قۇتتى قول ءناسىپ
سوعىستان سوڭ ءبىراز جىل ءوتتى. الەمگە بەيبىتشىلىك ورناپ، ەلگە بەرەكە كىردى. ءتان جاراسى ءبىتىپ، جان جاراسى دا جازىلا ءتۇستى. اياقسىزدىڭ اقساقتىعىنا، قولسىزدىڭ شولاقتىعىنا، جەتىمنىڭ جەتىمدىگىنە، قايعىلىنىڭ قايعىسىنا كەم-كەمنەن كونىپ كەلەمىز. كونبەگەندە قايتەسىڭ. قان مايداننان امان قايتقاندارىمىز، بالا شاقتاعى سياقتى بىر-بىرىمىزگە باۋىر باسىپ، قويان-قولتىق قاتار ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ءولىم مەن ءومىر اراسىنداعى قىل كوپىردەن الىپ شىققان ورتاق تاعدىر ءبىزدى ءبىر وشاقتىڭ باسىنا جينادى.
جىگىت شاقتا قىز-قىرقىنعا تالاسىپ، قىرىق-پىشاق قىرقىسىپ جۇرگەن ەركەكتەر دە دۇشپاندىقتى ۇمىتىپ، ءبىر وشاقتىڭ باسىندا، ءبىر تاباقتان تاماق جەيتىن بولدى. شەتتە جۇرگەندەردەن حابار الىسىپ سالەم جولدادىق. تەك قۇرداستارىمدى داۋىستاپ تۇگەلدەۋدەن قورقامىن. ويتكەنى، ولار كوز الدىما سىڭسىعان نۋ ورماننىڭ ورنىندا سوياۋ-سوياۋ بولىپ سەرەيىپ قالعان سەلدىر اعاشتار سەكىلدى، ويقاستاي بەرەدى. بىرەۋى ءۇن قاتسا، تورتەۋىنەن جاۋاپ جوق. ورمان تۋرالى بەكەر ايتپايمىن مەن. اۋىل ماڭىندا وتە ادەمى ەمەن ورمانى بار ەدى. سوعىستىڭ ۇزاققا سوزىلعان ءتورت جىلى ىشىندە وسى ورمان مۇلدەم بۇلىنگەن. ءار جەردە ءبىر اعاش سورايىپ تۇر. عالامات جۋان، ايەل-قىز بەن بالا-شاعانىڭ قۇلاتۋعا ءالى جەتپەيتىندەرى عانا قالعان.
كەيدە ويدا جوق عاجاپ وقيعالار دا بولىپ تۇرادى: حابار-وشارسىز كەتكەن بىرەۋدەن حابار جەتەدى، الدە ولگەنگە سانالعان ادام ءوزى قايتىپ كەلەدى. سوندىقتان كۇتكەندەردىڭ كوڭىلى ءالى ۇمىتتەن كۇدەر ۇزبەيدى-شىمىرلاپ، سىزدايدى دا تۇرادى جۇرەكتەرى...
تالپاق ءتالىپ ولىپ-تىرىلگەن جىلى مۇلدەم ۇمىت بولعان قۇتتى قول ءناسىپ قايتىپ كەلدى. ونىمەن وسىلاي كەزدەسپەسەك، بالكىم، مەن ول تۋرالى مۇنداي ۇزاق سىر شەرتپەس ەدىم. "ءناسىپتىڭ قۇتتى قول ەكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى، ەندى نەسىن ايتامىن؟" دەر ەدىم. ايتار جايلار بار ەكەن.
ءناسىپتىڭ قايتقانىن ەسىتۋدەن مەن مۇرتتى ءشارافاتديننىڭ ۇيىنە كەتتىم — ءناسىپتىڭ اكەسىنىڭ اتى سولاي. ءشارافاتديننىڭ بار بايلىعى كىرپىنىڭ بالاسى سياقتى قارا مۇرتى ەدى. مەن بىلگەلى ۇيىندە شارباق، قوراسىندا مالى بولمادى، ءومىر بويى تاربيەلەپ، كۇتكەنى، ساقتاعانى الگى مۇرتى. ايتقانىمداي، مۇرت و باستا قارا ەدى، سودان سوڭ اعاردى، بارا-بارا سارعايدى. ءشارافاتديننىڭ ءبىر قىزىق ادەتى بار: ۇيىندەگىلەردى ول ءوز اتىمەن اتاماي، ءوزى قويعان قوسالقى اتپەن اتايدى. ءناسىپ — توبەت، ورتانشى ۇلى — بۇلعاۋىش، كەنجە ۇلى — قۇلاق، ايەلى — ءارتىس. ءجامليحا جەڭگەي ارتىسكە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى. تەك ءبىر قىزىعى: ءتاپ-تاۋىر كەتىپ بارا جاتىپ، ءبىر اياعىن وراعىتا قيعاشتاپ باساتىندىقتان كەيدە ءبىر جەردە تىپىرشىپ، شىر اينالاتىنى بار. بار ونەرى سول عانا. كۇيەۋىنىڭ ءارتىس دەپ قالجىڭدايتىنى سودان... ءجامليحا وگەي شەشە بولسا دا ناسىپكە ءتىل تيگىزبەدى، قورلىق كورسەتپەدى. مەيىرىمدى بولدى. ونىڭ ەسەسىنە شارافاتدين قاتال ەدى. جۇرتقا كۇن بەرمەدى. اسىرەسە ۇلكەن ۇلىن قاتتى ۇستايتىن. اۋزىنان اراق، تىلىنەن سوگىس كەتپەدى. ول كىلەڭ سىرتتان كاسىپ ىزدەپ جۇرەتىن. اعاش ۇستاسى ەدى. اۋىلعا قايتقان كەزدە ءۇيىنىڭ استان-كەستەڭىن شىعارىپ، بۇكىل كوشەنىڭ بەرەكەسىن قاشىراتىن.
ۇجىمداسۋدىڭ العاشقى جىلدارى بولاتىن. شارافاتدين ۇزاق ۋاقىت كاسىپ ىزدەپ كەتىپ، ۇزىن قۇلاقتان ەستۋىمشە، ەداۋىر بايىپ قايتتى. قايتتى دا، قاربالاس جۇمىس كەزىندە بۇكىل كوشەنى باسىنا كوتەرە شايقاتىلىپ، اۋزىنا كەلگەنىن وتتاپ كەلە جاتتى. جۇمىستان سوڭ قىزىل ىڭىردە كورشى-قولاڭ ۇيىلگەن توپىراق ۇستىندە اڭگىمەلەسىپ وتىرعاندا جاپون پاتشاسىنىڭ اتا-باباسىن، ءزاۋزاتىن سىباي سوگىپ، تەڭسەلىپ كەلە قالماسى بار ما. ىشە قويسا، ىلعي وسىلاي: كورىنگەنگە ۇرىنادى، ەكى ءسوزىنىڭ ءبىرى دورەكى، جاپون پاتشاسىن سوگەدى.
— جاپون پاتشاسىنىڭ اتا-باباسىن دۇركىرەتىپ قۋامىن... كۇللى تۇقىم-تەبەرىگىن... بارشا ءۇرىم-بۇتاعىن... تۇكىرەمىن جاپون پاتشاسىنا... باقتاشى نۇرەتدين تۇگىل، قازىنا ىسقاقتىڭ تىرناعىنا دا ايىرباستامايمىن مەن ونى، شەشەسىن اش توبەتتەر تالاعىر...
— بايقاپ سويلە، شارافاتدين، بالا-شاعا بار عوي، — دەدى مەنىڭ اكەم، — ايەلدەر ەسىتىپ قالار...
— ەسىتسە، ەسىتسىن! قاتىندارعا بۇدان باسقا نە كەرەك؟ — دەپ مۇرتىن سيپاپ قويدى. — ەستىسىن!
— جەتەر ەندى، شارافاتدين! — دەپ اكەم تاعى دا ەسكەرتتى.
— ءوي، سەن ماعان قالاي ءامىر ەتەسىڭ، الجىعان نەمە! قانداي حاقىڭ بار؟ — دەپ باجىلدادى مۇرت. — الدە جاپون پاتشاسىمىسىڭ؟ ۋحودي، تاشكەنت تاۋىعى! جاپون پاتشاسىن مەن...
— تالايدان تيتىعىما ءتيىپ ەدىڭ... — دەپ الپىس بەستەگى اكەم جىگىتتەرشە قارعىپ تۇرىپ، قولىن ءبىر سىلتەگەندە ءشارافاتديندى قالپاقتاي ۇشىردى. ول شالقاسىنان ءتۇستى. ءبىراز ۋاقىت قوزعالماي جاتتى. سودان سوڭ اقىرىن تۇرەگەلىپ، تىزەرلەپ وتىردى، باسىن شايقاپ، ەسىن جينادى. تۇرەگەلىپ، اكەمە باجىرايا قارادى. ەندى-ەندى اكەمدى باس سالعالى ءتۇر. توبەلەسەتىن ءتۇرى بار. شارافاتدين العا ءبىر ادىم اتتادى. بىردەن تاپ بەرمەدى. نەگە ەكەنىن قايدام، قولىن كوتەرمەدى.
— پاي-پاي، اعاي، پاتشا بولاتىن كىسى ەكەنسىڭ، — دەدى ول باسىن شايقاپ، — پاي-پاي، قاتىردىڭ-اۋ...
شارافاتدين شايقاتىلماي، اياعىن جوندەپ باسىپ، ۇيىنە قاراي تارتتى. ءبىرازدان سوڭ اندەتىپ جىبەردى.
جىبەك پە ەكەن، وقا ما ەكەن، قالقاتايدىڭ شاشباۋى؟.. قالقاتايدىڭ شاشباۋىندا — ماحابباتتىڭ باستاۋى...
اپىر-اۋ، وسىنداي ادەمى سوزدەردى دە بىلەدى ەكەن عوي، مىنا قۋ! شىرقاۋىن قاراشى.
بۇدان سوڭ ونىڭ دورەكى سوزدەرىن تالاي رەت سىرتتان ەسىتسەك تە، ءوزى ماس كۇيىندە ءبىزدىڭ ۇيگە قايتىپ جولامادى.
قۇتتى قولىنا ءوز ۇيىندە، ءوز ەلىندە، جۇمىس تاپپاي، ءناسىپ بالا شاعىندا، سوناۋ بالالارمەن قالاعا قالاش جەۋگە بارعان جازدا-اق اۋىلدى تاستاپ كەتتى. تاڭەرتەڭ ول جول بويىنداعى تارىنى وتاۋعا كەتكەن جەرىنەن زىم-زيا جوق بولدى. جۇرت جابىلا ىزدەدى. جەر ۇستىنەن، سۋ استىنان سۇيەگى تابىلمادى. شىرقىراپ جىلاپ، ەلجىرەپ ەسكە العان ءبىر جان جوق ونى. تارى ءپىسىپ، وراققا جەتكەندە. ونى جۇرت ۇمىتىپ تا كەتتى.
ەكى جىل وتكەن سوڭ گاليفە شالبار، سارى شاباتا كيگەن ءناسىپ اۋىلعا قايتىپ كەلدى. ءبىزدى ەڭ قايران قالدىرعانى جاسىل جيەكتى اسكەري شاپكىسى ەدى. اسحات ونى كورۋدەن: "جاسىل باستى كوگەرشىن" دەپ اتادى. شاپكىنى ۇلكەندەر دە، كىشىلەر دە كەزەك-كەزەك قولىنا ۇستاپ، باستارىنا كيىپ كەردى. ءشاھيدۇللاعا ول: "كوڭىلىڭە ۇناسا، الا عوي، سەنەن اياعاندى يت جەسىن" دەپ جارىلقاپ تاستادى. باستىق قايتارىپ بەردى: "ءبىر باس كيىم قايسىمىزعا جەتەدى، وزىڭدە قالسىن" دەدى. ءناسىپ قايدا بولعانىن، نە ىستەگەنىن بىرەۋىمىزگە دە ايتپادى. ءسوز اراسىندا عانا ونىڭ كوپ قيىندىق كورگەنىن، بالالار ۇيىنە بارعانىن، سوندا وقىپ جاتقانىن اڭعاردىق. جاسىل جيەكتى شاپكىنىڭ كومانديردىڭ سىيلىعى ەكەنىن بىلدىك. قانداي قاھارماندىعى ءۇشىن سىيعا تارتقانىن ايتپادى. "جاي، انشەيىن..." دەدى دە قويدى.
كۇزگە تامان ول تاعى دا ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتتى. بۇل جولى ونى ەشكىم ىزدەپ اۋرە بولمادى. "اداسقان مال تۇبىندە جەم جەگەن جەرىن تابار..." دەپ بىلاپىت سوگىستىڭ ءبىرازىن ايتىپ جىبەردى اكەسى. اۋزىنان اق يت كىرىپ، كوك يت شىقتى.
قاڭعىباس بالا بۇل جولى كوپكە دەيىن بەلگى بەرمەدى. ءتىپتى جەتى-سەگىز جىل ءوتىپ كەتتى. ءبىر كۇنى جاز ورتاسىندا ەكى قولىنا ۇلكەن ەكى سارى شامادان ۇستاپ، ۇستىنە قارا ترويكا كوستيۋم، اياعىنا تەسىكتى اق باتەڭكە، باسىنا قارا ماۋىتى قالپاق كيىپ، موينىنا گالستۋك تاققان ءناسىپ قايتىپ كەلدى. تۇلا بويى مۇنتازداي! كورشى-قولاڭنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ءبىر شامادانىنا اكە-شەشەسى مەن ىنىلەرىنە كيىم-كەشەك، ەكىنشىسىنە بازارلىق تولتىرىپ اكەلگەن كورىنەدى. ول راس شىعار. سول كۇنى-اق ءشارافاتديننىڭ بۇكىل ءۇي-ىشى باستان-اياق مۇزداي كيىنىپ شىقتى. "تىرىسقانىمىز بوسقا كەتپەدى. بالاعا تاربيە ەسەر ەتتى. ءىس كەلەتىن بولدى بالانىڭ قولىنان..." دەپ ماقتاندى اق مۇرتتى شارافاتدين ۇستىندەگى پەنجەگىنىڭ استارى مەن تىسىن كورسەتىپ. اياعىنداعى جالتىراپ تۇرعان رەزەڭكە كەبىستەرىن بىرىن-بىرىنە ۇيكەپ، شيقىلداتىپ قويدى: جۇرت مۇنى دا بايقاسىن دەگەنى!
ەكىنشى شامادان تولى ءىرى شەكىلدەۋىك، ورىك، مەيىز، نەشە ءتۇرلى كامپيت، قىزىل بىراندىك، قاقتالعان جەمىس ەكەنىن ءوز كوزىممەن كوردىم. ول شامادانىن اشىپ، ساكىنىڭ ۇستىنە قويدى دا، كوزايىم ايتۋعا كەلگەن كەمپىر-سامپىر، بالا-شاعالارعا بازارلىق ۇلەستىرۋگە كىرىستى. جومارت جيھانگەز تۋرالى حابار اۋىلعا لاپ ەتىپ، تەز تارادى اقىرىندا. بۇكىل كوشەنىڭ بالالارى ءشارافاتديننىڭ ۇيىنە توپىرلادى. ءناسىپ قۇتتى قولىمەن كوسىپ-كوسىپ ءار بالانىڭ قوس ۋىسىنا، جايىلعان ەتەگىنە بازارلىق سالدى. بالالار انتالاپ كەلە بەردى، شۇبىرىپ كەتە بەردى. ءبىر كەزدە بەتتەرىنە كۇيە جاعىپ، اكەلەرىنىڭ كونە بورىك تەرىپ، كيىز قالپاقتارىن مىيلىعىنا باسا كيگەن كۇلدىرگى بالالار كورىنە باستادى. قايدان شىققان قۋلار بۇلار؟
— اعاي، اعاي، — دەپ باستادى ءناسىپتىڭ ءبىر ءىنىسى، — مىنا بالا، اناۋ قالپاق كيگەن بالا، سوسىن اناۋ بەتىنە كۇيە جاققان بالا جاڭا عانا كەلىپ، بازارلىق العان بولاتىن.
— ءوزى السا، اكەسىنىڭ بوركى الماعان شىعار، — دەپ قارقىلداپ كۇلدى قۇتتى قول — باس كيىمدەرىڭدى ۇستاڭدار، بالالار.
بالالار ايتقاندى ىستەدى. بورىكتەر مەن قالپاقتارعا بىرنەشە ءتۇيىر جەمىس پەن ءبىر ۋىستان شەكىلدەۋىك سالدى. ناسىپكە قۇيتتاي قۋلاردىڭ تاپقىرلىعى قاتتى ۇنادى. بالالار دەرەۋ شىعا قاشتى. بۇدان باسقا قۋلار كورىنبەدى.
ءناسىپتى وتە ساعىنىپ، وتە زارىعىپ كۇتكەن حالىق كوپ ەكەن. قاراڭعى تۇسكەنشە ادام اياعى باسىلمادى. بۇعان دەيىن ونى كورمەي قالايشا ءتوزدى ەكەن؟ كارى-قۇرتاڭدار ءۇشىن ساماۋىر دا وتتان تۇسپەدى. "مىنەكي، ماڭدايعا جازىلعان ريزىق ءتىس سىندىرىپ كىرەدى دەگەن وسى عوي"، — دەدى مانسۇر قارت قىزىل يەگىمەن قاتتى ورىكتى قايزاپ. — تاڭەرتەڭنەن بەرى ەرىنىم قىشىپ وتىر ەدى، مىنا بازارلىقتان اۋىز تيۋگە كورىنگەن ەكەن عوي... اجەڭ دە قۇر اۋىز قالماسىن". — ول ءۇش ءتۇيىر جەمىستى بەشپەتىنىڭ قالتاسىنا باستى.
ءناسىپتىڭ جومارتتىعى مۇنىمەن تىنبادى. بىرنەشە كۇننەن كەيىن ول وسى كوشەدە تاي-قۇلىنداي تەبىسىپ، بىرگە ويناپ وسكەن قاتار-قۇربى جىگىتتەرى مەن قىزدارىن داستارقان باسىنا جينادى. ول كەزدە جاستاردىڭ جيىنىندا شاراپ ىشەتىن ادەت جوق ەدى. ءبىراق ەت، تاماق مول بولدى. كەشكە دەيىن ىشىپ-جەپ، ويناپ كۇلىپ، سايران سالدىق. ءشاھيدۇللانىڭ سىرنايى، اسحاتتىڭ قۋاقى ولەڭدەرى دۋمانعا كورىك بەردى. بالكىم، بارلىق قۇربىلار تۇگەل باس قوسىپ، كوڭىل كوتەرۋىمىزدىڭ الدى-ارتى وسى بولعان شىعار. تەك ءناسىپتىڭ ارقاسىندا...
الايدا ءوزىمىز وعان شەكتەن تىس كورگەنسىزدىك، ادەپسىزدىك، تاسباۋىرلىق كورسەتتىك: بىرەۋىمىز دە ۇيىمىزگە شاقىرىپ، تورگە وتىرعىزىپ، سىرتتان كەلگەن قوناقتى قۇرمەت ەتپەدىك. ءناسىپتىڭ قوناقجايلىعىن، جومارتتىعىن ءبىز جاي جەلوكپەلىككە ساناپ، اپەندىلىككە جورىساق كەرەك. ءيا، سويتكەن سياقتىمىز. ءوزىمىز كەڭىردەگىمىزدەن كەلگەنشە تاماعىن ءىشىپ، ءوزىمىز ىشتەي مازاقتاپ، قومسىندىق ونى. ويتكەنى ول ءبىزدىڭ تار اقىلىمىزعا، تار قۇلاشىمىزعا سىيمايتىن ىقىلاس كورسەتتى. بالكىم، بىزدەن مۇنداي قۇرمەت كۇتۋ ونىڭ باسىنا دا كەلمەگەن بولار. ايتسە دە، ءبىز ونىڭ الدىندا ءالى كۇنگە دەيىن ۇياتتىمىز.
وسى قايتقاندا ءبىز ءناسىپتىڭ ءبىر جەردە پەداگوگيكا تەحنيكۋمىن ءبىتىرىپ، ورتا ازيادا بالا وقىتىپ جۇرگەنىن اڭعارىپ قالدىق. ءبىر اي شاماسى اۋىلدا ءجۇردى دە قارا ترويكا كوستيۋمىن ساتۋشى زاينۇشكە جارتى باعاسىنا ساتىپ، ورتا ازياعا قايتىپ كەتتى. بۇل جولى ول جاسىرىنىپ كەتپەدى، ساپارعا شىعار الدىندا كورشى-قولاڭعا، دوس-جارلارعا كىرىپ، جەكە-جەكە قوشتاسىپ شىقتى. پويىزعا ونى ەكى ءىنىسى شىعارىپ سالدى. جۇكتەرى جەڭىل ەدى. بوس سارى شامادان دا ءجامليحا جەڭگەيگە تاۋىقتىڭ ءجۇنى مەن پياز سالۋعا قالدى.
... پاي-پاي، شىركىن، ودان بەرى دە ءبىراز زامان ءوتتى-اۋ! جيىرما جىلداي بولار. مىنە، مەن ءشارافاتديننىڭ بوساعاسىنا تاعى دا كەلىپ تۇرمىن. ناسىپپەن ديدارلاسۋعا كەلدىم. قارتتىڭ دۇنيە سالعانى قاشان. مۇرتى سارعايعانشا ءومىر ءسۇردى دە، جاساعان كۇناسى ءۇشىن كوشەنىڭ ورتاسىنا شىعىپ، ەل الدىندا تاۋبە ەتىپ، كەلىپ كەتتى. اتتەڭ، تاۋبەسىنەن كەيىن ەسىنەن ايىرىلىپ، ءبىراز ازاپ شەگىپ جاتتى. جان تۇرشىگەرلىك جامان قازاعا ۇشىرادى. شارافاتدين ءبىر رەت ەسىنەن تانعاندا پەشتىڭ قۋىسىنداعى لاس لەگەنگە باسىن تىعىپ، تۇنشىعىپ ءولدى.
ءناسىپ مەنى جىلى شىرايمەن قارسى الدى.
— جاھاننامنان جاياۋ قاشقان جىگىتتىڭ بىرەۋى مىناۋ! سەنىڭ جاعدايىڭدى ەسىتتىم. جاۋعا بەرىلمەپسىڭ، مولودەس، كىندىك... — ول قىرىلداپ كۇلدى. ءناسىپتىڭ داۋىسى ءومىر بويى قىرىلداۋىق ەدى. كىشكەنتاي كەزىندە ابايسىزدا ۇكىگە ءتۇسىپ كەتىپ، سودان قارلىعىپ قالعان تاماعى. ونىڭ جۇدەۋ ءجۇزىنىڭ ءوڭى قاشىپ، سامايى ەداۋىر اعارعان، ءبىراق جىرتيعان قوي كوزدەرى ءباز باياعى قالپىندا قالعان، قايعى-قاسىرەت بەلگىسى جوق، بۇل دۇنيەدە تەك باقىت كورىپ، سارقىلماس قۋانىشقا بولەنگەندسي. كۇلىمسىرەپ تۇرعان موماقان ءسابي كوزدەرى ونىڭ جۇدەۋ جۇزىندە جارقىراپ كورىنگەن قوس ارال سياقتى.
ول كورىسۋگە قولىن ۇسىندى. مەن ەكى قول ورنىنا دوپ-دوڭگەلەك قالىڭ كۇلشە ءتارىزدى قوس الاقاندى قىستىم. ەكى قولىنىڭ ساۋساقتارىن بىرەۋ اسىقپاي بۇتارلاپ، قايشىمەن قىرقىپ تاستاعانداي. تەك قولىنىڭ بىرەۋىندە جالعىز عانا شىناشاعى شوشايىپ تۇر. قايشىعا ىلىنبەگەن-اۋ، شاماسى. مەن ءبىر ءتۇرلى جەركەنىشتەن بە، الدە ايانىشتان با، قاتتى تولقىپ، سەسكەنىپ قالدىم. ءبىراق قۋانىش قۇشاعىنداعى ءناسىپ مۇنى سەزبەدى. بالكىم، كوڭىلى حوش بولعان سوڭ، بەيشارا، كەمىستىگىن سەزبەيتىن شىعار. ۇمىتقان شىعار، بايعۇس.
— مىنەكي، كورىپ تۇرسىڭ، — دەپ جايراڭدادى "قوس كۇلشەمەن" مەنىڭ ارقامنان قاعىپ. — تاتار ءدام بولعان سوڭ تاعى دا ەلگە قايتتىم. ساعىنىپ ولە جازدادىم، وللاھي!
— ءحال قالاي؟ سىرتتاي قاراعاندا تىعىرشىقتاي كورىنەسىڭ، — دەي سالدىم.
— شۇكىر، جامان ەمەسپىن، — دەدى ول موماقان كوزدەرىنەن نۇر شاشىپ. — امان قالدىم، دەنىم ساۋ. اياق-قولىم ءبۇتىن. تەك ساۋساقتارىمنىڭ ۇشى قىرقىلعان... التىن جۇزىك كيەر دەيسىڭ بە؟ ال بالالارعا ساباق وقىتقاندا مەم قولىممەن ەمەس، تىلىممەن، اقىلمەن ايتىپ تۇسىندىرەمىن.
ءيا، بۇل قۇتتى قول ءناسىپ ەدى. ءدال ءوزى. باياعىداعى سياقتى ۇستىندە قارا ترويكا كوستيۋم، ءبىراق پەنجەگىنىڭ جەڭىنىڭ ۇشى ەداۋىر جىرتىلعان بۇل جولى. جاسىل گالستۋگى دا مايلانىپ، جالتىراپ تۇر. اق كويلەگىنىڭ جاعاسى كىرلەپ كەتكەن. مەنىڭ سىناي قاراعانىمدى ول بىردەن ءتۇسىندى.
ايىرباستايتىن كويلەگىم بار، ارينە... — دەپ قارقىلداپ كۇلىپ قويدى. — قانشا بايىسام دا كوستيۋمگە جارىمادىم. مەن دۇنيەقور ەمەسپىن. ءتىپتى باقىتتىڭ دا ەكەۋ بولعانى ارتىق ماعان. بىرەۋى دە جەتەر ەدى. ءىشىمدى تەسپەس ەدى... — ادەيى نازارىمدى اۋدارعىسى كەلدى مە، الدە جاي انشەيىن بە، سول قولىنداعى (ءيا، سول قولى ەدى) امان قالعان شىناشاعىمەن توسىندەگى جاۋىنگەرلىك قىزىل تۋ وردەنىن ەكى رەت سيپاپ قويدى.
وسى مەن مانا بۇل كىسىنى نەگە "بەيشارا" دەپ ويلادىم. ونى اياۋ، جۇباتامىن دەپ اۋرەلەنۋدىڭ ءوزى ادەپسىزدىك، وجدانسىزدىق قوي. ول قولىنىڭ توپىرلىعىنا وكىنبەيدى، ۇيالمايدى. كارىپتىگىن ساۋداعا سالمايدى ول.
... ءبىراق بۇل ءپاني دۇنيەدە كارىپتىگى مەن سۇلۋلىعىن ساتىپ جۇرگەندەر دە بار ەدى. 1944 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنىڭ باسىندا تاياۋدا عانا ءبىزدىڭ قولىمىزعا وتكەن رۋمىن قالاسى كونستانسانى ءبىر كۇن ارالاعانمىن. الاڭسىز تاماشالادىم. بۇل مەنىڭ جات جەردە، جات ەلدىڭ سالت-ساناسىمەن العاشقى تانىسۋىم ەدى. مەنى ورىسشا اجەپتاۋىر سويلەيتىن ءبىر پوليسەي ەرتىپ ءجۇردى. ول قالانى دا، ونىڭ تۇرعىندارىن دا جاقسى بىلەدى. ەكى كەزدەسۋ مەنى قاتتى تولقىتىپ، ەرەكشە ەسىمدە قالدى. ورتالىق كوشەلەردىڭ بىرىندە بىزگە ءبىر وتە سۇلۋ قىز كەزدەسە كەتتى. جۇزىنە قاراپ تويمايسىڭ. پوليسەي الگىنىڭ جەڭىنەن تارتىپ توقتاتتى. توپاس، دورەكى قيمىلدار جاساپ، يەگىنەن كوتەرىپ، ارقاسىنان سيپادى، بەتىن شىمشىلادى. بىردەڭەلەر ايتتى، كوز قىسىپ، ىرجالاقتاپ كۇلە بەردى. مەن قايران قالدىم.
كەرەمەتتەي سۇلۋ قىز ەكەن. ءتارتىپ ساقتاۋعا، ءتيىستى ادامنىڭ سول سۇلۋلىقتى ادەپسىزدىكپەن اياققا باسقانىنا تاڭىرقادىم. قىز كەتىپ بارا جاتقاندا پوليسەي ورىسشالاپ: "شارۋاڭا بار!" دەپ ونىڭ بوكسەسىنە تەۋىپ جىبەردى. مۇنىسى ادامنىڭ اقىلىنا سىيمايتىن نارسە ەدى. مەن تاڭ قالعانىمدى جاسىرا الماي:
— قانداي سۇلۋ... كورگەن كىسى ورتەنىپ ولەرلىك، — دەدىم.
— ساتىلادى... ءبىرجولا ەمەس، بولە جارىپ، ۋاقىتشا ساتىلادى. تەك وتە قىمبات.
— ساتىلعانى قالاي؟ ءوزى سونداي سۇلۋ.
— ارينە، سۇلۋ بولعاندىقتان قىمبات...مەن مۇنداي جەزوكشەلەردىڭ قانشاعا ساتىلاتىنىن جاقسى بىلەمىن.
كۇن بىردەن بۇلىڭعىر تارتىپ، قاراڭعى ءتۇستى. وكىنىشتى، ارينە...
ازىراق جۇرگەن سوڭ ءبىر الاڭعا شىقتىق. الاڭ تولى ادام. ورتادا ۇلكەن ۇزىن ارباعا جەگىلگەن ەسەك اقىرىپ تۇر. ەسەكتى توبەسى شوشاق سەڭسەڭ بورىك كيگەن بىرەۋ قۇلاعىنان تارتىپ اقىرتادى. اربادا باسى قازانداي، دەنەسى قورتىقتاۋ، اياق-قولى جوق ءۇش جاسار شاماسىنداعى تىر جالاڭاش ۇل بالا جاتىر. قاسىندا قاڭىلتىر قۇتى. ەسەك اقىرادى. قۇتىعا وقتىن-وقتىن باقىر تيىندار سىلدىراپ تۇسەدى. بۇل كورىنىستىڭ اششى ماعىناسىن سۇراماي-اق ءتۇسىندىم: اكەسى بالاسىنىڭ مۇگەدەكتىگىن ساتىپ تۇر.
مۇنى كورگەندە باياعى ادىر پوليسەي دا سۇمىرەيىپ قالدى.
— ءقايبىر جەتىسكەندىگىنەن ىستەيدى دەيسىڭ مۇنى... — دەدى ول قولىن ءبىر سىلتەپ. — جوقشىلىق ۇياتتان كۇشتىرەك قوي.
ساتىلاتىن سۇلۋلىق پەن ساتىلاتىن مۇگەدەكتىككە ءبىر كۇن ىشىندە كەزدەستىم، وسىلاي. قايسىسى ايانىشتى ەكەنىن بىلمەيمىن. بالكىم، ەكەۋى بىردەي شىعار...
ءناسىپتىڭ توپىر قولى ەندى ماعان كەمىستىك بولىپ كورىنبەدى. بارى سول: ادەمى دە ەمەس، اجارسىز دا ەمەس. ءۇي يەسىنىڭ كوڭىل-كۇيىن ءدال تاپتىم.
ءجامليحا جەڭگەي شاي قايناتتى. الدەقايدان ءبىر "قىل مويىن" شىعا كەلدى. ءناسىپ شىنىنىڭ تۇبىنەن دوڭگەلەك الاقانىمەن دۇڭك ەتكىزىپ قويىپ قالعاندا، تىعىن ۇشىپ كەتتى. ستاقاندارعا قۇيدى. تەپە-تەڭ، ءادىل ءبولىندى.
— كورىپ تۇرسىڭ، قولىم اسا قاجەتتى جۇمىسقا جارايدى. قالعان شارۋانى دا تىندىرا جاتارمىز... — دەپ قارقىلداپ كۇلدى. سودان ەكى "كۇلشەسىن" دە كەنەت العا سوزدى. — وسى قولداردىڭ قۇتتى ەكەنىنە نەشە جىل بويى جۇرتتى سەندىرە الماعان ەدىم. اقىرى دالەلدەدىم-اۋ.
ءبىر ستاقاندى توڭكەرگەن سوڭ ءناسىپتىڭ كوڭىلى ابدەن كوتەرىلىپ كەتتى.
— ساۋساقسىز قالسام دا، ايتەۋىر، قولىمنىڭ قۇتتى ەكەنىن دالەلدەدىم، — دەپ الگى اڭگىمەسىن جاڭعىرتتى ول، — قارشادايىمنان... بالا كەزىمنەن-اق سەزگەنمىن مەن ءبۇل قولداردىڭ قۇپياسىن! اتتەڭ سەندەر سەنبەي كۇيدىردىڭدەر. — ول ستاقاندارعا لىقىلداتىپ اراق قۇيدى.
— كەل، ەكى اياعىمىز تەڭ بولسىن!
— سوندا دا ساۋساعىڭدى تىرناعىڭمەن قوسا قالايشا قىرىقتىڭ؟ — دەپ سۇرادىم ودان سۋىرتپاقتاي سىر تارتىپ.
— وزگەدەن ەسىتسەڭ ءناسىپتىڭ قولىنا ۇلكەن بومبا جارىلىپتى دەپ ءبوسۋى مۇمكىن. ءوزىم-اق ايتىپ بەرەيىن. — ول شىنىنىڭ تىعىنىن ورنىنا تىعىپ قويدى. — ءۇي يەسى سويلەگەندە قاي-قايداعىنى ەسكە تۇسىرمەي، تەك تىڭداپ وتىرسىن ءبۇل شىنى. مىنە، وسىلاي.
ءناسىپتىڭ وڭىنە قان جۇگىردى. ەكى ستاكان اراقتىڭ بوسقا كەتپەگەنى عوي. تەك كوزدەرى ءبىراز تۇنجىراي ءتۇستى.
— ەندەشە تىڭدا: سۋىققا ءۇسىدى ءبۇل ساۋساقتارىم.
— قالايشا؟
سولاي. ءبىراق شارۋانى تىندىردى بۇل ساۋساقتار. باتىر ساربازدارداي مەرت بولدى مەنىڭ ساۋساقتارىم...
ول ءسوزىن جالعاستىردى: Meن ارتيللەريادا بايلانىسشى بولدىم. كپ مەن وق اتاتىن موزيسيادا شىعىرشىق ارقالاپ جۇگىرەتىنمىن. قىرىق ءۇشىنشى جىلدىڭ قىسى ەدى. تاڭەرتەڭگى سىقىرلاعان سارى ايازدا سۇراپىل شايقاس باستالىپ كەتتى. ءبىزدىڭ زەڭبىرەكتەر كپ-دان كورىنىپ تۇرعان ورمان اراسىنا جاسىرىنىپ، جاۋدىڭ پوزيسياسىنا وق جاۋدىرىپ جاتىر. پولك كومانديرى پودپولكوۆنيك تەلەفون ارقىلى ءوزى كوماندا بەرىپ جاتىر. ويپىر-اي، داۋىسىن-اي! القىمى كەڭ ەدى. ءبىر ءسات الىستا، اق قاردىڭ ۇستىنە ءار جەردەن قارايعان نوقاتتار قيمىلداي باستادى. نوقاتتار اقىرىن ۇلكەيە بەردى، ۇلكەيە بەردى: تانكىلەر! تانىس سۋرەت. ولار ءقازىر وت بۇركەدى. داۆاي، كەلە عوي، داۆاي! وت تيگەن شومەلەدەي لاپىلداپ لاۋلاعىلارىڭ كەلسە! ىشىمنەن وسىلاي دەپ جاتىرمىن الدىڭعى تانكىگە. جاۋدىڭ بۇعان دەيىن وقتا-تەكتە اتىپ جاتقان زەڭبىرەكتەرى دە زىركىلدەي باستادى. كۇن اشىق، دىبىس اۋادا جاڭعىرىقپايدى. كۇركىرەگەن داۋىستان جەر سولقىلدايدى. ەكى جاقتان دا وت قۇيىنى بۇرقىرايدى. وسى كەزدە پودپولكوۆنيك اشۋلانىپ، تەلەفون قۇلاقشاسىن لاقتىرىپ، جىبەردى. "ءۇزىلدى!" جەلى ءۇزىلدى. جالعا!" دەدى. كىشى سەرجانت سكۆورسوۆ دەرەۋ كابەل بويىمەن جۇگىردى. ءبىز ونى كورىپ تۇرمىز. ءۇش-تورت ءجۇز مەتردەي جەردەن امان ءوتتى. سودان سوڭ ول جارىلىس الاڭىنا بارىپ كىردى. ءبىر جۇگىرىپ، ءبىر جىعىلدى، ءبىر تۇردى. جارىلىس كۇشەيە ءتۇستى. اقىرىندا تانكىلەر دە اتا باستادى. سكۆورسوۆ تاعى بىر-ەكى رەت كورىندى دە، قايتىپ باسىن كوتەرمەدى. جەلى جالعانبادى.
— رۇقسات ەتىڭىز! — دەدىم مەن.
— رۇقسات ەتپەيمىن. سەن بار! — پودپولكوۆنيك قاتارداعى جاۋىنگەر شيحانوۆقا بۇيرىق بەردى. شيحانوۆ دەرەۋ كابەلدىڭ بويىمەن سكۆورسوۆتىڭ ىزىنەن جۇگىردى. جارتى جولعا جەتپەي جاتىپ ونى جارىلىس ءتۇتىنى وراپ الدى. سول كەتكەننەن كوزگە تۇسپەدى، ءتۇتىن ىشىنە سۇڭگىپ، زىم-زيا جوق بولدى. جەلى جالعانباي قالدى.
— رۇقسات ەتىڭىز، پودپولكوۆنيك جولداس! مەنىڭ قولىم قۇتتى! — دەپ تاعى دا ءوتىنىش جاسادىم. اشۋلى كوماندير كەنەت قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى.
قولىڭ قۇتتى بولسا، بار!
Meن دە سول جولمەن جۇگىردىم. سناريادتاردىڭ جارىلعانىن، مينالاردىڭ ۇلىعانىن، وقتىڭ ىسقىرعانىن ەسىتپەدىم. ونىڭ ءبارى ماعان باعىتتالىپ جاتقان جوق. قار ۇستىندەگى سوزىلىپ جاتقان تەلەفون سىمىنان باسقانى كورمەيمىن-دۇنيەدە سودان باسقا ەشتەڭە جوق سياقتى. سۇرىنبەدىم، جىعىلمادىم. مەنى قۇتىم، كيەم ساقتايدى. زىتىپ كەلەم، زىتىپ كەلەم. مينا جارىپ، كۇيىپ جاتقان شۇڭقىردىڭ قاسىندا وماقاسا قۇلاعان سكۆورسوۆتىڭ ارىستاي الىپ دەنەسىنە تاپ بولدىم... وتە كوڭىلدى جىگىت ەدى. تاپ كۇنى كەشە عانا بارلاۋعا شىققاندا بۇركەنەتىن جەلبەگەي جەلەڭدى ورانىپ سىگان قىزى ءتارىزدى كيىنىپ، ولەڭ ايتىپ، بي بيلەگەن بولاتىن. ەندى جاتىسى مىناۋ. قايىرىلمادىم. قايتاردا الا كەتەرمىن دەپ ويلادىم. شيحانوۆتى كورمەسەم كەرەك. ەسىمدە جوق. جۇگىرە بەردىم. "كەتە گورمە، قۇتىم، كەتە گورمە..." دەپ بۇكشەڭدەي جۇگىردىم. قۇتىم تاستاپ كەتپەدى مەنى. سنارياد ءتۇسىپ ۇزگەن جەردى بارىپ تاپتىم. قولعابىمدى شەشىپ تاستاپ ىسكە كىرىستىم. سىمنىڭ ەكى ۇشىن الدىمەن وز اپپاراتىما جالعاستىرىپ تەكسەرىپ قارادىم. اۋەلى كپ مەن بايلانىستىم. جۇمىس ىستەپ ءتۇر. سودان سوڭ ۇزىلگەن جەردى جاقسىلاپ جالعاپ، توق وتكىزبەيتىن تاسپامەن وراپ قويدىم. سۋىق قولىمدى ءۇسىتىپ بارادى ەكەن. مۇنى جۇمىس بىتكەن سوڭ ءبىر-اق ءبىلدىم. قولعاپتارىمدى تابا الماي ىزالاندىم. ولاردى مانا ەت قىزۋمەن ءبىر شەتكە لاقتىرىپ جىبەرىپپىن. سونى الايىن دەپ ەكى-ۇش قادام شەتكە شىعا بەرگەنىم، اۋناپ ءتۇستىم. جايىممەن تۇڭعيىققا قۇلاپ بارا جاتقانىمدى سەزەمىن. مەنى جارىلىس ەسەڭگىرەتكەن ەكەن-كەيىن ءبىلدىم. ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەر شابۋىلعا شىققان، مەن جاتىپ قالىپپىن. ايتسە دە باقىتىم بار ەكەن-اي، الدەكىمدەر ماعان كەزدەسىپ، ءتىرى قالعانىمدى سەزىپتى. سول ارادا جالاڭاش ساۋساقتارىم سىقىرلاپ قاتىپ قالعان. سوندا دا مەنىڭ قۇتتى قولىمنىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەر كوپتەگەن نەمىس تانكىسىن قىرىپ سالعان. توعىز ساۋساقتىڭ قارىمىن ارتىعىمەن قايتارىپتى. كەلەسى كۇنى مەدسانباتقا پودپولكوۆنيك ءوزى كەلدى.
— قولدارىڭ شىنىندا دا قۇتتى بولىپ شىقتى، ەفرەيتور. راقمەت ساعان! الماعايىپ اۋىر شاقتا بايلانىسسىز قالعان پولكتى قيىندىقتان قۇتقاردىڭ، — دەدى.-ۇمىتىلمايتىن باتىرلىق بۇل، — دەپ قوسىپ قويدى. يمانداي شىنىم، تاپ سولاي دەدى-اي.
— ۇمىتپاعانى عوي... — مەن ءناسىپتىڭ كەۋدەسىندەگى جاۋىنگەرلىك قىزىل تۋ وردەنىن ىمداپ كورسەتتىم.
— مىناۋ ما؟ بۇل بۇرىنىراقتاعى شايقاستاردا العانىم، رجيەۆتىڭ تۇبىندەگى...
— اۋ، الگى ەرلىگىڭە نە بەردى؟
— بەرمەدى. بالكىم، بەرگەن دە شىعار، كەزدەسپەي كەتسەم كەرەك. مەنى تىلعا جىبەردى.
— كەيىن ىزدەنبەدىڭ بە؟
— نەسىنە ىزدەنەمىن؟ "مەن ءوز مىندەتىمدى اتقارعاندا ساۋساقتارىمدى سۋىققا ءۇسىتىپ العان ەدىم، سول ءۇشىن سىيلىق بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن" دەيمىن بە؟ — كەنەت ونىڭ ءوڭى قۋارىپ، قولدارى قالتىراپ كەتتى.
— باسقالار سۇرايدى عوي.
— مەن باسقاداي ەمەسپىن. مەنىڭ ۇلەسىمە ەڭ ۇلكەن ءسىيلىق-ومىر ءتيدى. ال جيىرما جاسار سكۆورسوۆ پەن ون توعىز جاسار شيحانوۆقا پە ءتيدى؟ ءبىر كەزدە ىزدەنبەكشى بولعان ەدىم، ءبىراق وسى ەكەۋىنەن ۇيالدىم. سكۆورسوۆتىڭ كەرىسكەدەي كەۋدەسى ءالى كوز الدىمدا ەتبەتىنەن جاتقان قالپىندا جاتقانداي. ال مەن تورعايداي دەنەممەن ءالى امان ءجۇرمىن.
— سەنىڭ ويىڭشا، ءتىرى قالعانداردىڭ ولىلەر الدىنداعى بورىشى ءومىر بويى وتەلمەيتىن بورىش-اۋ دەيمىن.
— ونىڭ راس، باۋىرىم، ءومىر بويى وتەلمەيتىن بورىش... ءومىر بويى وتەۋگە ءتيىسپىز سول بورىشتى. ولىلەردىڭ بىزگە جاساعان جاقسىلىعىن ءبىز تىرىلەرگە، ياعني بىر-بىرىمىزگە جاساۋىمىز كەرەك...
بۇل كىسىنى مەن مانا ىشتەي اياپ، قالايشا كەمسىتپەكشى بولعانمىن؟ ياپىر-اۋ، قىران ەكەن عوي مىناۋ! بوكتەرگى ەمەس، قۇستىڭ قىرانى، سۇڭقارى!
ءناسىپتىڭ قولدارىنىڭ قۇتتىلىعىنا ءشۇباسىز سەنۋىنىڭ سىرىن، مىنە، جاڭا عانا اڭعاردىم. قولدارىنىڭ قۇتتىلىعىنان ءوز قارا باسىنا پايدا ىزدەمەيدى، داڭقتىڭ دا، سىيلىقتىڭ دا، دۇنيەنىڭ دە كەرەگى جوق وعان. ءومىر بويى ول وسى قولدارىمەن الدەكىمگە تيتتەي بولسا دا ىزگىلىك كورسەتۋگە، جاقسىلىق جاساۋعا تىرىستى، ىستە، ويىندا، كاسىپتە وزگەلەردىڭ ءىسىنىڭ ءساتتى بولۋىن تىلەپ، ولاردى قۋانىشقا بولەگىسى كەلدى. اقىرىندا ساۋساقسىز قالىپ، قولدارىنىڭ قۇتتى ەكەنىن دالەلدەدى. ءقازىر قولىنىڭ كيەلى كۇشى بار ەكەنىنە مۇلدەم كۇماندانبايدى. ويتكەنى، قول كوڭىلدىڭ قىزمەتشىسى. كوڭىل بۇيرىعىن ورىندايدى. اسىرەسە، ءناسىپ سياقتىلاردىڭ قولى ەرەكشە...
ءناسىپ تىسىمەن شىنىنىڭ تىعىنىن جۇلىپ الدى. قالعان اراقتى ستاقاندارعا تەڭ ءبولىپ قۇيدى.
— ادامنىڭ ىشىندە ءارقاشان ادەپ پەن ءناپسى ارپالىسىپ جاتادى، — دەدى ءۇي يەسى سابىرلى ۇنمەن. — ءبىز تەك ەكى رەت ءىشىپ، الگىلەردىڭ ەگەسىن سول عانا قىزدىرىپ قويدىق. كەل، ءۇشىنشىسىن دە تارتىپ جىبەرەيىك. ناپسىگە زيان كەلسىن، ادەپكە قۋات ەنسىن.
ءبىز ستاقان سوعىستىرىپ، ءناپسىنى تىيىپ، ادەپكە قۋات بەردىك.
— مىنە، سولاي، باۋىرىم، — دەپ ءناسىپ الاقانىن ۋقالاپ قويدى. نەنىڭ "مىنە، سولاي" ەكەنىن اشىق ايتپادى.
مەن دە سۇرامادىم. اشىق ايتىلاتىن نارسەنىڭ ءبارى ايتىلعان ەدى. ءور نارسەنىڭ ومىرشەڭ وزەگى، ونىڭ رۋحاني دۇنيەسىنىڭ ۇستاپ تۇرعان ءبىر تىرەۋى بولادى. مەنىڭشە، ەڭ مىقتى، ەڭ سەنىمدى تىرەك، ەڭ قاتتى ولمەس وزەك-عاجايىپتارعا سەنۋ. ءناسىپ، مىنە، سوعان سەنەدى، نە دەسە دە سونىكى دۇرىس، سونىكى ءجون.
ءجامليحا جەڭگەي جاڭا عانا داستارقان باسىنا كەلىپ، شايدى جاڭعىرتتى، داستارقانداعى ءدام-تۇزدى جەۋدى ءوتىندى. ونىڭ ءجۇرىسى مۇلدەم وزگەرگەن. اياعىن قيعاشتاپ باسپايدى، كىبىرتىكتەمەيدى، تۋرا سىلتەپ، سىلاڭ قاعادى. سەبەبى، ونى قورقىتىپ، جەكىرەتىن ءبىر جان جوق ەندى.
— ەسىتپەگەن بولارسىزدار ءالى، شاماسى، — دەدى ءجامليحا جەڭگەي، — تالپاق ءتالىپ اجال اۋزىندا جاتقان كورىنەدى. جازدىڭ جاقسى ايلارىندا ءۇزىلىپ كەتپەگەي — داعى. ۇيىنە كىرىپ، باقۇلداسىپ شىقساڭىزدار، ساۋاپ بولار ەدى. جانى جاقسى، ابزال ازامات قوي.
— قاشان؟
— بەيسەنبى كۇنى تۇستە مە ەكەن؟.. جۇرەگىن ۇستاپ، قۇلاپ ءتۇسىپتى.
بۇل حابار مەنى قاتتى تەبىرەنتتى. سوناۋ قىستا، ءساميعۇللانى جۇرت وزدەرىنشە سوتتاعان جىلى، ونىڭ باسىنان جۇپىنى بوركى ۇشىپ تۇسكەندە، اپپاق قار ۇستىندە قىپ-قىزىل قانى تامعان ەدى. سودان سوڭ ول جالتىر باسىن كوپ جاسىرمايتىن بولدى. بارا-بارا كوكتەم كەلگەن سايىن باس كيىمىن شەشىپ، جالتىر توبەسىن كورسەتىپ جۇرەتىن. وعان بىرەۋ: "باستىڭ جالتىر بولماعى-كەمەل ويدىڭ بەلگىسى، اقىلدىلىقتىڭ نىشانى" دەپتى. بار اقىلدى، كەمەل ويدى جاسىرۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ نەسى ۇيات ونىڭ؟ ونىڭ ماعان سىيلاعان سىرعىما دوڭگەلەگى شە؟ بۇكىل كوشەمىزدىڭ بالالارى الدىندا مەنىڭ بەدەلىمدى قانداي كوتەرىپ تاستادى سول دوڭگەلەك! ءبىر دوڭگەلەتىپ جىبەرۋ ءۇشىن بار دۇنيە-مۇلكىن بەرۋگە بار ەدى بالالار. مەن تەگىن بەرىپ قويدىم، تەمىر كونكيدىڭ يەسى ءشايحاتتار سياقتى دۇنيە قۋمادىم، العىس الدىم. ءبىر العىستا مىڭ بالەدەن قۇتقارارلىق كۇش بارىن سول كەزدە مەن تەرەڭ تۇسىنەتىنمىن. بۇل تۋرالى مىناداي عاقليا حيكايا دا بار.
بۇرىنعى وتكەن زاماندا قۋ مەكيەن ءشول دالادا ءبىر كەرۋەن اداسقان دەيدى. شولدەن ادام تۇگىل، تۇيەلەر دە قىرىلا باستاعان. ءولىم اۋزىندا تۇرعان وسى كەرۋەنگە جول بىلەتىن ءبىر جولاۋشى تاپ بولىپ، ونى سۋدىڭ بويىنا الىپ كەلىپتى دەيدى. ولىمنەن قۇتىلعان سوڭ كەرۋەن باسى: "ەي، جولاۋشى، سەنىڭ بىزگە جاساعان جاقسىلىعىڭ زور، ءبىراق ول راقمەت ايتارلىقتاي ەمەس. سەن ءبىزدى ءبىر عانا قاۋىپتەن قۇتقاردىڭ. راقمەت ايتۋ تىم ارتىق بولار. انەكي، كەرۋەننەن تيەلگەن قازىناسىمەن قوسا قالاعان تۇيەنى تاڭداپ ال. ءارقايسىسىندا ومىرىڭە جەتەرلىك بايلىق بار" دەگەن.
بۇرىنعىلار راقمەتتىڭ ءقادىرىن بىلگەن عوي. تالپاق ءتالىپتىڭ سىرعىما دوڭگەلەگى ارقىلى قانشاما العىس الدىم!
ءجامليحا جەڭگەي ايتىپ سالعان كوڭىلسىز حاباردى ەستىگەن سوڭ، مىنە، وسىلار ويقاستاپ ءوتتى ويىمنان.
Heگe ەكەنىن قايدام، ءناسىپ بوس شىنىعا تاعى دا تىعىن تىقتى. كۇرسىنىپ قويدى.
— باياعىدا قالاش مەيرامىنا ۇيتقى بولعان سول ەدى-اۋ. مەن ەسەرگە سول دا جەتكىلىكتى. بۇكىل كوشەنىڭ بالالارىن قالاشقا تويعىزامىن دەگەنىمدى ايتساڭشى تاعى دا... ۇيتقىمىز ەدى ءتالىپ اعاي، — دەدى ول وزىنە ءوزى كۇبىرلەپ.
ءسويتىپ، اياق استىنان كوڭىلىمىزگە وزگەشە تاۋقىمەت، وزگەشە مۇڭ كىردى. تالپاق تالىپپەن باقۇلداسۋعا كەتتىك. جول-جونەكەي ماڭقا ۋالەتدينگە دە سوقتىق. سوعىستى بەرليندە اياقتاپ، ول وڭىرىنە داڭق وردەنىن تاعىپ قايتتى. ءبىراق ونىڭ باتىرلىق تۋرالى ايتقاندارىن ەسەپكە الاتىن كىسى بولسا ون وردەننەن دە اسىپ تۇسەر ەدى. اسىرا سىلتەۋ جاعىنان ۋالەتدين تالىپتەن قالىسپايدى. ارامىزدا سول بولسا، ولمەلى كىسىمەن تەزىرەك ءتىل تابىسارمىز دەپ ويلادىق شىنىندا بۇدان ۇتىلمادىق.
You Might Also Like
-
— ەندى ساليح تا تەمەكىگە سالىندى، مۇرتازانىڭ تارتقانى از بولعانداي... — دەپ كۇڭكىلدەدى ۇلكەن شەشەم كەشكە قاراي. — ۇيدە شىرپى تۇرمايدى.
