ەسەنوۆتىڭ تاعدىرى
— ...ونى بار عوي، تۋىسقان، ءبىر سوزبەن اۋرۋدىڭ ءامىرشىسى دەۋگە بولادى.
مەن اۋرۋدىڭ ءامىرشىسى اتانعان عاجايىپ ادامدى كورگەنشە اسىقتىم. سوۆحوزدا كىممەن سويلەسسەم دە، بۇل ادام جايىنداعى اڭگىمە بولماستان بۇرىن كوتەرىڭكى تۇردە اڭىز بولىپ ايتىلادى. اسىرەسە، شوفەر كونداكوۆقا جاسالعان وپەراسيا ناعىز جىرعا اينالىپ كەتكەن ەدى...
— ەرتاي ەسەنوۆيچكە جولىققىڭىز كەلسە، ەرتە تۇرىڭىز، — دەدى سوۆحوز ديرەكتورى ماعان. — پاتەرىنەن ۇستاماساڭىز، كۇندىز قولعا تۇسىرە المايسىز...
جاڭا قۇرىلعان سوۆحوزدا بارلىق جۇمىستىڭ قاۋىرت بولاتىنى بەلگىلى. ەمحانا ۇيىمداستىرۋدا دا وسىنداي شۇعىل جۇمىستار ءجۇرىپ جاتتى. مەديسينالىق كادرلاردى جاساقتاۋ، دارى-دارمەك الدىرۋ، باسقارۋ سياقتى تولىپ جاتقان ىستەر باس دارىگەر ەسەنوۆتىڭ موينىندا ەكەنىن، ونىڭ ۇستىنە سوۆحوزعا كەلگەن ءتۇرلى وكىلدەر، تىلشىلەر، سۋرەتشىلەر وعان ءبىر سوقپاي كەتپەيتىنىن، اڭگىمەمەن ءسويتىپ كوپ ۋاقىتىن الاتىنىن ديرەكتور ماعان اتاپ ەسكەرتتى.
ءوزى جايىندا ايتا-ايتا ابدەن مەزى بولعان ادامدى مازالاۋ ماعان بۇدان كەيىن ءبىرتۇرلى ىڭعايسىز كورىندى. سويتكەنمەن عاجايىپ مامانعا جولىقپاي تۇرا المادىم.
ماعان ەسىكتى ءبىر سۇيكىمدى جاس ايەل اشتى.
— نۇرلان، پاپاڭدى شاقىر، — دەدى ايەل ءجون سۇراسقاننان كەيىن.
دەنەسىنە قاراعاندا باسى تىم ۇلكەن، شاشى بۇپ-بۇيرا كىشكەنتاي نۇرلان جۇگىرە جونەلدى. ونى كورە سالىپ ەكى-ۇشتەردەگى ءىنىسى دە ەرە كەتتى.
اتاقتى ادامنىڭ سەمياسى، تاماشا بالالارى مەنى ودان سايىن قىزىقتىرىپ، ءوزىن تەزىرەك كورسەم دەگەن ىنتىعىم ەندى مۇلدە ارتا ءتۇستى.
ەكى بالاسىن ەكى قولتىعىنا قىسىپ، مىنە، ءوزى دە كەلدى. ءبىراق، شىنىمدى ايتايىن، مەن ويلاعان ەسەنوۆىم مۇنداي ەمەس ەدى. ول كەلبەتتى، سۇستى، دەنە جاعىنان دا ءىرى، ايرىقشا شىرايمەن ەلەستەيتىن جانە ەگدە تارتقان ادام بولىپ ەلەستەيتىن. ال مىناۋ مەنىڭ ۇعىمىمداعى حيرۋرگتان ءارى قوراش، ءارى بوگدە... دۇرىسىن ايتساق، بۇل ءالى ىسىلماعان، اۋىل اراسىنىڭ اشەيىن ءبىر كۇيكى قازاعى...
اناۋ-مىناۋدى سەزىنە بەرمەيتىن كەشە ادامشا وسى كۇيكى قازاعىمنىڭ سالەمدەسكەن سەكۋندتاعى موليە قالعان ۇسقىنى دا ماعان ەرىكسىز سەكەم العىزدى. «مىناۋىڭ كوڭىل اۋدارارلىق بىردەڭە ايتا قويسا جارادى...»
— مەن سىزگە نە ايتا الامىن، — دەدى ول كوڭىلسىز باياۋ ءبىر قوڭىر داۋىسپەن، — اۋرۋعا وپەراسيا جاسايمىز. دەرتتى ەمدەيمىز. قولدان كەلسە، اجالدان اراشالايمىز، كەلمەسە...
ءسوزىن اياقتاماي بوگەلگەنگە، ونىڭ بەتىنە جالت قاراپ ەدىم، كىرپىگى از، قىسىڭقى كوزىنىڭ استىمەن ماعان ەلەۋسىز تۇردە زەر سالا، قادالىپ وتىرعانىن بايقادىم. جالپى بىردەڭە پايىمدايتىندىقتى اڭعارتاتىن، كوڭىلدى سەلت ەتكىزەر وسى بولماشى قۇبىلىستى كورگەننىڭ وزىنە ءىشىم كادىمگىدەي جىلىپ، ءۇمىتىم قايتا جاندى.
— قالاي حيرۋرگ بولدىڭىز؟ الدىمەن سونى ايتىڭىز،- دەي وتىرىپ، العاشقىداي ەمەس، بارلىق قيمىل قۇبىلىسىنىڭ ءبىرىن جىبەرمەي باقىلاۋعا شىقتىم. مەنىڭ كوزىمە ءبىرىنشى تۇسكەن ونىڭ قولى بولدى. ءوزى ءاربىر قوزعالىسىن باعىپ، جاسقانشاق تۇردە قيمىلسىز وتىرسا دا، ساۋساقتارى ءبىر اشىلىپ، ءبىر جۇمىلىپ تيتتەي دامىل تاپپادى. بۇل نەسى ەكەن دەپ مەن كوز الماي قارادىم دا وتىردىم. قانشاما قاراسام دا، سول قيمىلدان ساۋساق دەگەندەر ەش جاڭىلمادى. بوكسەرلەردە بولاتىن بۇل ادەتتىڭ حيرۋرگكە نە ءۇشىن قاجەتتىگىن تۇسىنبەدىم... ال سۇراۋدىڭ رەتىن تاپپادىم.
— مەنىڭ حيرۋرگتىگىم، — دەدى ول سيرەك، ۋاق تىستەرىن كورسەتە كۇلىمسىرەپ، — كەزدەيسوق ءبىر وقيعانىڭ سەبەبىنەن بولعان ءىس... ايتپەسە، دارىگەرلىك ءتۇۋ باستا ويلاماعان ماماندىعىم ەدى...
— ال ءسىزدىڭ قالاۋىڭىز قانداي ماماندىق ەدى؟ — دەپ سۇرادىم.
— مەن ءبىر كەزدە اقىن بولۋدى ارمان ەتكەن جانمىن، — دەپ ول ءوزىن ءوزى مىسقىلداپ وتىرعان ادامداي مىرس ەتىپ كۇلىپ قويدى.
— «اقىن» دەگەن ءسوزدىڭ ءدال بۇل ادامنىڭ اۋزىنان شىعۋى ماعان توسىن ەستىلدى. نە سوزىندە، نە مىنەزىندە، نە ءجۇرىس-تۇرىسىڭدا ەشقانداي ويناقىلىق اقىنعا ءتان لىپىلداپ تۇراتىن سەزىمتالدىق، سەرگەكتىك سەزىلمەيتىن، اشەيىن عانا جۋاس قوڭىر، تۇيىق ادامنىڭ وسىنشا بيىك ەنەرگە تالپىندىم دەگەن نيەتىنىڭ ءوزى مەنى كادىمگىدەي ويلاندىرىپ تاستادى... جوق، مۇنىڭ قارا جاياۋ بولمادى...
— ءسىز تاڭدانىپ قالدىڭىز عوي، — دەدى ول مەنىڭ ىشكى دۇنيەمدە بولعان وزگەرىستى ءدال باسىپ. — دامەڭ قانداي زور ەدى دەپ كۇلىپ تە وتىرعان بولارسىز... ونىڭىز دۇرىس... مەنەن اقىندىق شىقپادى.
— تالپىنىپ كورىپ پە ەدىڭىز؟
— تالپىندىم دەسە دە بولادى. سول ماقساتپەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنە دە تۇسكەنىم بار... ءبىراق، ايتتىم عوي، كەزدەيسوق وقيعا سەبەپ بولدى دا، ۋنيۆەرسيتەتتى تاستاپ، مەديسينا ينستيتۋتىنا كەتتىم...
الدان شىعا بەرگەن وسى كەزدەيسوق وقيعانى ايتۋىن ءوتىندىم.
— ءسىز كەشىرىڭىز، — دەدى ول ماعان، — بۇل وزگەلەر بىلۋگە ءتيىس ەمەس، تەك ەكى ادامنىڭ عانا اراسىندا بولعان جەكە باستاردىڭ سىرى...
— ءسىز بولمادىڭىز عوي، — دەدى ول ءبىر كۇنى، — جاقسى، ايتايىن. — تەك ءاجۋا ەتە كورمەڭىز. بىزبەن ۋنيۆەرسيتەتتە بيعايشا دەگەن قىز وقىدى. — ول جازعانىن وقىپ وتىرعان ياكي سان رەت ايتىپ، جاتتىعىپ العان ادامداي تەز-تەز سويلەپ كەتتى. — نەسىن ايتاسىز، وتە ءبىر كورىكتى جان ەدى. ونىڭ ادەمىلىگىن سىزگە ەشۋاقىتتا سۋرەتتەپ بەرە الماس ەدىم. سۋرەتتەگەن كۇندە، اق جۇزىندەگى مەن عانا تۇسىنەتىن، مەن عانا بىلەتىن قاسيەتتەر سىزگە ءبارىبىر جەتپەس ەدى. سوزبەن بايانداپ بولماس، تەك جۇرەكپەن عانا ۇعىلاتىن، شىركىن-اي، ءبىر سۇيكىمدىلىك بار ەدى-اۋ وندا!..
حيرۋرگىمنىڭ كوزدەرى جايناپ، جايشىلىقتا ەشتەڭە اڭعارىلمايتىن قيمىلسىز قوڭىر بەتتەرىنە تارامدالىپ، قىزعىلت نۇر ويناپ شىقتى. بۇل نۇرمەن قاباتتاسا، سەزىمتال ادامداردا عانا ءجيى كەزدەسەتىن، تەز اسەرلەنگىشتىكتەن تۋاتىن كۇرت قۇبىلىس تا بوي كورسەتتى. سەزىمتال جۇرەك ءدىر ەتتى: جىگىت وزگەنىڭ ءبارىن ۇمىتىپ، ءوز سىرىنا قۋلاي بەرىلىپ كەتتى دە، ابدەن ۇيرەنىسپەيىنشە ءوز بويىن الدىرمايتىن ساۋىسقان ساقتىقتان ايىرىلىپ، جان دۇنيەسىنىڭ بارلىق قالتارىسىن اشىپ الدى... ءىشى قازانداي قايناپ جاتاتىن ناعىز تىنىمسىز، ۇلكەن سەزىمنىڭ ادامى ەكەنىنە ەندى تيتتەي دە شاگىم قالمادى. تانىسپاس بۇرىن اسقار تاۋداي كورىنگەن، تانىسقان ساعاتتا ەتەكتەگى تاقىر توبەدەي جاداعاي سەزىلىپ قارنىمدى اشىرعان ادامىم، ەندىگى جەردە العاشقى بيىك قالپىنا قايتا كوتەرىلىپ بارا جاتقانداي اسەر قالدىردى.
— ...ماپ-مايدا، جۇپ-جۇمىر، اپپاق قوس بىلەگىن ايقاستىرا القىمىنا ۇستاپ نەمەسە وڭ الاقانىمەن جاعىن تايانىپ، ويلانا قاراپ وتىراتىنى ءالى كۇنگە كوز الدىمنان كەتپەيدى. سىزگە ۇعىمدى بولۋ ءۇشىن نەمەنەگە ۇقساتسام ەكەن؟.. مارالدىڭ لاعىن... جوق، جوق... ەسكى كىتاپتارداعى پەرىشتەنىڭ مونتيىپ وتىرعان سۋرەتىن كوز الدىڭىزعا كەلتىرىڭىزشى. تەك مونتيماسىن، كۇلىمسىرەپ وتىرسىڭ. جەتپەدى سىزگە. الگىدە ايتتىم عوي، تەك كوزبەن كورۋ كەرەك... ادام بالاسىنا بىتكەن مۇنداي سۇيكىمدىلىكتى مەن بىلمەيمىن. قايدا، قاشان بولسا دا، كوز الماي قاراي بەرسەم-اۋ دەيتىنمىن...
ءقازىر ويلاپ وتىرسام كۇلكىم كەلەدى. ارميادان كيىپ قايتقان سولدات فۋراجكامدى قوقايتا كيىپ، بويىما شاق ەمەس، كونەتوز سۇر شينەلىمدى سۇيرەتىپ مەن جۇرەمىن. سونداي سۇيكىمسىزبىن بە، نەمەسە ءوزىمنىڭ ادامعا جۇعىمىم جوق پا، ايتەۋىر، ماعان ەشكىم كوڭىل اۋدارا بەرمەيدى. اسىرەسە، قىزدار سولاي. مەنى ەلەگەن، ماعان ۋنيۆەرسيتەتتە ءبىرىنشى نازار اۋدارعان ادام دا بيعايشا بولدى. ول ماعان الدەنەگە ءىشتارتقانداي تەز جۇعىسىپ، مەنى جىلى شىرايىمەن قۋاندىردى.
ەكەۋمىزدىڭ تاعدىرىمىزدا كەيبىر ۇقساستىقتار دا بار ەدى. ول دا، مەن دە ۋنيۆەرسيتەتكە ەكى-ۇش جىل كەشەۋىلدەپ تۇستىك. ول سوعىستىڭ سوڭعى جىلىندا اۋىلدا ءمۇعالىم بولىپتى. ال، مەن بولسام، مايداننان ورالدىم.
ارامىزدا دوستىق باستالدى. ءسىز ماعان نانىڭىز، مۇنىمىز ايەل مەن ەركەك اراسىندا بولاتىن سۇيىسپەنشىلىكتەن ءبىراز باسقاشا ەدى. ءبىراق وسىنىڭ اياعى مەنى قيلى، جۇمباق سەزىمدەرگە اكەتتى... سودان كەيىن-اق تىنىشتىقتان ءبىرجولاتا ايرىلدىم. بڭعان دەيىنگى اڭگىمەمىز ەندى مەنى قاناعاتتاندىرماي، جۇرەكتە مازاسىز كۇي شەرتىلىپ، جاڭادان تۋعان جاسقانشاق تىلەكتەر قينادى... مۇنى ءبىلدىرۋ ماعان سونداي قيىنعا ءتۇستى. قانشاما وقتالسام دا، ايتا المايمىن. جانىمدى جارىپ شىققان كىرشىكسىز ءمولدىر سەزىمىمدى بەينەلەۋگە، ءسوز اتاۋلى سوندايلىق دورەكى سياقتانىپ، جان ساۋلەمنىڭ ماعان دەگەن بارلىق جاقسى نيەتىن، تازا جانىن گۇلشە جانشىپ تاستايتىنداي كورىنەدى دە تۇرادى. ەشۋاقىتتا ەشكىمنىڭ اۋزىنان شىقپاعان تىڭ ءسوز ىزدەيمىن. تاپپايمىن. كەيدە سونداي ءسوزدى ۇزاق تۇندە دوڭبەكشىپ جاتىپ تاپقان تارىزدەنىپ، توسەكتەن قۋانىپ تۇراتىن دا كەزدەرىم از كەزدەسپەيدى. قايتەرسىز، بيعايشامنىڭ الدىنا بارعاندا، سولارىم ءاماندا تۇككە اسپاي، جۇدەپ جوعالادى.
مۇمكىن، بۇل مەنىڭ ياكي جاستىعىم، ياكي جاسىقتىعىم، ياكي اڭعالدىعىم شىعار... و دا عاجاپ ەمەس.
اقىرىندا ءبىزدىڭ زامان جاستارىنىڭ سالتىندا جوق ءبىر «ونەر» تاپتىم، — دەيدى ول بولىمسىز ەزۋ تارتىپ، — ولەڭمەن حات جازدىم. ايتپەسىمە بولمادى. جۇرەگىمدى بيلەگەن سول سەزىمىمدى تەك پوەزيا عانا جەتكىزۋ مۇمكىن سياقتاندى... نە دەپ جازدىڭ دەيسىز بە؟ ول ءقازىر ەسىمدە جوق... شىنىم، قالاماي-اق قويىڭىز. قاي ءجوندى ولەڭ دەيسىز. پوەزياعا جەڭىل قاراعاندىقتىڭ البىرتتىقتىڭ اسەرى عوي... ولەڭدىك جاعىنان ناشارلىعى ءوز الدىنا. ونىڭ ۇستىنە ويىمدى ءبىلدىرۋ جاعىنان دا بۇل حاتىم شالا جازىلدى. ەڭ الدىمەن كىمگە جولداندى؟ كىم جولدادى؟ — كورسەتىلمەدى. الدەقانداي كىتاپتان كوشىرىلىپ الىنعان ۇرلىق ولەڭدەي ادرەسسىز جۇرداي كۇيىندە، بيعايشانىڭ داپتەرىنىڭ اراسىنا بىلدىرمەي سالا قويدىم ەمەس پە... ءبىراق رەنجىتىپ الدىم با دەپ، كەلەسى كۇنى ءجۇزىن كورگەنشە ابدەن ەسىم شىقتى. قاسىنا دا بىردەن بارا الماي، تاپ ءبىر قىلمىستى ادامداي، ونىڭ الدىندا جۇرەگىم قاتتى ءدىرىل قاعىپ، قايمىعا، ۇرلانا كوز تاستاعانىم ءالى كۇنگە دەيىن ەسىمنەن كەتپەيدى. مەنى كورگەن ساعاتتا ونىڭ دا ەكى بەتىنىڭ ۇشى دۋ ەتىپ وزگەرىپ جۇرە بەردى. ايتكەنمەن بۇل وزگەرىس ۇزاق تۇرمادى. سىرتقا تەپكەن قان ارتىنشا قايتادان تەرەڭگە ءسىڭىپ جوق بولدى.
ءبىز بىر-بىرىمىزگە پالەن دەپ ءتىل قاتپادىق. ارامىزدا ەشتەڭە بولماعانداي، ەكەۋمىز دە سىرىمىزدى ىشتە ءتۇيىپ، ول كۇنى دە، كەيىن دە حات جايىندا اڭگىمە قوزعاۋعا باسپادىق.
ءبىراق، حات ءىزسىز كەتپەدى. ول الدەنەندەي ەلەۋسىز وزگەرىستەر اكەلدى. مەن دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن بيعايشامنىڭ بىرتىندەپ سۋىپ بارا جاتقانىن كورگەندەي بولدىم.
بۇعان قالاي ءتۇسىنۋ كەرەك؟ ءوزىمنىڭ شەكسىز سۇيەتىنىمدى تۇرپايى بەينەلەپ، كوڭىلىن قالدىرىپ الدىم با؟ الدە بىلايشا قۇرمەتتەگەنى بولماسا، مەنى سۇيمەيتىنى مە؟.. الدە مەن ويلاعاننان باسقا مۇندا ءبىر سىر بار ما؟ قالاي بولعاندا دا، جۇرەكتى بىتەۋ جارامەن قالدىرۋعا شىداماي، سوڭعى ءۇمىتتىڭ شارابىن سارقىپ ىشەر كەز كەلدى دەپ ۇقتىم دا، باعىمدى سىناۋعا ءبىرجولا بەكىندىم.
— ءتۇن تاستاي قاراڭعى. كوشەدەگى ەلەكتر شامداردان تۇسكەن جارىقتى قارا ەمەننىڭ جان-جاققا تاراپ كەتكەن اران بۇتاقتارى جاپىراقتارىمەن كولەگەيلەپ، ىرگەسىنە تۇسىرمەيدى. ەمەن تۇبىندە ەكى كىسىلىك ورىندىقتا ءبىز وتىرمىز. جاڭبىردىڭ سۋىمەن ءشىري باستاعان تاقتايىنىڭ بەلى مايىسىپ، وسى ءقازىر ورتاسىنان مورت سىنعالى تۇرعانداي، ورىندىعى بار بولعىر كوڭىلگە الدەنەندەي قوبالجۋ سالادى. وسىدان كەيىن وزىمنەن-وزىم ۇرەيلەنەمىن. ءبىراق مۇنىم ءتىپتى دە تاقتاي ءۇشىن ەمەس... ءوز تاعدىرىم ويلاندىرادى. وسى ءقازىر بىرەر مينۋتتا جاندى جەگەن جۇمباعىم شەشىلەدى. يا مىناۋ ەمەندەي ەڭسەم جوعارى كوتەرىلىپ، كوككە شىرقايمىن، يا مىناۋ شىرىگەن ورىندىقتاي قايىسىپ شوگىپ قالامىن.
بيعايشا ءۇنسىز ءارى كوڭىلسىز. بۇعان قاراعاندا، بۇگىنگى ءتۇن... جوق، اۋزىم بارمايدى.
جۇرەك ءدۇرس-دۇرس سوققان مۇنداي مينۋتتا نە وڭدىرىپ سويلەي الاسىن. ويىم جۇدەپ، سوزدەرىم بىتىراپ قاشىپ كەتكەن. سويتكەنمەن كوڭىلىمدەگىمدى وراشولاق تىلمەن الدىنا جايدىم. بيعايشا ايتقانىمنىڭ ءبارىن ىقىلاسپەن تىڭداپ، مەنەن كوز الماي قارادى دا وتىردى. جالعىز-اق: «قالاعانىم ءوزىڭسىڭ. قۋانتساڭ دا، سۋالتساڭ دا ءبىر ءوزىڭنىڭ قولىڭدا» دەگەنىمدە عانا نازارىن مەنەن اۋدارىپ اكەتكەنىن اڭعاردىم. بۇعان دا وزىمشە ءتۇرلى ماعىنا بەرىپ، نەشە ساققا جۇگىرتە جورامالداپ كورسەم دە، دايەكتى ەشتەڭە تاپپاي قۇر بولدىردىم.
سونىمەن اڭگىمەنىڭ سالماعى قىزعا اۋدى. ءبىر اۋىز سوزىنە زار بولىپ، وعان تەلمىرە قاراپ مەن وتىردىم.
وسىنى ايتىپ وتىرعان كىشكەنتاي ەسەنوۆىم مۇلدە ءشوميىپ قالعان تارىزدەندى. ءبىراق، بۇل سول ساتتەگى مەنىڭ عانا ۇعىمىم ەدى. ال، شىندىعىندا، وسى ادام قايعىرىپ وتىر ما، جوق پا — ونى انىق بولجاۋ مۇمكىن ەمەس-تى. مەن سوڭعى كۇندەرى عانا اڭعارعان ءوزىنىڭ داعدىلى ادەتىنشە، ول بۇل جولى دا ورىندىقتىڭ جوتاسىنا ارقاسىن تيگىزبەي، كىپ-كىشكەنتاي دەنەسىن وتە جيناقى، ساق ۇستاعان قالپىن بۇزبادى، ويلى، سىرى مول بەت پىشىنىنەن دە ەشتەڭە انداتپادى.
— بارلىق دۇنيە تەك بىزگە عانا قۇلاق ءتۇرىپ قالعانداي، جىم-جىرت. بيعايشانىڭ سوزىنەن باسقا ۇنگە قۇلاعىم تارس جابىلدى. سىبدىرلاعان جاپىراق تا، سىلدىراي اققان ارىق سۋى دا، جاتاقحانا قىزىل مۇيىسىنەن تىنىمسىز تەربەلگەن مۋزىكا دا مەنى ەندى قايتىپ مازالامادى.
بيعايشا ايتار سوزگە اسىقپادى، وقتالا ءتۇسىپ بوگەلىپ، كوپ كىدىردى.
— نەگە ۇندەمەيسىڭ، بيعايشا؟
— ءسىز سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى تولەگەن توقتاروۆتى بىلەسىز عوي، — دەدى بيعايشا، كەنەت، اقىرىن عانا ءتىل قاتىپ. مەن ونىڭ نە ايتقالى كەلە جاتقانىن بىلمەسەم دە، دەنەم وزىنەن ء-وزى شىمىركەنىپ مۇزداي جونەلدى. نەگە بۇلاي بولعانىن وسى كۇنگە دەيىن ۇقپايمىن.
— تولەگەنمەن ءبىر بولىمشەدە مەنىڭ دە اعام قىزمەت ەتتى. ءسىز ونى بىلۋگە ءتيىسسىز. مايداندا جۇرگەندە اتىن سان رەت ەستىگەن دە بولارسىز. باتىر بارلاۋشى جارقىن ءىزباساروۆ دەپ گازەتتەر كەزىندە تالاي رەت ماقتاپ تا جازدى... سول اعايىم 1944 جىلى قازا تاپتى...
بيعايشا قالتاسىنان ورامالىن الىپ كوزىن ءسۇرتتى.
— ...اركىم دە ءوز تۋىسىن جاقسى كورەدى. بۇل تۇسىنىكتى، — دەدى بيعايشا. ءۇنى بۇل جولى العاشقىسىنان دا اقىرىن شىقتى. — ايتكەنمەن مەنىڭ اعايىمنىڭ ءجونى باسقا ەدى. ول ماعان تۋىس قانا ەمەس ەدى. ودان دا قىمبات ەدى... اكە-شەشەدەن ءبىز جاستاي ايىرىلدىق. ەكەۋمىز قارشادايىمىزدان بىر-بىرىمىزگە سۇيەنە وستىك. سىرىمىز دا، مۇڭىمىز دا ورتاق بولدى. قايدا بارساق تا، قول ۇستاسىپ بىرگە جۇردىك. تىرشىلىكتىڭ قامىن دا بىرگە ويلاستىق. بىر-بىرىمىزگە تىرەك بوپ جاستايىمىزدان ەگىز قوزىداي ۇيرەنىسە وسكەن ءومىرىمىز ءبىزدى دوس ەتتى...
بيعايشا بۇدان سوڭ اعاسىنىڭ مىنەزدەرىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، ءبىراز مۇڭايىپ وتىردى دا:
— ءسىزدىڭ كەيبىر مىنەزدەرىڭىز سول مەنىڭ اعايىما ۇقسايدى، — دەپ كۇرسىندى. — ول دا ءسىز سياقتى سىرتتاي جىلتىراۋدى تىلەمەيتىن، ءوز بويىنداعى قاسيەتتەردى وڭاي اڭعارتا دا بەرمەيتىن، توسىن كوزگە ەلەۋسىز، سىرى تەرەڭ دوس تالعاعىش جان ەدى...
مەن ىڭعايسىزدانىپ باسىمدى شايقادىم.
— ءسىزدى ءبىر ادام مەندەي-اق تۇسىنەر... اتتەن! — دەپ بيعايشا كىدىرىپ، تومەن قارادى.
«ءسىزدى ءبىر ادام مەندەي-اق تۇسىنەر!» قانداي جىپ-جىلى، جۇپ-جۇمساق ءسوز! وسى ءسوزدى ىشتەن سان ءمارتابا قايتالاي بەرۋگە مەن ءومىر بويى جالىقپاس ەدىم-اۋ!.. اتتەن... ارجاعىندا «اتتەڭى» تۇر عوي. ونى قايتىپ اڭعارمايىن!.. وسى جالعىز ءسوز ءبىر سۇمدىقتى حابارلاپ تۇرعانداي، جارق ەتكەن قۋانىشىمدى ءسوندىرىپ، قايتادان ءدۇدامال، قىم-قۋىت كۇيگە سالدى.
— اتتەڭ نە كەرەك، — دەدى بيعايشا قايتالاپ، — ول ءوز الدىنا جىر عوي. اڭگىمەمە ورالايىن: سونداي اسىل اعادان ايىرىلىپ، قاتتى قايعىرىپ جۇرگەن كۇندەرىم دە بىرتە-بىرتە الىستاي ءتۇستى... ءبىر كۇنى ويدا جوقتا (وندا مەكتەپتە ساباق، بەرەتىن كەزىم)، كەشقۇرىم، بەيتانىس اسكەري ادام ەسىك قاعىپ، بولمەمە كىرىپ كەلدى.
— جاڭىلماسام، بيعايشا قارىنداس ءسىز بولارسىز دەيمىن؟ — جاقىنداپ كەلىپ قول بەردى.
— ءيا، مەنمىن، — دەدىم تاڭدانىپ.
— تانىسىپ قويالىق مەن اعاڭىز جارقىننىڭ مايدانداس دوسىمىن...
ول ءبىر بۋدا قاعازدى قالتاسىنان الىپ ماعان ۇسىندى. بۇل اعايىمنىڭ ءتۇرلى قولجازبالارى، حاتتارى، سۋرەتتەرى ەدى. اراسىنان مەنىڭ دە فوتو-سۋرەتتەرىم شىقتى. سولاردىڭ ىشىندە ەكەۋمىزدىڭ بالا كۇنىمىزدە قۇشاقتاسىپ تۇسكەن ءبىر سۋرەتىمىز كوزىمە وتتاي باسىلىپ، جۇيكەمدى بوساتىپ جىبەردى. اعايىم كۇيىپ وتىر. مەن موينىنا اسىلىپ تۇرمىن. قايران اعا!.. ءىشى – باۋىرىم-ەلجىرەپ، بايقاۋسىزدا كوزىمنەن جاس تا ىرشىپ كەتتى. ءبىراق بوگدە ادام الدىندا ەگىلمەي، كوز جاسىمدا تەز تىيدىم.
ءقادىرلى قوناعىمنان اعايىم جايىندا ارمانسىز سۇراپ، ابدەن شەرىمدى تارقاتتىم. ودان ءبىر-اق نارسەگە — اعايىمنىڭ سوڭعى مينۋتتارى جايىنا قانا المادىم. وسىنى قانشاما بىلگىم كەلىپ، قايتا-قايتا سۇراستىرسام دا، ول بۇعان تۋرا جاۋاپ بەرمەي، اڭگىمەنىڭ بەتىن باسقا جاققا بۇرا بەردى. مۇنىسى مەنى تاڭداندىرىپ، بىلسەم دەگەن قۇشتارلىق ودان سايىن كۇشەيدى.
— ايتىڭىزشى، سوڭعى مينۋتتارىندا قاسىندا بولدىڭىز با؟ — دەپ قيىلدىم.
— بولدىم، — دەدى ول كۇبىرلەپ.
— قالاي قازا تاپتى؟.. جىلايدى دەپ قورىقپاڭىز، ايتىپ بەرىڭىز، اعاتاي.
— ءدال سونى بىلمەي-اق قويىڭىزشى، قارىنداسىم، — دەدى اسكەري جىگىت، جالىنىشتى ءپىشىن كورسەتىپ.
— نەگە ولاي؟.. تىم قۇرىسا سەبەبىن ايتىڭىزشى.
— سوعىس دەگەن قىزىق ەمەس، قارىنداسىم. ونىڭ ىشىندە جاقىن ادامىنىڭ ءولىمى قىزىق ەمەس...
— بىلەمىن، بىلەمىن. سوندا دا ەستىگىم كەلەدى...
— بولمادىڭىز، ايتايىن. ءبىراق قازبالاپ ءسىز سۇراماڭىز، كورگەنىمنىڭ ءبارىن جىپكە مەن تىزبەيىن. وتە قىسقا ايتامىن. ءۇش جىگىت بارلاۋعا شىقتىق. ءبىرى جارقىن. بۇل ءبىزدىڭ مۇمكىن، ونىنشى ما، الدە ءجۇزىنشى مە جورىعىمىز بولار... ونىڭ دا سانىنا جەتپەي-اق قويىڭىز... بۇل جولى جولىمىز بولمادى: جاۋ ءبىلىپ قويدى. جارقىنعا وق ءتيىپ اۋىر جارالاندى. ونى ارقاعا سالىپ الىپ ەڭبەكتەپ، ءبىز مايدان شەبىنە قاراي جىلجىدىق. كوپ ۇزاماي ەكىنشى جولداسىم دا وققا ۇشتى. جاۋ جان-جاقتان قورشاپ، ءتونىپ كەلىپ قالدى. سوندا دا كەۋدەدەن ءۇمىت شامى سونبەي، ءوزىمىز جاققا قاراپ تىرمىستىق. ءبىر ءسات قۇلاعىم شىن ەتىپ توبەمە اسپان قۇلاپ تۇسكەندەي بولدى دا، موينىما جىپ-جىلى بىردەڭە قۇيىلىپ، بۇكىل ءوڭىرىمدى ارالاپ بارا جاتتى. جۇرەگىم تاس توبەمە شىعىپ، ەكى قولىممەن كەزەك-كەزەك ارقامدى سيپالاپ، جارقىندى قارمالاي باستادىم.
— ءولىپ بارامىن، — دەدى ول سىبىرلاپ.
مەن اۋناپ ءتۇسىپ باسىن سۇيەدىم....
اسكەري جىگىت وسى اراعا كەلىپ كىلت توقتالدى. الدا ايتىپ بولماس سۇراپىل قورقىنىش تۇرعاندا اڭگىمەسىن بۇدان ءارى سوزباي: «ەسىل ەر ومىرمەن ماڭگى قوشتاستى» دەپ كۇرسىنىپ ءسوزىن ءبىتىردى.
— اعاتايىم-اي، اقتىق مينۋتىندا نە ايتتىڭ ەكەن؟.. ەسىڭىزدە جوق پا، ەشتەڭە دەمەدى مە؟ — دەپ شەلى قانباعان ادامداي، ىنتىعىم باسىلماي، ونىڭ اۋزىنا تەلمىردىم.
اسكەري جىگىت ءتىل قاتپاستان، باسىن ۇستاپ ءۇنسىز سازاردى.
— اعاتاي، نەگە ۇندەمەيسىز؟
— قينادىڭىز-اۋ، مەنى!
— اعاتاي-اۋ، بۇل نەندەي جۇمباق؟! وتىنەمىن، نەدە بولسا جاسىرماڭىز.
— اعانىز اقتىق مينۋتىندا ەسىنە ءسىزدى الدى، — دەدى اسكەري جىگىت اۋىر كۇرسىنىپ.
— ءيا، ءيا، توقتالماڭىز، ايتا ءتۇسىڭىز.
— ايتۋ دا قيىن، ايتپاۋ دا قيىن. بۇل وسىندا كەلە جاتىپ تا، كەلىپ العان سوڭ دا كوپ قينالعان سۇراعىم. دوس قارىزى ايت دەيدى. ال ارىم اۋزىمدى اشقىزبايدى. ايتا باستاسام -اق ەكى بەتىم كۇيىپ... امال جوق... تەك ءسىز باسقاشا ويلاپ قالا كورمەڭىز. مەن ءوزىنىڭ ءسوزىن عانا جەتكىزەيىن. ول ءسىزدى ەشتەڭەگە مىندەتتەمەيتىن بولسىن. دۇرىس پا؟
— دۇرىس، — دەدىم دانەنەگە تۇسىنبەسەم دە، دەرەۋ كەلىسىپ.
اسكەري جىگىت از بوگەلدى دە، سوزىنە كىرىستى.
— دوسىم، — دەدى اعاڭىز اقتىق مينۋتىندا، — مەنىڭ قارىنداسىمدى بىلەسىڭ عوي؟ سۋرەتىن تالاي رەت كورسەتكەنىم ەسىڭدە مە؟ ول تەك قارىنداسىم عانا ەمەس، مەنىڭ سەرىگىم، سۇيەنىشىم، دوسىم ەدى عوي. ول ەندى جالعىز قالدى. تىلەگىم — سونىڭ ومىرلىك دوسى بول. ءوزىن تۋرالى مەنىڭ اتىمنان وعان مىنان ايت: مەنىمەن دوستاسا العان ادام، ونىمەن دە دوستاسا الاتىنىنا سەنسىن. ول اقىلدى ادام. كوپ ارتىق ءسوزدى تىلەمەيدى، ۇعادى. بىلەمىن، سەندەردەن تاماشا دوستىق تۋادى. ەگەر وسى اماناتىمدى جەتكىزبەسەڭ مەنى قورلاعانىن، ءسوزىمدى اياققا باسقانىڭ... مەنىڭ جان دوسىم، ءسىزدىڭ عازيز اعاڭىز وسى ءسوزدى ايتىپ كوز جۇمدى...
اسىل اعانىڭ اقىرعى ءسوزى كوپ تولعاندىردى. اعانىڭ ادال دوسى تانىسا كەلە مەنىڭ دە جاقسى سەزىمدەرىمدى وياتتى... مەن ونىڭ جان سىرىنا ەنجار قاراي المادىم...
اڭگىمە وكىنىشتى بىتكەندەي بولىپ، مەن بۇدان ارعىسىن تىڭداۋعا سەلقوس تارتا باستادىم دا، قىزدىڭ ىسىنە وي جىبەردىم. بۇل نە؟ ءوز تاعدىرىنا ورىنسىز كونگىشتىك پە؟ الدە مۇنىسى ۇلكەن ادامگەرشىلىك پە؟..
— ءسىز بەرى قاراڭىز، — دەدى حيرۋرگ مەنىڭ ىڭعايىمدى تانىپ، — اڭگىمە مۇنىمەن بىتكەن جوق. ءۇمىت وتى ازدان سوڭ ولەۋسىرەپ قايتا جاندى. سونى تىڭداڭىز...
مەن مۇنى ەستىپ قۋانىپ كەتتىم. حيرۋرگ ءسوزىن جالعادى:
— جاسىرمايىن، مەن ءسىزدى سۇيەمىن، — دەدى بيعايشا ەگىلىپ، — ويلاسام، بويىمدى ءزىل باسىپ، نە ىستەرگە بىلمەيمىن. سۋىماق بولىپ، سالقىن تارتىن تا كوردىم. ۇمىتىلمادىڭىز!.. — قىز ءتۇسىپ كەتكەن ەڭسەسىن كوتەرىپ، ماعان قيىلا قارادى. — اعاتاي، نە ىستە دەيسىز ماعان؟ ءوزىڭىز ايتىڭىزشى! بۇزشى دەڭىزشى سەرتتى! وزگەرشى دەڭىزشى! قانەكەي، ءوز جۇرەگىڭىزگە جۇگىنەيىن...
بۇعان دەيىن كەلەشەك ءومىرىمىزدىڭ بارلىق ءتۇيىنىن بيعايشانىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى شەشەتىندەي كورىنسە، ەندى سول مەنىڭ ءبىر اۋىز سوزىمە اۋعانداي بولدى... ال نە ىستە دەيسىز ماعان؟ — حيرۋرگ وزىمە قادالدى. — مۇندايدا ءسىز قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟
— كەڭەس ەندى كەش قوي، — دەدىم مەن.
— مەنىڭ ورنىمدا بولساڭىز، ءسىز قايتەر ەدىڭىز؟ تىم قۇرىسا سونى بىلەيىنشى. مەنى كەشىرىڭىز ءسىزدى ءوزىمسىنىپ سۇراپ وتىرمىن.
— ويلانار ەدىم، — دەدىم مەن.
— ال، جاقسى، ويلانىڭىز.
مەنىڭ بوگەلگەنىمدى كورىپ، الگى سۇراعىن ءوزى جۋىپ-شايدى.
— اشەيىن ايتامىن. سىناماق اۋەل باستان ويىمدا جوق.
— ءيا، سونىمەن نە بولدى؟ — دەدىم مەن.
— وكتەمدىككە سالسام، قىزدى وزىمە قاراتىپ تا تىنار ما ەدىم، كىم ءبىلسىن .. الايدا، ارىم شىدامادى ءوزىمشىل، قاتىگەز ءناپسى قانشاما تىلەپ تۇرسا دا، بىرەۋدىڭ باقىتىنا ارا ءتۇسىپ ءوز بولمايىن دەگەن ويعا كەپ، وتقا ءوزىمدى سالدىم. ءبىراق بۇعان ايتۋعا عانا وڭاي ەدى. جانىڭمەن جانى جالعاسقان ادامنان ايرىلۋ، ۇمىتۋ مۇمكىن ەمەس-تى. ونى كورگەن سايىن ءبىر تال شاشىم اعارا بەرەتىنىن دە جاقسى ءبىلدىم. ال، ءبىراق؛ قايتكەندە دە، ۇمىتۋىم كەرەك. قالاي ۇمىتۋ كەرەك؟ قايتىپ ۇمىتۋ كەرەك؟ مەنى وسى سۇراق قينادى. سەزىم دەگەن قوتىر، قاسىعان سايىن قوزادى. قاسىمايىن، قاسىمايىن، الىستايىن، كەتەيىن، كورىنبەيىن!. وسى ويمەن مەديسينا ينستيتۋتىنا اۋىستىم. مىنە، حيرۋرگ بولۋىمنىڭ سەبەبى وسىدان تۋدى. مۇنىمدى جاستىق دەيسىز بە، ماستىق دەيسىز بە، ونى ءوزىڭىز بىلەسىز. ايتەۋىر تاعدىر مەنى مەديك ەتتى.
جوق، مەن بۇل ادامدى جازعىرا المادىم.
فيەۆرال، 1955.
You Might Also Like
