مەنىڭ ماحابباتىم
(پەسا)
3 اكتىلى، 8 كارتينالى پەسا
قاتىناسۋشىلار:
اقان كەمەليەۆ – عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ اسىل تۇقىمدى مالداردى بۋدانداستىرۋ لابوراتورياسىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى، جاس جىگىت.
قاماش بولاتوۆا-ينستيتۋتتىڭ عىلىمي كىشى قىزمەتكەرى، اقاننىڭ سۇيگەن قىزى.
بيكە بولاتوۆا-قاماشتىڭ اپاسى. جاسى 38-39-دار شاماسىندا.
ۋاسيلا-بولاتوۆالاردىڭ ءۇي قىزمەتشىسى.
نينا ۆاسيليەۆنا فەدوتوۆا-ينستيتۋتتىڭ عىلىمي كىشى قىزمەتكەرى.
ەستاي ەدىلوۆ-پروفەسسور، ينستيتۋتتىڭ ۋاقىتشا ديرەكتورى.
تۇربەك توكەبايەۆ-عىلىمي اعا قىزمەتكەر، بيولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى.
نيكولاي يۆانوۆيچ داۆىدەنكو-عىلىمي اعا قىزمەتكەر، الاتاۋ قويىن ءوسىرىپ شىعارۋشىلاردىڭ ءبىرى، عىلىم كانديداتى.
وراش كادىرجانوۆ-ينستيتۋت پارتيا ۇيىمىنىڭ سەكرەتارى.
ماريام قوجاقوۆا-ديرەكتوردىڭ حاتشىسى.
ساحان راحمەتوۆ-لەنين اتىنداعى كولحوزدىڭ اسىل تۇقىمدى قوي فەرماسى مەڭگەرۋشىسى. جاسى 50-لەر شاماسىندا.
نۇرسەيىت-وسى كولحوزدىڭ تاجىريبەلى قويشىسى، جاسى 60-تاردا.
بيگۇل-نۇرسەيىتتىڭ ايەلى، جاسى 40-تار شاماسىندا.
مۇرات-جاس قويشى.
توتى-فەرما ەسەپشىسى، مۇراتتىڭ سۇيگەن قىزى.
شۇكىر-«كۇرەس» كولحوزىنىڭ قوي فەرماسى مەڭگەرۋشىسى.
كولحوزشىلار، وقىمىستىلار.
ءبىرىنشى اكت
ءبىرىنشى كارتينا
ءتۇن. بولاتوۆالاردىڭ ءۇيى. ساحنادا كەڭ بولمە. ونىڭ ەكى جاعىندا دا ەسىك بار. ءبىرى تورگى بولمەگە، ەكىنشىسى اس ۇيگە اپارادى. ءۇي ءىشى مۇلىكتەرگە ونشا باي ەمەس. ءارى جيھازدارى كوزگە تەز تۇسكىش، قىزىلدى-جاسىلدى بوپ كەلگەن. قابىرعادا ءتۇرلى سۋرەتتەر ىلىنگەن. شىمىلدىق اشىلعاندا بولمە بوس. تەلەفون دامىلسىز شىلدىرايدى. اس ۇيدەن ۋاسيلا شىعادى.
ۋاسيلا. بۇگىن تەلەفونعا دامىل بولماي كەتتى عوي... (ترۋبكادا.) بولاتوۆانىڭ پاتەرى. سىزگە كىم كەرەك؟.. كىم؟ ءا، قاشان كەلدىڭ؟.. قاماش... (قاماش پەن نينا كىرەدى.) .مىنە، ءوزى كەلدى. (قاماشقا قۋانا.) اقان!..
قاماش (ترۋبكادا). ءيا، ءيا مەن عوي. ءوز ءحالىڭ قالاي؟ ءتىپتى تابان اۋدارماستان كولحوزعا بارىپ جاتىپ الدىڭ عوي... ساعىنباعاندا شە. (نازدى ازىلمەن). تەز كەل، بۇيىرامىن!.. (ترۋبكانى ىلەدى.)
نينا. ءوزىڭ گۇل-گۇل جايناپ قويا بەردىڭ عوي.
قاماش. ون اي بويى كورىسپەۋ وڭاي دەيسىڭ بە...
ۋاسيلا. اقان كەلەتىن بولسا، مەن شاي قويايىن. (اس ۇيگە كەتەدى.)
قاماش. اقان دەسە، ۋاسيلا بايعۇستىڭ جانى قالمايدى.
نينا. وسى سەندەردىڭ تويلارىڭ قاشان بولادى. سونى ايتشى.
قاماش. توي جاقىن عوي، نينا. اۋەلى مىنا ديسسەرتاسيامدى قورعاپ الايىن دا...
ماريام كىرەدى.
ماريام. سەندەرگە سوڭعى جاڭالىقتى ايتايىن با، قىزدار؟
قاماش. ءوزىمىز دە بىلەمىز.
ماريام. بىلمەيسىڭدەر!
قاماش. بىلەمىز، بىلەمىز، بىلەمىز!
ماريام. بىلمەيسىڭدەر، بىلمەيسىڭدەر، بىلمەيسىڭدەر!
نينا. ماريام جاڭالىقتى ۋاقىتىندا جەتكىزۋگە مىقتى-اق ەن، بۇل جولى، شىنىندا دا كەش قالدىڭ...
ماريام. مۇمكىن ەمەس... ال ايتىڭدارشى.
قاماش. اقان كەلدى...
ماريام. مۇنى مەن ءتىپتى ەستىگەم دە جوق...
قاماش. ەندى نە بولدى ەكەن؟..
ماريام. ايتتىم عوي بىلمەيسىڭدەر دەپ...
قاماش. ال، جاقسى، بىلمەيمىز.
ماريام. مىنە، سونى مويىنداڭدار. اسقاروۆ جولداس بىزدەن كەتەتىن بولدى...
قاماش. ءيا؟..
ماريام. سول، دوكتورانتۋراعا بارادى. ونىڭ ورنىنا ۋاقىتشا ديرەكتور بولىپ پروفەسسور ەدىلوۆ تاعايىندالدى... كينوعا بارا جاتىر-ەم، ساعان وسىنى حابارلاپ، قۇتتىقتاي كەتەيىن دەپ ادەيى بۇرىلدىم.
قاماش. قىزىق ەكەنسىڭ، نەمەنەگە قۇتتىقتايسىڭ؟!
ماريام. عىلىمي جەتەكشىڭ ينستيتۋتقا ديرەكتور بولىپ جاتسا، بايعۇس-اۋ، ساعان جامان با؟!. مۇنىڭ اتى ەرتەڭ-اق كانديدات بولاسىڭ دەگەن ءسوز... (تەلەفون شىلدىرلايدى. قاماش تىڭدايدى.) ال، مەن كەتتىم. (كەتەدى.)
قاماش (ترۋبكادا). جوق، مەن بيكە ەمەسپىن. مەن بە، مەن ءسىڭلىسىمىن... جاقسى. (تورگى ءۇيدىڭ ەسىگىن اشىپ.) ءسىزدى ءبىر كىسى تەلەفونعا شاقىرادى.
قولىندا كىتاپ، تورگى ۇيدەن بيكە شىعادى.
بيكە (تەلەفوندا). مەن تىڭداپ تۇرمىن. ءا، ءسىزسىز بە؟ (نازدانىپ.) ءيا، ءحالىڭىز قالاي؟ حابارلاسپاي كەتتىڭىز عوي. بىلەم، بىلەم، قيت ەتسە، جۇمىسباستىلىققا سالىناتىن سىزدەردىڭ ادەتتەرىڭىز... ءوز ءحالىم بە؟ ءوز ءحالىم ءتىپتى دە جاقسى ەمەس. كوڭىلسىزبىن، باسىم اۋىرادى... (كۇلىپ.) باس قوسىلماي-اق قويسىن... كۇيەۋدەن كورگەن وپام شامالى. ەرتەڭ بە؟.. مۇمكىن، بوس بولارمىن... ءا، كينوعا ما؟ قانداي كارتينا ەكەن؟ وي، جوق بارمايمىن. ونداي ساياسي فيلمدەردى جانىم سۇيمەيدى. (پاۋزا.) و، وپەرەتتانىڭ ءجونى باسقا... (ءبىراز تىڭداپ.) ءقازىر ايتا المايمىن. ەرتەڭ حابارلاسىڭىز...
نينا. قاشان كەلسەم دە، بيكە بولاتوۆانىڭ قولىنان كىتاپ تۇسكەنىن كورمەيمىن. (كۇلىپ.) تاعى دا رومان شىعار. (كىتاپتى قارايدى.) ءا، باسە، جورج ساند.
بيكە. جورج ساند دەگەندى قايدان تاۋىپ الدىڭ؟ «كونسۋەلو».
نينا (مىرس كۇلىپ). «كونسۋەلو» سول جورج ساندتىڭ رومانى عوي.
بيكە. ءا، سولاي ما، اۆتورىنا قاراپپىن با. ءوزى دەگەنمەن ايەل جانىن جاقسى بىلەتىن ەركەك ەكەن.
نينا. بيكە بولاتوۆنا، جورج ساند-ەركەك ەمەس، ايەل.
بيكە. ءا، مەيلى، كىم بولسا، ول بولسىن. ونىڭ ماعان قاجەتى جوق. ماعان كەرەگى رومان.
نينا (كۇلىمسىرەپ). روماننان باسقانى وقىمايسىز؟
بيكە. روماننىڭ دا ءبارىن وقي بەرمەيمىن. تەك سەزىم قوزعايتىن، جۇرەگىڭنىڭ نازىك قىلىن شەرتەتىن، عاشىقتىق جايىنداعى روماندار بولسا عانا مەنى ەلىكتىرە الادى... ال پەسا وقۋ دەگەنگە ەجەلدەن قانىم قاس. الگى ولەڭ دەگەندى وقىسام ۇيىقتاپ قالامىن.
نينا (كۇلىپ). مۇنىڭىزدى اقىندار مەن دراماتۋرگتەر ەسىتپەسىن.
بيكە. ەستىپ تە ءجۇر. ونى ايتاسىڭ، انادا ءبىر اقىندى اشۋلاندىرىپ تا الدىم.
نينا. قالايشا؟
بيكە. پودرۋگامنىڭ تويىندا ءبىر اقىن ءوزىن قايتا-قايتا تانىستىرىپ، پالەن دەگەن ولەڭدەر جيناعىم بار، وقىعان شىعارسىز دەپ ماعان قىرىندايدى كەپ، قىرىندايدى كەپ! مەن وعان تۋراسىن قويىپ قالدىم. «سىزدەي اقىندى ەستىپ تە، وقىپ تا كورگەن ەمەسپىن» دەدىم. «ءوزىڭىز قازاق ادەبيەتىن وقىمايدى ەكەنسىز» دەپ الگى اقىنىم شامدانباسىن با. «شامدانباڭىز، ءسىز تۇگىل الگى اباي مەن پۋشكيننىڭ دە ولەڭدەرىن وقىعان جان ەمەسپىن» دەپ شىنىمدى ايتىپ، ارەڭ قۇتىلدىم... قاماش، سەنىڭ الگى قوي باعارىڭ كەلگەن بە؟
نينا. قوي باعارىڭىز كىم؟
بيكە. الگى اقاندى ايتام. مەن سول دوستارىڭنان وقىمىستى شىقپاي ما دەپ قورقامىن.
نينا. نەگە ولاي دەپ ويلايسىز؟
بيكە. وقىمىستى دەگەن ۇلكەن قالالارعا، ءبىلىم ورداسىنا قاراي ۇمتىلۋشى ەدى، بۇل كەجەگەسى كەيىن كەتىپ، ىلعي اۋىلعا قاراي جۇگىرەدى. مەن بىلگەن وسى ءبىر جىل ىشىندە ون ايدى كولحوزعا جىبەردى. وندا قانداي عىلىم جاتقانىن بىلمەيمىن.
نينا. عىلىم مەكەن تالعامايتىن كورىنەدى عوي، بيكە بولاتوۆنا.
بيكە. قوي سوڭىندا جۇرگەن دە عىلىم بولىپ پا.
نينا. قوي ءوسىرۋ وڭاي دەيسىز بە.
بيكە. ول ءۇشىن ينستيتۋت ءبىتىرۋدىڭ، كىتاپ وقىپ، كوز مايىن تاۋىسۋدىڭ تۇككە كەرەگى جوق. قويشى بول دا، قوي باق-ەگەر عىلىم دەگەندەرىڭ اقان سياقتى قوي سوڭىندا ءجۇرۋ بولسا، حا، حا، وندا مىنا مەن دە اكادەميك بولىپ كەتە الادى ەكەم.
نينا (كۇلىمسىرەپ). ءالى دە كەش ەمەس.
بيكە. قۇرىسىن، كورمەگەنىم قوي بولسىن!
نينا. بۇل اقىلىڭىزدى قاماشقا باستا نەگە ايتپادىڭىز. ەگەر ايتقانىڭىزدا قوي مامانى بولامىن دەپ ءبۇيتىپ ديسسەرتاسيا جازىپ اۋرە بولمايتىن ەدى عوي.
بيكە. مەن كۋرورتتا جۇرگەندە زووۆەت ينستيتۋتقا ءتۇسىپ قويىپ، دىڭكەمدى قۇرتتى عوي بۇل قىز. ايتپەگەندە ءوزى دە بۇلاي بولمايتىن ەدى.
نينا (جىميىپ). ەندى قالاي بولاتىن ەدى؟
بيكە. ارتيسكا نەمەسە كينواكتريسا بولىپ جۇرەتىن ەدى.
نينا. تالانتى بار ما ەدى؟
بيكە. بار بولعان سوڭ ايتام دا.
نينا. قاپ، ءبىر ارتيسكادان ايرىلعان ەكەنبىز عوي... (ەسىك قاعىلادى.)
بيكە. كىرىڭىز. (اقان كەلەدى.)
اقان. كەش جارىق. (اس ۇيدەن ۋاسيلا دا شىعادى. اقان بارىمەن امانداسادى، قاماشقا) تەلەگرامما بەرمەدى دەپ جازعىرما، سەندەردى مازالاعىم كەلمەدى.
بيكە. جارايدى، اقتالماي-اق قوي. (قاعىتىپ.) نەمەنە قويلارىڭ سەمىز بە ەكەن؟
اقان. سەمىز بولعاندا قانداي!
بيكە. بىرەۋىن الا كەلۋدى دە بىلمەيسىڭ.
نينا (كۇلىپ). قويدى جەك كورسەڭىز دە، ەتىن جەك كورمەيسىز بە دەيمىن.
اقان. جوق، بيكە اپاي، سويۋعا كوز قيمايتىن قويلار.
بيكە. ول سونشاما نە قىلعان قويلار؟
اقان. كىلەڭ اسىل تۇقىمدى اي مۇيىزدەر... (قاماشقا بۇرىلىپ.) قاماش، ديسسەرتاسيا نە بولىپ جاتىر؟ حاتتارىنان جاڭالىققا قانا الماي قويدىم عوي.
/بيكە رومان وقۋعا كىرىسەدى./
قاماش. قانباساڭ، ەندى قاناسىڭ. سوڭعى ايلار اكەلگەن جاڭالىق سونداي كوپ! حاتتى بىلاي قويىپ، اۋىزبەن ايتىپ تاۋىسا السام سول...
اقان (كۇلىپ). بايقايمىن، ديسسەرتاسيانى ءبىتىرىپ العان ادامسىڭ عوي...
قاماش (ەركەلى). ەندى قالاي دەپ ەدىڭ...
اقان (قۋانىپ). تاماشا ءىس بولعان!.. رەسەنزەنتتەردىڭ پىكىرى قالاي؟
قاماش. جامان ەمەس.
نينا. جامان ەمەس دەۋ از. ماقتاۋ ۇستىنە ماقتاۋ... توكەبايەۆ دەگەندەر بيولوگيا عىلىمىنا قوسىلعان ۇلكەن جاڭالىق دەپ جازعان.
اقان. باسقالار بولماسا، توكەبايەۆتى قويشى... (قاماشقا) ءبىر داناسىن بۇگىن ماعان ۇمىتتىرماشى، ۇيگە الا كەتىپ، وقىپ شىعايىن.
قاماش (جىميىپ). ءبىراق ساعان ۇناماي ما دەپ قورقامىن.
اقان. نەگە؟
قاماش. الاتاۋ قويى جايىندا سەن كورگەندەگىدەن ءبىراز پىكىرىم وزگەرىپ كەتتى... كوپ نارسەنى ۇعا الماپپىز عوي...
بيكە (كىتاپتى قويىپ). وي، سەندەرمەن وتىرۋ، قانداي كوڭىلسىز. قويدان باسقا اڭگىمە قۇرىپ قالعان با...
اقا ن. بيكە اپاي-اۋ، باسقا دا اڭگىمە كوپ قوي، سوعان قول ءتيىپ جاتىر ما.
بيكە. تىلەۋىڭدى بەرسىن، سول باسقا اڭگىمەڭنىڭ ءبىرىن قوزعاشى.
اقان. ايتپاقشى، كولحوزدا مەن ءسىزدىڭ بۇرىنعى جولداسىڭىزدى كوردىم، ەكى كۇن بىرگە بولدىم.
بيكە. ول دا قوي كورۋگە بارىپ پا؟
اقان. قوي كورۋگە بارماپتى، سۋ كورۋگە بارىپتى.
بيكە. سۋدى قايتەدى ەكەن؟ الماتى مەن موسكۆانىڭ سۋى وعان جەتپەپ پە؟
اقان. وزىنە ەمەس، حالىققا... ەن دالانى سۋلاندىرۋدىڭ قامىندا جۇرگەن كورىنەدى... وتە اقىلدى، اسقان ءبىلىمدى ادام ەكەن.
بيكە. ءيا، ءبىلىمدىسى ءبىلىمدى بولار. ءبىراق مەيلىنشە كوڭىلسىز ادام، ۋاقىتىنىڭ ءبارىن لابوراتوريادا وتكىزەدى. سەن بولساڭ، ۇيدە ەرتەدەن كەشكە شەيىن رومان وقىپ سارعايىپ وتىراسىڭ. ونىمەن جۇمىسى دا جوق. كەشقۇرىم ءبىر جاققا شىعايىن دەسەڭ، جالعىز ءجۇرۋدى ءبىرتۇرلى ىڭعايسىز كورەسىڭ. اقىرى شىداي المادىم.
نينا. نەمەنەگە شىداي المادىڭىز؟
بيكە. سكۋكاعا شىداي المادىم. وقىمىستىلىعىڭ دا، اتاعىڭ دا، اقشاڭ دا وزىڭە دەپ، ايىرىلىسىپ تىندىم... ويمەن زەرىگۋ دەگەن ادامعا ۋداي زيان عوي...
اقان (قۋلانىپ). سونىڭ ءبارىن قايدان بىلە بەرەسىز، بيكە اپاي.
بيكە (كوڭىلدى). مەن مەديچكامىن عوي.
اقان. سولاي ما ەدى؟
نينا. دارىگەرلىكتەن دۇكەنشىگە قالاي اۋىسىپ ءجۇرسىز.
بيكە. بىتىرمەدىم عوي مەدينستيتۋتتى.
نينا. نەگە بىتىرمەدىڭىز؟
بيكە. كورىنگەن ءدارىنىڭ اتىن جاتتاپ، باقا جارىپ، يت سويىپ جۇرەيىن بە. ءبىر كۇنى جۇرەگىم اينىدى دا، سودان كەيىن تاستاپ كەتتىم.
نينا. بيكە بولاتوۆنا، سودان كەيىن وقىماي قويدىڭىز با؟
بيكە. كازپي-دە ءۇش ايداي وقىعانىم بار.
اقان. وندا دا باقا، شايان بار ما ەكەن؟
بيكە. باقا-شايان جوق ەكەن. تەك مىنا سەن سياقتى جىگىتتەر بار ەكەن.
اقان. مەن شىن سۇراپ وتىرمىن.
بيكە. مەن شىن ايتىپ وتىرمىن. ءبىر جىگىت كەلگەن كۇننەن سوڭىمنان قالمادى. اقىرى سونىڭ كەسىرىنەن كەتتىم...
اقان. ە، ناعىز قىزىق رومان وزىڭىزدە ەكەن عوي.
بيكە. ءبىراق، ول رومان وڭايلىقپەن وقىلا قويماس.
اقان (كۇلىپ). ونداي روماننىڭ وقۋشىسى بولا الماعانىنا وكىنەم...
بيكە. وكىنبەي-اق قوي، باسىڭ جاس قوي، ءتىرى بولساڭ، تالاي رومان وقىرسىڭ. تورگى بولمەگە كەتەدى.)
نينا (باسىن شايقاپ). قىزىق جان.
قاماش. كىم؟
نينا. بيكە بولاتوۆنانى ايتام.
قاماش. نەمەنەسى قىزىق؟
نينا. سوزدەرى، پىكىرلەرى قىزىق.
قاماش. سەن بيكەنى جاقسى بىلمەيسىڭ، نينا. اپام دەپ ماقتاعانىم ەمەس، وتە سەزىمتال، اقىلدى ايەل.
نينا (كۇلىمسىرەپ تومەن قاراپ). سەزىمتالدىعى سەزىلەدى، ال، اقىلدىلىعىن ءوزى بىلەدى.
اقان. قىزدار، بوس اڭگىمەنى قايتەسىڭدەر، سەندەر ماعان ينستيتۋت جاڭالىعىن ايتپادىڭدار عوي. كوللەكتيۆتى ابدەن ساعىنىپ كەلدىم.
نينا (قۋاقىلانىپ). كوللەكتيۆتىڭ ىشىندە، اسىرەسە، كىمدى كوپ ساعىندىڭ ەكەن؟
اقان. ول ايتپاسا دا تۇسىنىكتى عوي (قاماشقا قارايدى).
قاماش (نازدانىپ). نانبايمىن. تۇكتە ساعىنعان جوقسىڭ.
اقان. مەن سەنى ساعىنباي تۇرا الام با. (قاماشقا جاقىندايدى، نينا ەكىنشى بولمەگە كەتەدى.)
اقان. كەلشى قاسىما...
قاماش (كۇلىمدەپ). مانادان قاسىڭدامىن عوي.
اقان (قۇشاعىنا قىسىپ). نەتكەن شىرىن مينۋت ەدى!.. ابدەن ساعىندىم عوي، قاماشجان!
قاماش (ەركەلى نازبەن). سونشا ۇزاق ءجۇرىپ العانىڭ نە، اقان؟.. قاراي-قاراي كوز تالدى عوي...
اقان. سول تالعان كوزىڭمەن قاراشى ماعان تاعى ءبىر. الماشى كوزىڭدى، قاراي بەرشى!..
قاماش. تاعى دا، تاعى دا ايتا ءتۇسشى...
اقان (راحاتتانا كوزىن جۇمىپ). ءسوز بىتكەننەن ايىرىلىپ قالدىم. (سۇيۋگە وقتالادى. اس ۇيدەن ۋاسيلا شىعادى).
ۋاسيلا. شاي دايىن.
اقان. ءاي، ۋاسيلا اپاي-اي. شايىڭىز تەز قاينايدى ەكەن. (ۋاسيلا كەتەدى. اقان مەن قاماش قايتادان سۇيىسۋگە وقتالادى. نينا شىعادى.)
نينا (جايدارى). شاي دايىن دەپ جاتىر عوي.
اقان. پاي-پاي، نينا-اي، سەن دە بۇگىن شايشىل بولىپ كەتكەن ەكەنسىڭ (قاماش اس ۇيگە كەتەدى.) الاتاۋ قويى جايىندا سەندەر الگىدە نە دەدىڭدەر، نينا؟
نينا. الاتاۋ قويىنا كوزقاراس وزگەرىپ جاتىر.
اقان. ءيا، نە بولىپ قالىپتى؟
نينا. بۇل قوي شارۋاشىلىققا قولايسىز، ءجۇن بەرىسى جىل سايىن ازايىپ بارادى، ءولىمى دە كوپ دەگەن پىكىر سوڭعى كەزدە كەڭ تاراپ وتىر.
اقان (ءتۇسى سۋىپ). ول كىمنىڭ تاپقان جاڭالىعى؟
نينا (قاماشتىڭ ديسسەرتاسياسىن ۇسىنىپ). قاماشتاردىڭ جاڭالىعى...
ەكىنشى كارتينا
اۆانسەنا. ديرەكتور كابينەتىنىڭ الدىڭعى، قابىلداۋ بولمەسى. ماريام ءوز ستولىندا وتىر. اقان مەن قاماش كەلەدى.
اقان (قيىلىپ). ومىردە ساعان دەگەن ءبىر عانا تىلەگىم بولسىن، تىڭداشى مەنىڭ ايتقانىمدى!
قاماش. اقان، قىزىق ەكەنسىڭ! وزىڭە ۇنامادى دەپ ماعان جازعان ەڭبەگىڭنەن بەز دەگەنىڭ بولا ما. مەن دە ءتىرى جان ەمەسپىن بە!
اقان. مەن ساعان بەز دەدىم بە؟ تۇسىنسەيشى، قاماش-اۋ! سەنىڭ ديسسەرتاسيا قورعاپ، عىلىمي دارەجەگە جەتكەنىڭە دۇنيەدە بىرەۋ قۋانار بولسا، ول مىنا مەن ەكەنىمە كۇماندانارمىسىڭ...
قاماش. ءيا، قۋاندىڭ...
اقان. قاتە باسىپ جاتساڭ، ءقايتىپ قوشەمەتشىڭ بولامىن؟!
قاماش. قوي، اقان، تىم ءىرى كەتتىڭ!.. كىمنىڭ قاتە باسىپ جۇرگەنىن كەزىندە كورەرمىز... ماريام، ديسسەرتاسيا جايىنداعى قۇلاقتاندىرۋدى رەداكسياعا جىبەردىڭ بە؟
ماريام. مىنە ازىرلەپ قويدىم.
قاماش. تەزىرەك جىبەرشى.
اقان. قاماش، بالا بولما...
قاماش. ءيا، تاعى نە دەمەكسىڭ؟
اقان. وزدىگىڭنەن ويلانار كەزىڭ جەتكەن سياقتى!..
قاماش. تۇسىنبەدىم مۇنىڭا. مەن، نەمەنە، وزدىگىنەن ويلانا بىلمەيتىن قۇر ەربيگەن كولەڭكە بولعانىم با؟
اقان. بەكەر شامداناسىڭ. كولەڭكە ەمەسسىڭ، ارينە. ال ءبىراق الاتاۋ قويىن زەرتتەۋدە الدەكىمدەردىڭ شىلاۋىندا كەتكەنىڭدى بەكەر دەي المايسىڭ!
قاماش. كىمدەردىڭ شىلاۋىندا كەتىپپىن؟ ونى دا ايتا الاتىن شىعارسىڭ... جوق، اقان، جەتتى! سەن مەنى ادام قۇرلى كورمەيتىنىڭدى جاسىرمادىڭ. ونىڭا دا راقمەت... ماريام...
ماريام (ەلبەلەكتەپ). ءقازىر، ءقازىر!
اقان. جاقسى ويدى جامانعا ادەيى جورىما، قاماش، ول سەن ەكەۋمىزگە كەلىسپەيدى...
قاماش. ماريام...
اقان. اسىقپا، قاماش. مەنى تىڭداعىڭ كەلمەسە، نيكولاي يۆانوۆيچپەن اقىلداسايىق. سول وقىسىن. ديسسەرتاسيا جاقسى بولسا، قورعاۋ دەگەن ەشقايدا قاشپايدى.
قاماش. دۇرىس، ەندى بىزگە كولەڭكە بول دەيسىڭ عوي،. جوق، راقمەت! وسى العان سىيىم دا جەتەر! ماريام!..
ماريام. ءقازىر، ءقازىر...
(قاماش پەن ماريام ەسىككە بەتتەيدى.)
اقان. بىرنەشە مينۋت ايالداڭدارشى! قاماش، ەگەر مەنى شىن دوسىم دەپ ۇقساڭ، ەگەر الاتاۋ قويىنىڭ سوڭىندا پالەن جىلدان بەرى جۇرگەندە بىردەڭەلەر كورگەنىمە، بىلگەنىمە ءشۇبا كەلتىرمەسەڭ، ەگەر عىلىمعا جالپى زارەدەي دە بولسا قاتىسى بار-اۋ دەپ بىلسەڭ-بىر جولعا تىڭدا مەنى! ماسقارا بولامىز!.. جالىنام، قاماشجان!..
قاماش. سەن قانشا كولەڭكە دەسەڭ دە، مەن وزىمشە بىردەڭەلەردى بىلەمىن عوي دەپ ويلايمىن.
/ماريام ەكەۋى شىعىپ كەتەدى./
اقان. قاماش! توقتاشى!.. ويپىراي، بۇعان نە لاج؟!
عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى. ديرەكتوردىڭ كابينەتى.
اقان مەن ەدىلوۆ.
ەدىلوۆ. ...ءيا سونىمەن؟..
اقان. بولاتوۆا مەنى ۇعار ەمەس. ءسىز ۇقتىرىڭىز. (ەگىلىپ.) كومەكتەسىڭىز، پروفەسسور... جاس ادامدى اداستىرمايىق.
ەدىلوۆ (باسىن شايقاپ). سەن كەمەلوۆ، مىنانى ءتۇسىن. ديسسەرتاسيانى ۇناتقان ەكەنبىز، دەمەك ءبىز دە بىردەڭە ويلاعان بولارمىن.
اقان. وعان داۋىم جوق. ءبىراق سول ويلاعاندارىڭىزعا قوسىلماۋعا ەركىم بار عوي. مەنىڭ سوزىمە دە قۇلاق قويىڭىز.
ەدىلوۆ. قۇلاق قويعاندا نە ىستە دەيسىڭ.
اقان. ديسسەرتاسيا تۋرالى كەڭ پىكىرلەسۋگە جاعداي تۋعىزىڭىز... قۇلاقتاندىرۋ جازۋعا اسىقپاڭىز!
ەدىلوۆ. ديسسەرتاسيا ەرتەڭ عىلىمي جۇرتشىلىق الدىندا قورعالادى. جاعداي دەگەن سول. ەشكىم سەنى سوزدەن تىيمايدى. ويلاعانىڭنىڭ ءبارىن سوندا ايت.
اقان. ول تىم كەش.
ەدىلوۆ. سەبەپ.
اقان. ديسسەرتاسيا اۆتورىنىڭ عىلىمي جۇرتشىلىق الدىندا قۇلايتىنىنا كۇمانىم جوق. ونداي قولايسىز وقيعا بولماۋىن قالايمىن...
ەدىلوۆ (كۇلىپ). سەن ءوزىڭ كىشىپەيىل جىگىت سياقتانۋشى ەدىڭ. ءبىر سوزىڭنەن ءبىر ءسوزىڭ اسىپ بارادى بۇگىن... (زۆونوك بەرەدى، ماريام كىرەدى.) بولاتوۆا ماعان كەلسىنشى. ءا، ماريام، كادىرجانوۆ، توكەبايەۆ جولداستاردى دا شاقىرساڭ. (ماريام كەتەدى. كۇلىمسىرەپ.) ايىپتىنى دا تىڭدايىق. (كادىرجانوۆ، قاماش كىرەدى.)
ەدىلوۆ (كادىرجانوۆقا كۇلىمسىرەپ). ءسىز ەستىپ پە ەدىڭىز، كەمەليەۆ جولداس بولاتوۆانىڭ ديسسەرتاسياسىنا ۇلكەن ساياسي كىنا تاعىپ، قورعاۋعا قارسىلىق ءبىلدىرىپ جاتىر.
كادىرجانوۆ. ءيا، ەستىگەن ەدىم.
ەدىلوۆ (ازىلدەپ). ءبىزدىڭ ۇستىمىزدەن پارتيا ۇيىمىنا ارىز ايتىپ تا ۇلگەرگەن ەكەنسىڭ عوي. ءاي، جاستار، جاستار!..
اقان. كوممۋنيستە ءوز ۇيىمىنان قۇپيا ەشنارسە بولماسا كەرەك...
ەدىلوۆ. قالجىڭدايمىن...
كادىرجانوۆ. كەمەلوۆتىڭ پىكىرىنە بولاتوۆا جولداس قالاي قارايدى ەكەن؟
قاماش. مەن كەمەلوۆتى ۇعا المادىم.
كادىرجانوۆ. نەگە؟
قاماش. كەمەلوۆ الاتاۋ قويىنىن قاسيەتىن وزىنشە تۇسىنەدى. مەن وزىمشە تۇسىنەمىن. كەمەلوۆتىڭ ويىنشا بۇل قوي تاۋلى اۋداندارىمىزدىڭ شارۋاشىلىعىنا قولايلى، ىستىق -سۋىققا ەڭ ءتوزىمدى قوي. ال، ءبىزدىڭ ويىمىزشا بۇل قوي ءتىپتى دە ولاي ەمەس...
ەدىلوۆ. قاماش، ءسوزىڭدى بولەيىن: مەنىڭ ساعان، سۇراعىم بار، كەمەلوۆ. ءبىرىنشى سۇراق: الاتاۋ قويىنىڭ ءجۇن بەرىسى جىلدان جىلعا قالاي بولىپ كەلەدى؟ ەگەر ازايىپ وتىرسا، بۇل نەلىكتەن دەپ ويلايسىڭ؟ ەكىنشى سۇراق: ىستىق-سۋىققا كونگىش تۇقىم دەگەندى ءجيى ايتاسىڭدار، ولاي بولسا، بۇل قويدا ءولىم-جىتىم نەگە كوپ؟ (توكەبايەۆ كەلەدى).
توكەبايەۆ. مەن كەشىككەن جوقپىن با؟
ەدىلوۆ (كۇلىپ). ازداپ كەشىكتىڭىز.
توكەبايەۆ (ساعاتىنا قاراپ). ەكىدەن ءتورت مينۋت قانا كەتىپتى.
ەدىلوۆ (ول دا ساعاتىنا قاراپ). ءتورت مينۋت ەمەس، التى مينۋت بولار.
توكەبايەۆ. عاپۋ، ەسەكە، ساعاتىڭىز العا كەتكەن.
ەدىلوۆ. مەنىڭ ساعاتىم دۇرىس، ءوز ساعاتىڭىز ارتتا قالعان.
توكەبايەۆ. مەنىڭ ساعاتىم ارتتا قالماۋشى ەدى.
كادىرجانوۆ. امالىڭىز بار ما، توزا باستاعان عوي. (وتىرعاندار كۇلەدى.)
ەدىلوۆ. ءسوزىمىزدى قالجىڭ ارالاپ كەتتى. ءيا، ايتا بەر، كەمەلوۆ.
اقان. الاتاۋ قويىنىڭ ءولىمى كوبەيىپ، ءجۇنى ازايىپ بارادى دەگەندى سىزدەرگە كىم ايتىپ ءجۇر؟
توكەبايەۆ. ءا، عاپۋ... سەن قىزىق ەكەنسىڭ، كەمەلوۆ. مۇنىڭ ءبارى فاكت عوي.
اقان. مۇنىڭ ءبارى فاكت ەمەس، لاقاپ.
قاماش. لاقاپ ەمەس، فاكت. الاتاۋ قويى قوزىلارىنىڭ كوپشىلىگى جىل سايىن شىعىن بولىپ وتىرعانىن قالاي جاسىرا الاسىڭ؟!
اقان. ءيا، سىزدەر ايتقانداي: كەيبىر كولحوزدا قوزى ءولىمىنىڭ بولعانى دا راس. ءتىپتى ءجۇننىڭ ازايىپ كەتكەنى دە راس...
توكەبايەۆ. عاپۋ، دەمەك، فاكت عوي.
اقان. فاكت. ءبىراق بۇل تەك ءسىز ءۇشىن كەرەك فاكت. ال، ەڭ نەگىزگى فاكت ديسسەرتاسيادا مۇلدەم ۇمىتىلعان. ەگەر ديسسەرتانت الاتاۋ قويىن تەرەڭ زەرتتەگىسى كەلسە، سىزدەر ايتقان جەكە فاكتىلاردىڭ سەبەبىن اشۋى كەرەك ەدى. سول اشىلماعان. تاعى دا قايتالايمىن: جەكە كولحوزدا قوزىنىڭ ولگەنى دە، ءجۇننىڭ ازايىپ كەتكەنى دە راس. ءبىراق مۇنىڭ ءبارى سىزدەر ايتقانداي الاتاۋ قويىنىڭ ازعىنداپ بارا جاتقاندىعىنان ەمەس، كۇتىمنىڭ جوقتىعىنان ەكەنىن ۇعىڭىزدار. ديسسەرتاسيانىڭ باستى قاتەسى، مىنە، وسىندا. كۇتۋ، باعۋ، ازىقتاندىرۋ جايىندا تۇك ايتپاي مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋدى ءسوز ەتۋگە بولا ما... قاماش، قالايشا تۇسىنبەيسىڭ وسىعان؟
كادىرجانوۆ. دەمەك، جەكە كولحوزداردا الاتاۋ قويىن وسىرۋدە ساتسىزدىككە ۇشىراپ وتىرساق، ول ەڭ الدىمەن باعۋدىڭ ناشارلىعىنان دەپ ءتۇسىنۋىمىز كەرەك قوي؟
اقان. دۇرىس ايتاسىز. تاپ سولاي.
توكەبايەۆ. ءا، قاراعىم كەمەلوۆ، ونداي ارزان مانيەۆردىڭ كەرەگى نە. الاتاۋ قويى دەگەندى ءبارىمىز دە بىلەمىز عوي، نە قىلاسىڭ بوسقا داۋرىعىپ. ودان دا مىنانى ءتۇسىنىپ ال. الاتاۋ قويى ءوسىپ بەرەكە تاپپايدى. سونى مويىندا دا، وسىعان دەيىنگى ابىگەرگە كرەست قوي. ارينە، ءسىز ءۇشىن قيىن، وعان مەن تۇسىنەمىن. امال نەشىك.
اقان. توكەبايەۆ جولداس، كرەسىڭىزدى الا جۇگىرمەي تۇرا تۇرىڭىز. بۇل قويدى ويلاپ شىعارعان مەن ەمەس، بۇكىل كوللەكتيۆ ەدى عوي، كرەست قويامىز دەسە، ايتار وسى جۇرت.
كادىرجانوۆ. توكەبايەۆ جولداس، بۇل قوي سىزگە نەگە ۇناماي قالدى.
توكەبايەۆ. عاپۋ، كادىرجانوۆ جولداس... اۋا رايى قولايسىز ءبىزدىڭ قازاقستاندا ىلۋدە بىرەۋى بولماسا، بيازى ءجۇندى قوي ەسە بەرمەيتىنىن مەن سىزدەرگە باياعىدان قاقساپ كەلەمىن عوي. ءبىراق سىزدەر مەنى تىڭداماي-اق قويدىڭىزدار.-اقىرىندا كەلىپ داۆىدەنكولارىڭ الاتاۋ قويى دەگەندى شىعاردى... سىزدەر ايتقان بيازى ءجۇندى، اۋا رايىنا ءتوزىمدى الاتاۋ قويى دەگەن قوي جوق... ول بولعان ەمەس، بولماشى دا ەمەس.
اقان. توكەبايەۆ جولداس، امەريكا باياعىدا اشىلعان.
توكەبايەۆ. جوق، قايتادان اشۋعا تۋرا كەلەدى...
اقان. ەندەشە، قولىڭىزدان كەلسە، اشىپ كورىڭىز.
ماريام كىرەدى.
ماريام. ءبىر اۋىل ادامى كەلىپ وتىر.
ەدىلوۆ. كىدىرە تۇرسىن. (ماريام شىعادى. ساحان ىشكە كىرەدى).
ساحان. مەنىڭ دە كىرۋىمە بولاتىن شىعار.
كادىرجانوۆ (تانىپ). كىرىڭىز، كىرىڭىز.
ساحان (بارىنە قول بەرىپ). تۋ الىستاعى «لەنين» كولحوزىنىڭ اسىل تۇقىمدى قوي فەرماسىنىڭ باستىعى ساحان نۇراحمەتوۆ دەگەن بولامىن.
كادىرجانوۆ. بىلەمىز. ۇمىتىپ قالعانىڭىز با، مەن سىزدەردە وتكەن كۇزدە بولىپ قايتتىم عوي.
ساحان. ءبىز سىزدەردى نەگە ۇمىتايىق. ءوزىڭىز ۇمىتىپ قالدى ما دەپ... ءجا، ۋاقىتتارىڭىزدى الماي، مەن كەلگەن شارۋامدى ايتايىن. مەن وسى جىلعى 25 يۋلدە ءوزىمىزدىڭ كولحوزدان شىعىپ، استاپىراللا، وتىرىك ايتىپ بارادى ەكەنمىن، 26 يۋلدە ەكەن. يا سول 26 يۋلدە ءوزىمىزدىڭ كولحوزدان شىعىپ، رايكومعا كەلىپ، ودان وسىندا، الماتىعا كەلىپ، ودان اۋىلشارۋاشىلىق مينيسترلىگىندە بولىپ، ودان وبكومدا بولىپ، ودان وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىندە بولىپ، ودان ۇلكەن ءۇيدىڭ ءدال وزىندە بولىپ، ودان، مىنە، سىزدەرگە سوعىپ وتىرمىن... ۋاقىتتارىڭىزدى الماي، قىسقارتا سويلەيىن، مۇندا كەلگەندەگى شارۋامنىڭ بىرى-سىزدەرگە ءبىر ءوتىنىش حات جىبەرگەن ەدىك. ءبىز وندا كولحوزىمىزدا قويدى قولدان ۇرىقتاندىرۋ پۋنكتىن اشۋدى سۇراعانبىز... وسىندا اتتاناردا رايكومىمىز سىزدەرگە سوق، ءمان-جايدى ءبىل، ءبىزدىڭ تىلەگىمىزگە قالاي قارايدى ەكەن، ايتەۋىر نە كەرەك، ۋاقىتتارىڭىزدى الماي قىسقارتا سويلەيىن، سىزدەرمەن جولىعىپ، جۇزبە ءجۇز ديدارلاسىپ، اۋىز با اۋىز سويلەسىپ، ءمان-جايعا قانىپ قايت جانە بۇل ءىسىمىزدى باسقاراتىن ءبىر وقىمىستى الىپ قايت دەپ تاپسىرعان ەدى...
كادىرجانوۆ. جاقسى، وقىمىستى دا جىبەردىك، پۋنكت تە اشتىڭىزدار. الاتاۋ قويى مەن قازاقى قويدى بۋدانداستىردىڭىزدار. سوندا بۇل جاڭا تۇقىم اۋداندارىڭىزدا وسە مە. وسى جاعىن ويلاستىردىڭىزدار ما؟
ساحان. جارقىنىم-اۋ، نە ويلاستىراتىنى بار. ءوسىپ وتىر عوي ءبىزدىڭ كولحوزدا.
كادىرجانوۆ. ءسىزدىڭ كولحوزدا ءوسىپ وتىرسا، ەندى ءبىر كولحوزدا ءوشىپ وتىر.
ساحان. ويباي-اۋ، باعا بىلسە، مال وسپەۋشى مە ەدى.
كادىرجانوۆ (ەدىلوۆكە). كوردىڭىز بە، كولحوزشىلاردى.
ەدىلوۆ. مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ الگى الاتاۋ قويشى كەيبىر وقىمىستىسىماقتارىمىزدان جۇققان دەرت قوي.
كادىرجانوۆ. ونە بويى ميكروسكوپپەن قاراماي، ومىرگە ءبىر مەزگىل جاي كوزبەن دە ۇڭىلسەك قايتەر ەكەن.
ساحان. استاپىراللا، ۇمىتىپ بارادى ەكەم عوي، ءبىزدىڭ اتاقتى قارت قويشىمىز، الگى بيشىكەش جاس ايەلى بار، نۇرسەيىت اقساقال سىزگە سالەم ايت دەپ ەدى، بىلەتىن بولارسىز.
كادىرجانوۆ. بىلەمىن، بىلەمىن، ەكەۋى دە جاقسى ادام، تاجىريبەسى مول، تاپتىرمايتىن قويشىلار.
ساحان. ەسىڭىزدە مە، مۇرات دەگەن قالجاقباس جاس قويشىمەن ءوزىڭىز ۇزاق سويلەسىپ ەدىڭىز عوي.
كادىرجانوۆ. ەسىمدە بولماعاندا. ءاندى قانداي جاقسى سالادى ول...
ساحان. مىنە، مىنە، سول دوسىڭىز دا سىزگە سالەم ايتتى.
كادىرجانوۆ. راحمەت، دوستارىم... (پاۋزا.)
ساحان. كولحوزشىلارعا نە ايتىپ بارايىن.
كادىرجانوۆ. ءوزىمىز كەيىن حابارلايىق.
ساحان. بىزگە حابار جىبەرمەڭىزدەر، ادام جىبەرىڭىزدەر.
كادىرجانوۆ. ديسسەرتاسيا تۋرالى داۋدى كولحوزشىلاردىڭ تالابى شيرىقتىرا تۇسكەنىن بايقايسىزدار ما. ەگەر بولاتوۆانىڭ ديسسەرتاسياسى دۇرىس بولسا، رەسپۋبليكامىزدىڭ ءبىرقاتار اۋداندارىنا تاراپ كەتكەن الاتاۋ قويىن قايتادان لابوراتورياعا ءيىرۋىمىز قاجەت. ال، ەگەر الاتاۋ قويىن ويلاپ شىعارعان ءبىزدىڭ نيكولاي يۆانوۆيچ داۆىدەنكو باستاعان ءبىر توپ عالىمدىكى دۇرىس بولسا، وندا كەمەلوۆ ايتقانداي: ديسسەرتاسيانى قايتا قاراپ شىعۋ كەرەك. كولحوزشىلاردىڭ تىلەگىن ورىنداۋ، ورىنداماۋ دەگەنىمىز وسىدان كەيىن وزىنەن ءوزى شەشىلەدى... مىنە، وسى جاعدايدى ەسكە الا وتىرىپ، مەن ديسسەرتاسيانى قورعاماس بۇرىن جۇمىسشى سوۆەتتە تالقىلاۋدى ۇسىنامىن.
ەدىلوۆ. كادىرجانوۆ جولداس، وسىمىز قاجەت بولار ما ەكەن.
كادىرجانوۆ. تالاس ماسەلەنى كەڭ تۇردە كەكەسىپ شەشۋدەن زيان كورمەسپىز دەپ ويلايمىن.
ەدىلوۆ. ءا، جاقسى وندا، وسىعان كەلىسەيىك...
كادىرجانوۆ. (ساحانعا). اقساقال، ماعان ءجۇرىڭىز. كەڭ وتىرىپ اڭگىمەلەسەيىك.
ساحان (ەسىك الدىنا بارىپ). استاپىراللا، ۇمىتىپ كەتكەن ەكەنمىن عوي. توتى دەگەن ەسەپشى قىز دا سىزگە سالەم ايتقان ەدى-اۋ... (كادىرجانوۆ كۇلەدى. ەكەۋى شىعىپ كەتەدى.)
قاماش (اقانعا). تىلەگىڭە جەتتىڭ. (كەتەدى.)
توكەبايەۆ. جارايسىڭ، جىگىتىم، جارايسىڭ. ءبىتىپ تۇرعان ەڭبەكتى توقتاتتىرىپ، جۇرتتىڭ ءبارىن ابىگەرگە سالىپ بەردىڭ. ءبىراق ءتۇبى وزىڭە جاقسى بولمايتىنىن دا ءبىلىپ قوي... ايتپادى دەپ جۇرمە، ەڭ الدىمەن سۇيگەن قىزىڭنىڭ الدىندا ماسقارا بولاسىڭ.
اقان شىعىپ كەتەدى.
بۇل كەمەلوۆ دەگەندەر قىپ-قىزىل پالە دەپ سىزگە مەن باياعىدا ايتپادىم با. كوردىڭىز بە، بۇگىنگى لاڭىن. (ويلانىپ.) بۇلار بەت-جۇزىڭ بار دەمەيدى. ەگەر ءبىر وسالدىعىڭدى بىلسە، تۋرا تاسكەنەدەي قادالادى. مۇندايدان، تەگىندە، ساقتانباسا بولمايدى. بەدەلى ارتا بەرەتىن بولسا، ءبىر كۇنى سەن ورىندى بوسات دەۋدەن دە تايىنبايدى.
ەدىلوۆ. كورەگەنسىڭ-اۋ، تۇربەگىم!
توكەبايەۆ. ءبىز دەگەن كورۋىن كورەمىز عوي، ەسەكە. تەك جولدان لاقتىرىپ تاستاۋعا كۇش جەتە بەرمەيدى.
ەدىلوۆ. ساسپا، تۇربەگىم، وعان دا كۇش تابارمىز. تەك جۇمىسشى سوۆەتكە جاقسىلاپ دايىندال...
توكەبايەۆ. ەسەكە... ءوزىڭىز بەن بولاتوۆاعا مىقتى بولىڭىز. ال، ءبىز دەگەن قىزىل تىلگە كەلسە، بۇلدىراتىپ باعامىز عوي.
ءۇشىنشى كارتينا
ءبىرىنشى اكتىنىڭ ءبىرىنشى كارتيناسىنداعى كورىنىس. بيكەنىڭ ءۇيى. كەشكى ۋاقىت. شىمىلدىق اشىلعاندا ۋاسيلا ءۇي ءىشىن جيناستىرىپ جۇرەدى.
ۋاسيلا. مۇنداي سالاق ايەلدى كورسەم، كوزىم شىقسىن! قانشا جيناپ قويساڭ دا، ەڭبەگىڭ ءبىر جانبايدى. ۇيگە ءبىر كىرىپ شىقسا بولدى، جىن ويناعىنداي قوبىراتادى دا كەتەدى. اندا ءبىر اۋنايدى، مۇندا ءبىر اۋنايدى... شاشقانىمەن تۇرماي، وزىنشە بىلگەنسىپ، قاس-قاباعىن كەرىپ، سىلانىپ بولاتىنىنا نە دەرسىڭ. وي، ادىرام قال-اۋ. كۇندە كويلەگىن قىرىق قۇبىلتقانشا، باتتاسقان كىرىنەن ارىلسايشى!.. ساندەنگەن ونىڭ نەسىن العان... (ەسىك قاعىلادى.) كىم دەيسىڭ، تاعى ءبىر كارى كاۆالەر شىعار. كىرىڭىز. (ماڭعازدانا باسىپ توكەبايەۆ كىرەدى. ۋاسيلا تەرىس قاراپ.) مىناۋ ءبىر بۇرىن كورمەگەن شلياپام.
توكەبايەۆ. كەپ تۇرعانىم قاماش بولاتوۆانىڭ ءۇيى مە؟ (ۋاسيلا باس يزەيدى.) تانىسىپ قويالىق... بيولوگيا عىلىمىنىڭ كانديداتى، وسىنداعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي اعا قىزمەتكەرى، دوسەنت تۇربەك توكەبايەۆ... (قول بەرەدى.) مەن جايىندا بۇرىن ەستىگەن بولارسىز.
ۋاسيلا. ەستي الماعان ەدىم.
توكەبايەۆ. وكىنىشتى، وتە وكىنىشتى... قايدا وتىرسام ەكەن؟
ۋاسيلا. قالاۋىڭىز ءبىلسىن.
/توكەبايەۆ وتىرادى./
توكەبايەۆ. قاماش قارىنداس قايدا كەتكەنىن ايتا المايسىز با؟
ۋاسيلا. ايتا الاتىن شىعارمىز. تىعىز شارۋاڭىز بار ما ەدى؟
توكەبايەۆ. تىعىز شارۋام بولماسا، كەشتەتىپ كەلەم بە.
ۋاسيلا. كەلگىسى كەلگەندەر ەرتە-كەشكە قارامايتىن بوپ تۇر عوي... كۇتسەڭىز كەلىپ قالار.
ەڭسەسى ءتۇسىپ قاماش كەلەدى، ۋاسيلا اس ۇيگە كەتەدى!
توكەبايەۆ. عاپۋ، قاماش قارىنداس، كەلىپ قالىپپىز. قالىڭىز نەشىك؟
قاماش. جۇمىسشى سوۆەت شىعارعان ۇكىمنەن كەيىن نە حال سۇرايسىز...
توكەبايەۆ. ءيا، ادىلەتسىزدىك بولدى، ەتە ادىلەتسىزدىك بولدى. ءبىتىپ تۇرعان ديسسەرتاسيانى قورعاتپاۋ دەگەن نە سۇمدىق. (ويلانعانسىپ.) مەنىڭ بىلۋىمشە كەمەلوۆ سىزبەن وتە جاقسى قارىم-قاتىناستا سياقتانۋشى ەدى، مۇنىسىنا تۇسىنبەدىم... سول باستاماسا، وسىنىڭ ءبىرى دە بولمايتىن ەدى عوي...
/قاماش ۇندەمەيدى./
وقا ەمەس. ءبارىبىر قورعايسىز، قورعاتامىز...
قاماش. كانديدات بولۋ، مۇمكىن، مۇرات تا ەمەس شىعار...
توكەبايەۆ. نەگە ولاي دەيسىز. كانديدات بولۋ ابدەن قاجەت. (پاۋزا.) مۇندايدا جەڭىپ شىعۋ كەرەك.
قاماش. كوپكە توپىراق شاشام با.
توكەبايەۆ. كوپ دەگەن نە، ءتايىرى. بۇگىن داۆىدەنكو، كەمەلوۆتاردى جاقتاسا، ەرتەڭ ءسىز بەن ءبىزدى جاقتاپ شىعا كەلەدى.
قاماش. ايتىلعان سىنداردىڭ نەسى دۇرىس، نەسى تەرىس، ويلايىنشى، ءسىز تەك وزىمدىكى عانا جوندەي بەرمەڭىزشى.
توكەبايەۆ. ءاي، قالقام قاماش-اي. ءبىر زاتتى بىرنەشە ساققا جۇگىرتە بەرۋگە بولادى عوي. شىنداپ تابان تىرەسەڭىز، ءوز كوزقاراسىڭىزدى ءارقاشاندا قورعاپ شىعا الاسىز عوي... سىزگە ءقازىر ەڭ كەرەگى دەرەۋ ىسكە كىرىسۋ...
قاماش. كىرىسكەندە نە ىستەيمىن.
توكەبايەۆ. ديسسەرتاسياڭىزدى جوندەڭىز. جوق، ولاي ەتپەڭىز. وسى كۇيىندە-اق ىسكە اسىرۋعا بولادى.
قاماش. قايتىپ؟
توكەبايەۆ. موسكۆاعا، موسكۆاعا بارىپ... تىڭداڭىز. وندا مەنىڭ جاقسى تانىستارىم بار... ەگەر بۇعان نيەت قويساڭىز، مەن سىزگە ءوز قولىمنان كەلگەن بارلىق كومەكتى اياماس ەدىم. (بيكە سويلەي كىرەدى.)
بيكە. ۋاسيلا، ماعان ەشكىم تەلەفون سوققان جوق پا؟ (توكەبايەۆتى كورىپ.) كەشىرىڭىز!
قاماش. تانىسىپ قويىڭىزدار. (بيكەنى نۇسقاپ.) مەنىڭ اپايىم. (توكەبايەۆتى نۇسقاپ.) ءبىزدىڭ ينستيتۋتتىڭ قىزمەتكەرى. (انا ەكەۋى قول الىسادى.)
بيكە (ويقاستاي باسىپ، اينا الدىنا بارادى، وزىڭە سىلانا قاراپ وتەدى. قاماشقا). ايتىپ ەم-اۋ، بىلگىش باسىم... (قاماش بىردەمە دەمەك بولادى). قوي، قوي ءبارىن دە ەسىتتىم، ءبارىن دە بىلەمىن!
قاماش. قايتەسىز بۇل ىسكە ارالاسىپ.
بيكە. نەگە ارالاسپايمىن. ارالاسقاندى ايتاسىڭ، ەندى كەلسە، جىگىتىڭ بولماق تۇگىل، قۇداي بولسىن، ۇيدەن تۋرا قۋىپ شىعامىن. (توكەبايەۆقا.) سىزدەن عاپۋ وتىنەمىن. ويىمداعىنى ىرىكپەي ايتىپ سالاتىن ادەتىم ەدى.
توكەبايەۆ (كوكىرەگىن قولىمەن باسىپ). وقاسى جوق، وقاسى جوق. ءسىزدى قازىرگى مينۋتتا قانداي سەزىمدەر بيلەپ تۇرعانى ماعان سونداي ۇعىمدى، سونداي تانىس...
بيكە. وي، تاماشا ۇعا ءبىلدىڭىز!.. ۋاسيلا، شاي نەگە ءازىر ەمەس. (توكەبايەۆقا.) ءسىز نەگە تورگە وتىرمايسىز؟
توكەبايەۆ. وسى ورىندى ادەيى قالاپ وتىردىم. (قابىرعاداعى كەۋدە جاعى اشىق ايەل سۋرەتىن كورسەتىپ.) مىنا ءبىر تاماشا سۋرەتتى وسى ارادان وتىرىپ مانادان قاراۋدامىن.
بيكە. ۇناي ما سىزگە؟ (قاماشقا.) الگى ۋاسيلا قايدا ءجۇر؟ قاماش، اس ۇيگە ءوزىڭ بارشى. (قاماش كەتەدى.)
توكەبايەۆ. اسەمدىكتىڭ ۇنامايتىن ادامى بار ما. ول جان دۇنيەڭدى تولقىتىپ، بيلىكتى وزىڭىزدەن الىپ كەتەدى ەمەس پە.
بيكە. وي، ءسىز يسكۋسستۆونى جاقسى تۇسىنەدى ەكەنسىز. نەعىپ سۋرەتشى ياكي ارتيست بولماعانسىز.
توكەبايەۆ (كۇلىپ). سونى ءوزىم دە بىلمەيمىن.
بيكە. ءسىزدى ءبىر مينۋتقا قالدىرۋعا رۇقسات ەتىڭىز. (تارگى بولمەگە كىرىپ كەتەدى.)
توكەبايەۆ. ەھە، قاتىپ كەتتى. مىناۋ ناعىز مەنىڭ ستيلىمدەگى ايەل ەكەن... (تەلەفون سوعىپ.) ەسەكە، تۇربەكپىن عوي... بولاتوۆانىڭ ۇيىنەن... ءسىزدى قايدام، مەن قورقايىن دەدىم. نەگە دەيسىز بە؟.. ەسەكە-اۋ، سايىپ كەلگەندە قۇلاعان بولاتوۆا ەمەس، ءبىز عوي. ءبىر جامان بالا عىلىم مايدانىندا ۇستەمدىك الىپ، ىرگەمىزدى شايقاپ كەتتى ەمەس پە... ول ەندى ءبىر اتتاسا، كۇنىمىزدىڭ نە بولاتىنىن بىلمەيمىن. (تىڭداپ.) ءيا، ءيا ونىڭىز راس... ديسسەرتاسيا وسى كۇيىندە قورعالماي، ءبىزدىڭ پوزيسيا جاقسارمايدى. شىركىن دەدىڭىز، ول موسكۆادا قورعاپ بەرسە، مۇندا دۇنيە وزگەرىپ قويا بەرەر ەدى... (قاماش كىرەدى.) جاقسى، كەيىن سويلەسەرمىز. (ترۋبكانى ىلەدى.)
قاماش. تۇربەك اعا، شەشىنىپ وتىرساڭىزشى.
توكەبايەۆ. جوق، قاماش قارىنداس، ءقازىر كەتەمىن. (بيكە حالاتپەن شىعادى.) قابىرعاڭىزبەن كەڭەسىڭىز، (بيكەنى اڭعارىپ). اپايىڭىزبەن دە اقىلداسىڭىز... ديسسەرتاسياما بايلانىستى موسكۆاعا باراتىن ءوزىمنىڭ دە جۇمىسىم بار. قالاساڭىز ءتىپتى بىرگە كەتەمىز.
بيكە. ءسىز نەگە كەتتىڭىز.
توكەبايەۆ. مەن تەك ءبىر شارۋامەن عانا كىرىپ ەدىم.
بيكە. جوق، اس ءىشىپ كەتەسىز. (قاماشقا قارايدى.)
قاماش. شاي دايىن.
تەكەبايەۆ. راقمەت، تاعى بىردە كەلەرمىن. (كەتىپ بارا جاتىپ). قاماش قارىنداس، ويلانىڭىز. (كەتەدى.)
بيكە. وي، قانداي مادەنيەتتى ادام. نەتكەن سىپانى، نەتكەن سەزىمتال جىگىت. (قاماش قۇلاق قويماي، تەرەزەگە قاراپ ويلانىپ تۇرادى.) قاماش، جاڭاعى كىسى ساعان نە دەپ كەتتى.
قاماش. موسكۆاعا ءجۇر، ديسسەرتاسياڭدى سوندا قورعا دەيدى.
بيكە. وي، تاماشا پىكىر. ءبىر ساعات تا ايالداما، دەرەۋ موسكۆاعا كەت...
قاماش. ديسسەرتاسيا ناشار دەپ تابىلسا، موسكۆاسى نە، وسى جەرى نە، ونىڭ ءبارىبىر ەمەس پە.
بيكە. سول دا ءسوز بە ەكەن. وسى قازاقتاردىڭ ءبارى بىردەي وڭدىرىپ قورعاپ جاتىر دەيمىسىڭ، كەيى تامىر-تانىستىقپەن وتەدى.
قاماش. موسكۆانىڭ ءجونى باسقا...
بيكە. تانىستىق موسكۆادا دا جۇرەدى. (اقان كىرىپ كەلەدى. بىر-بىرىنە ءتىل قاتىسپاي، ءبارى دە ءبىراز ءۇنسىز تىنادى.)
اقان. قاماش ۇعار دەپ كەلدىم مەنى...
بيكە. قاماش سەنى ۇعىپ بولدى عوي.
اقان. بيكە اپاي، باسالقالىعىڭىز با بۇل؟
بيكە. باسالقالىققا كورىنبەيسىڭ عوي، قايتەسىڭ قۇبىلا بەرىپ.
اقان. ءسىز ونداي سوزگە بارماڭىز. دوستىقتى قادىرلەڭىز.
بيكە. كىم دوس. سەن بە. سەندەي دوستىڭ قۇنى ءبىر تيىن...
قاماش. جارايدى، جارايدى، شايىڭىزدى ءىشىڭىزشى.
بيكە. شاي ءىشۋسىز قالسا دا، مەن ايتاتىنىمدى ايتىپ تىنام...
قاماش. ايقايلاماڭىزشى، ونسىز دا باسىم اۋىرىپ وتىر. (بيكە اس ۇيگە كەتەدى. بولمەنىڭ ورتاسىندا اقان مەن قاماش بىرىنە-بىرى تۋرا قاراماي، ەداۋىر ءۇنسىز تۇرىپ قالادى.)
اقان. قاماش، كومانديروۆكاعا جۇرگەلى جاتىرمىن... لەنين اتىنداعى كولحوزدا پۋنكت اشۋ ماعان تاپسىرىلدى... عىلىمي-تاجىريبە جۇمىسىن جۇرگىزەمىن... ۇزاق ۋاقىت بولامىن... قوشتاسقالى كەلدىم...
قاماش. جولىڭ بولسىن...
اقان. ساعان اۋىر ەكەنىن دە، قيىن ەكەنىن دە بىلەمىن... سەن قانداي ەگىلىپ تۇرساڭ، مەن دە سونداي ەگىلىپ تۇرمىن... ءبىراق بۇدان باسقا لاج تابىلمادى. قاتەڭدى ۇعار بولمادىڭ.
قاماش. راقمەت، جاقسى ۇقتىردىڭ. (ءىزالى). تاعى قانداي ءوشىڭ بار، الىپ قال!
اقان (باسىن شايقاپ). وسى ءسوزدى كىمگە ايتىپ تۇرسىڭ، سونى ويلادىڭ با، قاماش؟
قاماش. ساعان ايتىپ تۇرمىن.
اقان. اشۋدى قويىپ، ءسال عانا ويلانشى...
قاماش (شىداماي). ەندى الاتىن ءوشىڭ جوق پا؟ الىپ بولدىڭ با؟ ولاي بولسا، ءۇيىمدى بوساتىڭىز! كورىنبەڭىز كوزىمە؟..
اقان (قاماشقا تەسىلە قاراپ). قاماش، نە بولعان ساعان؟ ءوزىڭ ويلاشى، قاتەمدى نەگە كورەسىڭ دەپ دوسقا نالەت ايتۋعا بولا ما؟ ەڭبەگىن ەلىمنىڭ مۇددەسىنە، ءوز مۇددەڭە قايشى كەلىپ جاتسا، نەگە ايتپايمىن مەن؟! ەڭ اياۋلى دوسىم، ەڭ جاقىنىم تەرىس باعىت الىپ بارا جاتساڭ، نەگە ۇندەمەي قالامىن مەن؟! ولاي ەتپەسەم، كىم بولعانىم مەنىڭ؟! وسىنى نەگە تۇسىنبەيسىڭ؟ جاقسى، مەن ۇندەمەدىم، باسقالار دا ۇندەمەدى. سەن كانديدات بولدىڭ. سودان سوڭ؟.. نە ءۇشىن، كىم ءۇشىن كانديدات بولدىڭ؟ عىلىمعا قانجار سالۋمەن الىنعان عىلىمي اتاق قوعامعا قاجەت بولدى دەي الارمىسىڭ. جوق، وعان اۋزىڭ بارا الماس... ازاماتتىق ار، حالىق الدىنداعى بورىش ۇمىتىلىپ، جالعان اتاققا قۇمارتۋ قايدان شىققان دەرت! مەن سەنىڭ ورنىڭدا بولسام، ەڭ الدىمەن وسى دەرتتەن ساۋىعۋدىڭ جولىن ىزدەر ەدىم... كەتتىم، ساۋ بولىپ تۇر! (كەتەدى.)
قاماش. اقان... كۇتكەن قيىن مينۋت ەدى!..
شىمىلدىق
ەكىنشى اكت
ءتورتىنشى كارتينا
كۇز. لەنين اتىنداعى كولحوزدىڭ قويدى قولدان ۇرىقتاندىرۋ پۋنكتى. الىستا قابات-قابات شوقىلار بىرىنە-بىرى جالعاسا كەلىپ، بارا-بارا باسىن قار شالعان بيىك تاۋعا اينالادى. ەتەكتە تاۋدان قۇلاي اققان وزەن كورىنەدى.
ساحنادا شاعىن ۇيشىك. اقان سوندا تەلەفونمەن سويلەسىپ وتىر.
اقان. ...جۇمىسىمىزدىڭ بەتالىسى جاقسى، نيكولاي يۆانوۆيچ. كولحوزشىلار اعىلىپ كەلىپ جاتىر. قولدان كەلگەنشە، تىلەكتەرىن ورىنداپ تا جاتىرمىز... (ءبىراز تىڭداپ.) ارينە، ارينە... جايىلىمعا سەنۋگە بولمايدى، ول جاعى ەسىمىزدە... كوپشىلىك كولحوزداردىڭ قىسقا دايىندىعى جاقسى... ستانسيا. ستانسيا... ءقازىر بىتەمىز... جولداستارعا سالەم جولداڭىز (داۋسىن وزگەرتىپ.) نيكولاي يۆانوۆيچ بولاتوۆا جايىندا... ديسسەرتاسيا ماسەلەسىن ايتام... ەستىمەي تۇرمىن، قايدا دەيسىز... ستانسيا، ءبىر مينۋت، ءبىر عانا سەكۋند... (ءۇنسىز وتىرىپ قالادى. ساحان كىرەدى.)
ساحان. اقان شىراعىم، (اقان سەرگىپ، ترۋبكانى ىلەدى.) الگى «كۇرەس» كولحوزى بار عوي... مىنە، سونىڭ قوي فەرماسىنىڭ باستىعى ساقالى ساپسيىپ تاعى كەلدى. وعان نە دەيمىز؟
اقان. ولارى بولمايتىن شارۋا... «كۇرەس» كولحوزى مۇنداي جاڭادان باستالىپ وتىرعان اسا جاۋاپتى ىسكە ءازىر ەمەس.
ساحان. ايتۋ كەندە ەمەس، ءبىراق تۇسىنبەيدى... بۇل قاراڭعىلىقتى قويسايشى.
اقان. اۋدان رۇقسات ەتپەگەن ىسكە ءبىز ءوز بەتىمىزبەن بارا المايتىنىمىزدى ۇقتىرىڭىز.
ساحان (باسىن شايقاپ). وي استاپىراللا-اي، قىپ-قىزىل شاتاق بولدى-اۋ ءوزى. (كەتەدى. ءبىر توپ كولحوزشى كىرەدى.)
1-كولحوزشى. قايتىپ بارامىز. سىزبەن قوشتاسا كەتەيىك دەپ كەلدىك.
اقان. جولدارىڭىز بولسىن... (ورنىنان تۇرىپ.) مەنىڭ سىزدەرگە ءبىر عانا تىلەگىم بار: سىزدەر زووتەحنيكتەرگە مىقتى كومەكشى بولا بىلىڭىزدەر. ولاردىڭ ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىنداڭىزدار...
كولحوزشىلار. قۇپ، بولادى، بىزگە سەنىڭىز.
اقان. ەكىنشى ءبىر ەستەرىڭىزگە سالاتىنىم-اۋدان ۇيعارعان قاراردى بۇزباۋلارىڭىزدى سۇرايمىز. (1-كولحوزشىعا.) ماسەلەن، ءسىزدىڭ كولحوزدا. (باسقا دا كولحوزشىلارعا.) ءسىزدىڭ دە كولحوزدا الاتاۋ قويىمەن باسقا قويلاردى بۋدانداستىرۋعا بولمايدى. بيىل مال ازىعىن كوبەيتۋدىڭ قامىن جەڭىزدەر... بۋدانداستىرۋعا كەلەسى جىلى كىرىسەمىز...
كولحوزشىلار. ءا، ايتىپ بارامىز.
اقان. ال، بۇل جاڭا تۇقىمدى باعۋ جايىندا كولحوزدىڭ تاجىريبەلى قارتى، الاتاۋ قويىن كوپتەن باعىپ كەلە جاتقان نۇرسەيىت اقساقالمەن اڭگىمەلەسىڭىزدەر. ول كىسى سىزدەرگە كوپ نارسە ايتا الادى...
كولحوزشىلار. ول دا دۇرىس ەكەن... (كەتەدى. اقان الاقانىن ماڭدايىنا قويىپ، ءبىراز ويلانىپ وتىرادى، داۋرىعىسا ساحان مەن «كۇرەس» كولحوزى قوي فەرماسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى شۇكىر كىرەدى.)
ساحان. وي، استاپىراللا-اي، سەن تۇسىنەمىسىڭ؟
شۇكىp. تۇسىنەتىن تۇگى جوق... (اقانعا.) جولداس وقىمىستى، بارلىق كولحوزدارعا شاراپاتىڭدى تيگىزىپ، بىزگە كەلگەندە ساراڭ بولا قالعانىڭ قالاي؟.. ءبىزدىڭ دە جاڭا قوي تۇقىمىن وسىرگىمىز كەلەدى.
اقان. اقساقال، ءسىز مىنانى ءتۇسىنىڭىز. جاڭا قويدى ءوربىتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءتيىستى جاعداي بولۋ شارت. ءسىزدىڭ كولحوزدا ونداي مۇمكىندىك ازىرشە از. اۋدان، مىنە، وسىنى ەسەپكە الىپ...
شۇكىر. اۋداندى قايتەسىڭ. وزىڭنەن مارقابات ىزدەپ كەلىپ وتىرمىز.
اقان. جوق، مەن اۋداننىڭ قارارىن بۇزا المايمىن. ونىڭ ۇستىنە سىزدەردىڭ قىسقا دايىندىقتارىڭىز دا ونشا ەمەس ەكەنىن جاقسى بىلەمىن.
شۇكىر. سەن ءبىزدىڭ قىسقى جايىلىمدى كورمەگەن ەكەنسىڭ، شىراق. كولحوز كولحوز بولعالى مالىمىز سوندا جايىلىپ كەلەدى.
اقان. جالعىز جايىلىمعا سەنۋ از. كولحوزدىڭ مالعا دەگەن مول ازىعى بولۋى كەرەك. كۇتىمى ناشار، ارقاسىن اياز سورعان قويدان اسىل قوزى الامىن دەۋ قۇر تاۋەكەل بولماق...
ساحان. مىنە، ايتتىم عوي. قىسقارتا سويلەگەندە ماسەلە وسىلاي.
شۇكىp. ا، تەگى، سەن دە ءبىر جاعىنان كيمەلەمەشى! (اقانعا.) سونىمەن بولماي ما؟
اقان. بولمايدى، اقساقال.
ساحان. وي استاپىراللا-اۋ، بولمايدى دەگەن سوڭ كوپ ءسوز نەگە كەرەك. (اشۋلى تۇردە شۇكىر شىعىپ كەتەدى).
اقان. ورىنسىز رەنجيدى.
ساحان. ازداپ نەگە سالسا دا ەشنارسە ەتپەس پە ەدى... قايتەر ەدى... (جەلكەسىن قاسيدى، كەتەدى. مۇرات پەن توتى كىرەدى.)
مۇرات. اعاي، كىرۋگە بولا ما؟
اقان. كەلىڭدەر.
مۇرات. قاتارىنان ەكى ساباققا قاتىسپاعان ءتارتىپسىزدى تاپسىرۋىڭىز بويىنشا الىپ كەلدىم. (اقان ورىندىقتى نۇسقايدى، انالار وتىرادى).
اقان. كومسومولكا، بۇل قالاي؟
توتى. فەرمانىڭ ءۇشىنشى توقسانىنىڭ ەسەبىن شىعارامىن دەپ... سودان... اعاي، ءتىپتى قولىم تيمەدى.
مۇرات. وتىرىك ايتپا، سەن قىز. ول باياعىدا جاسالعان...
توتى (سىبىرلاپ). جايىڭا وتىر.
اقان. الدە وقىعىڭ كەلمەي مە. ولاي بولسا، جاسىرما، شىنىڭدى ايت.
توتى. اعاي، مەن وقىپ ءجۇرمىن.
مۇرات. ءاي، قىز، تۇرىپ جاۋاپ بەر. (توتى وعان كوزىن الارتادى.) مەن مالشى ەمەسپىن، زووتەحنيكانى وقىماسام دا كۇن كورەم دەيدى بۇل قىز.
توتى. قاشان ايتتىم.
مۇرات. كەشە ايتقانىڭ قايدا؟
توتى (قۇلاعىنا). جانىڭ شىقسىن.
اقان. فەرما ەسەپشىسىنە دە زووتەحنيكانى ءبىلۋ قاجەت. سەن سياقتى ءبىلىمدى جاستى بۇعان ۇگىتتەپ جاتۋدىڭ ءوزى ەرسى...
توتى. بۇدان بىلاي ساباققا ۇزبەي قاتىسايىن، اعاي. (تەرىس قاراپ.) ۋھ، ۇرسا ما دەپ قورقىپ ەم...
مۇرات. كومسومولكا، ەكىنشى رەت مۇنداي وقيعا بولماسىن.
توتى (تەرىس قاراپ). قاپ مىنانى-اي، ءا. (ونىڭ قۇلاعىنا.) سەن سونشاما كىم ەدىڭ؟
مۇرات. مەن دودەڭمىن.
توتى. كەتۋگە بولا ما، اعاي؟
اقان (باسىن يزەيدى، توتى كەتەدى). تاماشا قىز!
مۇرات (كوزى جايناپ). تاماشا قىز دەيسىز بە؟
اقان. نەمەنە، سەن وڭى سۇيەسىڭ بە، قالاي؟
مۇرات. جوق، سۇيمەيمىن.
اقان (كۇلىپ). مەنى الداۋ وڭاي بولا قويار ما ەكەن...
مۇرات. اقان اعا، ءسىز مۇنى قايدان بىلە قويدىڭىز؟.. (جان-جاعىنا الاقتاپ، داۋسىن باسەڭدەتە سويلەيدى.) شىنىمدى ايتسام، ولەردەي عاشىقپىن. (اقان كۇلەدى.) اعا، ءسىز بىرەۋگە ايتىپ قويىپ جۇرمەڭىز.
اقان. قورىقپا، مەن سىر ساقتاي بىلەمىن.
مۇرات. مەنىڭ وعان شىعارعان ءانىم دە بار.
اقان. سەن، تەك ءانشى عانا ما دەسەم، كومپوزيتور دا ما ەدىڭ.
مۇرات. اھا. (ءىڭىلدايدى.) مىنە، وسىلاي باستالادى... اعا، ءسىزدىڭ دە سۇيگەن قىزىڭىز بار ما؟
اقان. ءيا، بار، مۇرات... سەن جاڭاعى ءانىڭدى سوزىمەن تاعى ءبىر ايتىپ كورشى. (مۇرات ىڭىلداي باستايدى.)
اقان. سوزىمەن ايتشى.
مۇرات. ءسوزى جوق.
اقان. ول قالاي؟ ءسوزسىز اندە ءسان بولا ما؟
مۇرات. نە ىستەيمىن، ولەڭ قولدان كەلمەيدى.
اقان. ءوزىڭ شىعارا بىلمەسەڭ، ءبىر اقىنعا ءسوزىن جازدىرىپ المايسىڭ با.
مۇرات. اقىن دەگەندەرىڭىز فەرماعا جۋىمايدى (نۇرسەيىت كىرەدى).
نۇرسەيىت. جۋىماي جۇرگەن ول كىم؟
اقان. اقىن-جازۋشىلار.
نۇرسەيىت. ءا، جازۋشىلار ما؟ ولار مۇندا كەلىپ نە قىلسىن، قوي مەن قاسقىر تۋرالى ۇيلەرىندە وتىرىپ تا جازادى.
اقان. قويشىنى شە؟
نۇرسەيىت. قويشىنى جازىپ جۇرگەن اقىن-جازۋشى كورمەدىك قوي.
مۇرات. قوي دا باققىمىز، كىتاپ تا وقىعىمىز كەلەتىنىن سولارىڭىز بىلمەي مە دەيمىن. (دالادان بيگۇلدىڭ داۋسى ەستىلەدى.)
نۇرسەيىت. ءبىزدىڭ بايبىشەنىڭ قوڭىر داۋسى عوي. ءداۋ دە بولسا، مەزگىلىندە شايىڭدى نەگە ىشپەيسىڭ دەپ، قيقۋدى سالعالى كەلەدى...
مۇرات (كۇلىپ). ەڭ الدىمەن مەن تايايىن (كەتەدى).
اقان. جەڭگەيدىڭ ءدۇمپۋى قاتتى ما دەيمىن...
نۇرسەيىت. ونىڭ راس. داۋسى ەستىلسە-اق، ىشىمە كۇزەن كىرەدى. (كۇلىپ.) قارتايعاندا جاس قاتىن الا كورمە. ونسىز-اق باسىننان بۇلت تارامايدى... ءجا، مەن كەتەيىن. سەندەر قارسى بولماساڭدار، قويدى ەرتەڭ تاۋداعى ورىسكە اكەتسەك پە دەپ ەدىم.
اقان. مەن قارسى ەمەسپىن.
نۇرسەيىت. وندا ءبىز ەرتەڭ ءتۇۋ، ءتۇۋ بيىككە كەتتىك. (شام جارىعى ەسىك الدىنداعى الاڭعا تۇسەدى.)
بيگۇل. ءبىزدىڭ الگى شال شايىن ىشپەي قايدا ءجۇر؟ (ىشتەن ىڭىلداپ مۇرات شىعادى.) قويدى تاستاپ، سەن نە عىپ زەكىپ ءجۇرسىڭ مۇندا؟
مۇرات. نەسىن ايتاسىز، بيگۇل جەڭگەي، ءبىر ساز كوڭىلىڭدى تاڭ اتقالى تەربەپ ءجۇر، تەربەپ ءجۇر.
بيگۇل. ول نە قىلعان ساز؟
مۇرات. ءان. بيگۇل. ءان.
/مۇرات ىڭىلدايدى./
ە، ءانىڭ وسى بولسا، باسىن اۋىرتپاي-اق قويا عوي...
مۇرات (كۇلىپ). ءوز انىڭىزدەي بولماي جاتىر ما؟
بيگۇل. ءجا، ءسوز جارىستىرما! (ەسىكتەن نۇرسەيىت كورىنەدى.) سەن، شال، نە عىپ بايلانىپ قالدىڭ.
نۇرسەيىت. سابىر، سابىر، بايبىشە. اقانعا اقىلداسقالى كەلىپ ەدىم، وتىرىپ قالدىم... ەرتەڭ تاۋعا كەشەتىن بولدىق... (ىڭىلداپ تۇرعان مۇراتقا.) مۇراتجان، مىناۋىڭ نە ىڭىل. ءان بە، الدە جىلاپ تۇرسىڭ با.
بيگۇل. ءان شىعارىپتى.
نۇرسەيىت. ءا، سولاي ما... ەستىرتىڭكىرەپ ىڭىلداشى.
/مۇرات ىڭىلدايدى./
ە، ەندى ءتۇسىندىم. ءوزىمىزدىڭ «جيىرما بەس» قوي مۇنىڭ. مۇرات. نۇرەكە-اۋ، «جيىرما بەس» بىلاي عوي («جيىرما بەستى» ىڭىلدايدى.) ال مىناۋ ءوز ءانىم.
نۇرسەيىت. ءيا، راس، ازداپ ءوڭىن اينالدىرعانىڭ اڭعارىلادى...
مۇرات. نۇرەكە، ءسىز ءان جايىن تۇسىنبەيسىز. اندە حالىقتىق ساز بولۋى قاجەت. الماتىداعى ۇلكەن كومپوزيتورلار دا سولاي ەتەدى.
نۇرسەيىت (مىسقىل كۇلكىمەن). جالعىز سەن بە دەسەم، حالىق انىنە قولىن سۇعاتىندار الماتىنىڭ وزىنەن دە تابىلادى دەسەيشى...
كولحوزشىلار كەلەدى.
I-كولحوزشى. شوپان اتا، ءبىز سەنىمەن اڭگىمەلەسەيىك دەپ كەلدىك.
نۇرسەيىت. ۋا، نە جايىندا.
I-كولحوزشى. اي ءمۇيىزىن جايىندا سۇرايتىنىمىز بار ەدى.
نۇرسەيىت (ايەلىنە ماقتانىش پىشىنمەن). كوردىڭ بە. (كولحوزشىلارعا.) سۇراڭدار.
II-كولحوزشى. ءبىزدىڭ كولحوزدا بۇل قويلار اتىمەن جوق. ءوسىرۋ نيەتىمەن ۇرىعىن الىپ كەتىپ بارامىز. مىنا دەيمىن-اۋ، باعىپ-قاعۋى كيىن بولماي ما.
نۇرسەيىت. قيىنىڭ نە، بۇل الاتاۋ قويى دەگەن باعۋعا ەڭ قولايلى جانۋار. ول تاۋ-تاس، جاۋىن-شاشىنىڭدى ەلەمەيدى.
شىڭعا ارعى اتاسى ارحارشا سەكىرىپ قىسى-جازى ەڭ بيىك قيادا جايىلادى... ال مۇنىڭ ۇيىمشىلدىعىن، ساقتىعىن، سەزگىشتىگىن، يىسشىلدىگىن قوي، ونى ما، ءتىپتى ايتىپ تا جەتكىزە المايسىڭ...
كولحوزشىلار. ءاپىراي-ا!
نۇرسەيىت. قاسقىردى قىرىمنان سەزەدى...
I-كولحوزشى. وي، توبا-اي...
نۇرسەيىت. انادا ءبىر قىزىق بولدى... (كولحوزشىلار نۇرسەيىتتى قاۋمالاي تۇسەدى).
مۇرات. (بيگۇلگە.) ال نۇرەكەڭ اڭ تۋرالى اڭگىمەگە كوشتى. ەندى ءبىراز بوسەدى.
نۇرسەيىت. ...اياڭداپ جايىلىپ بارا جاتقان قويلارىم ءبىر كەزدە باستارىن جەردەن جۇلىپ الىپ، ءيىرىلىپ كەپ قالدى. اپىر-اۋ، بۇل نە بولدى دەپ جان-جاعىما جالتاقتاپ قارايمىن كەپ، قارايمىن كەپ. ءبىراق، ەشتەڭە كورىنبەيدى. ءسويتىپ، تۇرعاندا مىنا مۇرات: «قاسقىر» دەپ، باج ەتە تۇسكەنى عوي. سول شاق ءبىر ءنان كوكجال الدىمنان كولدەنەڭدەپ وتە بەرمەي مە. موينىمنان مىلتىعىمدى جۇلىپ العانشا، قاسەكەڭ قارسىداعى قىرقاعا شىعىپ تا ۇلگىردى. ەندى كەشىكسەم سان سوعىپ قالاتىنىمدى ءبىلىپ، شارت تۇرا قالىپ تارتىپ كەپ جىبەردىم. اجال دەگەندى قويسايشى، جۇگىرىپ بارا جاتقان كوكجال ون قادامداي جەرگە ۇشىپ ءتۇسىپ جالپ ەتتى. (مۇرات مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەرەدى.)
مۇرات (اقىرىن عانا). نۇرەكە، ازداپ...
نۇرسەيىت. ءسوزدى بولمە! سودان كەيىن قاسىنا بارسام، پاتشالاردىڭ ۇلكەنى-اي، تۋرا وركەشى جوق تۇيەدەي ەكەن...
بيگۇل. تايىنشاداي دەسەڭ دە جەتەر...
نۇرسەيىت. جوق، بايبىشە، تايىنشاڭ نە، تۇيەدەن كىشى بولسا، ءسال-اق كىشى شىعار.
مۇرات (كۇلىپ). نۇرەكە، ءالى دە ارىرەك سىلتەپ جاتىرسىز...
نۇرسەيىت. جوق، ءتىپتى دە تۇيەدەن كىشى ەمەس.
بيگۇل. قوي، سۋدىراتپا... نەگە كەرەك سونداي وتىرىك...
نۇرسەيىت. بايبىشە-اۋ، وتىرىك ايتايىن دەيمىسىڭ، قاسقىر دەسە قىزىپ كەتەم... (كولحوزشىلار كۇلەدى).
بيگۇل. سويلەپ بولساڭ، شايىڭدى ءىش... (نۇرسەيىت بيگۇلگە «مىنالاردى دا شايعا شاقىرمايسىڭ با؟»-دەگەن يشارات بىلدىرەدى.) سەنسىز دە بىلەمىن... (كولحوزشىلارعا). ءجۇرىپ ءدام اۋىز تيىڭىزدەر.
نۇرسەيىت. ءيا، ءيا، اڭگىمەنىڭ قالعانىن شاي-پاي ىشە وتىرىپ شەرتەيىك.
/بارلىعى دا نۇرسەيىتتىڭ ۇيىنە بەتتەيدى/
بيگۇل (مۇراتقا). سەن قايدا باراسىڭ؟
مۇرات. ە، شاي ىشپەيمىز بە.
بيگۇل. ءجا، سەن قويدى قارا...
/مۇراتتان باسقالارى كەتەدى، ساحناعا توتى شىعادى/
توتى. ءا، ءتۇستىڭ بە قولىما وڭاشادا!
مۇرات. ءتۇستىم، ءتۇستىم... سەن قىز بەتىمنەن ءسۇيىپ بالە قىلار ما ەكەنسىڭ.
توتى. كەل، سۇيەيىن، ءتىپتى بەتىڭنەن ەمەس، اۋزىڭنان سۇيەيىن. (مۇرات جاقىندايدى.) جانىڭ بار ما، بەرى كەلسەيشى! (مۇرات كەلەدى. ونىڭ قۇلاعىنان شاپ بەرىپ ۇستاپ الىپ جۇلقىلايدى). ءما، ساعان سۇيگەن...
مۇرات. ءوي، قىز، جازىعىم نە؟
توتى. اعايدىڭ الدىندا ۇيالتامىسىڭ؟
مۇرات. ويباي، ۇيالتپايمىن!
توتى. ايقايلاما!
مۇرات (ودان سايىن ايقايلاپ). ويباي، قۇلاعىم.
توتى. تەك، ءوشىر ءۇنىڭدى! (شوشىپ، قويا بەرەدى.)
مۇرات. (سىلقىلداپ كۇلىپ). ءاي، مىقتىسىڭ-اۋ، قۇلاعىم!
توتى. نەمەنەسى مىقتى؟
مۇرات. مەنىڭ قۇلاعىم سەنىڭ قولىڭدى اۋىرتىپ، كۇشپەن جۇلىپ شىققان جوق پا.
توتى. ءاي، اقىلسىز، ۇقپايسىڭ ەشتەڭەنى... قولىم ەمەس، اۋىرعان جانىم عوي. (ءدۇبىر ەستىلەدى. توتى تۋرا جونەلەدى. مۇرات سوڭىنا ەرە تۇسەدى.)
ساحناعا ساحان، شۇكىر، ءبىر كولحوزشى شىعادى.
ساحان (شۇكىرگە). جارقىنىم-اۋ، سەن ماعان نە قىل دەيسىڭ؟
شۇكىر. قوي فەرماسىنا باستىق سەن بە، ول ما؟..
ساحان. اڭگىمە باستىقتا ەمەس. بۇل بار عوي، جارقىنىم، عىلىم ماسەلەسى. ەندى بۇدان بىلاي عىلىمعا نەعىپ وتىرماساق بولمايدى دەپ جاتقاندى سەنىڭ دە ءبىر ۇعاتىن ۋاقىتىڭ جەتتى عوي.
كولحوزشى. ءاي، ساحان، عىلىم دەپ اۋزىڭنان ءبىر تاستامايسىڭ، قازاق سەنىڭ عىلىمىڭسىز-اق اتام زاماننان مال باعىپ كەلدى عوي...
ساحان. ە، ونىڭ باسىن اۋىرتىپ قايتەسىڭ. ول زامان وزىمەن كەتسىن. مالدى قازەكەڭ قالاي باققانىن سەن وزگەگە ايتساڭ دا، ماعان ايتپاي-اق قوي.
كولحوزشى. ايتپايتىن نەسى بار. مال سوندا دا وسكەن.
ساحان. ءيا، وسكەن. ءبىراق مالدىڭ دا مالى بار. مال باققان شارۋاسىڭ عوي، ءوزىڭ ايتشى. بۇگىنگى جىبەك ءجۇندى جانۋارلارمەن قازاقتىڭ قىلشىق ءجۇندى قويىن تەڭەۋ ادىلدىك پە... ەكەۋىنىڭ دە اتىن قازاق قوي دەيدى. ال، ەندى بۇلاردىڭ بەرەتىن ءونىمىن الىپ قارا. قازاقى قويدان مىقتاعاندا ءبىر جارىم، ەكى كيلو قىلشىق ءجۇن الۋشى ەدىك. سولاي عوي؟ جانە ول ءجۇن كيگىز باسقاننان باسقا نە كادەگە جارادى. ەگەر بيازى ءجۇندى جانۋارلاردى ءسوز ەتە باستاساق، سەن قىلشىق ءجۇندى قويىڭمەن دالادا قالاسىڭ. بۇل جارىقتىقتان 10-15 كيلولاپ اسىل ءجۇن الاتىن بولسام، عىلىمعا تابىنباعاندا قايتەمىن.
كولحوزشى. ونداي ءجۇن الىپ جاتقان كولحوزدى كورمەدىم.
ساحان. كورمەسەڭ كورەسىڭ. وسىنىڭ ءبارى سونىڭ ارەكەتى...
كولحوزشى. قايدام. ءجۇن بولا ما، جوق پا. ول ءبىر قۇدايدىڭ ءىسى.
ساحان. سەن بەرى قارا. (مۇرات قايتىپ ورالادى.) ءاي مۇرات، ۋكراينادا ما ەدى، الگى ءجۇندى كوپ بەرەتىن قوي. ايتشى مىناعان.
مۇرات. اكادەميك يۆانوۆ وسىرگەن اسقانىن رامبۋلەسىنىڭ ءبىر قوشقارى 22 كيلوگراممنان اسا ءجۇن بەرگەن. سونى ايتاسىز با؟
شۇكىر. ءاي، بالام-اي، وتىرىكتى دە ىسقيتادى ەكەنسىڭ! ءبىر قويدىڭ بويىنا ونداي ءجۇن ءقايتىپ سىيادى.
مۇرات. راس، اقساقال.
ساحان. شۇكىر دەيمىن، وعان شەك كەلتىرمە سەن. اقاننىڭ اۋزىنان مىنا مەن ءوز قۇلاعىممەن ەستىدىم.
مۇرات. مەن كىتاپتان وقىدىم...
شۇكىر (جاعاسىن ۇستاپ). ياپىر-اي، بۇل عاجاپتىڭ ەڭ عاجابى ەكەن. ءبىر قويدان سونداي ءجۇن العاندا...
مۇرات. ءجۇن بولعاندا، قانداي دەسەڭىزشى. ءىلعي اسىل بۇيىم، قىمبات ماتالار توقىلاتىن جىبەك ءجۇن عوي.
ساحان. سەن جانە مىنانى قارا. 22 كيلو جۇننەن... ءاي مۇرات، نەشە كوستيۋمدىق ماتا توقىلادى دەپ ەدىڭ.
مۇرات. التى كوستيۋم...
ساحان. ەڭ، اسىل ماتادان التى كوستيۋم. ءار كوستيۋم... كورىپ وتىرسىڭ با، پالەنباي مىڭ سوم اقشا دەگەن ءسوز. (كولحوزشىعا مىسقىلداپ.) مىنە، وسىنداي قويدى سالىستىر قازاق اتاڭ باققان قىلشىق جۇنمەن.
مۇرات. جاباعى كۇپى كيىپ، جاباعى ءجۇندى قوي باققان زامان بۇل ەمەس، اقساقال. (كەتەدى. كولحوزشى دا كەتە باستايدى.)
شۇكىp. جارقىنىم-اۋ، وسى ايتىپ تۇرعان جاقسىلىعىڭدى بىزگە قيمايسىڭ با؟
ساحان. ورىنسىز قولقا جۇرمەيدى...
شۇكىر. نە دەسەڭ، ول دە، مەن بوس قول كەتپەيمىن.
ساحان (جۇرە سويلەيدى). قيناما مەنى.
شۇكىp. قينايمىن، اعايىنشىلىق بولسىن.
ساحان. وي، استاپىراللا-اي، مۇنى قايتسەم ەكەن...
بەسىنشى كارتينا
كوكتەمنىڭ قارا سۋىعى. ءتۇن. شاعىن بولمە. ءۇي ىشىندە باسى ارتىق مۇلىك جوق، وتە جۇپىنى. ءبىر بۇرىشتا كىتاپ ەتاجەركاسى. تەرەزە الدىندا ستول. ستول ۇستىندە ەكى-ۇش كىتاپ جاتىر. شىمىلدىق اشىلعاندا اقان ويلانا ءتۇسىپ حات جازىپ وتىرادى. دالادا ىزىلداعان جەلدىڭ داۋسى قۇلاققا ەمىس-ەمىس ەستىلىپ تۇرادى.
اقان (جازۋىن توقتاتىپ). ساعىنامىز سۇيگەن جاندى، جازامىز كەپ حاتتى. اتتەڭ دۇنيە، نە كەرەك، سونىڭ ءبارى ەلەنبەي قالىپ جاتادى. وكپە-نازدىڭ ۇمىتىلىپ بىتەتىن كەزى بولسا دا، سۇيگەنىڭ تەبىرەنبەيدى، ءبىر كەزدەگى ساعان دەگەن ىستىق سەزىمى دە سۋىنىپ، ءسونىپ بارادى. ال، سەن بولساڭ، بارعان سايىن ساعىنىشىڭ ارتا ءتۇسىپ، ءبىر اۋىز جىلى ءسوزدى ىنتىعا كۇتەسىڭ. ءبىراق ءۇمىتىن ەش جالعانباي، جاقىنداي ءتۇسىپ جوق بولادى... (ويلانىپ.) الدە، ءبىزدىڭ ارامىزدا تۋ باستان ماحاببات وتى جانباعان با؟ جۇرەك لۇپىلدەپ، ءتىل كۇرمەلىپ، جاۋتاڭداعان كوزبەن سىرلاسىپ ۇعىساتىن شىرىن مينۋتتار البىرت سەزىمنىڭ سول ساتتەگى اشەيىن ءبىر وتكىنشى عانا كۇيى مە ەدى؟!. (ورنىنان تۇرىپ.) ول كوپ نارسەنى تۇسىنبەيدى...
/ەسىك قاعىلادى. مۇرات كەلەدى، ول ءساندى كيىنگەن./
مۇرات. ءجۇرىپ بارام، اقان اعا، حاتىڭىز دايىن با؟
اقان. حات دايىن... ءوزىڭ ءقازىر ءتىپتى بۇرىنعىدان دا جاقسى جىگىت بولىپ كەتكەنسىن (ونىڭ قولايسىز بايلانعان گالستۋگىنە كوزى تۇسەدى.) گالستۋكتى ولاي بايلامايدى. (قايتا بايلايدى. مۇرات قالتاسىنان اينا الىپ قارايدى.)
مۇرات. شىنىندا دا، جامان جىگىت ەمەسپىن-اۋ دەيمىن.
اقان. جاقسى جىگىت قالتاسىنا اينا سالىپ جۇرمەيدى. مىنانى چەمودانىڭا تىعىپ قوي. (حاتتى كونۆەرتكە سالىپ ادرەسىن جازا باستايدى.) نەگە تۇرسىڭ، تىزە بۇكسەيشى، پالتوڭدى شەشىپ وتىر. (مۇرات قيپاڭدايدى.) نەگە شەشىنبەيسىڭ؟
مۇرات. كۇتىپ تۇر ەدى.
اقان. كىم؟
مۇرات. توتى.
اقان. قايدا كۇتىپ تۇر؟
مۇرات. دالادا.
اقان (كۇلىپ). ءوزىڭ كولحوزدىڭ ماڭداي الدى شوپانىسىڭ. ال ءىسىڭ مىناۋ. مۇنىڭ، جىگىتىم، مادەنيەتسىزدىك. دەرەۋ ەرتىپ كەل. (مۇرات توتىنى ەرتىپ كەلەدى. اقان ەسىك الدىنان قارسى الادى.) اۋ، توتى، مۇنىڭ قالاي؟
توتى. ۇيالدىم، اعاي.
اقان. كىسى اعاسىنان ۇيالا ما ەكەن. وتىر. (مۇراتقا حاتتى بەرىپ.) كەڭەستەرىڭ باستالىپ كەتكەن سوڭ قولىڭ تيمەي جۇرەر، بارىسىمەن تاپسىر. مىناۋ ينستيتۋتتىڭ ادرەسى، مىناۋ ءۇيىنىڭ ادرەسى. قايتاردا تاعى دا سوق...
مۇرات. اقان اعا، ءبىز توتى ەمەسپىز عوي، ۇيالىپ كىرمەي قوياتىن، بارعان ەكەنبىز، ءبارىن دە تىندىرىپ قايتامىز.
اقان. سەن توتىعا شۇيىلە بەرمە، مۇرات.
توتى (مۇراتتىڭ قۇلاعىنا). شىققان سوڭ سازاڭدى تارتاسىڭ.
مۇرات (ورنىنان تۇرىپ). اۋىزشا ايتاتىن قانداي سالەمىڭىز بار؟
اقان. جاز تۇسىسىمەن قايتاتىنىمدى ايتارسىڭ.
مۇرات. وزىمە نە تاپسىراسىز؟
اقان. تەك تىڭداۋشى عانا بولىپ قايتپاي، كەڭەستە سويلەيتىن بول. مەنىڭ ساعان بەرەر تاپسىرمام وسى.
مۇرات. ويباي، اقان اعا، مۇنىڭىز قيىن بولدى. قالىڭ جۇرتتىڭ الدىندا سويلەپ كورگەن پەندە ەمەس ەدىم...
توتى. ءا، سولاي ما ەكەن...
اقان. ول شارت ەمەس... كىم ىشتەن تۋا سويلەي كەلدى دەيسىڭ. كىسى بىرتە-بىرتە توسەلەدى ەمەس پە.
مۇرات. اپىر-اۋ، سوندا مەن نە ايتام؟
اقان. الاتاۋ قويى مەن قازاقى قويدان جاڭا تۇقىم الۋداعى ءوز تاجىريبەڭدى ورتاعا سال.
مۇرات. اي قايدان بىلەيىن، بوسقا كوكىپ ءبۇلدىرىپ اپ جۇرمەسەم.
توتى. نەگە قورقاسىڭ، ءبارىن تىندىرىپ قايتاتىن جىگىت ەمەسپىسىڭ...
اقان. دۇرىس، توتى، جاڭاعىسىن وسىلاي ءبىر الدىنا كەلتىرشى بالەمنىڭ.
مۇرات. كۇلمە، سەن قىز. قىزىپ كەتسەك، مىنا ءبىز دەگەن سويلەپ تە جىبەرەتىن شىعارمىز...
اقان. وعان ءبىز توتى ەكەۋمىز كۇماندانبايمىز. سولاي ەمەس پە، توتى. (توتى باسىن يزەيدى.)
مۇرات. تاعى نە تاپسىراسىز؟
اقان. جازۋشىلار وداعىندا مەنىڭ اقىن دوستارىم كوپ. سولاردىڭ بىرىنە انىڭە ءسوز جازدىرىپ ال...
توتى. ول نە ءسوز، مۇرات؟
مۇرات. اقان اعا، كوردىڭىز بە، ادەيى تۇسىنبەگەنسىپ وتىر.
توتى. اقىلسىز-اۋ، ءانىم بار دەپ اعايعا دا ايتىپ پا ەدىڭ.
مۇرات. ايتپاعاندا...
توتى (بەتىن باسىپ). ءوي، ۇياتسىز.
اقان. توتى، تۇك سوگەتتىگى جوق... جان سەزىمىن مۋزىكانىڭ تىلىمەن جەتكىزگەن جىگىتتەن اينالۋ كەرەك. مۇرات، جولعا شىعار الدىندا شىرقاشى ماحاببات تۋرالى ءانىڭدى، تاعى ءبىر ەستيىك.
مۇرات. نۇرەكەڭ «جيىرما بەسكە» ۇقساپ كەتتى دەگەن سوڭ بۇرىنعىسىنان مۇلدە وزگەرتىپ جىبەردىم.
اقان. ءتىپتى جاقسى، كانە شىرقا. (مۇرات كوڭىلدى تۇردە داۋسىن پارمەنىنشە كۇشتى شىعارىپ شىرقايدى، ءاننىڭ قايىرماسىندا اقان قوسىلادى).
اقان. توتى، سەن نەگە قوسىلمايسىڭ. كەل، قوسىل. (توتى دا قوسىلادى، العاشقىدا يمەنىڭكىرەيدى دە، ارتىنان ول دا بەرىلە شىرقاپ كەتەدى.) بۇرىنعىسىنان دا تاماشا بولىپ كەتىپتى. شىنىڭدى ايتشى. توتى، ۇناي ما ساعان؟
توتى. بىلمەيمىن، اعاي.
اقان. نەگە بىلمەيسىڭ؟
توتى. مەن انگە تۇسىنە بەرمەيمىن.
اقان. شىرقاۋدى بىلەسىڭ، ءبىراق تۇسىنبەيسىڭ. مۇنىڭا كىم نانادى... تاماشا ءان عوي، سولاي ەمەس پە. (ىڭىلدايدى.) قانداي تاماشا ءا... نە دەگەن ىستىق، نە دەگەن مول سەزىم. تاماشا دەشى، توتى...
توتى (اقىرىن). تاماشا!
اقان. مىنە، مىنە، ءان ءوزىنىڭ شىن باعاسىن جانا الدى. ال مۇرات، بۇل انىڭە سەن نە دەپ ات قويدىڭ؟
مۇرات. اقان اعا-اۋ، وندايىڭدى مەن بىلەم بە... ەشقانداي اتى جوق.
اقان. نەگە جوق، جوق، اتى بار. (تاعى دا بەرىلە ىڭىلدايدى.) ءاننىڭ ءوزى ايتىپ تۇرعان جوق پا. «مەنىڭ ماحابباتىم» عوي مۇنىڭ اتى.
مۇرات. بولسىن، اقان اعا. (مۇرات، توتى ءان ايتقان كۇيدە شىعىپ بارا جاتادى. اقان دا بىرگە ەرىپ، ازدان سوڭ قايتىپ كەلەدى، ارلى-بەرلى جۇرەدى، وزىنەن-وزى كۇلىمسىرەيدى.)
اقان. .ءان دە تاماشا، قىز بەن جىگىت تە تاماشا... اتتەڭ، قاسىمدا جوقسىڭ قاماش. (ەسىكتى نۇسقاپ.) مىنا كەتكەن قاراپايىم كولحوز جاسىنان كەي نارسەنى ۇيرەن دەر ەدىم. (بەتى اشىق جاتقان كىتاپقا ۇڭىلەدى. دالادا ىزىلداعان جەلدىڭ داۋسى كۇشەيىپ، قۇلاققا ايقىن ەستىلە باستايدى. اقان الدە نەگە الاڭداعانداي تەرەزەگە قارايدى. سول شاق ءوڭى قاشقان ساحان اپتىعىپ كىرىپ كەلەدى.)
ساحان. اقان شىراعىم، نەسىن ايتاسىڭ...
اقان (ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ). نە بولدى، وتاعاسى؟
ساحان. شارۋا ءبۇلىندى. ماسقارا بولدىق...
اقان. قالايشا؟
ساحان. اسىل تۇقىمدى قوزىلار ءولىپ جاتىر دەيدى.
اقان. نە دەيسىز. (ءۇنسىز تۇرىپ قالادى. ءبىرازدان كەيىن داۋسىن باياۋلاتىپ.) قاي كولحوزدا. (ساحان ورىندىققا ۇندەمەستەن وتىرا كەتەدى.) نەگە ۇندەمەيسىز؟ مەن سىزدەن قاي كولحوزدا دەپ سۇراپ تۇرمىن عوي.
ساحان. اقانجان، سۇراما ونى مەنەن.
اقان. سىزگە نە بولعان. اپىر-اۋ، ايتىڭىزشى، قاي كولحوزدا؟
ساحان (داۋسى دىرىلدەپ). «كۇرەس» كولحوزىندا دەسەدى.
اقان. نەمەنە، نەمەنە دەدىڭىز؟ الاتاۋ قويىنىن بۋدانى وندا قايدان بارىپ ءجۇر؟
ساحان (مىڭگىرلەپ). بىلمەيمىن...
اقان. ءسىز بىلمەيسىز، مەن بىلمەيمىن. ەندى كىم بىلەدى. جوق، بۇل تۇسىنىكسىز وقيعا. ءسىز بىردەڭە ەتكەننەن ساۋمىسىز...
/ساحان باسىن شايقايدى./
شىمىلدىق
ءۇشىنشى اكت
التىنشى كارتينا
بولاتوۆالاردىڭ ءۇيى. ستول ۇستىندەگى تاعامدار جەلىنگەن. وتىرعاندار: نينا، ماريام جانە ءۇي ادامدارى. قاماش الاتاۋ قويى جاپپاي وسىرىلەتىن اۋدانداعى كولحوزدا ۇزاق ۋاقىت كومانديروۆكادا بولىپ كەلگەن. نينا مەن ماريام قارسى الۋشىلار.
بيكە. بيلەيىكشى، قىزدار. (ەشكىم قوزعالمايدى، قاماشقا.) ەكەۋمىز بيلەمەگەلى قاشان. كەلشى، اعايىندى قوڭىر قاز ءبىر جورتاقتاپ كەلەيىك.
قاماش. شارشاپ وتىرمىن. جولشىباي ماشينا قاتتى سوعىپ تاستاپتى.
بيكە. نە وڭدالماي، نە قورعالماي سەنىڭ وسى ءبىر ديسسەرتاسياڭ-اق پالە بولدى. (توكەبايەۆ كىرەدى.) توكەبايەۆ (قاماشقا.) قارسى الا الماعانىما عاپۋ وتىنەم... كومانديروۆكاڭىز قالاي بولدى؟ ۇزاق ءجۇرىپ قالدىڭىز عوي.
بيكە. ستولعا جاقىنداڭىز.
توكەبايەۆ. راقمەت!
قاماش. ادەيىلەپ جىبەرگەن سوڭ، ارمانسىز ارالايىن دەگەنىم عوي.
توكەبايەۆ. كورگەننەن بىردەڭە شىعاتىن بولسا، قامسىزبىن دەسەڭىزشى.
قاماش. ونىڭىز راس. الاتاۋ قويىن ءتاۋىر-اق زەرتتەدىم دەۋىمە بولادى.
نينا. سەن ناعىز قازىرگى قوي قوزداپ جاتقان ۋاقىتتا بولۋىڭ كەرەك ەدى... دەگەنمەن اسىعىس قايتقانسىڭ...
قاماش. ونى ءوزىم دە ويلاپ ەم، ءبىراق پروفەسسوردان قايت دەگەن تەلەگرامما كەلگەن سوڭ، ايالداي المادىم.
نينا. پروفەسسور بۇل ارادا دۇرىس ىستەمەگەن. سەنىڭ باستى قاتەڭنىڭ ءبىرى دە الاتاۋ قويىنىڭ قوزىلارىن جەتە زەرتتەمەۋىڭدە ەمەس پە... سونى ەسكەرۋ قاجەت ەدى.
توكەبايەۆ. قۇرمەتتى نينا ۆاسيليەۆنا، باسشىلاردىڭ جۇمىسىنا بۇل ارادا باعا بەرىپ جاتپاي-اق قويايىق. راس شاقىرىلعان ەكەن، ەندەشە، بولاتوۆا جولداستىڭ ءبىر قاجەتى بولعان عوي.
بيكە. تۇرەكەسى، ءدام الىڭىز. الدىڭىزدا كوزى جاۋدىراپ كاگور تۇر... الدە...
توكەبايەۆ (كۇلىپ). كاگورعا قىزىعامىن دەپ كارى دوسىمدى رەنجىتۋگە بولماس. سول اقاڭنىڭ ءوزى دۇرىس... (اق اراق قۇيىلادى.) كانە قىزدار، الىپ قويالىق.
ماريام. بىزگە قاراماڭىز، ىشە بەرىڭىز.
توكەبايەۆ. نينا قارىنداس!
نينا. ءبىز مانادان بەرى ىشە-ىشە شارشادىق.
توكەبايەۆ. ءاي، بىلمەيمىن...
نينا. جوق، راس.
توكەبايەۆ. ماعان سەرىك بولىڭىزدار... كانە، قاماشتى ءساۋ-سالامات كەلۋىمەن قۇتتىقتاپ، الىپ جىبەرەلىك... (ريۋمكاسىن كوتەرىپ.) ءسىز ءۇشىن، قاماش...
قاماش. راقمەت.
/توكەبايەۆ ريۋمكاسىن وتىرعاندارمەن تۇگەل سوعىستىرادى، بارلىعى دا ىشەدى/.
توكەبايەۆ (ريۋمكالارعا شاراپ قۇيىپ). عاپۋ، بيكە حانىم. قىزدارعا ءبىر جولعا مەن قىزمەت ەتەيىنشى.
بيكە. دۇرىس، دۇرىس.
توكەبايەۆ. قانەكەي، قىزدار.
نينا. جوق، جوق، ءبىزدى ەندى قيناماڭىز.
توكەبايەۆ. بولمايدى، نينا ۆاسيليەۆنا، سەرىكتەسىڭىزدەر.
ماريام. ءسىز ءوزىڭىز كەش كەلگەنىڭىزدى بىلەسىز بە. اۋەلى شترافتان قۇتىلىڭىز.
توكەبايەۆ. قالقام ماريام، وعان قام جەمە. ءتىرى بولايىق. پلان ارتىعىمەن ورىندالادى.
ماريام. ەندەشە پلانىڭىزدى ورىنداۋعا كىرىسىڭىز.
توكەبايەۆ. سەندەر دەمەڭدەر، كومەكتەسىڭدەر.
ماريام. بىزدەن ونى كۇتپەڭىز.
نينا. ءيا، ءيا، كەشىرىڭىز...
بيكە. بۇل قىزدار سەرىكتەسىپ نە جارىتادى دەيسىز. ءوزىڭىز الا بەرىڭىز، تۇرەكە.
توكەبايەۆ. وندا، بيكە حانىم، ەكەۋىمىز كەتتىك. (بيكە ەكەۋى نينا مەن ماريام شەتتەپ، ديۆانعا بارىپ وتىرادى. البوم قارايدى.) قاماش، شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، كومانديروۆكا عوي تۇك بەرگەن جوق...
قاماش. نەگە ولاي دەپ ويلايسىز. كوپ نارسە كوردىم...
توكەبايەۆ. كورىڭىز، كورمەڭىز باياعى ءبىر الاتاۋ قويى عوي. ونان دا مەن سىزگە مۇندا بولىپ جاتقان قىزىقتى ايتايىن... بىرىنشىدەن، حابارىم قۋانىشتى، ەكىنشىدەن، ازىرشە قۇپيا. (داۋسىن وزگەرتىپ.) ءسىز ديسسەرتاسياڭىزدى قورعايتىن بولدىڭىز...
قاماش. تەك قوسىمشا جاڭا ماتەريالدار الىپ قايتقانىم بولماسا، ءالى ديسسەرتاسيامدى جوندەپ بىتكەنىم جوق قوي.
توكەبايەۆ. ەشبىر وزگەرىسسىز بۇرىنعى قالپىندا قورعايسىز...
قاماش. مەن ءسىزدىڭ نە ايتقالى وتىرعانىڭىزعا تۇسىنبەيمىن.
توكەبايەۆ. بالاسىز، قاماش، ءالى بالاسىز. مەن موسكۆاعا بارعاندا قاراپ قايتتى دەيسىز بە... ديسسەرتاسياڭىزدىڭ مەن ءبىر داناسىن سونداعى وقىمىستى دوستارىما الا باردىم. ولار وقىپ جاتىر. بىتكەن سوڭ ءوزارا پىكىرلەسىپ سودان كەيىن ءسىزدى موسكۆاعا شاقىرتىپ الىپ، تۋرا سوندا ءبارىن اتپاق...
بيكە. وي تاماشا!
قاماش. مۇنداعى پىكىرمەن ساناسپاي ولار وزدەرىنشە قالاي شەشپەك؟!
توكەبايەۆ. موسكۆا وقىمىستىلارى ءسىزدىڭ داۆىدەنكو دەگەندەرىڭىزدى بىلمەيدى: بىلگەن دە ەمەس. ولاردىڭ ءبىرى جانە بەدەل تۇتاتىنى: ءول-بىزدىڭ پروفەسسور. سونسوڭ الدىڭىزدا تۇرعان پاقىرىڭىز... ءسىز مىنە، وسىنى ءتۇسىنىڭىز...
قاماش (تۇربەككە). ال مەن... ءسىز كەشىرىڭىز. تانىستىقپەن ديسسەرتاسيا قورعاي قويايىن دەگەن نيەتىم جوق...
توكەبايەۆ. قاماش قارىنداس، ول نە دەگەنىڭىز. كانديدات بولۋعا ءبىر كىسى سىزدەي-اق ەڭبەك ەتسىن...
قاماش. ەڭبەك از ءسىڭدى مە، كوپ ءسىڭدى مە، دۇنيە مۇنىمەن عانا ولشەنبەسە كەرەك. سول ءسىز ايتىپ وتىرعان ەڭبەك قالاي ءسىڭدى. تاپ مەنىڭ ءتۇيىنى دە سوندا عوي دەيمىن. ءومىر بويى تىربانىپ، تۇك بىتىرمەيتىندەر دە بولادى ەمەس پە؟
توكەبايەۆ. ءا، ول راس. ءومىر بويى تىربانىپ، تۇك بىتىرمەيتىندەر تولىپ جاتىر.
قاماش. ەندەشە سول تۇك بىتىرمەي كەلگەننىڭ ءبىرى مىنە الدىڭىزدا وتىر.
توكەبايەۆ (شوشىعانسىپ). قاماش، سىزگە نە بولعان. كىشى بولامىن دەپ ءوزىڭىزدى وسىنشا تۇقىرتۋ لايىق پا.
قاماش. قالاي دەسەڭىز، ولاي دەڭىز، مەن الاتاۋ قويى جونىندە اداسپادىم دەۋگە اۋىزىم بارمايدى... كوپ جايدى ءقازىر عانا دۇرىس ۇعا باستاعان سياقتىمىن.
توكەبايەۆ. ەھە، سىزگە ەندى ءتۇسىندىم. پىكىرىڭىزدەن جاڭا داۆىدەنكو كورىنىپ تۇر. مەن سىزگە جانىم اشىعاندىقتان قاتتىراق ايتايىن، ءسىز سونىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ بارادى ەكەنسىز.
قاماش (ءتۇسىن سۋىتىپ). ءسىز مەنى كىمگە ساناپ وتىرسىز. ويلانىڭقىراپ سويلەڭىز.
توكەبايەۆ. عاپۋ.
بيكە (تىقىرشىپ، قاماشقا). ءتۇسىڭ قاشىپ تۇر عوي. شارشاعان بولارسىڭ بارىپ دەمال. (تورگى بولمەگە كىرگىزەدى).
توكەبايەۆ. تۇعىردا، اقىرىندا، بيكەش، ەكەۋىمىز عانا قالدىق پا.
بيكە. ءسىز بەن ءبىز الىسقا سىلتەيتىن جۇيرىكپىز عوي، تۇراش.
توكەبايەۆ. شىركىن، ايەلدەردىڭ پايعامبارىسىز عوي.
بيكە. ءسىز مەنى ىلعي دا اسىرا ماقتايسىز.
توكەبايەۆ. جوق، مەنىڭ ماقتاۋىم ىلعي دا كەم سوعىپ جاتادى.
بيكە. ءيا، ءبىز ءبىر كەزدە راسىندا دا، جاقسى ەدىك، ءقازىر قارتايدىق قوي.
توكەبايەۆ. و، ولاي دەي كورمەڭىز، ءسىزدى كارىلىككە ماڭگى قيمايمىن.
بيكە. اشەيىن ايتام، ءوزىمنىڭ دە قارتايا قويايىن دەگەن ويىم جوق. (ەكەۋى بىر-بىرىنە قاراپ كۇلىمسىرەيدى.)
توكەبايەۆ. ەرتەڭ ۇيدە بولاسىزدار ما؟
بيكە. ونى كىم ءبىلسىن. دوس-جار دەگەن كەپ، بىرەۋ تەاترعا شاقىرىپ قالسا، جوق بوپ شىعامىز.
توكەبايەۆ. ەگەر مەن شاقىرسام نە دەيسىز.
بيكە. ويلانىپ كورەر ەدىك.
توكەبايەۆ. ەندەشە ويلانىڭىز.
بيكە. ويلاندىق.
توكەبايەۆ. ەستىسەك سونى.
بيكە. بارا المايمىز.
توكەبايەۆ. نەتكەن باقىتسىز ەدىم! تىم بولماسا، سەبەبىن بىلسەم...
بيكە. بارۋعا جاعداي جوق...
توكەبايەۆ. ول نە جاعداي؟
بيكە. ايەلدىڭ ۇساق-تۇيەگى تاۋسىلمايدى. سىزگە ءبىلۋدىڭ قاجەتى جوق...
توكەبايەۆ. جازا باسىپ، بىلە سالساق قايتەدى.
بيكە. وي، قىزىق جانسىز. ايەل دەگەن بولماشىعا ءمان بەرەدى. ەڭ اياعى تەاترعا كيەتىن كويلەگى بولماي قالسا دا، وعان ۇلكەن ارمان بوپ شىعا كەلەدى.
توكەبايەۆ. ءا، مىنە، ەندى ۇقتىم.
بيكە. ۇققانىڭىزدان ماعان نە پايدا.
توكەبايەۆ. ەگەر تەاترعا كيەتىن كويلەكتى موسكۆادان الا كەلىپ وتىرسام، نە ايتاسىز.
بيكە. سىزگە نانايىن با.
توكەبايەۆ. قانداي ادام سىزگە جالعان ايتا الادى.
/پورتفەلىنەن الىپ بەرەدى./
بيكە. وي نەتكەن جاقسى ادامسىز... (وزىنە.) وسىنداي مىرزا جىگىتتەردى جانىم جاقسى كورەدى... (توكەبايەۆقا.) ءسىز نەگە ۇندەمەي قالدىڭىز. ويىڭىزعا بىردەڭە ءتۇسىپ كەتتى مە؟
توكەبايەۆ. پايعامبارسىز دەمەدىم بە، بيكەش، دۇرىس اڭعاردىڭىز.
بيكە. بىلگىم كەلەدى.
توكەبايەۆ. Ox، نەسىن سۇرايسىز، جالعىزدىق جالىقتىرىپ بولدى.
بيكە. جالعىزدىققا ءسىزدى كىم زورلادى. جالعىز بولماڭىز.
توكەبايەۆ. مەن تىلەپ الدى دەيسىز بە. قۇرمەتتى بيكەش-اۋ. جۇبايىم قايتىس بولدى. جاس بولسا، ءبىرازعا كەلىپ قالدى... ەكەۋ بولۋدىڭ ورايى كەلىپ ءجۇر مە.
بيكە. ءسىز سياقتى جىگىتتەرگە جار قيىن با، ءتايىرى.
توكەبايەۆ. ءقوڭىل شىركىن قيىرعا شاباتىنى جامان ەكەن. تالعاپ، تاڭداپ قور بولام.
بيكە. تاڭداپ، تالعاپ ءالى بولا الماي ءجۇرسىز بە؟
توكەبايەۆ. تاڭداۋىن، تاڭداپپىز...
بيكە. ول كىم ەكەن؟
توكەبايەۆ. ونى ايتپايمىن. باتىلىم جەتپەيدى... نە دەرسىز، ءبىر ءتاتتى ۋ جۇتىپ الىپ، ابىگەردەمىن، اسىل بيكەش! (پاۋزا.) ءسىز، ارينە، ءبىلىپ تە قويدىڭىز.
بيكە. جوق، بىلە الماي وتىرمىن.
توكەبايەۆ. قاماش قوي مەنىڭ ارمانىم.
بيكە. سولاي ما... ءاي، ۋاسيلا، شاي اكەل! (ۋاسيلا شىعادى.) قىزدار، ay قىزدار، شاي ىشىڭدەر! (تورگى بولمەدەن قىزدار شىعادى.)
توكەبايەۆ. ىستىق شايعا نە جەتسىن.
ۋاسيلا (تەرىس قاراپ). مۇنىڭ سىمىرمەيتىنى بولسايشى!
توكەبايەۆ. قىزدار، قالاي دەيسىڭدەر؟ شاي الدىندا كوتەرۋگە بولاتىن شىعار. (ريۋمكا ۇسىنا باستايدى.)
ماريام. جاقسى، ولاي بولسا، ماعان ءبىر ءسوز ايتۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
توكەبايەۆ. ءبىر ءسوز ەمەس، ون ءسوز ايتىڭىز، ماريام قارىنداس. تىڭداۋعا ءازىرمىز.
ماريام. بۇگىن ءبىزدىڭ ارامىزدا اسا سۇيىكتى، اسا ءقادىرلى ءبىر دوسىمىز بولا المادى. سونىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن كوتەرۋدى سۇرايمىن...
نينا. دۇرىس تاۋىپ كەتتىڭ، ماريام. ەڭ جاقسى دوسىمىز اقاننىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن...
بيكە. جوق، مەن مۇنداي توستىنى كوتەرمەيمىن!
توكەبايەۆ. مەن دە كوتەرمەيمىن.
ماريام. اقان ۇشىپ، كەل، قاماش!
بيكە. ىشپەيدى قاماش.
ماريام. نەگە ىشپەيدى؟
بيكە. اقان دەگەن كىم ول سونشا!
Mapيام. اقان حالقىمىزعا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ەڭ ارداقتى ازامات.
نينا. اقان ءبىزدىڭ دوسىمىز... ونىڭ ىشىندە قاماشتىڭ دوسى...
بيكە. دوسىمىز. كەرەك ەدى سول ءبىر قويشى... (مۇرات كىرىپ كەلەدى.)
مۇرات (قۋتىڭداپ). قويشى كەرەك بولسا، كەلدىك. (ءبارى اڭ-تاڭ مۇراتقا قارايدى.)
بيكە. سەن كىمسىڭ؟
مۇرات. مەن قويشىمىن.
بيكە. نە قىلعان قويشىسىڭ؟
مۇرات. قوناققا كەلگەن قويشىمىن.
بيكە. ءتىل مەن جاعىڭا سۇيەنبەي، ءجونىڭدى ايت...
مۇرات (تۇربەككە). اعاي، ءسىز مەنى تانيسىز عوي، اپايلارعا ءجونىمدى ايتىپ جىبەرىڭىزشى.
توكەبايەۆ. مەن سەنى بىلمەيمىن.
مۇرات. نەگە بىلمەيسىز! وتكەن جىلى ءبىزدىڭ كولحوزعا قونىپ كەتكەنىڭىز قايدا؟ ماعان قىزدارمەن تانىستىر دەپ... ەكەۋىمىز...
تۇربەك. جاپ اۋزىڭدى... (انالارعا.) بۇل لەنين اتىنداعى كولحوزدىڭ قويشىسى...
مۇرات. حات، سالەم، اكەلدىم سىزدەرگە. (كامانينا حات ۇسىنادى.) اقان اعاي سۇراعاندارىڭىزعا سالەم ايتتى.
نينا. ءوزىنىڭ ءحالى قالاي؟
مۇرات. ءحالى ءتورت جارىم.
نينا (كۇلىمسىرەپ). نەگە بەس ەمەس!
مۇرات. ونى سىزدەردەن، ونىڭ ىشىندە قاماش اپادان ەستىگەلى كەلدىم.
بيكە. ءاي، ءوزىڭ ءبىر قۋ بالا ەكەنسىڭ... ستولعا جاقىندا. اراق ءىشۋشى مە ەدىڭ؟
مۇرات. ونداي كاسىبىم جوق ەدى. دەگەنمەن... جولى بولار جىگىتتىڭ دەپ... مەن ءوزىم ۇلكەن ءبىر توي ۇستىنەن شىققانمىن-اۋ دەيمىن.
بيكە. ونىڭ راس.
مۇرات. قانداي توي؟
بيكە. مەن كۇيەۋگە شىعىپ ەم. (مۇرات ونىڭ بەتىنە قۋانا قارايدى.) نەگە سونشا تاڭدانا قارايسىڭ، نانباي وتىرسىڭ با؟
مۇرات (باسىن شايقاپ). ءاي بىلمەيمىن، ءسىزدىڭ وتە قويۋىڭىز وڭاي بولار ما ەكەن.
/وتىرعاندار كۇلىپ جىبەرەدى./
بيكە. مۇندا ءوتۋىم قيىن بولسا، كولحوزدا وتەرمىن، تىم قۇرىسا، ءبىر قويشى تابىلار.
مۇرات. اپاي قويشى دەگەننىڭ دە قولعا ءتۇسۋى قيىنداپ بارادى عوي... ەڭ دۇرىسى، جىلى ورىنىڭىزدى...
بيكە. جارايدى، قويشىم. سەنىمەن ءازىلىمىز ۇيلەسپەي بارادى. (مۇراتتىق ۇستىندەگى كوستيۋمگە قادالا قاراپ.) كوستيۋمىڭ جاقسى ەكەن... (قولىمەن ماتاسىن ۇستاپ كورەدى.)
مۇرات. ءوزىم جامانمىن با؟
بيكە. ءوزىڭ دە جامان ەمەسسىڭ... ال، كوستيۋمىنە باعا جەتپەيدى. قايدا تىكتىرىپ ەدىڭ؟
مۇرات. ءوزىمىزدىڭ كولحوزدا توتى دەگەن سۇلۋ بار. سول تىككەن... نەگە تاڭداناسىز؟..
بيكە. قالادا دا سيرەك بولاتىن زات. بۇل سەنىڭ قولىڭا قايدان ءتۇسىپ ءجۇر؟
مۇرات. ويتكەنى مەن قويشىمىن عوي...
بيكە. قالجىڭدى قويدىق قوي، بالا.
مۇرات. قالجىڭداسام نە دەيسىز. بۇل ءوزىمىز وسىرگەن كادىمگى الاتاۋ قويىنىڭ ءجۇنى. موسكۆاداعى توقىما فابريكاسى سىيلىق رەتىندە بىزگە بەس كوستيۋمدىق ماتا جىبەرىپتى. سونىڭ بىرەۋى وسى.
بيكە. شىن تاماشا ەكەن... (كۇلىپ.) قىزىعى قويشى بولۋ ما دەيمىن.
مۇرات. ەگەر قولدان كەلسە...
بيكە. سەن عۇرلى قوي باعار ەدىم عوي... ءبىراق جاقسى كوستيۋم كيەم دەپ نە قىلايىن باسىمدى اۋىرتىپ.
مۇرات. باسىڭىزدان ايرىلىپ قالماساڭىز، اۋىرعانى ەشتەڭە ەتپەس ەدى-اۋ...
بيكە (ەشتەڭە دەي الماي قاماشقا). ءاي، كەيىن وقيسىڭ دا، شايىڭدى ءىش.
قاماش. ءىشىپ بولدىم.
مۇرات. مەن ەندى قاشان كەلۋىم كەرەك ەكەن؟
بيكە. قالاساڭ، كۇندە كەل.
مۇرات. جاۋاپ حات ءۇشىن قاشان كەلسەم ەكەن؟
بيكە. جاۋاپ ءۇشىن اۋرەلەنبەسەڭ دە بولادى. پوچتا ارقىلى دا حات بارادى. تىنىشىن الما، اۋىرىپ وتىر.
مۇرات. ءبىر اۋىز ءسوز سۇراۋعا بولاتىن شىعار.
/تەلەفون شىلدىرايدى./
بيكە (تىڭداپ). قايدان؟ ءيا، كەلگەن... ءقازىر... قاماش...
قاماش. تىڭداپ تۇرعان مەن. ءا، ءسالاماتسىز با، ەستاي اعا. ءيا، تۇربەك اعا دا، نينا دا وسىندا وتىر... قالاي دەيسىز. (ءتۇسى بۇزىلا باستايدى. ءبارى قاماشقا قاراسادى.) سىزبەن سويلەسكەن كىم؟ «كۇرەس» كولحوزى... ءقازىر ءبىز دە دەرەۋ جەتەمىز...
/ترۋبكانى ىلەدى دە، ورىندىققا وتىرا كەتەدى/.
نينا. نە بولدى، قاماش؟
قاماش. اسىل تۇقىمدى قوزىلار قىرىلىپ جاتىر دەيدى.
توكەبايەۆ. كىمدىكى ءجون ەكەن، قاماش قارىنداس، ەندى ۇقتىڭىز با... (قاماش ۇندەمەستەن كيىنە باستايدى.)
مۇرات. مەن شىققاندا امان ەدى. اپىراي، بۇل قالاي بولعانى. اپاسى، ماعان قاشان كەل دەيسىز. (نينا، ماريام، توكەبايەۆ شىعىپ كەتەدى).
قاماش. ...كەيىن، كەيىن...
بيكە. قاماش، سەندەردى نەگە شاقىرادى؟ (مۇراتقا.) سەن كەتە بەر.
مۇرات. قاشان كەلەيىن؟
قاماش. ەرتەڭ، ەرتەڭ...
/مۇرات كەتەدى./
قاماش. بولعان جاعدايدى تەكسەرىپ قايتۋعا كوميسسيا جىبەرمەك...
/ەسىككە بەتتەيدى./
بيكە. سوندا ساعان دا بار دەي مە (قاماش باسىن يزەيدى.) بارما!
قاماش. نەگە؟
بيكە. سول. بارما. ماڭايىنان جۇرمە ونىڭ.
قاماش. بارام با، جوق پا، مۇنى ويلاۋدى ءوز ۇلەسىمە قالدىرىڭىز.
/شىعىپ بارا جاتادى./
بيكە. جوق، بارمايسىڭ...
جەتىنشى كارتينا
عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى.
باستاۋىش پارتيا ۇيىمىنىڭ بيۋروسى ءوتىپ جاتادى. بۇل ءماجىلىس «كۇرەس» كولحوزىندا اسىل تۇقىمدى قوزىلاردىڭ ءولۋ سەبەبىن زەرتتەپ كەلگەن كوميسسيانىڭ ماتەريالى بويىنشا اقان كەمەلوۆتىڭ ءىسىن قاراۋعا ارنالعان.
كادىرجانوۆ. ءسوز الاتاۋ قويى قوزىلارىنىڭ ءولۋ سەبەپتەرىن زەرتتەپ قايتقان ساراپشى كوميسسيانىڭ پرەدسەداتەلى توكەبايەۆ جولداسقا بەرىلەدى.
توكەبايەۆ. تەكسەرىلگەن ماسەلە سونداي ايقىن بولعاندىقتان، ۇزاق ايتاتىن دا ەشتەڭە جوق. (داۋسىن وزگەرتىپ.) تەكسەرۋدىڭ ناتيجەسىندە ينستيتۋت قىزمەتكەرى اقان كەمەلوۆتىڭ كولحوزدا بىرنەشە اي بويى جۇرگىزگەن عىلىمي تاجىريبەسى جەمىسسىز بوپ شىققانى انىقتالدى. جەكە كولحوزداردا قوزىلاردىڭ قىرىلۋى-الاتاۋ قويىنىڭ بۋداندارى بۇل اۋداننىڭ تابيعات جاعدايىنا كوندىگە المايتىنىنا، ءولىم-جىتىمنىڭ باستى سەبەبى دە وسىندا ەكەنىنە، سونىمەن، بەدەلدى كوميسسيانىڭ كوزىن جەتكىزدى.
تەكسەرۋدەن ەكىنشى كورىنگەن ماسەلە... بۇعان باسا نازار اۋدارۋلارىڭىزدى سۇرايمىن: كوممۋنيست كەمەلوۆ بىزگە تۇسىنىكسىز سەبەپپەن قىلمىستى ىسكە بارعان. ول يا اۋدانعا، يا ينستيتۋت باسشىلارىنا ايتپاي، «كۇرەس» دەگەن كولحوزدا جاسىرىن تۇردە بۋدانداستىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزگەن. ەڭ ءبىر تاڭقالارلىق جەرى سول: وسى بۋداننان بىردە-بىر قوزى ءتىرى قالماعان... بۇل ادەيى ىستەلگەن قاستاندىق دەگەننەن باسقاعا كوميسسيانىڭ اۋزى بارا المادى... (نينا الدەنە ايتپاق بولىپ وقتالادى. كادىرجانوۆ «سابىر» دەگەندەي ءتۇر كورسەتەدى.)
كادىرجانوۆ. كوممۋنيست كەمەلوۆ، ءوزىڭىزدىڭ بۇل ءىسىڭىز جايىندا بيۋروعا نە ايتاسىز.
اقان. مەن سەزىمدى «كۇرەس» كولحوزىنان باستايىن. ويتكەنى بۇل جايى كوميسسياعا تۇسىنىكتى بولا تۇرسا دا، توكەبايەۆ جولداس وسى كولحوزدى ادەيى تىلگە تيەك ەتىپ، نەشە ساققا جۇگىرتكىسى كەلگەنىن بايقاتادى. ءسوز بولىپ وتىرعان اۋداندا الاتاۋ قويى وسپەۋدىڭ دە دالەلى «كۇرەس» كولحوزى، كەمەلوۆتىڭ «قاستاندىق» جاساپ جۇرگەندىگىنە دالەل دە «كۇرەس» كولحوزى. سىزشە سولاي عوي، توكەبايەۆ جولداس؟.. ءسىز اسىل تۇقىمدى قوي بۇل اۋداننىڭ قولى ەمەس دەگەندى ايتتىڭىز. ءبىراق، دالەل كەلتىرمەدىڭىز. وسىنى دالەلدەڭىز... جانە مىنا سۇراققا جاۋاپ بەرىڭىز: «كۇرەستەن» باسقا كولحوزداردا ءتول شىعىنى بولدى ما... نەگە ۇندەمەيسىز؟ بولعان جوق قوي؟.. قوش، ولاي بولسا، شارۋاشىلىعى ءالسىز «كۇرەس» سياقتى كولحوزداعى ساتسىزدىكپەن بۇكىل اۋدان بويىنشا قورىتىندى جاساۋعا قانداي قاقىڭىز بار؟
ەدىلوۆ. جارايدى، بۇل ءالى عىلىمي تالاس ماسەلە-اق بولسىن. ال، «كۇرەستە» قوزىلار نەگە ءولدى؟ كانە، بۇعان نە ايتاسىڭ، كەمەلوۆ؟
اقان. «كۇرەس» اسىل تۇقىمدى مال وسىرۋگە اۋداننىڭ ەڭ ءبىر دايىندىعى جەتكىلىكسىز، شارۋاشىلىق جاعىنان ءالسىز كولحوزى...
ەدىلوۆ. ءولىم-جىتىمنىڭ دە بولۋى سول السىزدىگىنەن دەيسىڭ عوي. قۇپ، مۇنىڭ دا دۇرىس دەيىك! ەندەشە، ءوزىڭ ايتقانداي شارۋاشىلىعى ءالسىز كولحوزدا بۋدانداستىرۋ جۇمىسىن بىلە تۇرا نەگە جۇرگىزەسىڭ؟ جانە مۇنى نەگە ەشكىمگە ايتپاي ىستەيسىڭ؟.. وسىنىڭ سىرىن ءتۇسىندىرشى...
اقان. «كۇرەس» كولحوزىندا تاجىريبە جۇرگىزگەن مەن ەمەس.
ەدىلوۆ. ەندى كىم؟
اقان. ماعان بىلدىرمەي، الاتاۋ قوشقارىنىڭ ۇرىعىن الدەكىم بەرىپ جىبەرىپتى.
ەدىلوۆ. سەن قايدا تۇرعانىڭدى بىلەمىسىڭ، كەمەلوۆ؟ ءسوز ەمەس ءسوزدى ايتپا بيۋرو مۇشەلەرىنە... ءا، مۇمكىن، بۇدان دا وپ-وڭاي قۇتىلا سالعىڭ كەلگەن بولار؟ جوق، شىراق، بۇل قيىنىراق. ونان دا شىندىعىنا كوش.
اقان. شىندىعى مەن ايتقان.
ەدىلوۆ. ونداي ۇساق قۋلىقتى تاستا، ۇيات بولادى، كەمەلوۆ!
داۆىدەنكو. ءيا، اقان... ا، كەمەلوۆ، سەن ەشنارسەنى بولعان شىندىقتى ايت!
اقان. مەن شىنىمدى ايتىپ تۇرمىن.
داۆىدەنكو. سەن، ويلا... مىنانداي جاعدايلار بولادى عوي: كولحوز شارۋاشىلىعىمەن جەتە تانىسا الماۋىڭ دا مۇمكىن، نەمەسە، كولحوزشىلار وتىنگەن سوڭ، ءتىپتى تاۋەكەل ەتىپ جىبەرۋىڭ دە مۇمكىن عوي... ءيا، ونداي-ونداي كەمشىلىكتەر، قاتەلىكتەر بولادى. ادال مويىندا... سەن مەنى ءتۇسىندىڭ بە؟.. بۇرىن ءتۇسىنۋشى ەدىڭ عوي، دوستىم.
اقان. يلانىڭىز، نيكولاي يۆانوۆيچ، مەنىڭ بۇل ىسكە ەشقانداي قاتىسىم جوق.
ەدىلوۆ (باسىن شايقاپ). جاپ-جاس ادامسىڭ. ال وتىرىككە بەتىڭ بۇلك ەتپەيدى...
اقان. مەن وتىرىكتى بىلمەيمىن، بىلگەن دە ادام ەمەسپىن. ونداي كىناڭىزدى قابىلداي المايمىن...
ەدىلوۆ (ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ). بەت تىرناۋعا دا باتىل-اقسىڭ. تەك قىلمىستى مويىنداۋعا كەلگەندە تابانىڭنىڭ ءبۇرى جوعى وكىنىشتى.
اقان. مەن قىلمىستى ەمەسپىن، كىنالىمىن. سىزدەر وسىعان قۇلاق قويىڭىزدار. ءوزىم باسقارعان جۇمىستا اشىق اۋىزدىق كورسەتتىم، بىلمەي قالدىم. مىنە، مەنىڭ كىنام. بۇل ايىبىمدى جەڭىلدەتۋدى ەشكىمنەن تىلەمەيمىن دە. بۇل ءۇشىن قانداي جازا بۇيىرساڭىزدار دا ريزامىن. ال، ءبىراق، كوميسسيا پرەدسەداتەلىنىڭ تاققان ايىبى ادىلەتسىز، نەگىزسىز، ءارى سولاقاي ەكەندىگىن ايتپاي قالا المايمىن...
توكەبايەۆ. تىم قۇرىسا، جيىلىستا ءوزىڭدى قالاي ۇستاۋدى دا ۇيرەنە الماعان ەكەنسىڭ، شىراعىم كەمەلوۆ. قىلمىسىڭدى ادال مويىنداۋدىڭ ورنىنا ماعان جارماسقانىڭ سىپايىلاپ ايتقاندا، ارسىزدىق بولدى...
كادىرجانوۆ. جاقسى، كوميسسيانىڭ ۇسىنىسى قانداي؟
توكەبايەۆ. كوميسسيا، بىرىنشىدەن، كەمەلوۆ جۇرگىزگەن تاجىريبە ءۇمىتتى اقتامادى دەپ ەسەپتەيدى...
داۆىدەنكو. قۇرمەتتى توكەبايەۆيچ، ءسىز ول ماسەلەنى بۇل اراعا تىقپالاماڭىز. الاتاۋ قويىنىڭ تۇقىمى سىزدەر ءسوز ەتىپ وتىرعان اۋداندا وسە مە، جوق پا-ول ءالى كەلەشەكتىڭ ماسەلەسى. سولاي بولعاندىقتان ونى اقىرىنا جەتكىزبەي ورتا جولدان توقتات دەگەن ۇسىنىسقا ورىن جوق...
توكەبايەۆ. ءسىز قىزىق ەكەنسىز، نيكولاي يۆانوۆيچ...
كادىرجانوۆ. داۆىدەنكو جولداستىڭ پىكىرىنە قوسىلۋ قاجەت. كوميسسيا الاتاۋ قويىنىڭ كەلەشەگى جونىندە تورەلىك ايتۋدى ءوز مىندەتىنە الماسا دا بولادى. (توكەبايەۆقا.) سىزدەر ناقتى ماسەلە ياعني «كۇرەس» كولحوزىنداعى وقيعا جايىنداعى ۇيعارىندىلارىڭىزدى ايتساڭىزدار... بيۋرو مۇشەلەرى، بۇعان قارسىلىق جوق پا؟
داۋىستاp. دۇرىس، دۇرىس.
توكەبايەۆ. كوميسسيا كەمەلوۆتىڭ «كۇرەس» كولحوزىنداعى ءىسىن جان-جاقتى تەكسەرىپ، مىنانداي قورىتىندىعا كەلدى: كەمەلوۆ بۇل كولحوزداعى تاجىريبەسىن بەلگىسىز سەبەپپەن ادەيى جۇرگىزگەن. سوندىقتان مۇنداي ادام پارتيا قاتارىندا قالا المايتىنى وزىنەن-وزى تۇسىنىكتى بوپ شىعادى...
نينا. توكەبايەۆ جولداس، كوميسسيا اتىنان سويلەۋدى ءسىز قاشان قوياسىز!
توكەبايەۆ. قۇرمەتتى نينا ۆاسيليەۆنا، كوميسسيا پرەدسەداتەلى ءوزىنىڭ زاڭدى پراۆوسىن پايدالانۋىنا ەرىكتى شىعار. راس، كەيبىر قوسىلمايتىن پىكىرىڭىز بار ەكەن، مەنى جازعىرماي-اق، ايتا بەرۋىڭىزگە بولادى عوي.
نينا. مەن ءبىر ماسەلەدە ەمەس، بار ماسەلەدە سىزبەن كەلىسپەيتىنىمدى ەسكەرىڭىز.
توكەبايەۆ. قالاۋىڭىز ءبىلسىن، فەدوتوۆا جولداس.
نينا. بيۋروعا وتە ءبىر قولايسىز جاعدايدى ايتۋعا ءتيىسپىن. توكەبايەۆ جولداستىڭ مانادان بەرى ايتقاندارى كوميسسيانىڭ پىكىرى ەمەس، ءوز جەكە باسىنىڭ پىكىرى. كوميسسيا بۇل ءىستى تەكسەرۋ ۇستىندە ەكىگە جارىلىپ، ءبىر پىكىرگە كەلە العان جوق. توكەبايەۆ جولداس بۇل جاعدايدى بيۋروعا ايتپاي كەتتى. كەمەلوۆ قاستاندىق جاسادى دەگەن پىكىر باستان-اياق ويدان شىعارىلعان...
توكەبايەۆ (ستولدى جۇدىرىعىمەن قويىپ جىبەرىپ). تاستاڭىز ونداي ادۆوكاتتىقتى!.. (بيۋرو مۇشەلەرىنە.) فەدوتوۆا ماعان ءتىل تيگىزدى، وتىرىكشى ەتپەك بولدى... مۇنىسىنا نازار اۋدارۋلارىڭىزدى سۇرايمىن... (نيناعا.) ال ايتىڭىز، قانەكەي! «كۇرەس» كولحوزىندا جاسىرىن تاجىريبە جۇرگىزىلگەنى وتىرىك پە؟! قوزىلاردىڭ قىرىلعانى وتىرىك پە؟! كەمەلوۆتىڭ موينىنا الماعانى وتىرىك پە؟! وتىرىك دەي الماسسىز! ەندەشە فاكتىعا قارسى شاۋىپ، ءوزىڭدى بايقاماي كۇلكىلى حالدە قالدىرىپ الدىڭىز. وسىنى ۇعىڭىز...
نينا. ءسىز اقىل ۇيرەتۋگە اسىقپاڭىز. ول سىزگە كەيىن دە كەرەك بولادى. ءيا دۇرىس ايتاسىز، تاجىريبە جۇرگىزىلگەنى دە راس، قوزىلاردىڭ ولگەنى دە راس. مۇنىڭ ءبارى فاكت. ءسىز بولساڭىز، وسى فاكتىنىڭ ءوڭىن اينالدىرىپ، وعان باسقاشا ماعىنا بەرەسىز، كەمەلوۆ قاتىسپاعان جۇمىسقا ونى ادەيى قوساقتاپ، ساياسي قىلمىس تاڭىپ، باردى-جوقتى جيۋدان ۇيالمايسىز. ءسويتىپ تۇرىپ باسقانى تاعى كىنالايسىز.
ەدىلوۆ. فەدوتوۆا جولداس، ءسىز كوميسسيا مۇشەسى بولا تۇرىپ، پرينسيپسىزدىك كورسەتىپ باراسىز. راس، كەمەلوۆ ءسىزدىڭ دوسىڭىز. ءبىراق، دوستىقتىڭ ءجونى وسى دەپ ونى قىلمىستان اراشالاۋعا ەشبىر پراۆوڭىز جوق... مۇنىڭىز كوممۋنيستىڭ ءىسى بولمايدى. ەگەر كەمەلوۆ شىنىمەن-اق كىناسىز بولسا، ونى فاكتىمەن عانا قورعاپ الىڭىز.
نينا. سىزدەر مەنىڭ ءسوزىمدى بولمەڭىزدەر. فاكت كەرەك بولسا، جەتەدى... توكەبايەۆ جولداس، لەنين اتىنداعى كولحوزدىڭ فەرما باستىعى ساحان نۇراحمەتوۆ سىزگە نە ايتتى؟ الدىمەن وسىعان جاۋاپ بەرىڭىزشى!..
توكەبايەۆ. تۇك تە ايتقان جوق.
نينا. ايتتى، جاسىرماڭىز!
توكەبايەۆ. ايتقان جوق...
نينا. قاماش، نۇراحمەتوۆتىڭ ءسوزىن توكەبايەۆ جولداستىڭ ەسىنە سال. (جۇرت اڭ-تاڭ. ەدىلوۆ قاسىندا وتىرعان قاماشقا سىبىرلايدى.)
ەدىلوۆ. كەزەك دۇنيە دەگەن، تارتسىن كەمەلوۆ سونىڭ سازاسىن!..
پاۋزا، جۇرتتىڭ كوزى قاماشتا. ماريام كىرەدى. ەدىلوۆقا پاكەت ۇسىنادى. ونى توكەبايەۆ قابىلداپ، ەدىلوۆقا بەرەدى. ماريام شىعىپ كەلەدى.
توكەبايەۆ. (قاماشقا سىبىرلاپ). موسكۆادان، عىلىم اكادەمياسىنان... ديسسەرتاسيانىڭ تاعدىرى شەشىلدى. (ەدىلوۆ حاتقا ۇڭىلەدى. سۇرلانىپ كەتەدى.) نە جازادى؟ (ەدىلوۆ ۇندەمەيدى.)
قاماش (ءالى دە بوگەلە ءتۇسىپ، سوزدەرىن ءبولىپ). «كۇرەس» كولحوزىنداعى وقيعانى كەمەلوۆتىڭ بىلمەگەنى انىق...
ەدىلوۆ (شوشىنا). نەمەن دالەلدەيسىڭ؟
قاماش. بۇل ىسكە كىنالى ادامنىڭ ءوزى ايتتى... نۇراحمەتوۆ ايتتى.
توكەبايەۆ. كىمگە ايتتى؟
قاماش. ەڭ الدىمەن سىزگە، سىزدەن شىققان سوڭ بىزگە ايتتى...
توكەبايەۆ. قاماش، ويلانىڭقىراپ سويلەڭىز.
قاماش. نەمەنەسىن ويلان دەيسىز؟ مەن ەستىگەنىمدى عانا ايتىپ وتىرمىن.
داۆىدەنكو (قىزىپ). جەتەر، دوسەنت توكەبايەۆ، جاس ادامدى قاقپايلاي بەرمەڭىز... قۇرمەتتى بيۋرو مۇشەلەرى! قىلمىس تا، قىلمىستى دا ەندى اشىلدى... دوسەنت توكەبايەۆ، ءسىز شىندىققا تۋرا قاراڭىز دا، ءوزىڭىزدىڭ وتكەن جولىڭىزعا ءبىر رەت باتىل ءۇڭىلىڭىز. بيولوگيا عىلىمىندا ءسىز قارسى بولماعان جاڭالىقتى مەن بىلمەيمىن! بىزدە قانداي تىڭ ءىس باستالسا، ءسىز سونىڭ بارىنەن ۇركۋمەن كەلدىڭىز. جاس كادر ديسسەرتاسيا جازسا، ءسىز ونى اداستىردىڭىز. جاس عالىم جاڭالىق تابۋعا ۇمتىلسا، ءسىز ونىڭ جولىن بوگەدىڭىز. ەسىڭىزدە بولسىن، سونىڭ بارىنە ءبىز ءتوزىپ كەلدىك، شىداي بىلدىك. ءسىزدىڭ عالىم بولمىسىڭىز، مىنە، وسى ەدى عوي... ەندى، مىنەكەي، ار-ۇياتتان، سوۆەت عالىمى دەگەن ارداقتى اتتان جۇرداي بوپ، بەت پەردەڭىز ءبىرجولا سىپىرىلىپ وتىر... (باسىن شايقاپ.) تالانتتى جاس وقىمىستىنى، وزىڭىزگە تەتەلەس، ارىپتەس ءىنىڭىزدى وق ۇشىنا بايلاۋعا دا ءسىز شىمىرىكپەي بارا العانسىز. مۇنىڭىز كەمەلوۆقا عانا ەمەس، رەسپۋبليكامىزداعى سوۆەتتىك عىلىمعا اتىلعان وق دەر ەدىم. جانە كوممۋنيست جولداستاردىڭ ءدال وسىلاي دەپ باعالاۋىن وتىنەر ەدىم...
ەدىلوۆ. نيكولاي يۆانوۆيچ، دوسەنت توكەبايەۆپەن ەلىگىپ، ءسىز بيۋروعا قويىلىپ وتىرعان نەگىزگى ماسەلەدەن جۇرت نازارىن اۋدارىپ باراسىز... مۇنىڭىز كەلىسپەس...
داۆىدەنكو. جوق، قۇرمەتتى پروفەسسور، مۇنىمىز ابدەن كەلىسىپ كەتتى...
كادىرجانوۆ. پروفەسسور ەدىلوۆ، ءسىز نە ايتپاق ەدىڭىز؟
ەدىلوۆ. تۋراسىن ايتۋ كەرەك، نيكولاي يۆانوۆيچ، ءوز شاكىرتىن قورعاپ، دوسەنت توكەبايەۆتى كەمەلوۆقا جالا جاپتىڭ دەپ ورىنسىز تىلدەدى. شىنىندا، كەمەلوۆ قىلمىسسىز دەگەنگە دالەل تولىق پا؟ ءبىر كولحوزشى ايتتى دەپ بىزگە تۇسىنىكسىز بارلىق كۇماندى ءىستى تىيا سالۋعا بولا ما. ءتىپتى مۇنىڭ الدىن الا ادەيى ويلاستىرىلماعانىن قايدان بىلەسىزدەر؟.. سونى ويلادىڭىزدار ما؟
كادىرجانوۆ (ءسوزىن ءبولىپ). ۇسىنىسىڭىز قانداي؟ سونى ايتىڭىز.
ەدىلوۆ (بوگەلىپ). ۇسىنىس، ۇسىنىس... قالاي دەگەندە دە، مال باسى شىعىن بولعانى، سوسياليستىك شارۋاشىلىعىمىزعا زيان كەلگەنى انىق قوي، سولاي ەمەس پە؟ مۇنى كورە-تۇرا ەلەمەي، كەمەلوۆتى وڭاي قۇتقارىپ جىبەرۋ دەگەن اقىلعا سىيمايدى. بۇلاي ەتسەك، ءبىزدىڭ دە كورىنە قىلمىسقا بارعانىمىز. سوندىقتان، بۇل ءىستى ءتيىستى ورىنداردىڭ قاراۋىنا بەرۋ قاجەت. سولار ابدەن تەكسەرسىن. وعان دەيىن كەمەلوۆتىڭ ماسەلەسى اشىق قالسىن جانە ول قىزمەتتەن شەتتەلە تۇراتىن بولسىن...
كادىرجانوۆ. باسقا قانداي ۇسىنىس بار؟
داۆىدەنكو. پروفەسسور ەدىلوۆتىڭ بۇل ۇسىنىسى... (ەدىلوۆقا) ءسىز ماعان عاپۋ ەتىڭىز... اشىق ماسەلەنىڭ بەتىن ادەيى بۇركەۋ دەپ بىلەمىن. ساراپشى كوميسسيانىڭ پرەدسەداتەلى توكەبايەۆ جۇمىستاعى كەمشىلىكتەردى زەرتتەپ، اشىپ قايتۋدىڭ ورنىنا، كەمەلوۆقا قاساقانا پالە جابۋدى كوزدەگەنى داۋ تۋدىرۋعا ءتيىس ەمەس. مال شارۋاشىلىعى جونىندەگى ءوزىنىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان تەرىس پىكىرىن تەكەبايەۆ جىڭىشكەلەپ وتكىزىپ جىبەرمەك بولادى. بۇل دا داۋسىز... دەمەك، كەمەلوۆ ەمەس، جالاقور توكەبايەۆ جازالانۋى كەرەك.
داۋىستاp. مىنە، بۇل دۇرىس.
— نەندەي ويمەن تەكەبايەۆ ءبىزدىڭ جاس ارىپتەسىمىزگە كۇيە جاعادى؟
— وسىنى توكەبايەۆتان تالاپ ەتۋ جايى دا، ورىندى دا...
ەدىلوۆ. داۆىدەنكو جولداس، بيۋرو مۇشەلەرىن اداستىرماڭىز. سىزدىكى قاتە ۇسىنىس.
كادىرجانوۆ. تۇسىنىكتى، پروفەسسور ەدىلوۆ. نيكولاي يۆانوۆيچ توكەبايەۆ جايىندا جەتكىلىكتى ايتتى، مەنىڭ وعان قوسارىم دا، الارىم دا جوق. مەن ءسوزىمدى، پروفەسسور ەدىلوۆ، سىزدەن باستاعىم كەلەدى. ءسىز مانادان بەرى ارمانسىز سويلەدىڭىز. كىمدى قارالاپ، كىمدى اقتادىڭىز؟ ءبىز سونىڭ ءبارىن سىزدەن جالىقپاي تىڭدادىق. جازعىرعانىڭىز كەمەلوۆ بولدى. بار پالەنى سونىڭ باسىنا ءۇيدىڭىز... قىزىقتى دا، راحاتتى دا ۋاقىتشا ۇمىتىپ، كولحوزشىلارعا ۇزاق كۇندەرى مەن تۇندەرىن قيدى. كەمەلوۆتىڭ جازىعى سول ما! كوبىمىزدىڭ باتىلىمىز بارا الماعان جاڭا ءىس باستاپ، جەرىنە جەتكىزدى. كەمەلوۆتىڭ جازىعى سول ما؟! مىنا سىزدەر ۇسىنعان تەرىس تەوريانى ىسپەن تالقانداپ، رەسپۋبليكامىزدا جاڭا قوي وسىرۋگە تىڭ جول اشتى. كەمەلوۆتىڭ جازىعى سول ما؟! ەگەر ءسىز ءادىل باسشى، ادال وقىمىستى بولساڭىز، وسىنى نەگە كورمەيسىز؟جاس عالىمنىڭ العاشقى ادىمىنا نەگە قۋانبايسىز؟ تەك جامانشىلىقتى كورۋگە عانا ءازىر تۇراتىنىڭىز قالاي؟.. عىلىمدا كارسىز، تۇرمىستا ارسىز توكەبايەۆتارعا ءار ىستە، ءارقاشان دا ءىشىڭىزدىڭ بۇرا بەرەتىنىن قالاي دەپ تۇسىنەمىز؟ الدە ساياسي سوقىرسىز با؟ الدە ءبىزدىڭ وسكەنىمىزدى كورە المايسىز با؟.. ايتاتىن كوزىڭىز كەلدى... جاۋاپ بەرىڭىز! پارتيا الدىندا جاۋاپ بەرىڭىز!.. (تەكەبايەۆ پەن ەدىلوۆ ۇسقىندارى كەتىپ، ەكەۋى ەكى ءتۇرلى پوزادا سىلەيىپ قالادى. وتىرعاندار سولارعا تونە تۇسكەندەي، ءبارى دە كوزبەن جەيدى.)
سەگىزىنشى كارتينا
جاز ايى. تاۋ بوكتەرى. الاتاۋدىڭ اسەم تابيعاتى. جاۋاپتى قىزمەتكەرلەردىڭ دەمالىس ءۇيى. ساحنادا شاعىن داچانىڭ اۋلا جاق قابىرعاسى. اۋلادا بەسەدكا. ساحنانىڭ ءتۇپ جاعىندا ەسىكتەرىنىڭ الدى سان الۋان گۇلگە بولەنگەن ادەمى ۇيلەر. راديودان مۋزىكا داۋسى ەستىلىپ تۇرادى. ىشتەن قاماش پەن داۆىدەنكو شىعادى.
قاماش. نيكولاي يۆانوۆيچ، ءسىز مەنى قۋانتتىڭىز...
داۆىدەنكو. جوق، قىمباتتى قاماش، سەن مەنى قۋانتتىڭ...
قاماش. شىنىمدى ايتايىن، ءسىز بولماعاندا بۇل ەنبەككە قايتا ورالۋىم دا ەكى تالاي ەدى... ءسىز عوي مەنى تۇيىقتان الىپ شىققان...
داۆىدەنكو. مەن ەمەس، كوللەكتيۆ، قىمباتتىم. دالىرەك ايتساق، ساعان ءبىرىنشى كومەكتەسكەن.
كەمەلوۆ. راس پا؟
قاماش (كۇلىمسىرەپ). كەمەلوۆتى كوپ ايتاسىز، نيكولاي يۆانوۆيچ...
داۆىدەنكو. مۇمكىن... نەمەنە مۇنىم سوگەت پە؟
قاماش. جوق، اشەيىن ايتامىن...
داۆىدەنكو. اقان سياقتى تاماشا ادامدى ۇمىتۋعا بولا ما؟
قاماش. «تاماشا ادام» ءوزى ۇمىتسا قايتەمىز؟
داۆىدەنكو. ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس... (كەتىپ بارا جاتىپ.) اقان جانىن تۇسىنە ءبىلۋ كەرەك، قىزىم...
قاماش. پارتبيۋرودان شىعىپ الىپ، نە ۇيگە سوقپاستان، نە جادىراپ سويلەسپەستەن، كەتىپ وتىردى كولحوزعا. ۇمىتپاعانى سول ما؟.. قىز باسىممەن وعان مەنىڭ ءيىلىپ تاعزىم ەتۋىم كەرەك پە؟!.
بيكە كەلەدى.
بيكە. وي قۇرىپ قالسىن، ءتورت ساعاتقا ارەڭ سۇراپ شىقتىم. مەن كەتسەم، دۇكەن قاراڭ قالاتىنداي، الگى ءبىر قىرقىلجىڭ شال باستىعىمىز جىبەرمەيدى... راديونى وسىنشا ايقايلاتىپ قويعاندارىڭ نە؟ ءوي، ۋاسيلا، ءوشىرشى ءۇنىن!..
قاماش. قايداعى ۋاسيلانى ايتىپ تۇرسىز؟
بيكە. ءاي، بار بولسىن، ول ۇيدە ەكەن عوي... (قاماش راديونى باسەڭدەتۋگە كەتەدى.) وسى ءبىر ءارتيستىڭ-اق، جاعىنا دامىل جوق. (قاماش قايتىپ كەلەدى. ەكەۋى بەسەدكاعا وتىرادى )
قاماش. جالعىز كەلدىڭىز بە؟
بيكە. تۇربەك تۇرعاندا نەگە جالعىز كەلەم؟.. سونى شوفەر ەتىپ، بيكە اپان سىر ەتە ءتۇستى...
قاماش. تاكسي تۇرعاندا، بىرەۋدەن ماشينا سۇراۋ نەمەنەگە قاجەت بولدى!..
بيكە. قويشى ءارى، تۇربەك بىزگە بوتەن بە؟.. ءاي، ۋاسيلا، سۋىق سۋ بار ما؟.. وي، قۇرىپ قالسىن، تاعى شاتاسىپ كەتتىم!..
قاماش. قىمىز ىشپەيسىز بە؟
بيكە. وي، اششى عوي... ءا مەيلى، اكەلسەڭ، اكەلشى. (قاما قىمىز بەرەدى. بيكە باسىنا ءبىر-اق، كوتەرەدى.) قايتىپ ىشەسىڭدەر؟ ۋداي عوي.
قاماش. ءسىز جاڭا قالاي ءىشتىڭىز، ءبىز دە سولاي ىشەمىز. (كۇلەدى.)
بيكە (ارتىنا بۇرىلىپ). الگى تۇربەك قايدا جوق بوپ كەتتى؟.. جولشىباي ينستيتۋتىنان كەرگەن تۇرتكىسىن جىر ەتە باستاپ ەدى، بايعۇستى اياپ كەتتىم... (كۇرسىنىپ.) ە، جاقسى ادامدى كورە المايتىن بۇل قازاقتىڭ ادەتى عوي...
قاماش. جاقسى ادام ەكەنىن قايدان ءبىلدىڭىز؟..
بيكە. بۇل نە قىلعان كۇماندى سۇراق؟ سوزگە ىلىككەن ەكەن دەپ كىسى دوستان بەزۋگە بولا ما؟
قاماش (ىزبارمەن). كىم دوس؟ توكەبايەۆ پا؟
اۋلاعا نينا مەن ماريام شىعادى. قاماش قۋانىپ الدارىنان جۇگىرەدى.
قاماش. سەندەردى دە كورەتىن كۇن بار ەكەن عوي...
ماريام. سەن دە ادامدى ساعىنادى ەكەنسىڭ-اۋ.
قاماش. ول نە دەگەن ءسوزىڭ؟..
ماريام. ءجاي، ءجونى كەپ قالعان سوڭ ايتا سالعانىم عوي. (جان-جاعىنا قاراپ، توكەبايەۆشا سويلەپ. «قۇرمەتتى دوسەنت توكەبايەۆ نە عىپ كەلمەگەن؟
بيكە. ساعىنساڭ وسىندا.
ماريام. قاماش بولماسا، مەن ساعىنىپ نە قىلامىن.
قاماش. ماريام، بۇل نە مازاق؟
ماريام. مازاق ەمەس، شىنىم. قاماشقا ۇيلەنەتىن بولدىم دەپ جولداس-جوراسىنا جار سالىپ ءجۇر قۇرمەتتى دوسەنتىمىز.
قاماش. سولاي ما؟ وقاسى جوق...
نينا. (قاماشتىڭ بەتىنە سۇقتانا قاراپ). وقاسى جوق دەيسىڭ بە، قاماش؟
قاماش (بۋلىققان اشۋدى بىلدىرمەۋگە تىرىسىپ). باسقا نە دەۋگە بولادى...
ماريام (سىقاقتاپ). ناناسىڭ با، قاماش، مەن قۇرمەتتى دوسەنتتى تۇندە تۇسىمدە كورىپ ءجۇرمىن. كەرگەندە قالاي كوردىڭ دەيسىڭ عوي، ول ساعان ۇيلەنىپتى...
قاماش. راقمەت!
ماريام. قىزىقتى قارا. سودان قۇرمەتتى دوسەنت سەنەن ايىرىلىسىپ، مىنا بيكە اپاي سياقتى ءبىر كارى ايەلگە ۇيلەنىپتى. (بيكە تىجىرىنادى. نينا جىميىپ كۇلەدى.)
بيكە (تەرىس قاراپ). وي جاعىڭا جىلان جۇمىرتقالاسىن! (ماريامعا). ايتپا ونداي جامانشىلىقتى!
ماريام. ءتۇس قوي، بيكە اپاي!
نينا. دەگەنمەن ويلاناتىن ءتۇس ەكەن.
توكەبايەۆ كورىنەدى.
ماريام. ءجۇر داچالاردى ارالايىق، نيكولاي يۆانوۆيچكە كىرىپ شىعايىق.
قاماش. نەگە اسىقتىڭدار؟ مەن دە...
نينا. جوق، سەن الاڭداما. ءبىز ءقازىر قايتىپ كەلەمىز.
(نينا مەن ماريام كەتەدى.)
توكەبايەۆ. قاماشقا بىزدەن ءبىر سالەم!.. اۋ سەمىرەدى دەسە، جۇدەپ كەتىپسىز عوي... دەمالىس ءۇيىنىڭ ونشا كوڭىلدى بولماعانى ما؟
قاماش (ادەيى). ونىڭىز راس، كوڭىلسىز... (بيكە انا ەكەۋىن ادەيى وڭاشا قالدىرىپ ۇيگە كىرەدى.)
توكەبايەۆ. قالاي كوڭىلدى ەتۋگە بولار ەكەن؟
قاماش. وعان ءسىز مازاسىزدانباساڭىز دا بولار... (جۇزىندەگى جىلىلىقتى وزگەرتىپ.) ايتپاقشى، ءسىزدىڭ موسكۆالىق دوستارىڭىزدان حابار ءالى كەلگەن جوق پا؟
توكەبايەۆ. بۇل عىلىم ادامى دەگەن قىزىق قوي. ءالى وقىپ بىتپەگەن.
قاماش. بىتپەگەنىن قايدان ءبىلدىڭىز؟ حات كەلدى مە؟
توكەبايەۆ. حات تاياۋدا كەلۋگە ءتيىس... ءبىراق ءسىز توزىمسىزدىك كورسەتىپ، ديسسەرتاسياڭىزدى جوندەۋگە قىزۋ كىرىسىپ تە كەتكەنگە ۇقسايسىز... وقاسى جوق، ءبىزدىڭ ءجۇنىمىز جىعىلعان سوڭ سىزگە بەدەل بولۋدان قالعانبىز عوي...
قاماش (سۋىڭ جىميىپ). نەگە ءوز بەدەلىڭىزگە ءوزىڭىز كۇمانداناسىز؟ سونشا وسال بولعانى ما؟ الدە وسال ەكەنىن ەندى سەزە باستاعانىڭىز با؟.. مۇنىڭىزعا تۇسىنبەدىم...
اقان كەلەدى.
اقان. كەشىرىڭىزدەر، مەنىڭ ىزدەگەنىم ءتورتىنشى داچا ەدى، بايقاۋسىزدا سىزدەردى مازالاپپىن.
توكەبايەۆ. وقا ەمەس، وڭعا بۇرىلساڭىز، تاۋىپ الاسىز.
قاماش (داۋسى دىرىلدەي). اقان!..
نينا مەن ماريام جۇگىرىپ كەلەدى.
نينا. اقان!
ماريام. اقان!.. قاشان كەلدىڭ؟..
نينا. ءبىرجولاتا كەلدىڭ بە؟
اقان. بۇگىن كەلدىم. ءبىرجولاتا كەلدىم. (قاماشقا: وقىس بۇرىلىپ.) دەرتىڭىز جازىلار دەپ ۇمىتكەر ەدىم، اسقىنىپ كەتكەنىن كوردىم.
قاماش. ولاي بولسا، دۇرىس كورە الماپسىڭ...
نينا. اقان، ساعان نە بولعان؟..
اقان. (نيناعا بۇرىلىپ). ءبىز وسى ارامشوپتەن قاشان تازارامىز، نينا؟ ءبىزدىڭ ارامىزدا وندايلار نەگە جۇرەدى؟.. (اقاننىڭ نازارى ءتۇسىپ تۇرعانىن كورىپ توكەبايەۆ جىلىسىپ، داچاعا كىرىپ كەتەدى. اقان سوعان جولىن نۇسقاپ.) مىناداي سۇمداردىڭ ماڭىنان جۇرۋگە بولا ما؟.. ءوزىڭ ايتشى، قاماش؟!.
داۆىدەنكو قارسىداعى داچادان شىعادى.
داۆىدەنكو. بۇل نە ايقاي؟.. (جالت قارايدى.) ا. اقان؟!. مەنىڭ جاس دوسىم، مەنىڭ اقانىم!.. (قۇشاقتاپ سۇيەدى.) نەگە رەنجىدىڭ؟.. ءبىز سەنى ءقازىر-اق قۋانتا الامىز!.. قاماش، نەگە ۇندەمەيسىڭ؟ قىمباتتىم، ءبىزدىڭ قاماش سەنى دايىن ديسسەرتاسيامەن قارسى الىپ وتىر...
اقان. ولاي بولسا، ەكى بىردەي قۋانىشىڭىزبەن قۇتتىقتايمىن، قاماش ءسىزدى.
قاماش. قۋانىشىم ازىرشە بىرەۋ... ەكىنشىسىن اكەپ تۇرساڭ، ءوزىڭ بىلەسىڭ.
اقان. مەن اكەلۋگە كەشىگىپپىن، توكەبايەۆ الدىمدى وراپ كەتىپتى.
قاماش. تىم ۇساقتاپ كەتىپسىز.
اقان. عاپۋ ەتىڭىز!..
قاماش. وسەك جيىپ قايتقانىڭىز سول ۇساقتاۋدىڭ بەلگىسى.
اقان. وقىڭىز، مىنا حاتتى! (حات ۇسىنادى. قاماش قولىنا الىپ حاتقا كوز جۇگىرتەدى. ءتۇسى بۇزىلا باستايدى.) داۋىستاپ وقىڭىز، جۇرتتىڭ ءبارى ەستىسىن!.. وسەك جيىپپىن با، جوق پا، ءبىلسىن!.. (قاماش قولى دىرىلدەپ حاتتى ماريامعا بەرە سالادى.)
اقان. وقى، ماريام!
ماريام (وقيدى). «اقان! سەن ءوزىڭ جاستىق شاقتاعى سەزىمدى ءسىرا بىلمەيسىڭ؟ ەگەر بىلسەڭ، قاماشقا مىندەتسي بەرۋىڭ قالاي؟ جاس كەزىڭدە تانىساسىڭ، سۇيەسىڭ، ءبىراق ونىڭ ءبارى ماڭگىلىك ەمەس قوي. سونى ءبىلۋ كەرەك ەمەس پە. قاماش ءقازىر جاڭادان جار ءسۇيدى. سول سۇيگەن ادامىنا ياعني تۇربەككە تۇرمىسقا دا شىعىپ قويدى. ال سەن بولساڭ، باياعى جىردىڭ سوڭىندا ءجۇرسىڭ...»
نينا. وقىما، تاستا! يەسىنە قايىر! (ەسىك الدىنا بيكە شىعادى.)
ماريام. ءما، بيكە اپاي. (حاتتى بەرەدى.)
بيكە. (حاتتى قولىنا الىپ.) بۇل نە جيىن؟..
قاماش. مىنا حاتتى ءسىز جازدىڭىز با؟
بيكە. مەن جازدىم.
قاماش. نە بەتىڭىزبەن وسىلاي دەپ جازدىڭىز؟
بيكە. قوي ءارى، قىلىمسىماي تۇربەكتەي جىگىتكە قولدارىڭ جەتە بەرسە، جامان بولماس...
ماريام. جارىعان ەكەنبىز كۇيەۋگە!
بيكە. ساعان قالعان ءسوز جوق.
ماريام. ءسوزدىڭ كوكەسىن مەنەن ەستىڭىز. قاماش، ءبىزدىڭ ساعان وڭاشا ايتقالى كەلگەن سىرىمىز بار ەدى. اپاڭ اۋزىمدى قىشىتتى. ەندى مەن ايتا بەرەم...
بيكە. سەن ءوزىڭ نەمەنەنى كوكىپ تۇرسىڭ؟
Mapيام. قانداي تۇرپايى سويلەيسىز! ءسىزدىڭ تىلمەن ايتقاندا: كوكىپ تۇرعان مەن ەمەس... قايدا الگى توكەبايەۆ؟.. (توكەبايەۆ شىعادى.) مىنا كىسى!
توكەبايەۆ. ماريام قارىنداس، ءتىلىڭىزدى تارتا سويلەڭىز... مەن شايپاۋلىقتى كوتەرە المايمىن...
ماريام. جارايدى، مەنىكى شايپاۋلىق ەكەن، ولاي بولسا، پارتبيۋروعا تۇسكەن ارىزدى تەكسەرگەن مىنا نينا ايتسىن!
داۆىدەنكو. بۇلارىڭ نە جۇمباق؟
نينا. بۇل ءبىزدىڭ ەمەس، مىنا توكەبايەۆ جولداستىڭ جۇمباعى...
توكەبايەۆ (تەرىس قاراپ). مىنالار قۇرتتى-اۋ مەنى!.. (نيناعا.) نينا ۆاسيليەۆنا، ءسىز ماريام ەمەسسىز عوي، سىپايىگەرشىلىكتى ءبىلۋىڭىز كەرەك.
نينا. توكەبايەۆ جولداس سان ايەلدى الدايدى. ولار ءار قالادا قالىپ جاتادى. ءبىر ايەلى التى اي بويى اليمەنتىن الا الماي، قىزىلوردادان ەكى بالاسىن ەرتىپ، جىلاپ-سىقتاپ ۇيىنە دە كەلەدى. وعان دا بۇل كىسى تەبىرەنبەيدى... قايتا وزىڭىزگە سىپايىگەرشىلىكتى ەسكەرتەدى...
توكەبايەۆ. بەكەر! كەلىپ جاتقان جەڭگەم.
نينا. كەشىرىڭىز! مەن سول ايەلدىڭ ءوز ارىزى بويىنشا تەكسەرىلگەن شىندىق فاكتىنى عانا ايتتىم...
توكەبايەۆ. بەكەر!..
ماريام. ەندەشە ءجۇرىڭىز ۇيىڭىزگە. سول ايەلدىڭ وزىنەن سۇرايىق. (توكەبايەۆ تومەن قارايدى..)
قاماش. نەتكەن لاستىق!.. ماريام. سەندەر ءالى مۇنان دا زورىن ەستىگەن جوقسىڭدار. بۇلار، الگى ءتۇسىپ قالعان پروفەسسور ەكەۋى، قاماشتى قالاي الداپ كەلگەن دەسەڭشى... ديسسەرتاسياڭدى جوندەمە، وسى كۇيىندە موسكۆادا قورعايسىڭ، ونداعى وقىمىستىلار سەنى شاقىرتىپ الدىرتقالى جاتىر دەپ سوققان عوي بۇلار... ال شىندىعى قالاي دە؟ موسكۆاداعى وقىمىستىلار ديسسەرتاسيامەن تانىسىپ شىققاننان كەيىن قاتەلىگىن كورسەتىپ، قورعاۋعا بولمايدى دەپ بۇلارعا جازباي ما! سول حاتتى وسى ۋاقىتقا دەيىن تىعىپ كەلگەن عوي...
توكەبايەۆ. سوقپاڭىز وتىرىكتى!
ماريام. كەرەك بولسا، حاتتىڭ ءوزىن كورسەتەمىن مەن سىزگە!
داۆىدەنكو. سۇمدىق قوي بۇل!..
اقان. بۇعان تاڭداناتىن ەشتەڭە جوق، وسال بولساڭ، بويعا دەرت ءارقاشان دا تەز جۇعادى...
قاماش. باقىتسىز باسىم!..
اقان. بۇل ءقازىر توزعان ءسوز. باقىت دەگەن بىزدە ءار ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى بولىپ قالدى. الدىمەن سوعان ءتۇسىنىڭىز. (داۋسىن زورايتىپ.) كىم دە كىم ءبىزدىڭ ءومىر زاڭىمىزدان تايسا، كىم دە كىم بىزشە ويلاپ، بىزشە تىرشىلىك ەتۋدەن قالسا ول ءبىزدىڭ قوعامدا ەڭ باقىتسىز، ەڭ سورلى ادام!..
نينا.دۇرىس!
ماريام.قاماش (جىلامسىراپ). ەڭ جاقىن دەگەنىم-جاتىم ەكەن عوي!.. ۇعا السامشى سونى...
بيكە. تىي كوزىڭنىڭ جاسىن!
قاماش. ءسىز ماعان ءالى دە ۇيرەتىپ بولعان جوقسىز با؟ جوق، ەندىگى اقىلىڭىز وزىڭىزگە.
بيكە. ادام دەگەندە ءبىر نامىس بولۋ كەرەك قوي... وسىلاردىڭ ىزاسىنا، تي مەن ايتقان ادامعا! قور بولمايسىڭ! ءبىر ەمەس، جيىرما قاتىن السىن، سەن جيىرما ءبىرىنشى بول. وندا نە تۇر! قاي ەركەك ەتەگىنە ناماز وقىپ ءجۇر دەيسىڭ، بۇلاردىڭ بارىنىكى سول!
قاماش. جان دوسىمنان، جاقسى كوللەكتيۆىمنەن ايىرعانىڭىز جەتپەي، ەندى لاس ءومىردىڭ باتپاعىنا ءبىرجولاتا باتىرىپ تىنباق بولاسىز... جوق، المادىم! بەردىم وزىڭىزگە سول ءومىردى!.. ال مەنىڭ تازا جانىمدى، كىرشىكسىز ماحابباتىمدى لاستاماڭىز!..
(اقان قاماشقا جاقىندايدى. وسى كەزدە راديودا «مەنىڭ ماحابباتىم» ءانى ورىندالادى.)
«ءومىردىڭ بار ءلاززاتىن ءجۇرمىن كورىپ،
وكىنەم تۋمادىم دەپ اقىن بولىپ.
وتانىم، ساعان دەگەن ماحابباتىم
كەۋدەمدە كۇمبىرلەيدى جىر بوپ تولىپ.
بۇل جالعىز مەنىڭ عانا ەمەس سىرىم.
مۇنى ايتقان ميلليون قىزىن، ميلليون ۇلىن،
وتانىم — كوممۋنيزم وتانىسىڭ
سوندا عوي سۇلۋلىعىن، ۇلىلىعىڭ.
جۇرەگىم، ماحابباتىم، جىگەر-كۇشىم
اياۋلى وتان — انا، ءبىر سەن ءۇشىن.
قويشىعا، اقىنعا دا، عالىمعا دا
نەتكەن سەن قىمباتتىسىڭ، سۇيىكتىسىڭ!»
قاماش (مۇڭدى). وسى ءان بۇگىن كۇنى بويى قۇلاعىمنان ءبىر كەتپەي قويدى...
اقان. بىلمەۋشى مە ەڭ بۇل ءاندى؟
قاماش. اتى قالاي؟
اقان. «مەنىڭ ماحابباتىم».
قاماش. «مەنىڭ ماحابباتىم».
اقان. يا، مەنىڭ ماحابباتىم، قاراپايىم سوۆەت ازاماتىنىڭ ماحابباتى. مەنىڭ تۋعان وتانىما، سوۆەتتىك حالقىما، شىن سۇيگەن جارىما ارنالعان ماحاببات.
قاماش. مەنىڭ دە ماحابباتىم!.. («مەنىڭ ماحابباتىم» ءانىنىڭ سارىنى كۇشەيە تۇسەدى. شىمىلدىق جايىمەن جابىلا بەرەدى.)
شىمىلدىق.
1952 ج.
You Might Also Like
-
اۋدان ورتالىعىنداعى ورتا مەكتەپتە بۇگىن توتەنشە ءبىر قىزىق وقيعا بولىپ قالدى. راس، بۇل وقيعا اياق استىنان ەمەس، الدىن-الا ويلاسۋدان تۋسا دا، ءدال كازىر سول باستا اقىل قوسقان ۇلكەندەردىڭ وزىنە دە توسىن...
-
— ...ونى بار عوي، تۋىسقان، ءبىر سوزبەن اۋرۋدىڭ ءامىرشىسى دەۋگە بولادى.
