراۋلىقپەن ۇتادى ول ءارى قوڭىر سيىردى ايىپتادىم-بۇگىن بۇزاۋلاماسا قايتەدى؟.. ۇلكەن شەشەم دە قىزىق. ەرتەڭگە دەيىن كورشىلەردەن ءبىر قوراپ شىرپىنى قارىزعا الا تۇرماي ما! ءتۇن ىشىندە جۇمساپ... بەرگەن ءۇش تيىندىق قارا باقىرى قويعان جەردە تۇرمايتىنىن ايتساڭشى. ەگەر التىن بولسا، قايتەر ەدى؟!
ءبارىن ار تارازىعا تارتتىم. تەك بار پالەنىڭ باسى مەن اياعى بولعان ءوزىمدى ايىپتاۋ سول تۇستا باسىما كەلمەپتى. ءقازىر وزىمە: "سەن ءوزىڭ ءقايتتىڭ؟" دەيمىن.
مىندەت اتقارۋشىلار كەيدە نامىس، ادەپ دەگەندەردى باسا-كوكتەپ، زورلىق جاساسا دا، بالكىم، وزدەرىن ايىپتى سانامايتىن بولسا كەرەك. سول كۇنى مەن دە تاپسىرما ورىندادىم عوي...
ايتەۋىر، ءبىزدى تەك مازاق قىلدى عوي. ايلاكەر گۇلشيرا جاسى جەتپىستەن اسقان مەڭزيفا كەمپىردى اجۋالاپ، وپ-وڭاي دامبالىن شەشتىردى. بازار كۇنى ءمۇساپىر ميكايدى جۇرت ەرمەك ءۇشىن ولگەنشە ازاپقا سالدى. مەنىڭ مۇقتاجىمدى پايدالانىپ، كۇلكى ءۇشىن عانا جانىمدى قينادى. ويىنىڭ وسىلعىرلار. بالكىم، مەنىكى بۇرىس شىعار، ويىن كوتەرمەيتىن تەنتەك شىعارمىن، ءسىرا. جارايدى، سولاي-اق بولسىن. ءبىراق ءبارىبىر ادامدى ويىن ۇستىندە وسىلاي قورلاماۋ كەرەك.
... كوپ جىلدار وتكەن سوڭ شىعىس ەلدەرىنىڭ بىرىندە مەن ەجەلگى سيرك تاماشاسىن كوردىم. ارتىستەردىڭ ويىندارى قىزىق شىقتى. ءبىراق ءبىر نارسە جۇرەگىمە ۇمىتىلماس قاياۋ سالدى. اياق-قولى توپىر، مويىنى سورايعان ءبىر كارىپ كىسى ارەنادا يت بولىپ وينادى: سەكىردى، اۋنادى، ءۇردى، ۇلكەن سۇيەكتى تىستەپ جۇگىردى، ىرىلدادى، باعانانىڭ تۇبىنە بۇتىن كوتەرە سارىدى، تاعى بىردەڭەلەر جاسادى. يت قيمىلىن اينىتپاي جاساعاندا، شىن يت جولدا قالادى. بولماشى اقشا تولەپ، تاماشا كورۋگە كەلگەن كىسىلەر مۇنى قىزىقتاپ، دۋىلداسا قول سوعىپ، ىسقىرىپ، بانان، اپەلسين، كامپيت لاقتىرىپ جاتتى. مەن اسا كوڭىلشەك ەمەسپىن. ايتسە دە سيرك ارەناسىندا يت ورنىنا ءۇرىپ جۇرگەن كارىپ جاندى باۋىرىمداي كورىپ، قاتتى تەبىرەندىم. ول دا ادام بالاسى عوي...
قيىرداعى شىعىس ەلى ءالى تىم الىس ەدى. مەن توڭ شاباتالارىممەن قاردى سىقىرلاتا باسىپ، ۇيگە قايتىپ كەلەم. جان-جاعىمدا ەشتەڭە كورمەيمىن، ەشتەڭە ەسىتپەيمىن.تەك اياعىمنىڭ استىندا سىقىرلاعان قار ىڭىرسىعانداي. نەگە ىڭىرسيسىڭ قار؟ مەن شارۋامدى تىندىرىپ، قايتىپ كەلەم عوي...
You Might Also Like
-
اسحات دوسىمدى باسقا ەلدەن قۇيىن كوتەرىپ اكەلگەن بە، جوق پا، ول جاعى بىزگە قاراڭعى. ال مىنا شىڭشاڭ يسابەكتىڭ بىزگە شەتتەن كەلگەنى راس. "تاعدىر ايداپ كەلدى مەنى وسىندا" دەيدى ول ون بەس، ءالد...
-
سوعىستان سوڭ ءبىراز جىل ءوتتى. الەمگە بەيبىتشىلىك ورناپ، ەلگە بەرەكە كىردى. ءتان جاراسى ءبىتىپ، جان جاراسى دا جازىلا ءتۇستى. اياقسىزدىڭ اقساقتىعىنا، قولسىزدىڭ شولاقتىعىنا، جەتىمنىڭ جەتىمدىگىنە، قايعىلىنى...
