قازاقستان جانە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى
حالىقارالىق ۇيىمدارمەن، اسىرەسە، سونىڭ ىشىندە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىمەن (بۇۇ) تىعىز ىنتىماقتاستىق - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى باستى باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى.
بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى (بۇۇ) – دۇنيە جۇزىندەگى مەملەكەتتەردىڭ باسىم كوپشىلىگىن بىرىكتىرەتىن، ەڭ ىقپالدى، امبەباپ حالىقارالىق ۇيىم. باستى ماقساتى – حالىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى نىعايتىپ، مەملەكەتتەر اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ. بۇگىندە الەمدەگى ەڭ بەدەلدى بۇل ۇيىمعا 193 مەملەكەت كىرەدى.
بيىل قازاقستاننىڭ بۇۇ قۇرامىنا كىرگەنىنە – 30 جىل! قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن 1992 جىلى 2 ناۋرىزدا بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 46-سەسسياسىنىڭ پلەنارلىق وتىرىسىندا ءبىراۋىزدان بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ 168ء-ى مۇشەسى بولىپ قابىلداندى. پلەنارلىق وتىرىستان كەيىن قازاقستاننىڭ كوك تۋىن بۇۇ شتاب-پاتەرىنىڭ الدىندا سالتاناتتى كوتەرۋ ءراسىمى وتكىزىلدى. وسىلايشا ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگى مەن مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى حالىقارالىق تۇرعىدان تانىلدى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا مۇشەلىككە كىرگەن العاشقى كۇننەن باستاپ، قازاقستان ونىڭ جۇمىسىنا بەلسەندى تۇردە قاتىسىپ كەلەدى.
بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 1992 جىلى قازان ايىندا وتكەن 47-سەسسياسىندا قر-نىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆ قازاقستاننىڭ حالىقارالىق ساياساتى تۋرالى ايتا كەلىپ، ەكى ماڭىزدى ۇسىنىس جاسادى. ونىڭ ءبىرىنءشىسى – بارلىق ەلدەر ۇكىمەتتەرىنىڭ ىزگى نيەت ءبىلدىرۋ تارتىبىمەن «ءبىر+ءبىر» فورمۋلاسى بويىنشا بۇۇ-نىڭ بىتىمگەرشىلىك كۇش-جىگەرىنىڭ قورىن قۇرۋدى باستاۋ. بۇل فورمۋلا ءاربىر مەملەكەت وعان ءوزىنىڭ قورعانىس بيۋدجەتىنىڭ ءبىر پايىزىن ءبولىپ، جىل سايىن ونى ءبىر پايىزعا ۇلعايتىپ وتىرۋدى كوزدەيدى. وسىلاي ەتكەندە ون جىلدان سوڭ بىتىمگەرشىلىك سوماسى ون ەسەگە وسەدى. ەكىنشى ۇسىنىسى – ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەس (اوسشك) شاقىرۋ. مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇل باستاماسى كوپءشىلىك ەلدەر تاراپىنان، سونداي-اق، بۇۇ-دان قولداۋ تاپتى جانە قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتىن ايقىنداۋدا ايتارلىقتاي ءرول اتقاردى.
ۇيىمعا مۇشە بولعان 1992 جىلدان بەرى ءبىزدىڭ ەلىمىز تەك حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ مۇشەسى رەتىندە قابىلدانىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە، وندا ءوزىنىڭ لايىقتى ورنىن تابا ءبىلدى. قازاقستاننىڭ بۇۇ جۇيەسى جۇمىسىنا قاتىسۋى ەلىمىزدىڭ كوپجاقتى ديپلوماتياسىنىڭ باستى باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ول ەلدىڭ ەگەمەندىگى مەن تاۋەلءسىزدىگىن نىعايتۋعا ىقپال ەتىپ، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، ساياسي جانە قوعامنىڭ باسقا دا سالالارىندا قولايلى حالىقارالىق جاعدايلاردى تۋعىزادى. وسى باعىتتىڭ نەگىزگى ماقساتى – حالىقارالىق ارەنادا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ عالامدىق جانە ايماقتىق قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ستراتەگيالىق مۇددەلەرىن، ساياسات پەن ەكونوميكادا ادىلەتتى الەمدىك ءتارتىپ پەن ورنىقتى دامۋ ورتاسىن قۇرۋدى، الەمدىك قاۋىمداستىق مۇشەلەرى اراسىنداعى قارىم-قاتىناستاردى ۇيلەستىرۋدى كوزدەيدى.
قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان كۇننەن بەرى الەمدە بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ ىسىنە ۇلكەن ۇلەس قوسۋدا. مىسالى، يادرولىق قارۋدان باس تارتۋ، ازيادا ءوزارا سەنىم شارالارىن ورناتۋ، ەۋرازيا كەڭىستىگىندە ينتەگراسيالىق ۇردىستەردى نىعايتۋ، وركەنيەتتەر مەن دىندەر ءۇنقاتىسۋىن شاقىرۋ – وسىنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بۇۇ جارعىسىنىڭ ۇستانىمدارى مەن ماقساتتارىنا سايكەس اتقارعان ىستەرىنىڭ ناقتى كورىنىسى بولىپ تابىلادى.
سونىمەن قاتار، قازاقستان ۇيىمنىڭ بىتىمگەرشىلىك قىزمەتىن جانە ونىڭ بىتىمگەرشىلىك الەۋەتىن نىعايتۋ جونىندەگى كۇش-جىگەرىنە قولداۋ كورسەتىپ وتىر. قازاقستاندىق بىتىمگەرشىلىك باتالونى (قازبات) قۇرىلىپ، وسى باتالون ساربازدارى يراكتا تۇراقتاندىرۋ كۇشتەرى قاتارىندا قىزمەت كورسەتتى.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە 1992 جىلدان باستاپ بۇۇ-نىڭ مامانداندىرىلعان مەكەمەلەرىنىڭ، قورلارىنىڭ جانە باعدارلامالارىنىڭ وكىلدىكتەرى جۇمىس ىستەۋدە. ولاردىڭ قىزمەتى تەحنيكالىق، كونسۋلتاتيۆتىك جانە قارجىلىق كومەك كورسەتۋگە باعىتتالعان. بۇگىندە قازاقستاندا بۇۇ-نىڭ جيىرماعا جۋىق ۇيىمى جۇمىس ىستەيدى.
1993 جىلى 16 اقپاندا ەلىمىزدە بۇۇ-نىڭ وكىلدىگى اشىلدى. قازاقستان بۇۇ-نىڭ ءىس جۇزىندە بارلىق مامانداندىرىلعان مەكەمەلەرىنىڭ، وڭىرلىك كوميسسيالارىنىڭ مۇشەسى بولىپ تابىلادى. سونداي-اق، ەلىمىز بۇگىندە بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىعىن قورعاۋ كەڭەءسىنىڭ مۇشەسى. ال 2010 جىلى قازاقستان 2017-2018 جىلدارى بۇۇ ءقاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەسى بولۋعا كانديداتۋراسىن ۇسىندى. 2017 ج. 10 قاڭتاردا قازاقستان العاش رەت بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەسى رەتىندە ونىڭ «شيەلەنىستەردىڭ الدىن الۋ جانە بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ» تاقىرىبىنداعى اشىق پىكىرتالاستارىنا قاتىستى، وسى پىكىرتالاستار اياسىندا قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ق. ءابدىراحمانوۆ تۇڭعىش پرەزيدەنت ن.ءا. نازاربايەۆتىڭ «ءقاۋىپسىز، ءادىل جانە گۇلدەنگەن الەم قۇرۋ ءۇشىن جاھاندىق ارىپتەستىكتى نىعايتۋعا قازاقستاندىق تۇجىرىمدامالىق كوزقاراس» اتتى ساياسي جولداۋىن تانىستىرىپ ءوتتى. ەلىمىزدە ۇيىمنىڭ ءىرى حالىقارالىق جيىندارى دا ءجيى وتكىزىلىپ تۇرادى. 30 جىل ىشىندە بۇۇ مەن قازاقستان ىنتىماقتاستىعىنىڭ ارقاسىندا تالاي ىستەر اتقارىلدى.
قازاقستان بۇۇ-نىڭ جانە ونىڭ مامانداندىرىلعان مەكەمەلەرىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن ارال تەڭىزىنىڭ تارتىلۋى، سەمەي سىناق پوليگونىنداعى يادرولىق جارىلىستار سالدارىنان تابيعاتتىڭ لاستانۋى، اۋىزسۋ كوزدەرىنىڭ تارتىلۋى سەكىلدى تەحنوگەندىك جانە ەكولوگيالىق اپاتتاردىڭ ەكونوميكالىق جانە گۋمانيتارلىق سالدارلارىن ازايتۋعا ماقساتتى تۇردە پايدالانا ءبىلدى.
قازاقستاننىڭ عالامدىق يادرولىق قارۋسىزداندىرۋعا قوسقان ۇلەسىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون. سەبەبى، ەلىمىز قۋاتتىلىعى جاعىنان الەمدە ءتورتىنشى ورىنداعى يادرولىق ارسەنالدان ءوز ەركىمەن باس تارتىپ، بەيبىتشىلىكسۇيگىش ەل ەكەندىگىن تانىتتى. سونىمەن بىرگە، قازاقستان يادرولىق قارۋلاردى سىناۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى شارتتىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسى بولىپ تابىلادى جانە ونىڭ تەزدەءتىپ كۇشىنە ەنۋىنە ۇنەمى قولداۋ ءبىلدىرىپ كەلەدى. ەلىمىز بۇدان باسقا دا اۋقىمدى ءىس-شارالاردىڭ ۇيىتقىسى بولۋدا. مىسالى، 2009 جىلى قازاقستان باستاماسىمەن بۇۇ باس اسسامبلەياسى ءبىراۋىزدان قارار قابىلداپ، 29 تامىزدى حالىقارالىق يادرولىق سىناقتارعا قارسى ءىس-قيمىل كۇنى دەپ جاريالادى. بۇل قارۋسىزدانۋ جانە يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ ىسىندەگى قازاقستاننىڭ ۇلەسىن ادىلەتتى جانە جوعارى باعالاۋ.
بۇۇ-نىڭ باس حاتشىسى كوفي اننان 2002 جىلى، ال، كەيىنگى باسشىسى پان گي مۋن 2010-شى جىلى قازاقستانعا ەكى رەت رەسمي ساپارمەن كەلدى. بۇل ەگەمەن قازاق ەلىنە دەگەن الەمدىك ۇيىمنىڭ قۇرمەتى ەكەنى داۋسىز. پان گي مۋن قازاقستان باسشىلىعىنا يادرولىق تاراتپاۋ مەن قارۋسىزدانۋ ىسىنە قوسقان ۇلەسى ءۇشىن العىسىن جەتكىزە وتىرىپ، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ وسى سالاداعى كوشباسشىلىق ءرولىمىزدى اتاپ ءوتتى.
بۇۇ جانىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇراقتى وكىلدىگى – الەمدىك قاۋىمداستىقتا قازاقستاننىڭ مۇددەسىن بىلدىرەتىن مەكەمە. ول 1992 جىلى 5 ماۋسىمدا نيۋ-يوركتە اشىلعان. وكىلدىك ق ر اتىنان بۇۇ سەسسيالارىنا قاتىسادى. وكىلدەر ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن تاعايىندالادى.
2018 جىلى 23 قازاندا الماتىدا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى ءۇيىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى. جوعارى حالىقارالىق ستاندارتتار مەن قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنا جاۋاپ بەرەتىن كەڭسەنىڭ اشىلۋىنا ديپلوماتيالىق كورپۋس پەن بۇۇ-نىڭ 14 ايماقتىق وكىلدىگىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى. جالپى، الماتىدا 29 كونسۋلدىق جانە ساۋدا وكىلدىكتەرى بار، 60-تان استام ءىرى ترانسۇلتتىق ۇيىمداردىڭ كەڭسەلەرى ورنالاسقان.
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى - بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ «اكادەميالىق ىقپال» باعدارلاماسىنا 2011 جىلى قابىلدانعان ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىنداعى تۇڭعىش ۋنيۆەرسيتەت. «اكادەميالىق ىقپال» باعدارلاماسى – 90 مەملەكەتتىڭ 500-دەن اسا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن ادام قۇقىعى، ساۋاتتىلىق، تۇراقتى دامۋ ماسەلەسى، قاقتىعىستاردى شەشۋ جانە بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ، مادەنيەتارالىق ديالوگ سۇراقتارى اياسىندا الەمگە ايگىلى ون ءپرينسيپتى بەدەلدى تۇردە قولداۋ ماقساتىنداعى بۇۇ-نىڭ جاھاندى باستاماسى بولىپ تابىلادى. دۇنيەجۇزىندە ەلۋ مىڭ ۋنيۆەرسيتەت بار، سونىڭ ەڭ ۇلكەن، ەڭ الدىڭعى قاتارلى 500ء-نىڭ باسىن قوساتىن «اكادەميالىق ىقپال» باعدارلاماسىنا ورتا ازيا مەن قازاقستاننان ءبىرىنشى بولىپ وسى ۋنيۆەرسيتەت ەنىپ وتىر.
بۇۇ جۇيەسىنىڭ ءارتۇرلى ورگاندارىندا ەلىمىزدىڭ جيىرمادان استام ازاماتى قىزمەت ەتەدى. 2011 جىلى العاش رەت تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جانە بۇۇ تاريحىندا بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىنا قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ تاعايىندالۋى، سونداي-اق، بۇۇ-نىڭ جەنيەۆاداعى باس ديرەكتورى جانە قارۋسىزدانۋ كونفەرەنسياسىنىڭ باس حاتشىسى قىزمەتىن اتقارۋى قازاقستاننىڭ الەمدىك قوعامداستىق اراسىندا زور بەدەلگە يە ەكەندىگىن كورسەتەدى.
جالپى، ەلىمىز بۇۇ-نىڭ حالىقارالىق قاتىناستارداعى ءرولىن باعالاي وتىرىپ، الداعى ۋاقىتتا دا ادامزاتقا ورتاق پروبلەمالاردى شەشۋگە ءوزىنىڭ ۇلەسىن قوسا بەرەتىن بولادى.
سابىرحان سماعۇلوۆ،
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى
You Might Also Like
-
قازاقستان - تار جول، تايعاق كەشۋمەنەن الاساپىران جاۋگەرشىلىك زاماندى باستان وتكەرىپ، ازاتتىق جولىندا تاباندى كۇرەستەر جۇرگىزىپ، شىڭعا «الاش» تۋىن تىككەن اتا-بابا رۋحى ساقتالعان ۇل...
