سونبەيتىن وت
ەكىنشى نۇسقا
اڭعارتۋ
"سونبەيتىن وت" — "قابەننىڭ قۇبىلىسى" اتتى درامانىڭ ءبىراز وزگەرتىلگەن جاڭا نۇسقاسى، دالىرەك ايتقاندا، ساحنالىق نۇسقاسى. 1967 جىلى م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ ساحناسىنا پەسانىڭ وسى ۆاريانتى قويىلدى.
پەساعا قاتىساتىن ادامداردا دا ازداعان وزگەرىستەر بار: داۋرەننىڭ ورنىنا ساردار، ازاتتىڭ ورنىنا ازامات الىندى. بۇل نۇسقادا ساعيرا جوق، تىڭنان باستاۋشى جانە باس دارىگەر ەنگىزىلدى.
ءبىر ەسكەرەتىن نارسە: "ۇشقىن" رومانىندا داۋرەن —تايماننىڭ اكەسى، ال "قابەننىڭ قۇبىلىسى" دراماسىندا سارداردىڭ ورنىندا ءجۇر. نەگە؟
بۇل ەكى كەيىپكەر — داۋرەن دە، ساردار دا —قازاق مۇنايشىلارىنىڭ اعا بۋىنىنىڭ وكىلدەرى. ەكەۋى ەكى روماندا ءبىرىن ءبىرى تولىقتىرىپ تۇرعان (ءبىر مەدالدىڭ ەكى بەتى سەكىلدى) بەينەلەر. سوندىقتان ءبىرىن-بىرى اۋىستىرۋىندا دا زاڭدىلىق بار.
اۆتور
قاتىساتىن ادامدار
باستاۋشى
قابەن - پروفەسسور
ساردار - دوسەنت
جانار - باسشى
تايمان - حاتشى
قوڭىز مۇرت - اقباس عالىم
ازامات - باس دارىگەر
مارعاۋ - حيرۋرگ
عالىمدار، مۇنايشىلار
پرولوگ
شىمىلدىق اشىلعاندا ساحنا قاراڭعى. ءبىر شەتتەن اۆانسەناعا باستاۋشى شىعادى. جارىق سوعان عانا ءتۇسىپ تۇر.
باستاۋشى (ويلى). ەجەلگى كونە شىعىستا كەرىم دەگەن كىسى ءوز كەۋدەسىندەگى قۇشتارلىق وتىنا ءوزى جانىپ كەتىپتى دەگەن اڭىز بار. بۇل سىر جىرعا اينالعان:
"مەن جانباسام لاپىلداپ،
سەن جانباساڭ لاپىلداپ،
ءبىز جانباساق لاپىلداپ،
اسپان قالاي اشىلماق ؟!"
(زالداعىلارمەن كەڭەسكەندەي). قالاي ويلايسىڭدار؟.. قايداعى ءبىر تۇنەكتى ءتۇرۋ ءۇشىن عانا ەمەس، ادام شىن مانىندەگى ادام دەگەن اتقا لايىق ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن، از با، كوپ پە، ايتەۋىر ءبىر-اق كەشەر عۇمىر — تىرشىلىكتە مۇلگىپ-قالعىماي، ءارقاشان وياۋ ءجۇرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ (جىگەرلى). كەۋدەنى قۇشتارلىق وتىمەن قوزداتۋ كەرەك، ماقساتپەن مازداتۋ كەرەك، جىگەرمەن ۇشقىنداتۋ كەرەك. ءارقايسىمىزعا تەك ءبىر-اق رەت بەرىلگەن جارىق دۇنيەدەن جانىپ، لاۋلاپ، لاپىلداپ ءوتۋ شارت! ءدال وسى مىنەز جوق جەردە ەرتەڭ تۋرالى ەشتەڭە بولۋى مۇمكىن ەمەس. (كەتەدى).
ساحنا لاپ ەتىپ، وقىس ساۋلەلەنەدى. ءبىراق بۇل كۇندىزگى كۇن نۇرى ەمەس، الدەبىر تۇنگى شاپاق: ءتۇن قاراڭعى1سىن جىراقتا — ساحنانىڭ ءبىر تۇكپىرىندە فونتانمەن ورىلە لاۋلاعان القىزىل ءورت شۇعىلاسى سەرپىپ ىدىراتاتىن سەكىلدى.
ءبىر شەتكە كەلىپ ماشينا توقتاعانداي. سول تۇستان جۇگىرە شىققان جانار مەن تايماننىڭ كوزدەرى ورتتە، كوڭىل كۇيلەرى قۇيىنداي ۇيتقيدى.
جانار (قۋانا تاڭىرقاپ). عاجاپ! قانداي عاجاپ!.. دالا كەۋدەسى قۇشتارلىق وتىنا جانىپ جاتقانداي.
ت ا ي م ا ن (ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەي). ءوڭىم بە، ءتۇسىم بە؟
جانار. قاراشى تايمان، قاراشى... كىسى قورىققانداي قاتەرلى، ءارى ەرتەگىدەي سۇلۋ: سۇيرەڭدەگەن كۇرەڭ جالىن اراسىندا تۋلاپ اققان قاراكوك تولقىن بار. جالىن مەن تولقىن تايتالاساتىن ءتارىزدى، بايقايسىڭ با، تايمان؟
تايمان (ەلىگە قويماي). توقتاشى، جانار.
جانار (قىزىعىپ). ەسسىز قۇمارلىق، اساۋ ەركەلىك! مۇنداي دا عالامات بولادى ەكەن-اۋ. جالىن تولقىندى ايمالايدى، تولقىن جالىندى سابالايدى. (شالقىپ). سونبەسىن، سونبەي تۇرا تۇرسىن. اق كوكەمنىڭ ارمانى عوي اق جالىنعا اينالعان...
تايمان (وقىس ويلانىپ). سولاي ما؟.. سولاي بولدى-اۋ شىنىمەن... (وزىنە ءوزى). اپىرم-اي، قابەن-اي... سونىكى پايعامبارلىق بولىپ جۇرمەسە نە قىلسىن.
جانار. قابەن قايدا باسە؟ (ايعايلاي جۇگىرىپ). قا-ب-ە-ن! قايدا ءجۇر ءوزى؟ ق-ا-ب-ە-ن!...
تايمان (بىرتە-بىرتە يلانىپ). قوي، راس بولدى. ءتۇسىم ەمەس ءوڭىم بولدى.
جانار. ءيا، اعىل-تەگىل مۇناي... ەمبىنىڭ ءوڭى تۇگىل تۇسىڭدە كورمەگەن بايلىعى.
تايمان. وي، قابەن-اي، شايتان-اي... ايتقانىن ىستەدى، دەگەنىنە جەتتى اقىرى... ەر-اي!..
جانار (وڭاشا شىعىپ، قيالدانا). قابەن... ەر ەكەنىڭ راس قوي، قابەن... قورقىپ ەدىم، ىزدەگەنىڭ تابىلماس دەپ قورقىپ ەم... تاۋىپسىڭ عوي (پاۋزا). مىنە، مەن دە تاپتىم سەنى... جاپان تۇزگە ىزدەپ كەلدىم ارنايى، قابەن، ساعىنىپ كەلدىم، ءبىرجولا كەلدىم.
ساحنا سازى كەنەت وزگەرەدى: پىشىرلاپ جانعان، ءدۇرس ەتىپ قۇلاپ تۇسكەن، شۋ ەتە قالعان ءارتۇرلى دىبىستار، ۇرەيلى ۇندەر... ەندى بىردە ءبارىن جاپىرا ازىناعان سيرەنا.
جارالى قابەندى نوسيلكامەن كوتەرىپ، ءورت جاقتان ءبىر توپ مۇنايشى شىعادى. ىشىندە ازامات بار.
تايمان (ۇرەيلەنىپ). ءوي، مىنالار... ءبىزدىڭ جىگىتتەر عوي. (توپقا بەتتەپ). بىرەۋى جازىم بولماسا نە قىلسىن. (شەتتەگى بىرەۋدەن سۇراپ). نە بولدى؟
مۇنايشىلاردىڭ ءبىرى. ورتتە قالدى.
تايمان (شوشىپ). كىم، ويباي!.. ءتىرى مە؟
مۇنايشىلار: — كەۋدەسىندە جانى بار ايتەۋىر.
— حال ناشار، جىگىتىم، نەسىن سۇرايسىڭ.
تايمان (ەنتەلەپ). كىم دەيمىن، كىم؟
مۇنايشىلاردىڭ ءبىرى. قابەن ورازوۆ.
جانار (شوك باسقانداي شىر ەتە قاپ). قابەن؟! نە دەيدى؟.. (زارلاپ جۇگىرە بەرە ءسۇرىنىپ قۇلاپ). قويىڭدارشى، جالعان بولار، قويىڭدارشى... ويپىرم-اي، جالعان دەڭدەرشى!..
مۇنايشىلاردىڭ ءبىرى. (جاناردى سۋيەپ). قاراعىم... اينالايىن... قاراعىم...
باسقا ءبىر مۇنايشى. ەرلىك قوي قابەندىكى!..
تايمان (ىزامەن مىرس ەتىپ). ەرلىك، ەرلىك! ەرلىك جولىندا ەر قۇربان بولا بەرۋى شارت پا؟
مۇنايشىلاردىڭ ءبىرى. راس-اۋ!..
جانار (باسىن كوتەرىپ، كۇيىنىپ). نەگە؟.. نەگە؟.. نەگە؟..
باستاۋشى (ءبىر شەتتەن شىعىپ، باياۋ، بايسالدى). نەمەنە، جانار، نەنى ايتاسىڭ؟
جانار (ەسەڭگىرەپ). نەگە؟.. نەگە قابەن؟.. نەگە قابەن؟.. باسقا ەمەس، نەگە عانا...
باستاۋشى. قوي، نە دەپ باراسىڭ سەن، قوي...
جانار. قويمايمىن.
باستاۋشى. نەگە ؟
جانار. قيمايمىن.
باستاۋشى. ولىمگە مە؟ (جانار ءۇنسىز باس يزەيدى). كىمدى قياسىڭ؟ (جاعالاي جارىق ءتۇسىرىپ). تايماندى ما؟ (جانار ءۇنسىز باسىن شايقايدى). ازاماتى ما؟ (باسىن شايقايدى). مىنا مۇنايشىنى ما؟ (جانار ءۇنسىز، باسىن شايقايدى). سولاي شىعار. بۇلاردى دا قيماس بولار ولىمگە! بۇلاردىڭ دا جوقتارى بار ومىردە!
جانار. بىلمەيمىن. اۋىرماي، سىرقاماي، ادام شەيىت بولعانداي... سوعىس جوق ەمەس پە؟
باستاۋشى. قاتە ايتاسىڭ، جانار. ايقاس ءارقاشان دا بار. كورەر كوزگە وق اتىپ، ءولىم ەگىپ تۇرعان انىق جاۋ بولماۋى مۇمكىن، ءبىراق ءومىر ءۇشىن كۇرەس ەشقاشان توقتاعان ەمەس.
جانار (قايتادان كۇيىنىپ). جوق-اۋ، نەگە؟... نە سەبەپتى مەندە عانا قاسىرەت؟.. قايعىدان قايعى... تەك مەن عانا دۋشار بولا بەرەم بە؟ جازىعىم نە؟ نە جازدىم؟..
باستاۋشى. تۇسىنەم، جانار، ۇعامىن. ءبىراق ەسكەر، الگى—سەنىڭ ءسوزىڭ ەمەس، قايعىڭنىڭ ءۇنى، قاسىرەتىڭنىڭ داۋسى. ال، قاسىرەتكە قاشان دا سەنىڭ كوكەڭ سارداردىڭ قايسارلىعىن قارسى قويۋ كەرەك. سولاي!.. شىدا!..
جانار. قايتىپ شىدايمىن؟..
باستاۋشى. شىدا!.. قايتسەڭ دە شىدا!.. شىدا!.. (كەتەدى).
پاۋزا
ازامات (قابەننىڭ كەۋدەسىنە قۇلاعىن توسىپ). قابەن... قابەنجان... (قابەندە ءۇن جوق). ءسونىپ بارا ما، قۇداي-اۋ؟ (اۋىر كۇرسىنىپ). شىبىنىم-اي، ەندى قايتەيىن... (جاناردى كورىپ). جانار؟ جانار جان ەمەسپىسىڭ؟ (قابەن سەلك ەتىپ كوزىن اشادى).
مۇنايشىلاردىڭ ءبىرى. كوزىن اشتى. اۋ، كوزىن اشتى عوي. قانە، باسىن كوتەرىپ كورەلىك. (ازامات ەكەۋى ەپپەن دەمەپ، قابەندى تىكتەي بەرەدى. وزگەلەر ونىڭ بەتىنە ۇمىتپەن تەلمىرەدى).
ازامات (كۇرسىنە قۋانىپ، جانارعا). قالقام-اي، جاقىنداشى قانە، كەلشى، باسىن ءوزىڭ سۇيەشى ءبىر كەزەك... سەنى كورىپ جاتىر، ساعان قارايدى. بىردەڭە دەگەندەي بولادى. وي، جاساعان-اي، تىلەكتى بەرسە يگى ەدى...
جانار قابەنگە ءتونىپ كەپ، ونىڭ باسىن سۇيەيدى. قابەننىڭ كوزى جاناردا.
قابەن (راديو ارقىلى) جانار... كەلدىڭ بە؟ جۇمباق شەشىلدى، ءبىلدىڭ بە؟ قۇپيا اشىلدى، كوردىڭ بە؟.. قاراشى، كورشى... (ءسۇيسىنىپ). مولدىرەگەن كوزىڭ... ءۇمىت تۇر عوي كوزىندە. (قىزىنىپ). الدادىم با؟ جوق، الدامادىم. جەر استى... جەتى قات جەر استى... گاز اتتى. قاپى قالدىق. ورتەپ الدىق!.. (ورتكە قاراپ). ورتەنىپ جاتقان مۇناي، ءۇمىتىڭ ورتەنگەن جوق. (قاتال). بومبا! اكەلىڭدەر بومبانى. تاستاندار ورتكە. سوندىرەمىز!.. (جانارعا). سونەتىن ءورت، ءۇمىت ەمەس سونەتىن... (زالعا قاراپ، جۋاسىپ). توقتا! وسى جالىن نەدەن تۇتاندى؟ مىنا عالامات قايدان باستالدى؟ (ساحنا كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاپ-قاراڭعى بولادى دا قالادى). ءبارى سول تۇننەن باستالدى.
ءبىرىنشى ءبولىم
1
ءتۇن. كافەدرا مەڭگەرۋشىسىنىڭ كابينەتى.
توردەگى ستول جانىندا — پروفەسسور؛ مۇقابالى، قالىڭ قولجازبانى پاراقتاپ، الدەنە جازىپ وتىر. تەلەفون سىلدىرايدى.
پروفەسسور (ترۋبكا كوتەرىپ). پروفەسسور ساپاروۆ. ءا، قابەنبىسىڭ؟ ءيا، تەلەفون سوقسىن دەپ ەدىم. قوي، ءتۇن ورتاسى ما؟ (ساعاتىنا قارايدى). سولاي ەكەن-اۋ. ءجا، وقاسى جوق. ءقازىر كەلە عوي. پىكىر دايىن. جازىپ ءبىتىردىم، كەل، تانىس. ءيا، كافەدرادا وتىرمىن. (ترۋبكانى ورنىنا سالادى).
قولىندا شاعىن چەمودان، قارىندا پلاشش، تايمان كىرەدى.
تايمان (زاتىن جەرگە قويىپ، پروفەسسورعا قول ۇسىنىپ). سالەمەتسىز بە؟
پروفەسسور (ونىڭ قولىن الىپ، كوزىلدىرىگىنىڭ ۇستىنەن قاراپ). داۋرەنوۆ... تايمان داۋرەنوۆ ەمەسپىسىڭ؟
تايمان. بولساق بولارمىز.
پروفەسسور. قايدان ءجۇرسىڭ؟
تايمان. ەلدەن كەلەم.
پروفەسسور. ەل بولعاندا... ەمبىدەن بە؟
تايمان. ءيا، ەمبىدەن، مۇنايلىدان كەلە جاتىرمىن.
پروفەسسور. ەستىگەم، ەستىگەم، مۇنايلىنىڭ ديرەكتورى دەپ ەستىگەم. قابەن ايتقان. ال، وتىر. (تايمان وتىرادى؛ پروفەسسور ونى بارلاپ، ويلانىپ). وعان دا ءۇش جىل بولىپ قالدى. ءوتىپ بارا جاتقان عۇمىر-اي! (ەزۋ تارتىپ). باتەڭكىلەرىڭنىڭ تۇمسىعى قۇم-قۇم بوپ، ۋنيۆەرسيتەتكە ارەڭ كىرگەندەرىڭ كەشە عانا ەدى، ەندى مىنە، سىرىقتاي-سىرىقتاي ازامات بوپ شىعا كەلدىڭدەر.
تايمان (ويىن-شىنى ارالاس). قايدان بىلەيىن، بىزدىكى اشەيىن مۇنايشىلىق سەكىلدى. قۇدايشىلىق قابەندىكى-اۋ دەيمىن، اقساقال.
پروفەسسور (ىرزا بوپ). ءيا-ا!.. قابەن، ءسوز جوق، عالىم بولادى. (مۇقابالى قولجازبانى نۇسقاپ). مىناۋ ديسسەرتاسياسى، ەكى ءجۇز الپىس بەت. تاماشا زەرتتەۋ!
تايمان (قۇپتاپ). و، ول شاكىرتىڭىز اۋەلدەن قابىلەتتى جىگىت قوي. ازداپ مىنەزىنىڭ كەدىر-بۇدىرى بولماسا...
پروفەسسور (ويلى، ورنىقتى). دوسىڭ مىعى-ىم. مىقتى جىگىت! قورعاعاننان كەيىن ءوزىن وسىندا دوسەنت قىپ قالدىرسام با دەيمىن. كافەدرانى دا تۇبىندە سوعان بەرەمىن، سول باسقارادى.
تايمان. مۇنىڭىز كەڭدىك ەكەن.
پروفەسسور. سونشالىق كەڭدىك بولماس، ءبىراق بۇل ماسەلەگە ءوزىمنىڭ كەيبىر ارىپتەستەرىمنەن ءبىراز باسقاشا قارايتىنىم راس. بىرەۋلەر قولى قالتىراپ، تىزەسى سەلكىلدەگەنشە كرەسلودان تۇسكىسى كەلمەيدى. تاڭ قالام. جاي اكىم ەمەس، عالىم. كەي اكىم كرەسلودان تۇسسە، تاماق اسىراي الماۋى مۇمكىن. ال عالىمدا ولگەنشە وزىنە جەتەتىن اتاق-دارەجە بار ەمەس پە؟ كرەسلو نە كەرەك وعان؟ تاڭ قالام.
تايمان. ءبىراق بۇعان تاڭدانعاننان گورى ويلانعان ءجون ەمەس پە؟
پروفەسسور. ويلانعان دەيسىڭ بە؟..
تايمان. ايتالىق، ادام الپىسقا كەلدى. پەنسياعا شىقتى. ءبىراق جاتقىسى كەلمەيدى. نەگە؟ كەشە عانا ەڭبەك ەتكەن ورنى بار. سىرىن قوسقان، مۇڭىن قوسقان ورتا بار. قيمايدى. كەتكىسى كەلمەيدى. نەگە؟ ويلاۋ كەرەك سەكىلدى.
پروفەسسور (ويلانىپ). سولاي ما؟ مۇمكىن. ادام جانى كۇردەلى عوي. (پاۋزا). دەي تۇرعانمەن، ءومىردى قيماۋ، ورتانى قيماۋ ءوز الدىنا دا، كرەسلونى قيماۋ ءبىر بولەك. ەسىڭدە بولسىن.
تايمان. سولاي-اۋ، ءبىراق... (ويلانىپ قالىپ). قابەن ەرتەڭ قورعاي ما؟
پروفەسسور. ەرتەڭ. ەرتەڭ تۇستە،ساعات ۇشتە. ايتپاقشى ورازوۆتىڭ زەرتتەۋى سەنىڭ ەمبىڭ تۋرالى، بىلەسىڭ بە؟
تايمان. بىلگەندە مەن بىلەيىن. كەلگەن سەبەبىم دە سول. (چەمودانىن اشىپ، ىشىنەن بىرنەشە پاكەت الىپ، پروفەسسورعا ۇسىنادى). مىنە، ەمبىدەگى كەيبىر ءىرى ماماندار مەن عالىمداردىڭ پىكىرلەرى، الا كەلدىم.
پروفەسسور. دۇرىس. مۇنىڭ جىگىتتىك.
تايمان (ازداپ شەشىلىپ). سىزدەن نەسىن جاسىرايىن، ۇستازسىز عوي، قابەننىڭ بۇل زەرتتەۋى مەنىڭ الدىما دا گاملەتتىڭ سۇراعىن كولدەنەڭ تارتىپ وتىر: نە تۇرىپ قالۋ، نە قۇرىپ كەتۋ!..
پروفەسسور (باسىن شايقاپ). و-و، مىناۋىڭ وقىس ەكەن. ال، يە؟
تايمان. قابەن ديسسەرتاسياسىنان ەمبىدە مۇناي ءونىمىن ءارىتىرۋدىڭ ەكىنشى ءادىسى ەرەكشە ورىن الادى.
پروفەسسور. ءجا، ونىڭ نەسى بار؟
تايمان. مەنىڭ ءۇش جىل بويى قىزعىشتاي قورىعانىم ءدال وسى ءادىس.
پروفەسسور. ال؟..
تايمان. كارى-جاسى ارالاس، ەمبىدە ءبىر توپ دونكيحوتتار بار. مەنى اراداي تالاپ ءجۇر.
پروفەسسور. نە قىلمايسىڭ دەيدى؟
تايمان. كەر تارتپاسىڭ، ەمبىنىڭ ەرتەڭىن ويلامايسىڭ دەيدى.
پروفەسسور (تاڭدانىپ). قىزىق ەكەن. نەمەنە، ەرتەڭ بۇگىندى جوققا شىعارا ما؟ جوق، ول بولمايدى. قابەننىڭ ەڭبەگىن سەنىڭ مۇنايشىلارىڭا كىتاپ قىپ باستىرىپ بەرەمىز ءالى. تۇرا تۇرىڭدار.
تايمان (جادىراپ). باسە، ءسويتىڭىزشى. العاشقى داناسىن تۇپتەلگەن بويدا ءوزىم الار ەدىم...
پروفەسسور (ەسىكتەن كىرگەن قابەندى كورىپ). مىنە، ءوزى دە كەلدى.
تايمان ۇشىپ تۇرىپ، قابەنگە قۇشاق جايادى.
اناۋ ەركەلىك جاساپ، ساۋساعىن بەزەپ، مۇنى توقتاتىپ تاستايدى.
قابەن. كىلت تۇرا قال!
تايمان (اڭىرىپ). ال، جاقسى.
قابەن. ماعان كەلدىڭ بە؟
تايمان. ساعان كەلدىم.
قابەن.ادەيى ىزدەپ كەلدىڭ بە؟
تايمان. ادەيى ىزدەپ كەلدىم.
قابەن. وتىرىك ايتاسىڭ. ءوز شارۋاڭمەن ءجۇرسىڭ.
تايمان. وللا دا راس. جەر شەتى قياننان تەك سەن ءۇشىن كەلدىم. جەتكەن بويىم...
قابەن (ءجۇزىن جىلىتىپ). قالعانىن قويا تۇر. (تايماندى قۇشاقتاي الىپ، ءبىر ورىندىققا وتىرعىزادى). تىرپ ەتپە، وتىر وسى ارادا. ءقازىر... (پروفەسسورعا بەتتەيدى).
تايمان (وزىنە ءوزى). ءقىزىق-اي ءوزى... مەنىمەن بىرگە ۇيىقتاپ شىققانداي، اماندىق جوق، ساۋلىق جوق، سالعان جەردەن... اي، سەنىڭ مىنەزىڭ بە، سەنىڭ مىنەزىڭ...
پروفەسسور (قابەنگە). قالاي، جۇرەگىڭ ورنىندا ما؟
قابەن. ارينە.
پروفەسسور. قورعاپ شىعامىز عوي؟
قابەن. داۋ جوق.
پروفەسسور. باسە، قوبالجىما! قورعاۋ ءساتتى وتۋگە ءتيىس.
قابەن. البەتتە.
پروفەسسور. عىلىمي كەڭەستە ماعان قارسى بىر-ەكى كىسى بار. سولار بولماسا، وزگەلەرى قۇپتار.
قابەن (قىزىعىپ). كىمدەر ولار؟ نەگە قارسى؟
پروفەسسور. ەي، قالقام-اي، نەگە قارسى دەرىڭ بار ما؟ "مال الاسى سىرتىڭدا، ادام الاسى ىشىندە" دەپ قازاق تەگىن ايتتى دەيمىسىڭ.
قابەن. تۇسىنبەدىم.
پروفەسسور (ءتۇسىن سۋىتىپ). ءجا، ءتۇسىنىپ كەرەگى دە جوق ساعان. (از ويلانىپ). بىرەۋلەر بولادى... عىلىمنان گورى عىلىم ادامدارىنىڭ ارا قاتىسىن، تاتۋ-ارازدىعىن بىلۋگە كوبىرەك كۇش سالادى. وندايلاردان تۇبىندە عالىم ەمەس، زالىم شىعادى.
قابەن. كەشىرىڭىز، مەن ءالى تۇسىنگەنىم جوق.
پروفەسسور. نەگە؟ نەنى؟
قابەن. سىزگە قارسىلار ماعان دا قارسى بولۋعا ءتيىس پە؟
پروفەسسور. مۇمكىن. (جايباراقات). وڭباعاندىق قوي.
قابەن. نەگە؟ نەگە وڭباعاندىق؟ سىزگە قارسى بولۋ وڭباعاندىق بولا ما ؟..
پروفەسسور (زەكىپ). ءجا، قويالىق. سەنىڭ وسى مىنەزىڭ... قاشان دا، قالاي دا قارسىلاسۋ كەرەك ساعان!..
قابەن. جوق، قارسىلىق ەمەس مەنىكى.
پروفەسسور. قويشى. ءوز دەگەنىڭ بولماسا بولمايسىڭ.
قابەن. جوق-اۋ، قايتەيىن تۇسىنبەسەم...
پروفەسسور. نە تۇسىنبەيتىنى بار. بەلگىلى ەمەس پە؟
قابەن. جوق. بەلگىسىز.
پروفەسسور (شىتىنىپ). جارايدى. بولدى. (قاعازدار ۇسىنىپ). مىنە، مەنىڭ پىكىرىم. وقى، تانىس. ەرتەڭگى سىنعا ازىرلەن ودان دا. (تايمان ەكەۋىنە). ال، قايىرلى كەشتە بولىڭدار. (كەتەدى).
قابەن (وزىمەن ءوزى). تۇسىنبەدىم. قورعاۋدىڭ اتى — قورعاۋ. قورعاۋدا تالاس بولۋعا ءتيىس. تالاس قاراما-قارسىلىقتان تۋسا، شىندىق تالاستان تۋادى. ونىڭ نەسى ەرسى؟ (تاڭدانىپ). تۇسىنبەدىم. (ورنىنان تۇرىپ، تايمانعا كەلەدى. كەنەت ەركەلىك جاساپ، بۇيىرا). تۇر.
تايمان (ۇشىپ تۇرىپ، كۇلىپ). ال تۇردىق.
قابەن. ءبىز كورىسپەگەلى نەشە قىس، نەشە جاز. قاراشى ماعان، وزگەرىپپىن بە؟
تايمان (ونىڭ باس-اياعىن شولىپ). جوق، وزگەرمەگەن ەكەنسىڭ. ءباز-باياعى قالپىڭ: ءتۇرىڭ سۇپ-سۋىق، ءتۇسىڭ سۇپ-سۇر، مىنەزىڭ تىپ-تىك... كانە، كوزىلدىرىگىڭدى كيشى. (قابەن كوزىلدىرىك كيەدى). مۇنىڭ ورنى دا بۇرىنعى ەكەن عوي، مۇرنىڭنىڭ ۇشىندا، جەلبەزەگىڭە ارەڭ ءىلىنىپ تۇر. (قولىمەن تۇزەپ). بىلاي... كوتەرىڭكىرەپ كيسەڭ بولماي دا؟
قابەن. ال، سەن وزگەرىپ كەتىپسىڭ. دەنەڭ تولىسقان. قارنىڭ شىعا باستاپتى. مۇنىڭ قاي سەمىرۋ سەنىڭ؟ باستىق بولدىم دەپ پە؟ پاي-پاي، مانسابى قۇرعىر-اي، بويعا سىڭسە بۇل دا ءبىر الحوگوليزم سەكىلدى پالە عوي...
تايمان. جارايدى، قويشى. جاڭا جەتەكشىڭ نە دەدى ساعان؟ وقىسايشى اناۋ جازعاندارىن.
قابەن (ستول جانىنا كەپ قاعازداردى شولىپ ءوتىپ). جەتەكشىمنىڭ پىكىرى تانىس قوي ماعان. و كىسى ۇناتىپ تۇر-اۋ. ال ەندى بار ما، تايمان، بەرى كەلشى، شىنىمدى ايتسام، جازعاندارىم وزىمە ءتىپتى ۇنامايدى.
تايمان. قوي، سوقپا! بۇل دا باياعى تانىس اريالارىڭنىڭ ءبىرى. ەسىندە مە؟ ءتورتىنشى كۋرستا جۇرگەنىمىزدە ستۋدەنتتىك كونكۋرستە وزىڭە بەرىلگەن بايگەنى الماي، ماعان بەرگىزگەنىڭ... سوندا دا ءوز جازعاندارىم وزىمە ۇنامايدى دەپ جيۋريمەن داۋلاسىپ بولعانسىڭ. سەنەن بە، سەنەن شىعادى.
قابەن. جوق، سەن تىڭدا الدىمەن. (ديسسەرتاسيانى نۇسقاپ). وسى شىركىندى قاراي-قاراي، تۇزەتە-تۇزەتە ابدەن مەزى بوپ ءبىتتىم.
تايمان. ەندى قايتەسىڭ، وڭاي دەيسىڭ بە؟
قابەن. كەيدە اپ-ادەمى، وسىندا ءبارى بار. كەيدە دانەڭە دە جوق. اسىرەسە ءبىر نارسە، ەڭ قاجەتتى، ەڭ ءىرى نارسە جوق.
تايمان. و نەمەنە؟
قابەن. ءوزىم دە بىلمەيمىن. ىزدەيمىن، شارق ۇرامىن، تاپپايمىن.
تايمان. ءتۇۋ، ول تۇك تە ەمەس. ءوز ىسىنە ءوزى قاناعاتتانباۋ، قاپىسى تاۋسىلماۋ—وي ەڭبەگىنىڭ ادامىنا، دالىرەك ايتقاندا ويلىعا ءتان سەزىم. زادىندا، كەرەك سەزىم. اسىلى، وسى سەزىمسىز ىلگەرىلەۋ قيىن. (پاۋزا). قايتەسىڭ، قورعاپ السايشى.
قابەن. قورعاۋىن قورعارمىن-اۋ، ءبىراق... (ەسىكتەن كىرە بەرگەن مارعاۋدى كورىپ). ويباي-اۋ، مارعاۋ، ۇمىتىپ كەتىپپىن-اۋ سەنى.
مارعاۋ (ماساڭ، كوزى كەيدە قىليلانىپ كەتەدى). دەدىڭ- اۋ سەن... سونىڭ ءوزى جاقسى بولدى، قارسىداعى بوس اۋديتوريادا وتىرىپ، ازداپ كوز ءىلىندىرىپ الدىم.
قابەن (كۇلىپ، تايمانعا). باعانا جاتاقحانادان بىرگە كەلگەنبىز. پروفەسسوردىڭ كوزىنە تۇسكىسى كەلمەي، جىنىستاپ جۇرگەن ءوزى...
مارعاۋ. ونىسى راس، ازداپ ءىشىپ ەدىم.
قابەن (تايمانعا). سەن نەمەنە، تانىماي تۇرسىڭ با، مارعاۋ عوي. وزىڭمەن بەس جىل بىرگە وقىعان مارعاۋ، ۇمىتقانىڭ با؟
تايمان (شامدانىپ). مارعاۋ بولسا قايتەيىن، كوزى كىسىگە تۇسۋدەن قالعان عوي ءسىرا...
مارعاۋ. دەدىڭ-اۋ سەن!.. (كوزى قىليلانىن تۇر). مەنىڭ كوزى بار بولعىرىمنىڭ جايىن بىلمەۋشى مە ەدىڭ، جازعان شىركىن. ەسىكتەن كىرگەننەن ساعان قاراۋمەن ءجۇرمىن. ءول دەيسىڭ بە؟
تايمان (قىسىلىپ قاپ). بولدى، بولدى، قويدىم. (قول الىسادى). وسىندا ما ەڭ؟
قابەن. وسى كافەدرادا ىستەيدى. لابورانت.
مارعاۋ. ءدال ءقازىر پروفەسسوردىڭ لابورانتى ەمەس، (قابەندى نۇسقاپ)، مىنا مىرزانىڭ اسپازى سياقتىمىن. اسحانانىڭ ءبىر بولمەسىن العانبىز. كۇنى بويى سوعان سەرۆيز جاساۋمەن ءجۇردىم.
تايمان. و نە قىلعان سەرۆيز؟
مارعاۋ. دەدىڭ-اۋ سەن!.. ەرتەڭ تۇستە قابەن ديسسەرتاسيا قورعايدى، كەشكە ىشپەيسىڭدەر مە، جازعان شىركىن.
تايمان. اھ، يا.
مارعاۋ. يا بولسا، سول. ەكى قوي سويعىزدىم، قايدان شىقسا ونان شىقسىن. اراق-شاراپتا حيساپ جوق.
قابەن (تەجەپ). قويشى، جارار!
مارعاۋ (وزىنە ءوزى مىڭگىرلەپ). ارينە، جارايتىن بولعاسىن عوي ءبارى دە... (تەلەفون سىلدىرايدى. قابەن ترۋبكا كوتەرەدى: "يا. مەن — ورازوۆ. اللو، اللو!.. "جاۋاپ جوق،. ترۋبكانى ورنىنا سالادى. مارعاۋ ءسوزىن جالعاپ، تايمانعا). قابەن ماعان رەنجي بەرەدى. ءبىراق تاستامايدى، تاي-قۇلىنداي تەبىسىپ، بىرگە وسكەن جازعان شىركىن ەمەس پە؟
قابەن. قايتەمىز رەنجىمەي؟ كەيدە ءتىپتى لاعىپ كەتەسىڭ.
مارعاۋ (ونى تىڭداماي، تايمانعا). مەن كۇيىپ-پىسپە دەيمىن بۇعان. نەمە كەرەك كۇيگەلەكتەنىپ؟.. ءبارى ءبىر سەن كۇيىپ- پىسكەنمەن دۇنيە مىڭق ەتپەيدى. كۇن ورنىنان شىعادى، اي ورنىنان باتادى، نەمە كەرەك كۇيىپ-پىسىپ! سولاي ەمەس پە، تايمان؟
تايمان (ەكەۋىنە كەزەك قاراپ). قايدان بىلەيىن.
مارعاۋ. دەدىڭ-اۋ سەن!.. سودان سوڭ بۇل اسىعادى، الىپ ۇشادى، بۇزىپ-جارىپ العا ۇمتىلادى. ال مەن اسىقپا دەيمىن بۇعان. نەمە كەرەك بوسقا ەنتىگىپ؟ (اندەتىپ). "بۇل جالعان ەكى اينالىپ كەلمەس ساعان..." اسىقپا! رەتىن تاپ تا، كەتپەي قوي.
تايمان (كۇلىپ). ول قولدان كەلە مە؟
مارعاۋ. كەلەدى. تۇككە تۇرمايتىن تاسباقا ءۇش ءجۇز جىل ءومىر سۇرەدى، ءۇش ءجۇز جىل!
تايمان (تاڭدانىپ). قويشى، ءۇش ءجۇز جىل؟
مارعاۋ. نەسىنە قويايىن، سولاي، ءۇش عاسىر جاسايدى تاسباقا! نەلىكتەن،سونى بىلەسىڭ بە؟
تايمان. جوق، بىلمەيمىن.
مارعاۋ. بىلمەسەڭ ءبىل، جازعان شىركىن. تاسباقا ءسىز بەن ءبىز قۇساپ نەرۆنيچات ەتپەيتىن كورىنەدى. (قابەن مەن تايمان قوسىلا كۇلەدى). نەسىنە كۇلەسىڭدەر؟ ايتام عوي، اشۋلانباۋ كەرەك، كۇيىپ-پىسپەۋ كەرەك، نەرۆنيچات ەتپەۋ كەرەك.
(تەلەفون سىلدىرايدى. قابەن ترۋبكا كوتەرەدى: "اللو، اللو!"جاۋاپ جوق. ترۋبكانى ورنىنا سالادى. تەلەفون قايتا سىلدىرايدى).
قابەن (ىزا بوپ). اللو! يا! ا؟.. اۋرۋحانا؟.. حيرۋرگيا؟.. (جۋاسىپ). جارايدى... (يىعىن قوزعاپ، تاڭىرقاپ، تايمانعا). اۋرۋحانادا جاتقان بىرەۋ دەيدى...
تايمان (قوسىلا تاڭدانىپ). نەمەنە؟ سويلەسەم دەي مە؟
قابەن. ءيا، شاقىرۋعا كەتتى.
تايمان. قىزىق ەكەن. (ساعاتىنا قاراپ). جەتى قاراڭعى تۇندە... اۋرۋحانادان... قىزىق ەكەن...
قابەن (ترۋبكادان داۋىس ەستىگەندەي). يا. ورازوۆ دەگەن— مەن. نەگە بىردەڭە؟ بىردەڭە ەمەس، ەڭبەك جازىپ جۇرگەنىم، ديسسەرتاسيا. (تۇسىنبەي). نە دەيدى؟.. (ءالى دە تۇسىنبەي). نەنى ءبۇلدىرىپپىن؟ ايعايلاماڭىز! نە ءبىلىپ ايعايلايسىز؟ (نىق). مەن بىلەم: مۇنايدى دا بىلەم، مۇنايشىنى دا بىلەم. بولماق تۇگىلى تۋعانمىن ەمبىدە. (ىزالانا باستاپ). نەگە بولمايىن، بولىپ ءجۇرمىن ەمبىدە. (ترۋبكانى قۇلاعىنان جۇلىپ الىپ، مارعاۋعا قاراسا، قالعىپ كەتىپتى). ءتۇۋ، جارىقتىق. (ترۋبكاداعى داۋىسقا ىزا بوپ، تايمانعا). مىناۋ كىم ءوزى؟ (تايمان اڭ-تاڭ). بولدىم دەيمىن. جوق جۇمىستا بولعانىم جوق، عىلىمي پراكتيكادا بولدىم. (اشۋلى). يا، سولاي ! جوق، جەتىسايدا بولعانىم جوق. (ىزاعا بۋلىعىپ). ءسىز كىمسىز وسى؟!! (قابەن ترۋبكانى ورنىنا سالىپ، اڭ-تاڭ وتىرىپ قالادى).
شام ءسونىپ، قايتا جانعاندا ساحنادا ۋنيۆەرسيتەت زالىنىڭ ءبىر شەتى: ءتورالقا ستولىنىڭ تورىندە عىلىمي كەڭەستىڭ باسشىسى مەن حاتشىسى؛ بۇل ەكەۋىنىڭ ماڭداي الدىنداعى بىرنەشە قاتار ورىندىقتاردا پروفەسسور، قابەن، تايمان، مارعاۋ، تاعى باسقا بىرنەشە عالىم، ولاردان شەتكەرىلەۋ ءبىر جەردە ساردار مەن جانار وتىر. زالدىڭ قالعان جاعى بۇلارعا جالعاسا ساحنا سىرتىنا شىعىپ كەتكەن. ول جاقتا ءيىن تىرەسكەن ادام ءتارىزدى. مىنبەدە دوسەنت، سويلەپ تۇر. زالعا كەشىگىپ كىرگەن اقباس عالىم ازداپ ىڭعايسىزدانىپ اياعىنىڭ ۇشىنان باسىپ بارىپ، ءبىر جەرگە وتىرادى.
دوسەنت.... ديسسەرتاسيانىڭ سوڭعى تاراۋى اسىرەسە قۇندى. مۇندا مۇناي ءونىمىن ارتتىرۋدىڭ ەكىنشى ادىسىنە ايرىقشا اناليز بەرىلگەن. و نە ول، ەكىنشى ءادىس دەگەن؟.. جەر ۇستىنەن جەر استىنا سۋ ايداۋ؛ مۇنايلى قاباتتىڭ قىسىمىن كۇشەيتۋ؛ ساراڭ تابيعاتتىڭ بەرمەسىن قولما-قول تارتىپ الۋ! مىنە، ەكىنشى ءادىس دەگەن! بۇل تاريحتا ءتۇڭعىش رەت ەمبى توپىراعىندا تۋعان نارسە. ءدال وسى ءادىستىڭ كەشەگى كۇيى، بۇگىنگى ءحالى، ەرتەڭگى جاي تۇپ-تۇگەل ورازوۆ قابەننىڭ ديسسەرتاسياسىندا شەجىرەدەي سايراپ تۇر... جۇمىستىڭ باسقا قۇنى مەن قاسيەتىن ماعان دەيىن سويلەگەن رەسمي تورەشىلەر دە، رەسمي ەمەس تورەشىلەر دە جەتكىلىكتى ايتتى. مەن سولاردىڭ بايلاۋىنا تولىق قوسىلامىن. قابەن ورازوۆ عىلىم كانديداتى بولۋعا ابدەن لايىق. (دوسەنت مىنبەدەن تۇسەدى. مۋلگىڭكىرەپ وتىرعان مارعاۋ ۇيقىدان ويانعانداي ۇشىپ تۇرىپ، الاقانىن ۋرا بەرە قىسىلىپ قاپ، بۇعا قويادى).
باسشى (مارعاۋعا). جولداس، ءسىز... نەمەنە؟ كونسەرت كورىپ وتىرسىز با؟
مارعاۋ (ادەتىنشە). دەدىڭىز-اۋ!
باسشى. دەمەي قايتەمىز. بۇل مەرەكەلى سالتانات ەمەس، عىلىم كەڭەسىنىڭ جۇمىس ءماجىلىسى. مۇندا ورازوۆ — يۋبيليار ەمەس، ديسسەرتانت. دەمەك، ول قوشەمەت كورۋ ءۇشىن ەمەس، سىننان ءوتۋ ءۇشىن كەلىپ وتىر. سولاي ەمەس پە؟..
مارعاۋ. قويدىق قوساعاسى، قويدىق. (مۇلگي بەرەدى).
اقباس عالىم (ورنىنان تۇرىپ، باسشىعا). ءسىز كەشىرىڭىز، پروفەسسور، مەن دالەلدى سەبەپتەرمەن ءبىراز كەشىگىپ كەلدىم. رۇقسات ەتىڭىز، پروفەسسور، وسىندا ۆاك-تىڭ بار ەرەجەسى تۇگەل ساقتالىپ جاتىر ما، جوق پا!؟ سونى بىلگىم كەلەدى.
باسشى (بايسالدى). ارينە، ۆاك-تىڭ بار ەرەجەسى تۇگەل ساقتالىپ جاتىر.
اقباس عالىم. اھا! ولاي بولسا مىنانى ءبىلۋ مۇمكىن بە؟ ايتالىق، ورازوۆتىڭ زەرتتەۋ جۇمىسىنا شەتتەن جازباشا تۇسكەن دايەكتەمەلەر ياكي وتزىۆتار قانشا؟
باسشى. ولار وقىلعان. رەسمي تورەشىلەر سوزىنەن كەيىن دەرەۋ جانە تۇگەل وقىلعان.
اقباس عالىم. ءسىز كەشىرىڭىز، پروفەسسور، مەن دالەلدى سەبەپتەرمەن ءبىراز كەشىگىپ كەلگەنىمدى جاڭا ايتتىم. ۆاك ەرەجەسى بويىنشا، مەن، عىلىمي سوۆەتتىڭ مۇشەسى رەتىندە، بۇل سيپاتتا سۇراق قويىپ، وعان جاۋاپ تالاپ ەتۋگە پراۆولىمىن.
باسشى (ءسال قىسىلىپ). ءجا، ارينە... ارينە پراۆولىسىز. (عىلىمي حاتشىعا قاراپ). ءسىز پروفەسسور شاندوزوۆتىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرىڭىز. قىسقا، قىسقا عانا.
اقباس عالىم. ءسىز كەشىرىڭىز، پروفەسسور، مەن قىسقا ەمەس، ۇزىن جاۋاپ تالاپ ەتۋگە، ءمۇبادا قاتال جازىلعان دايەكتەمەلەر ياكي وتزىۆتار بولسا، تۇپ-تۇگەل ياكي العاشقى جولدان سوڭعى جولىنا دەيىن تۇگىن قالدىرماي تولىق وقىپ بەرۋدى ۇزىلدى-كەسىلدى تالاپ ەتۋگە ابدەن پراۆولىمىن.
باسشى (جالىعىپ). دۇرىس. سىزدىكى دۇرىس. (حاتشىعا). ايتىڭىز.
حاتشى. ورازوۆتىڭ زەرتتەۋ جۇمىسىنا عىلىمي ينستيتۋتتاردان، كافەدرالاردان، جەكە وقىمىستىلار مەن مامانداردان، نەبارى توعىز دايەكتەمە ءتۇستى. (باسشىعا قارايدى).
باسشى (اقباس عالىمعا). تاعى قانداي ساۋالىڭىز بار؟
اقباس عالىم. ديسسەرتانتتىڭ عىلىمي ارگۋمەنتتەرىن قاتتى سىناعان ياكي جوققا شىعارعان وتزىۆتار بولدى ما؟
حاتشى. جوق. توعىز دايەكتەمە دە ورازوۆ ديسسەرتاسياسىنىڭ تەوريالىق قۇنىن، پراكتيكالىق ءمانىن جوعارى باعالايدى. ارينە، كەيبىر سىن-ەسكەرتپەلەر، تالاپ-تىلەكتەر ايتىلعان...
اقباس عالىم. ونى عىلىمي سوۆەت مۇشەلەرىنىڭ الدىندا وقىپ بەردىڭىز عوي؟
حاتشى. البەتتە.
داۋىستار: — وقىلدى.
— ارينە،تۇگەل تانىستىرىلدى
اقباس عالىم (باسشىعا). ولارعا ديسسەرتانت جاۋاپ قايىردى ما؟ ءوز گيپوتەزالارىن قورعاپ قالا الدى ما؟
باسشى. رەسمي تورەشىلەرىنە جاۋاپ قايىردى. ال، جازبا دايەكتەمەلەردەگى جەكەلەگەن سىن-پىكىرلەرگە جانە جاڭاعى سويلەگەن رەسمي ەمەس تورەشىلەرگە...
اقباس عالىم. كەشىرىڭىز، نەشەۋ؟
باسشى. رەسمي ەمەس تورەشىلەر مە؟
اقباس عالىم. ءيا، رەسمي ەمەس تورەشىلەر.
باسشى (قاعازعا قاراپ). ءۇش ادام سويلەدى.
اقباس عالىم. اھا!
باسشى. بۇلارعا ورازوۆ ءوزىنىڭ قورىتىندى سوزىندە جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس.
اقباس عالىم (ورنىنا وتىرا بەرىپ). مەنىڭ ساۋالدارىم تامامدالدى. (باسشىعا ءسال ءيىلىپ). ءسىز كەشىرىڭىز، پروفەسسور.
باسشى (زالعا). تاعى كىم سويلەيدى؟
داۋىستار: — ءبىراز كىسى پىكىر ايتتى عوي.
— ەكى رەسمي تورەشى، ءۇش رەسمي ەمەس تورەشى...
— توعىز وتزىۆ جانە بار.
— تالقىلاۋداي-اق تالقىلاندى.
— ءسوز توقتاتىلسىن!
— يا، ءسوز توقتاتىلسىن دەگەن ۇسىنىس بار.
باسشى (تاعى دا جۇرتقا قاراپ). سويلەۋشىلەر جوق قوي، سولاي ما؟
داۋىستار: — جوق
— جوق.
باسشى (اقباس عالىمعا). پروفەسسور شاندوزوۆ، مۇمكىن، ءسىز سويلەرسىز؟
اقباس عالىم (ورنىنان تۇرىپ). جوق، مەن سويلەمەيمىن. (ورنىنا قايتا وتىرادى).
باسشى. ولاي بولسا...
اقباس عالىم (ورنىنان تۇرىپ). پروفەسسور، كەشىرىڭىز...
باسشى. نە ايتپاق ەدىڭىز؟
اقباس عالىم. مەن لابوراتورياعا اسىعىپ تۇر ەدىم. داۋىس بەرىپ كەتە بەرسەم بولماس پا؟
باسشى. ۆاك ەرەجەسىندە مۇنداي پۋنكت جوق بولسا كەرەك، جولداس شاندوزوۆ؟
اقباس عالىم. ءسىز كەشىرىڭىز، پروفەسسور. بۇل حاقىندا مەن داۋلاسپايمىن سىزبەن... (وتىرادى).
باسشى. جارايدى. ولاي بولسا، رەسمي ەمەس تورەشىلەرىنە جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن جانە قورىتىندى ءسوز سويلەۋ ءۇشىن ديسسەرتانت ورازوۆقا...
ساردار (ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ باسشىنىڭ ءسوزىن ءبولىپ). توقتاڭىزشى! (جۇرت جاپپاي ساردارعا بۇرىلادى. قابەن دە تۇندە ەستىگەن تانىس داۋىسقا جالت قارايدى. جانار اكەسىنىڭ جەڭىنەن تارتىپ، الدەنە سىبىرلاپ بايىك بولادى. اكەسى كونبەيدى، اڭتارىلا توقتاعان باسشىعا). مەن ەكى-اق ءسوز ايتپاق ەدىم، رۇقسات بولار ما ەكەن؟
باسشى (شاراسىزدانىپ). نەگە بولماسىن، سويلەڭىز! (ساردار مىنبەگە بارادى). جالعىز-اق، عافۋ وتىنەمىن، ەسىمىڭىز كىم ءسىزدىڭ؟
ساردار. ساردار سۇلتانوۆ.
باسشى. قاي ينستيتۋتتانسىز؟
ساردار. ينستيتۋت ەمەس، ەمبىنىڭ قازاعىمىن، جانە زيالى ەمەس، جاي مۇنايشىمىن.
باسشى. وتە جاقسى. سويلەي بەرىڭىز.
ساردار (كوزىن تاس جۇمىپ، ءبىراز ويلانىپ بارىپ). الگى ورازوۆ دەگەن جىگىت ەمبىنى زەرتتەپ وتىر عوي، سولاي ما؟ حوش! مەنىڭ بار عۇمىرىم ەمبىدە ءوتتى. ەمبى—مەنىڭ جۇرەگىم. جۇرەگىم مەنىڭ — ەمبى. ولاي بولسا، ورازوۆ مەنىڭ جۇرەگىمدى زەرتتەپ وتىر. وسىعان تالاس بار ما، زيالى جۇرت؟ (ءار جەردەن اركىم قول سوعادى. قابەن دە ساردارعا قىزىعا قاراپ قالعان).
باسشى (زالدى تىنىشتىققا شاقىرىپ، جالىنا). جولداستار، جولداستار...
ساردار. وبالى نە كەرەك، ورازوۆ — وياسىز جىگىت ەمەس. كوزىلدىرىك كيىسىنە قاراعاندا وقىمىستىدان گورى ەتىكشىگە كوبىرەك ۇقسايدى ەكەن. ءبىراق، شىندىققا نە داۋ بار، بۇگىن وسى مىنبەدەن ءوزىنىڭ ەتىكشى ەمەس ەكەنىن دالەلدەدى. جازعاندارىمەن دە تانىسپىن، وقىعام. شەبەر... شەبەر جازىلعان. قىزىق. ەرتەگى سەكىلدى، جەڭىل وقىلادى. مۇنىڭ ءبارى جاقسى. (پاۋزا). ال ەندى بار ما، شىندىقتىڭ ماڭدايى قاسقا. ورازوۆتىڭ وسى جازعاندارىنان ەمبىگە تيەر تۇلدىر پايدا جوق. تەك سول جامان.
مارعاۋ (سەلك ەتىپ). دەدىڭ-اۋ!..
زال شايقالىپ كەتەدى: بىرەۋلەر شەشەنگە رەنىشپەن قول سىلتەيدى، بىرەۋلەر ىزالى مىسقىلمەن ساق-ساق كۇلەدى.
داۋىستار: — ءما بالەم!
— وي جامپوز.
— سوق!
— نە دەپ تۇر ءوزى؟
ساردار. ورازوۆ و باستا نە جايلى جازباق ەدى؟ ەمبىدە مۇناي ءونىمىن ارتتىرۋ جايلى جازباق ەدى. حوش! اسا ءىرى، كوكەيكەستى ءماس-سالا! ەمبىنىڭ اڭساپ وتىرعانى وسى، وسى ءماس-سالانىڭ شەشىلۋى. ءبىراق وسىنى ورازوۆ بىلە مە؟
پروفەسسور (اجىرايىپ). نەگە بىلمەيدى؟
ساردار. جوق، بىلمەيدى. بىلسە، قايسى، نە شەشتى ورازوۆ؟ تۇك تە شەشكەن جوق. تاپتى ما مۇناي ءونىمىن ارتتىرۋ جولدارىن؟ تۇك تە تاپقان جوق. تابۋدى ايتاسىڭ، انىق بىلە مە سونى ءوزى؟
پروفەسسور. نەگە بىلمەيدى؟
ساردار. جوق، بىلمەيدى. قايسى بىلگەنى؟ ەكىنشى ءادىس پە؟ قاتە. سونى ماقتاعان (دوسەنتكە قولىن شوشايتىپ) شىراعىم، سەنىكى دە قاتە. ەمبىنىڭ ەكىنشى ءادىسى ءۇشىن پالەندەي ۇلكەن عيلىمنىڭ قاجەتى جوق. (قابەنگە). سەن جاز ورازوۆ، جازبا، ءبارى ءبىر، ەمبى ول ءادىسىن ءىس جۇزىندە قولدانعان جانە قولدانا بەرمەك ودان ءارى... جاڭالىق پا سول؟ قاي مۇنايشى تاڭدانباق مۇنىڭا؟
دوسەنت. سىزدىكى دە قاتە. تاڭدانتۋ شارت ەمەس.
اقباس عالىم (باسشىعا). ءسىز كەشىرىڭىز، پروفەسسور. مىنبەدەگى شەشەننىڭ ءسوزىن بۇلايشا بەلدەن قوساياق سالىپ ءبولىپ جىبەرۋ ياكي ونى سويلەتپەۋگە ارەكەت جاساۋ—ۆاك ەرەجەسىنە شالكەس كەلەتىن مىنەز.
باسشى (دوسەنتكە). ءسىز شىنىندا دا بولمەڭىز. كەيىن سويلەۋىڭىزگە بولادى عوي، بولمەڭىز، وتىنەمىن.
اقباس عالىم. اسىرەسە ديسسەرتاسياعا قارسى ياكي ديسسەرتانت تۇجىرىمدارىن تىكەلەي سىناپ، نەمەسە تۇپ-تۇعيانىمەن جوققا شىعارا سويلەگەن شەشەندى ءبولۋ...
باسشى. جاقسى. ايتتىق قوي جاڭا. ءسىز دە بولە بەرمەڭىز.
اقباس عالىم. كەشىرىڭىز، پروفەسسور. (وتىرادى).
ساردار. جوق، مەنى بولگەن ەشكىم جوق. قايتەسىڭدەر مەن ءۇشىن بوسقا تەرلەپ؟ ەمبى ءۇشىن تەرلەيىك ودان دا ءبارىمىز جابىلىپ. (قابەنگە). ورازوۆ شىراعىم، وزىڭنەن سۇرايىن، ۇلكەن ەمبى پروبلەماسى دەگەن نە؟ ۇلكەن ەمبىنىڭ ۇلكەن تاعدىرى قايدا جاتىر؟ سونى ءبىلدىڭ بە سەن؟ (جۇرتقا). اۋ، اعايىن، وزدەرىڭ ايتىڭدارشى قانە... عيلىم ومىرشەڭ بولسىن، عيلىم تاجىريبەمەن تىعىز بايلانىستا بولسىن، بىرگە ءجۇرسىن دەيمىز. قايدا سول؟ ا-ا-ا؟.. (پاۋزا). مەن بولدىم. (مىنبەدەن تۇسەدى).
باسشى (ورنىنان تۇرىپ). جولداستار، جەتتى عوي دەيمىن. ەندىگى ءسوزدى ديسسەرتانتتىڭ وزىنە بەرگەن جون بولار.
داۋىستار: — دۇرىس-اق.
— ءوزى سويلەسىن
— ءبارىنىڭ جاۋابىن ءبىر-اق بەرسىن.
پروفەسسور (باسشىعا). ءوزىڭىز ەشتەڭە ايتپايسىز با؟
باسشى. نە جايلى؟
پروفەسسور (شاپ بەرىپ). باسە، نە جايلى؟ بىلمەيسىز بە نە جايلى ەكەنىن؟.. (مىنبەگە بەتتەپ). ماعان بەرىڭىز ولاي بولسا...
باسشى (تۇسىنبەي). تەك قىسقا ايتىڭىزشى، پروفەسسور، قىسقا عانا. سوزىپ الدىق، تىم ۇزاققا كەتتىك.
پروفەسسور (مىنبەدە). مەن، پرەدسەداتەل جولداس، سىزگە تۇسىنبەي قالدىم. (قولىن جايا تاڭدانىپ). بۇ نە بۇل؟ عىلىم سوۆەتىنىڭ ءماجىلىسى مە، الدە مۇناي كاسىپشىلىگىندەگى وندىرىستىك كەڭەس پە؟
باسشى (شىتىنىپ). ءجا، ءسىز نەگە ولاي دەيسىز؟
پروفەسسور. دەمەي قايتەيىن. كىم الگى كىسى؟
باسشى. كىم ەكەنىن ايتتى عوي. ارىلەسە، كىم ەكەنىندە نە شارۋامىز بار ءبىزدىڭ؟
پروفەسسور. نەگە شارۋامىز جوق؟ ونىڭ شارۋاسى بار، ءبىزدىڭ شارۋامىز جوق، سولاي ما؟ مەن بىلمەيمىن قالاي ەكەنىن... كەز كەلگەن كولدەنەڭ كوك اتتى كوشەدەن كىرىپ كەلەدى دە، كوزىمىزدى باقىرايتىپ قويىپ اقىل ايتادى. بۇ نە سۇمدىق بۇل؟!
ساردار (ورنىنان تۇرىپ). شىراق، سەن ىسسىلاما! زيالىعا جاراسپايدى ىسسىلاۋ. عيلىم يەسى سويتە مە ەكەن؟ سەن ودان دا مىناعان جاۋاپ بەر: نەگە كولدەنەڭ كوك اتتى بولام مەن؟ نەگە كوشەدەن كىرىپ كەلەم مەن؟ نەگە باقىرايادى كوز ءجون جوق، جوسىق جوق... ا-ا-ا؟.. (جانار جالىنىپ، اكەسىن ارەڭ وتىرعىزادى).
پروفەسسور (ءسال ىڭعايسىزدانىپ). جارايدى، قاتتىراق كەتكەن بولسام، عافۋ ەتەرسىز.
ساردار. ە، ءسويت باسە، سونىڭ دۇرىس. ءبىلىمدار كىسى سويتەر بولار.
پروفەسسور. سىزدەر تۇسىنىڭىزدەر، جولداستار. مەنىڭ ايتقىم كەلگەنى مىناۋ. عىلىمدى جايداقتاۋدى، جالاڭاشتاۋدى، كەيدە ءتىپتى (تاعى دا ىزا بوپ) اياق استى ەتۋدى قوياتىن ۋاقىت جەتتى! عىلىم—قولجاۋلىق ەمەس. ويناماۋ كەرەك عىلىممەن. قورلاماۋ كەرەك عىلىمدى.
داۋىستار: — پروفەسسور دۇرىس ايتادى.
— سانانى عىلىمعا قارسى قويۋ قايدان شىققان وسى؟
— ادۋىن اعامىزدان شىققان ءبارى...
— قۋىس قوڭىراۋلىق دەگەن سول-اۋ.
— ءبىلىمدى بوتقا قىلا جازدادى عوي، جارىقتىق.
پروفەسسور. عىلىم پراكتيكامەن بىرگە ءجۇرسىن دەيدى الگى كىسى. الدىمەن، بۇل — تىم جالپىلاما ءسوز، جالاڭ ۋاعىز. سودان سوڭ عىلىم — پراكتيكا ەمەس، تەوريا. قاجەت جاعدايدا عىلىم ءبىرىڭعاي پراكتيكالىق مىندەتتەردەن ءبىراز الشاق تۇرۋعا ءتيىس. كەرەك دەسەڭىز، عىلىم كەي رەتتە تاپ-تازا تەوريالىق وبوبششەنيەمەن اينالىسۋگا ءتيىس. تەوريانى بايىتا الماعان، تەرەڭدەتە الماعان عىلىم پراكتيكاعا دا شەشۋشى ىقپال جاساي المايدى. (ساردار قىزىپ كەتىپ، شىعۋعا بەتتەيدى).
باسشى. جولداس سۇلتانوۆ، سابىر... تۇرا تۇرىڭىزشى كىشكەنە، تۇسىنىسەيىك.
ساردار. ءبىز تۇسىنىسەتىن تۇك تە قالعان جوق بۇل ارادا. (ساردار كەتەدى، پروفەسسور مىنبەدەن تۇسەدى).
باسشى. سوڭعى ءسوز ورازوۆقا بەرىلەدى.
ساحنا قوڭىرايا بەرەدى. جارىق قابەننىڭ ۇستىندە عانا قالادى.
قابەن (وزىنە ءوزى). بۇ نە بوپ كەتتى ءوزى؟ بۇ نە تالاس؟
ءبىر شەتتەن باستاۋشى شىعادى. جارىق قابەننەن اۋىپ، سوعان تۇسەدى.
باستاۋشى. تۇسىنبەي تۇرسىڭ با؟
قابەن. تۇسىنبەي تۇرمىن.
باستاۋشى. تۇندەگى تۇسىنبەگەنىڭ باسقا ەدى عوي! قابەننىڭ داۋسى (راديو ارقىلى). تۇسىنبەدىم. قورعاۋدىڭ اتى — قورعاۋ. قورعاۋدا تالاس بولۋعا ءتيىس. تالاس قاراما-قارسىلىقتان تۋسا، شىندىق تالاستان تۋادى. ونىڭ نەسى ەرسى؟.. تۇسىنبەدىم.
باستاۋشى. وسى سەنىڭ ءسوزىڭ ەمەس پە؟
قابەن (امالسىز مويىنداپ). مەنىڭ ءسوزىم.
باستاۋشى. ەندى نەگە تۇسىنبەي تۇرسىڭ؟
قابەن (قىنجىلىپ). مىناۋ ءبىر قىزىل كوز پالە...
باستاۋشى. پالە؟ شىنىڭمەن ايتىپ تۇرسىڭ با وسىنى؟
قابەن...جەر-جەبىرىمە جەتىپ بارادى.
باستاۋشى. ا-ا-ا... سىناعان قالاي بولادى ەكەن؟..
قابەن. تۇندەگى تەرگەگىش كىسى دە وسى بولدى عوي.
باستاۋشى. ارينە.
قابەن. قاتال كىسى.
باستاۋشى. ءبىراق ادال، ءادىل كىسى.
قابەن. ءوزى جاداۋ، كەسپىرسىز.
باستاۋشى. جوق، كەلىستى كىسى. ءوزىڭدى سىناعان سوڭ جەك كورىپ تۇرسىڭ؟
قابەن. ءتىلى قانداي اششى.
باستاۋشى. شىندىق اششى بولادى دەيتىنسىڭ.
قابەن (اشۋلانىپ). نە قىلعان شىندىق؟
باستاۋشى. قوي، قاتەلەسپە قابەن.
نەگە قاتەلەسەسىڭ؟ جازعاندارىم وزىمە ۇنامايدى دەگەنسىڭ. اسىرەسە ءبىر نارسە، ەڭ قاجەتتى، ەڭ ءىرى نارسە جوق دەگەنسىڭ.
قابەن (ويلانىپ). ا-ا-ا؟
باستاۋشى. الدە، اشەيىن ايتا سالاتىن جىگىت پە ەدىڭ؟
قابەن (تۇقىرىپ ۇزاق تۇرعان سوڭ). سوندا نە ىستەۋىم كەرەك؟
باستاۋشى. باسە، نە ىستەۋىڭ كەرەك؟ ويلان!
قابەن (ويلانىپ، كۇيزەلىپ). ماسقارا بولمايمىن با؟
باستاۋشى. ارينە، ىڭعايسىزدىق بولادى.
قابەن. جۇرت بەتىمە تۇكىرمەي مە؟
باستاۋشى. وندايلار دا بولادى.
قابەن. ول ابىروي ەمەس.
باستاۋشى. ارينە. قابەن.
سوندا مەندە نە قالادى؟
باستاۋشى. ارمان قالادى، ماقسات قالادى.
باستاۋشى كەتەدى. ساحنا جارىعايادى.
باسشى (قابەنگە). قانە جولداس، نە ايتاسىڭ؟ بىرەر سوزبەن بولسا دا تۇيىندەۋ كەرەك شىعار.
قابەن. ولاي بولسا، كەشىرىڭىز، مەن وسى قورعاۋدان باس تارتامىن.
مىلقاۋ ساحنا.
3.
بولمە. قابەن جالعىز؛ ويلانىپ وتىر. تايمان كىرەدى. جولعا جينالعان سەكىلدى.
تايمان (قابەنگە). مارعاۋ كەلگەن جوق پا؟ بۇگىن مەنى شىعارىپ سالاسىڭدار، ەرتەرەك تۇر دەپ ەدىم. تاعى ۇيىقتاپ قالعان-اۋ، قاعىنعان.
قابەن (وزىمەن ءوزى).
"ۇيىقتاپ وتسەڭ ومىرىڭدە،
ۇيقىڭ ەشبىر قانباسا؛
تىرلىگىڭ نە، ولگەنىڭ نە،
ەشبىر ءىزىڭ قالماسا؟.."
تايمان. ءوزىڭ ءتىپتى اجەپتاۋىر قيالدانىپ وتىرسىڭ عوي.
قابەن (ەنجارلاۋ). سولاي ما؟
تايمان (قولىن سىلتەپ). قايتەسىڭ بوسقا ويلانىپ؟ ءبارى ءبىتتى. سەن تولعاناتىن ەشتەڭە قالعان جوق ەندى... قابەن (قادالا قاراپ). سولاي ما؟ تايمان (ساعاتىنا قاراپ). سامولەتتىڭ ۇشۋىنا ەكى ساعات قالدى. الگى مارعاۋ ءالى جوق. (كۇلىپ). تويعا دايىنداعان اراق-شارابى تۇگەل وزىندە، تۇمسىقتى تىعىپ قويىپ جاتىر عوي، جارىقتىق.
قابەن (مىرس ەتىپ). سولاي شىعار.
تايمان. ال، قابەن، ەمبىگە بارام دا كۇتەم، ەسىندە بولسىن.
قابەن. قۇپ.
تايمان. تەك بايقا، كەلمەي قالىپ جۇرمە! شەگىنشەكسىڭ سەن.
قابەن. قاتە ايتاسىڭ. مەنى قۇرتىپ جۇرگەن شەگىنشەكتىك ەمەس، شەگىنە بىلمەۋ. بۇلتارا الماي قالام.
تايمان. ءجا، سولاي-اق بولسىن. ايتەۋىر كەلەسىڭ عوي؟ قالاي دا كەلەسىڭ عوي؟
قابەن. ولمەسەم.
تايمان. اكەل قولدى. (قول الىسادى). بولدى، كەلىستىك. (قولىن قابەننىڭ يىعىنا سالىپ). ەندى تەك اشۋلانباشى ماعان، اينالىپ كەتەيىن. كەيدە ءتىپتى بوسقا رەنجيسىڭ.
قابەن. مىنانى ايتشى، سەن نە ءۇشىن جەك كورەسىڭ سارداردى؟ دۇرىسىندا ونى سەن ەمەس، مەن جەك كورۋگە ءتيىسپىن. ءبىراق، ناناسىڭ با، تايمان، مەن سو كىسىگە ءبىرتۇرلى قىزىعىپ ءجۇرمىن. مەنىڭ تۇسىنۋىمشە، ساردار — ۇلكەن ەمبى پروبلەماسىمەن ءومىر بويى تولعانعان ادام. مەنىڭشە، ەمبىنىڭ ساردار بىلمەيتىن ويى-قىرى جوق. (قيالدانىپ). ەمبىنىڭ بۇگىنگى-ەرتەڭگى بار قۇپياسى ساردار كوكىرەگىندە كولدەي شالقىپ تۇرعانعا ۇقسايدى. (رايلانىپ). مەن اشام سول سىرلى جۇمباقتى، كىلت تابام شالدىڭ كوكىرەگىنە...
تايمان (كەكەتىپ). ءسويت باسە، سولاي ەت، باتارسىڭ مىرعامعا.
قابەن (سەرپىلىپ). سولاي. ءقازىر سەنى شىعارىپ سالام دا دەرەۋ، نە بۇگىن تۇستە، نە ەرتەڭ ەرتەڭمەن ىزدەپ تابام سارداردى... (جادىراپ). اناۋ جولى...بايقادىڭ با، وي-ارمانى جەر-كوككە سيماي تۇردى-اۋ!.. ءوزى قارتاڭ، كەسكىنى جۇدەۋ، ال جىگەرى شە، جىگەرى؟! قۇشتارلىعى قانداي دەسەيشى! شوقتاي شىمىر، ءور، قايسار. ورتتەي لاپىلداپ تۇر-اۋ، بايقادىڭ با؟..
تايمان (ءتۇڭىلىپ). مەن بايقاپ بولعام ونى.
قابەن. مەندە كەيىن بايقادىم. العاشقى بەتتە اشۋلانعانىم راس. ارتىنان ۇقتىم ءبارىن.
تايمان. ءتۇۋ، قويشى سول شەكەسىنە ءجىپ بايلاعاندى. ءۇش جىل سىلكىلەپ، ەسىمدى تاندىرعان قىرسىق شال عوي ول...
قابەن. ا؟ ءۇش جىل؟
تايمان. قوي دەيمىن، ايتاتىنى جوق. بيىل كوكتەمدە پەنسياعا شىعارىپ، "اكەڭ جاقسى، شەشەڭ جاقسى" دەپ سىلاپ-سيپاپ ارەڭ قۇتىلعانبىز ايتەۋىر...
قابەن (ويلانىپ). ءوزى قايدا تۇرادى دەيسىڭ؟
تايمان. انىق بىلمەيمىن. ايتەۋىر وسىندا. قىزى بار، جانار دەگەن... جالعىز قىزى... وقۋدا. (ويلانىپ). بيىل بىتىرە مە ەكەن سول... الدە كەلەر جىلى ما؟
قابەن. باسە، اناۋ جولى قاسىندا بولعان قىزى ەكەن عوي.
تايمان. قاسىندا بولدى ما؟ اپىر-اي، ول ءبىر ەستى بالا سەكىلدى ەدى، نەعىپ... قوي، ءبىراق اكەسى كونبەيدى وعان. ءوز دەگەنى بولماسا قاسارىپ، قىرسىقتىقتان كوشە الماي قالادى.
قابەن (ويلى). ءيا-ا... ەمبىدەن كەتكەن كىسى دە...
تايمان. ەمبىدەن كەتكەن. سىرقات ەدى، قىزىما بارام، دوكتورعا قارالام دەپ كەتكەن...
پروفەسسور كىرەدى. قاباعى قاتۋ. قابەن مەن تايمان ورىندارىنان تۇرادى.
پروفەسسور (قابەنگە). مەن قول قويعان قاعاز اتاۋلىنىڭ ءبارىن، مەنەن العان كىتاپتارىڭدى تۇپ-تۇگەل جي دا، لابورانتقا تاپسىر.
قابەن (سۇرلانىپ). جاقسى.
پروفەسسور (تايمانعا). دوسىڭ اقتادى عوي ءۇمىتىمىزدى، سولاي ما؟ جەردىڭ ۇستىمەن كەلىپ، استىمەن كەتىپ بارا جاتقان شىعارسىڭ. (كەتە بەرە قايتا ورالىپ). بۇل جىگىت ءوزىن سيلاماسىن، وزگەنى سيلاماسىن، شىركىن-اۋ، ەڭ بولماسا عىلىمدى سيلاسا قايتتى ەكەن؟
قابەن (نىعىز). مەنىڭ بار جازىعىم سول — عىلىمدى سيلاعانىم.
پروفەسسور (زەكىپ). ءجا! جەتتى! ءبىتتى! ال، جاقسى! (شىعىپ كەتەدى).
تايمان (پروفەسسوردى اياپ). قايتسىن. نە قىلارعا بىلمەي ءجۇر عوي.
قابەن (ويلى). اقىلدى كىسى ەدى، كەيىن ۇعار تاعى، قايتەيىن. (پاۋزا). مەنىڭ بار ويىم ءقازىر ساردار حاقىندا. ايتەۋىر... سونىڭ سىنى دۇرىس، ءادىل. سوعان كوزىم جەتتى.
تايمان. نەسى دۇرىس؟ نەمەنەسى ءادىل؟
قابەن. ەمبىنىڭ ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ كورمەگەن ادامنىڭ ەمبىدەگى ەجەلگى مۇنايشىلارعا اقىل ايتۋى ەرسى ەكەنى راس پا، جوق پا؟
تايمان (جاۋاپ تاپپاي). ال!..
قابەن. ناعىز عىلىمي ەڭبەك از دا بولسا ءبىر نارسە، وزىندىك تىڭ نارسە اشۋى كەرەك ەكەنى دۇرىس پا، جوق پا؟
تايمان. ال!..
قابەن. ال، ال دەيسىڭ... مەن نە اشتىم؟ ەكىنشى ءادىس پە؟ ول، ساردار ايتقانداي، مەنسىز دە بەلگىلى نارسە. سوندا ديسسەرتاسيادا بايىپتالاتىن ۇلكەن ەمبى پروبلەماسى قايسى؟
تايمان. قويشى ءارى، نەمەنە سونشا، ءوزىڭدى ءوزىڭ جاڭا كورگەندەي... عىلىم كانديداتى بولۋ—عىلىم دوكتورى بولۋ ەمەس. كانديداتتىق ديسسەرتاسيا ادامنىڭ عىلىمعا، زەرتتەۋ ىسىنە قابىلەتىن عانا تانىتۋعا ءتيىس. قاي كانديدات جارقىراتىپ، جاڭالىق اشىپ تاستاي سالىپ جاتىر؟ قايتەسىڭ قۇر بوسقا... ساعىم قۋىپ...
قابەن (باياۋ). يا، جەر ۇستىندە دۇمشە مولدا سەكىلدى ءدۇبرا كانديداتتار از ەدى، سونىڭ ءبىرى بول، قارا كوبەيت دەمەكسىڭ عوي. عىلىمداعى ديلەتانتتىق دەگەن وسى ەمەس پە؟
تايمان. قوي، قايتەسىڭ ونى؟ ديلەتانتتىقتىڭ تاساسىندا ساۋاتسىزدىق جاتىر. سەنىڭ تەوريالىق بىلىمىڭە ءشۇبا كەلتىرگەن كىم بار؟ ءتىپتى سول سارداردىڭ ءوزى مويىنداعان جوق پا؟
قابەن (ويلانىپ). جاقسى! سولاي-اق بولسىن. ال قورعادىم،عىلىمي دارەجە الدىم. سودان سوڭ؟..
تايمان. سەنىڭ دەنىڭ دۇرىس ەمەس شىعار. ويباي-اۋ جەتەكشىڭ ايتىپ جۇرگەن جوق پا: ستۋدەنتتەرگە ساباق بەرەتىن ەدىڭ، دوسەنت بولاتىن ەدىڭ. ول ءتىپتى كافەدرانى دا تۇبىندە... سودان ارتىق نە كەرەك ەدى ساعان؟
قابەن. توقتا، سەن اشۋلانبا، تايمان. عۇمىرىندا وندىرىستە ىستەپ كورمەگەن ادامنىڭ ءوندىرىس تۋرالى لەكسياسى قانداي بولماق؟ قۇر كىتاپ كەمىرىپ، بەلگىلى جايدى قايتالاي بەرگەننەن باسقا نە بىتىرمەك؟
تايمان. قويشى، ساباق بەرەتىندەرىڭنىڭ ءبىرقاتارى سولاي ەمەس پە؟ بەس جىل بىرگە وقىدىق. كەي لەكسيادان قاشىپ قۇتىلا المايتىنىمىز قايدا؟ مارعاۋلار ارتتا وتىرىپ، ۇيقىسىن قاندىرىپ الاتىن.
قابەن. مىنە، اقىرى سەن دە مەنىڭ پىكىرىمە كەلدىڭ.
تايمان (وپىنىپ). قوي، نەگە؟
قابەن. نە قوياتىنى بار. ماعان ەندى (كۇلىمسىرەپ) كىسى ۇيىقتاتاتىنداردىڭ ءبىرى بول دەمەكسىڭ بە؟
تايمان (تىعىلىپ قاپ، قولىن ءبىر-اق سىلتەيدى). جارايدى، نەسىنە ەزەۋرەپ وتىرمىز وسى؟.. ەندى ءبارى بىتكەن جوق پا سونىڭ؟
قابەن. جوق، بىتكەن جوق. ءبارى باسىنان قايتا باستالدى. (پاۋزا). مەن سەنى ءتۇسىندىم، تايمان. بەت بۇردىڭ با، بولدى، ۇر ەسىگىن عىلىمنىڭ. اش، كىر! بەتىڭ جوق پا، ءبارى ءبىر، ماڭدايمەن كىر. جۇگىر، جىعىل! ءول، ءتىرىل! قايتسەڭ دە كانديدات بول! وسى عوي ماعان ايتارىڭ؟ دارىنسىز، دارمەنسىز كورەسىڭ عوي سەن مەنى... عىلىمدا بەيشارا بول دەمەكسىڭ عوي ماعان... سولاي ما؟
تايمان. نە دەپ تۇر؟ ويباي-اۋ سەن دارىنسىز دا، دارمەنسىز دە ەمەسسىڭ عوي...
مارعاۋ (قولىندا گازەت، كۇبىرلەپ سويلەي كىرەدى). سولاي، سولاي جىگىتتەر. "بىرەۋگە ور قازساڭ، وزىڭە كور قازارسىڭ" دەگەن قازاق دانا عوي، جازعان شىركىن.
تايمان. نەمەنە، مارعاۋ، جىنىڭمەن سويلەسىپ كەلەسىڭ بە؟
مارعاۋ. وي، اناۋ كۇنگى جاداۋ شال بار ەمەس پە، ساردار سۇلتانوۆ دەگەن؟
قابەن (شوشىپ). يا؟!
مارعاۋ. ءولىپتى سو كىسى.
قابەن (جاي ۇرعانداي). تەك!
تايمان. نە دەيدى!..
مارعاۋ (گازەتىن ۇسىنىپ). مىنە، وقى سەنبەسەڭ، نەكرولوگ...
بارلىعى سەڭ سوققانداي اڭىرىپ قالعان. ساحنا قوڭىرايا بەرەدى. ءبىر شەتتەن باستاۋشى شىعادى.
باستاۋشى (كۇرسىنىپ). ءيا-ا... ساردار كەتتى دۇنيەدەن. ورلىكپەن ءوتتى، ەرلىكپەن ءوتتى ءبىر ءومىر. تولاسسىز تىپىرشىپ، تۋلاۋمەن تىندى ءبىر جۇرەك. (ويلى). تاكاپپار ەدى تاعدىرى. تاكاپپار تاعدىر تۇل بولماس. جالعاسى بولار، جالعاسى... (تولعانىپ). وتتىلار بار عوي ومىردە. وتسىزدار داعى از ەمەس.
ش ى م ى ل د ى ق
ەكىنشى ءبولىم
شىمىلدىق اشىلعاندا ساحنا قاراڭعى. ءبىر شەتتەن اۆانسەناعا باستاۋشى شىعادى. جارىق سوعان عانا ءتۇسىپ تۇر.
باستاۋشى. ادام! سەنىڭ بويىنداعى ۇلى قاسيەتتەر قايدان، سونى ءبىلدىڭ بە؟ انادان تۋاسىڭ دا، ارمان قۋاسىڭ، ونىڭ نە؟ (تولعانىپ). ءيا-ا، ادام بويىنداعى كۇللى قاسيەت كۇننىڭ نۇرى مەن انانىڭ سۇتىنەن دەگەن راس. ەگەر سەن تاڭعى اۋاداي تازا، كەڭ بولساڭ، كەۋدەڭ كىسىلىككە تولى مايتالمان بولساڭ،—جورگەگىندە انا كوكىرەگىمەن ەركىن تىنىستاعان ەكەنسىڭ، ازامات! ەگەر سەن بىقسىعان شالاداي تىمىرسىق، تار بولساڭ، كەۋدەڭ ءبىر ۋىس كۇيكى بولساڭ،—ەشقاشان انا كوكىرەگىنىڭ حوش ءيىسىن سەزبەگەن سىعىر ەكەنسىڭ، جازعان! (پاۋزا). ادام ەدى ول، ازامات ەدى... اناۋ جاتقان اق جايقىن اتىراۋ استىڭدا اتىراۋداي شالقىعان مۇناي مۇحيتى بار. بۇل ارمان ەدى كۇنى كەشە. ساردار عۇمىر بويى وسىناۋ ۇلى ارماننىڭ سوڭىندا ءجۇردى؛ ازاپ تارتسا دا اداسپادى... اداسپادى ارماننان... (كەتەدى).
1
سارداردىڭ ءۇيى. قابىرعادا سارداردىڭ سۋرەتى.
جانار جالعىز، ستول جانىندا: الدەنە سىزىپ، جازىپ وتىر.
جۇدەۋ، جابىرقاۋ؛ اندا-ساندا كۇرسىنىپ قويادى. ەسىك قاعىلادى. جانار ەسىك جاققا مۇڭايا قارايدى.
قابەن كىرەدى. جانار شوشىپ كەتەدى.
قابەن (بىرەر اتتاپ). سالەمەتسىز بە، جانار؟
جانار (اڭ-تاڭ). ؟..
قابەن (ىڭعايسىزدانىپ، ءبىراق ءوزىن ءوزى بيلەپ). ءسىز، ارينە، مەنى كۇتكەن جوقسىز. (جانار دا ءۇن جوق). مەن... (پاۋزا). مەن بىلەم، ءبارىن بىلەم...
جانار (تىكسىنىپ). نەنى بىلەسىز؟
قابەن. قاسىرەت جايىن... (قىسىلىپ). ارينە، مەن كوڭىل ايتقالى تۇرعام جوق. (جانار سەرپىلىپ، ىعىسىپ قالادى). شوشىماڭىز، جانار. قايعىنى سوزبەن ەمدەۋ مۇمكىن ەمەس. قايعىنى ۋاقىت ەمدەيدى. مەن سونى ايتىپ تۇرمىن. جانە ءسىز ەس جيسىن، وزىنە ءوزى كەلسىن دەپ كوپ كۇتتىم. ايدان اسا كۇتتىم، كۇتىپ ءجۇردىم، جانار.
جانار (قينالىپ). ءسىز نەگە كەلدىڭىز؟ (كۇدىكتەنىپ). ءسىز مەنى قايدان بىلەسىز؟
قابەن. بىلەم، جانار ، مەن ءبىلدىم ءسىزدى...
جانار. جوق، ءسىز مەنى بىلمەيسىز. جانە ءسىز بۇل ۇيگە كەلۋگە ءتيىس ەمەسسىز. نەگە كەلدىڭىز؟
قابەن. جوق، جانار، مەن كەلۋگە ءتيىسپىن بۇل ۇيگە...
جانار (قاتال). ءتيىس ەمەسسىز! نە كەرەك سىزگە؟ ايتىس پا تاعى دا؟ كىممەن ايتىسپاقسىز؟
قابەن (ءسوز تاپپاي). ؟
جانار. جانە... ءسىز نە ايتۋشى ەدىڭىز. ەشتەڭە دە ايتپايسىز. ايتا المايسىز. (ىزامەن قوزعالىپ، ءجۇرىپ كەتىپ).. ايتساڭىز قايدا قالدىڭىز اناۋ جولى؟.. ءتىل تارتپاستان وتىرىپ الدىڭىز... (ەسىنە ءتۇسىرىپ، قينالىپ). سىرقات كىسى... ءبىر اياعى كوردە، ءبىر اياعى جەردە... ءولى مەن ءتىرىنىڭ اراسىندا ءجۇرىپ، ادەيى باردى. بارما دەسەم، بولماي باردى. سىزدەرمەن سىرلاسۋعا باردى. ءومىر بويعى ارمانىن اقتارۋعا باردى. ولەر الدىنداعى وسيەتىن ايتۋعا باردى. ال، سىزدەر... (ىزاعا بۋلىعىپ). مەنىڭ اۋرۋ اكەمنەن الدە قايدا... ءبارىڭىز جابىلىپ قۋىپ شىقتىڭىزدار. اياساڭدار قايتەدى ەڭ بولماسا؟
قابەن. جانار... جانار... توقتاڭىزشى كىشكەنە...
جانار.توقتامايمىن.
قابەن. تىڭداڭىزشى مەنى.
جانار.تىڭدامايمىن. (ەسىككە بارىپ، اشىپ). شىعىڭىز ۇيدەن!
باستاۋشى (ءبىر شەتتەن). جانار، توقتا! نەسىن ءبىلىپ تۇرسىڭ سەن قابەننىڭ؟
جانار.بىلگىم دە كەلمەيدى.
باستاۋشى. نەگە؟
جانار. جەك كورەم.
باستاۋشى. نە ءۇشىن؟ نە ءۇشىن جەك كورەسىڭ؟
جانار. بىلمەيمىن.
باستاۋشى (بايسالدى). سولاي شىعار. ساعان اشۋ ايتقىزىپ تۇر ءبارىن. "اشۋ—دۇشپان، اقىل—دوس". جەك كورۋ وڭاي. ۇلگىرەسىڭ. سابىر كەرەك، سابىر؛ اشۋىڭدى باس، ويلان. (كەتەدى).
جانار (جۋاسىپ، قابەنگە). جوق... ايتىڭىزشى... نەگە كەلدىڭىز؟
قابەن. ساردار-اعامەن جولىقپاق ەدىم.
جانار (داۋسى دىرىلدەپ). ساردار-اعا جوق قوي، ءسىز نەگە تۇسىنبەيسىز، كوكەم جوق قوي مەنىڭ؟..
قابەن (تومەن قاراپ). بىلەم، ول كىسى جوق... ءبىراق مەن ءبارىبىر ىزدەيمىن.
جانار. نەنى؟
قابەن (باسىن كوتەرىپ، بايسالدى). ساردار-اعا كوزىنىڭ تىرىسىندە نەنى ىزدەپ ەدى؟
جانار (ءسوز تاپپاي). ؟..
قابەن (ورنىقتى، باياۋ). سونى ىزدەيمىن. ارينە، بىلەم، كوكەڭىزدىڭ ىزدەگەنى مۇندا ەمەس، ەمبىدە.
جانار (ءجۇزىن جىلىتىپ). يا، ەمبىدە.
قابەن. ەمبىدە بولسا، مەن كەتەم سول ەمبىگە.
پاۋزا
جانار (تۇسىنبەي). قالايشا؟
قابەن (باياۋ). مەن وتكەن جولى قورعاي الماعام...
جانار (شوشىپ). اھ؟
قابەن (جايمالاپ). كەيىن قورعالار... ەمبىگە كەتكىم كەلدى.
جانار.؟
قابەن. زادىندا، جالعان عالىم بولعاننان ناعىز جۇمىسشى بولعان ارتىق قوي.
جانار (تاڭ قالىپ). بۇل ءبىر كۇتپەگەن قۇبىلىس ەكەن.
پاۋزا
قابەن (وزىنە ءوزى). مەن دە كۇتكەن جوق ەدىم. ءتىپتى... كەزدەسپەسپىن دەگەن ويىم بولعان جوق... (جانار ءۇنسىز). جەتىساي دەپ ەدى-اۋ!.. (ويلى). جەتىساي؟.. بۇل ۇستىرتتەن ءورى اتىراۋعا قاراي كوسىلە كولبەگەن كەڭ اتىراپ ەمەس پە؟ ەمبىنىڭ كەلەشەگى سوندا بولعانى ما؟..
مۋزىكا. ساحنا قوڭىرايىپ، جارىق تەك جاناردىڭ ۇستىندە عانا قالادى. جانار شكافقا بارىپ، ءبىر قالىڭ پاپكا الادى.
جانار. ءيا-ا... بۇل ۇلكەن سىر، ۇزاق جىر عوي!..
ساحنا تەگىس كاراڭعىلانىپ، شام قايتا جانادى.
قابەن مەن جانار ەكەۋى دە پاپكاعا ءۇڭىلىپ قالعان.
جانار. الگى ايتقانىڭىز راس. (اشىق پاپكاداعى ءبىر بەلگىنى كورسەتىپ). مىنە، جەتىساي... ماناتانىڭ اتىراۋ بەتى...
قابەن (پاپكاعا ءۇڭىلىپ). مىناۋ نە نارسە؟
جانار. ەسكى مولا—شىم قورعان. ءدال وسىنىڭ ىرگەسىندە كوكەم قاققان سىرىق قازىق بار.
قابەن. قورعان كىمدىكى؟
جانار. كوكەمنىڭ ۇستازى — ءبىر گەولوگ ورىس بولىپتى. ونىڭ دا بار عۇمىرى وسى ارادان مۇناي ىزدەۋمەن وتكەن.
قابەن. يە-ە... سو كىسىنىڭ بەيىتى مە؟
جانار. سولاي. ەلسىز شولدە مۇناي ىزدەپ ءجۇرىپ دۇنيە سالىپتى مارقۇم. (پاپكادا تىگۋلى تۇرعان بىرنەشە پاراق قاعازدى كورسەتىپ). مىناۋ — سو كىسىنىڭ كوكەمە جازىپ قالدىرعان وسيەتى.
قابەن (قىزىعىپ). و-و-و!.. تا-ما-شا!..
جانار. جوق، كەزىندە بۇل ونشا تاماشا بولماپتى.
شام ءسونىپ، جوعارعى ءتۇس جارىعايادى. ساحنادا
قوڭىز مۇرت پەن ساردار.
قوڭىز مۇرت. سەنىڭ ولگەن ۇستازىڭ — گەولوگ ورىس جەتىسايدى بەس رەت، سەن ءۇش رەت بۇرعىلادىڭدار، سولاي ما؟
ساردار. سولاي.
قوڭىز مۇرت. ءبىر قاسىق ماي تاپتىڭدار ما؟
ساردار. جوق، تابىلمادى.
قوڭىز مۇرت. سان ميلليون مەملەكەت قارجىسى زايا كەتتى مە، جوق پا؟
ساردار. ارينە، اقشا جۇمسالدى.
قوڭىز مۇرت. مىنە، مىنا قاعازدا تەك وسى فاكتىلەر عانا جازىلعان. (قاعاز ۇسىنادى). قول قوي. (ساردار قاعازدى الادى). سودان سوڭ بىلاي. انىقتادىق. ولگەن ورىسىڭ — جاۋ.
ساردار (ىزعارلى). جالعان!
قوڭىز مۇرت. جاۋ.
ساردار. جالعان! جالا!
قوڭىز مۇرت. جۇرتتى قۇلا دالا —ق ۋ مەديەنگە شۇبىرتىپ اپارىپ، جەر سوقتىرۋىندا نە ماقسات بارىن دا انىقتادىق. ول دا ەسىندە بولسىن!
ساردار. ؟..
قوڭىز مۇرت. سەن قازىرگى بار ءوندىرىستى جوق ەتۋگە، ءادىرا قالدىرۋعا ارەكەت جاساپ جۇرگەن كىسىسىڭ، زاڭعار، ءبىلدىڭ بە؟ بۇل زيانكەستىك! (ساردار قولىنداعىسىن تاستاسا، مىناۋ باسقا ءبىر قاعاز ۇسىنىپ). مىنانىڭ كوشىرمەسى. ءما، قول قوي!
جوعارىداعى شام سونەدى. ساحناعا جارىق تۇسەدى.
جانار مەن قابەن.
قابەن (ويلى). تەگىندە، تاعدىرلار ءارالۋان. بىرەۋلەر ءۇشىن ءومىر ءسۇرۋ ونشا قيىن ەمەس: ويعا العانىن وڭاي ورىندايدى، كوزدەگەنىنە كوپ بوگەلمەي جەتەدى. تىرشىلىك ولار ءۇشىن...
جانار. ... جايماشۋاق...
قابەن. ... ىلعي كۇلىپ تۇرعانداي...
ج ا ن ا ر....ءتىپتى سولاي بولماسا دا سولاي سەزىنەدى، قايتەسىز؟
قابەن. ءوز باسىنان وتكەن كۇندەردىڭ پارقىن ويلاپ، نەمەسە وزگەلەر ءۇشىن ۋايىم جەپ، قايعى الىپ جاتقان ول جانە جوق.
جانار. ال، باعزى بىرەۋلەر ءۇشىن ءومىر...
قابەن. ... مۇلدە باسقاشا: بيىك تاۋعا تىك ورمەلەيتىن جالعىز اياق سۇرلەۋ سەكىلدى...
جانار. ... ەنتىكپەي، تاس قياعا تىرمىسپاي ىلگەرى اتتاۋ مۇمكىن ەمەس.
قابەن. بۇل جولدىڭ قيىندىعى سونداي، كەي تۇستاردا ىلگەرى جىلجىماق تۇگىل...
جانار.... ساۋساقتى تاسقا جىرعىزىپ، تىرناقتىڭ كوبەسىن سوكپەي...
قابەن.... جەتكەن ورنىندا ءىلىنىپ تۇرۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس...
جانار.... قۇردىم قۇزعا ءقۇلاپ ءتۇسۋىڭ ىقتيمال.
قابەن. ساردار-اعانىڭ ءومىرى وسى سوڭعى تاعدىرعا ۇقساس ەكەن-اۋ!..
جانار. سولاي. و كەزدە ادامعا جالا جابۋ ونشا قيىن بولماپتى عوي. كوكەمنىڭ بۇرعىسىنان امالسىز اجىراعان كۇندەرى دە بولعان.
قابەن (باسىن شايقاپ). ءيا-ا... (ەڭسەسىن كىلت كوتەرىپ). سول قياناتشىلار ءالى بار ما وسى؟ دىم كورمەگەندەي جۇرە بەرە مە؟
جانار. قايدان بىلەيىن. كوكەم ءبىر سوزىندە وزىنە قيانات جاساعان اداممەن كەزدەستىم دەگەن سەكىلدى ەدى. ءبىراق، كىم ەكەنىن بىلمەيمىن... اتى كىم دەپ ەدى سونىڭ؟.. ۇمىتىپپىن.
ساحنانىڭ جوعارعى تۇسى جارىعايادى.
ساردار مەن قوڭىز مۇرت.
ساردار. قوڭىز مۇرتپىسىڭ؟
قوڭىز مۇرت. مەن.
ساردار. سەن ءالى بار ما ەدىڭ؟
قوڭىز مۇرت. قايدا كەتەمىز؟
ساردار. تالايدى كەتىرگەن جوق پا ەدىڭ؟
قوڭىز مۇرت. سولاي بولعان.
ساردار. تالاي جانعا جازىقسىز جازا تارتقىزدىڭ عوي... وبالى قايدا سولاردىڭ؟
قوڭىز مۇرت. مەن قايدان بىلەيىن؟
ساردار. قايتىپ ءجۇرسىڭ جەر باسىپ؟
قوڭىز مۇرت. ءجۇرمىن. ءتىرى بولساق، جۇرە بەرەمىز.
ساردار. ۇيقىڭ بار ما؟
قوڭىز مۇرت. بار. جامان ءتۇس كورەم، باستىعىرلام، ءبىراق بار ۇيقىم.
ساردار. كۇلكىڭ بار ما؟
قوڭىز مۇرت. كۇلكىم دە جوق ەمەس.
ساردار. قايدا ءجۇرسىڭ بۇگىندە؟
قوڭىز مۇرت. اسپان استى كەڭ، ءجۇرمىز عوي، زاڭعار، ءبىر جەردە...
ساردار. وي، تاۋبە! .. جۇرەدى، جۇرەدى بۇلار... ازازىلگە ءولىم جوق دەگەن وسى. مەن قاراڭعى جاقتان قارتايا جازداپ قايتتىم. بۇل ءالى قالپىندا. وزگەرمەپتى. مۇرتى دا سول. قۇلقى دا سول شىعار. وي، توبا! بۇعان نە دەرسىڭ!.. پاي-پاي، ءومىر-اي، ءالى سەنىڭ ادىلدىگىڭ اقساق-اۋ!..
جوعارعى شام سونەدى. ساحنا جارىق.
قابەن مەن جانار.
قابەن. سولاي. ادىلدىك جولى—قيىن جول. (ويلانىپ). قىزىقتا جول. ادامدى تىنىش جۇرگىزبەيدى، تىنىمسىز ەتەدى.
جانار."تىم-تىرىس تىنىش جاتقاننان، تىپىرلاپ تىنىمسىز جۇرگەن جاقسى" دەيتىن كوكەم.
قابەن (قۇپتاپ). ەڭبەك ادامىنا ءتان مىنەز.
جانار. ەمبىدە كوكەم ەڭبەك ەتپەگەن ءوندىرىس ورنى كەم دە كەم. كەيدە، كوكەمدى اڭساعاندا ەمبى دالاسىن شارلاعان ءىزىن ءبىر جەرگە جيار ما ەدى، قۇس جولىنداي سايراپ جاتار ەدى-اۋ دەپ تە ويلايمىن.
قابەن. كورىكتى وي.
جانار. مۇنايشى كيىمىن ون بەس جاسىندا كيىپتى؛ قولى جارتى عاسىر بويى بۇرعىدان بوساعان جوق.
قابەن (رازى بوپ). الىپ ەڭبەك! ەلۋ جىل ىشىندە ول كىسى، ارينە، ەمبىنىڭ تالاي قۇپياسىن اشىپ، تالاي جۇمباعىن شەشكەن-دى.
جانار. سولاي بولاتىن. ءبىراق، سوڭعى جىلدارى ءبىر نارسەگە قاتتى قىنجىلىپ، توڭىرەگىنە ءتىپتى رىزا بولماي ءجۇردى.
ساحنانىڭ جوعارعى جاعى جارىعايادى. تايماننىڭ كابينەتى. تەرەزە سىرتىنان قاپتاعان مۇناي مۇناراسى — ءوندىرىس پانوراماسى كورىنىپ تۇر. ساردار كىرەدى.
ساردار. تايمان، جاقسىمىسىڭ، شىراق؟
تايمان (ورنىنان تۇرىپ). امانسىز با، ساكە؟ وندىرىستەن كەلەسىز بە؟
ساردار. ءيا، سمەنادان شىققان بەتىم. بۇگىنگى ءحالدى بىلگىم كەپ، ادەيى بۇرىلىپ ەم.
تايمان (تۇسىنە قاپ). ءا، وتكەن تاۋلىكتەگى ءونىم مولشەرىن بىلگىڭىز كەلە مە؟ ءقازىر. (ەسىك جاقتان سەكرەتار قىزدى شاقىرىپ). اليگە ايتشى، تەز كەلە قويسىن. گرافيكتىڭ ورىندالۋ مالىمەتىن الا كەلسىن.
ساردار (جالت قاراپ). اۋ، ءاليىڭ كىم؟ قوڭىز مۇرت پا؟
تايمان (كۇلىپ). يا.
ساردار. و كىم ەدى بۇگىندە؟
تايمان. بىلمەۋشى مە ەدىڭىز، مەنىڭ ورىنباسارىم.
ساردار (جۇلىپ العانداي). ا؟ ونىڭ مۇنايعا نە قاتىسى بار، كاسىبى بوتەن ەمەس پە ەدى؟
تايمان. و، ول اتامزامانعى بىردەڭە عوي. ءالي وندىرىسكە ارالاسقالى قاشان!.. ءبىر جاقسى ادام، قاعىلەز، ەلبەڭدەپ تۇرادى. ايتقانىڭدى ەكى ەتپەيدى.
ساردار (اڭتارىلا قاپ). بىلمەيمىن. قوڭىز مۇرت دەگەن مۇناي مامانىن ءوز باسىم بىلمەيمىن.
ت ا ي م ا ن. ءوندىرىستىڭ شارۋاشىلىق جاعى عوي باسقارىپ جۇرگەنى...
قوڭىز مۇرت كىرەدى. مۇرنىنىڭ استىندا بارماق باسىنداي قارا مۇرت، قوڭىز سەكىلدى. كوزى بادىرايىپ، ساردارعا قاراپ كۇلىپ كەلەدى.
قوڭىز مۇرت. وھ-اۋ دە. شال بۇگىن رايلى ەكەن. مۇمكىن، ۇرىسپاس بىزگە...
تايمان. جارايدى، الەكە، قانە، تاۋلىكتىك جوسپاردىڭ جايى قالاي، ساكەڭ سونى بىلگىسى كەپ وتىر.
قوڭىز مۇرت. ناشار. توقسان ءتورت پروسەنت.
ساردار (ءۇنسىز داعدارىپ، ازدان سوڭ كۇبىرلەپ). پروسەنت قۇرتادى عوي سەندەردى...
تايمان (ابىرجىپ). ەندى قايتەمىز، پروسەنت كورسەتكىش ەمەس پە؟
ساردار. پروسەنتتى قويىپ، ءونىمدى ارتتىرۋ كەرەك.
قوڭىز مۇرت. حە-حە! تۇسىنبەدىك-اۋ، ساكە! پروسەنتتىڭ وسكەنى ءونىمنىڭ وسكەنى بولماي ما؟
ساردار. جوق، ولاي ەمەس. بۇرىن وتىز توننا بەرگەن سكۆاجيناڭ ءقازىر ءۇش توننا بەرەدى. ءۇش توننا تولسا، ءجۇز پروسەنت دەيسىڭدەر دە، ءىس ءبىتتى دەپ ويلايسىڭدار. سەندەردى ءجۇز پروسەنت قۋانتسا، مەنى ءۇش توننا قىنجىلتادى. ءۇش توننانىڭ ءجۇز پروسەنتىن ويلاعانشا، وتىز توننانىڭ ەلۋ پروسەنتىن ويلاساڭدارشى!
تايمان (قاباق شىتىپ). قويىڭىزشى، ساكە، جارىق دۇنيەگە جاڭا كەلگەندەي، وسىنىڭ ءبارىن جاڭا كورگەندەي بولا قالاتىنىڭىز نە؟
ساردار. قايتەيىن جاڭا كورگەندەي بولماي، ءبىر سىلكىنىس، پە سەرپىلىس كورە الماسام؟..
قوڭىز مۇرت. ساكە، ءوزىڭ بىلەسىڭ، مۇناي ءوندىرۋ دە ءبىر سيىر ساۋۋ ەمەس پە؟ سيىردىڭ ءسۇت بەرۋىندە شەك بولسا، جەردىڭ مۇناي بەرۋىندە دە شەك بار.
ساردار (شامدانىپ). ال، سيىر سۋالدى، نە قىسىر قالدى. سوندا قايتەسىڭ سەن؟ ءسۇتسىز وتىراسىڭ با؟
قوڭىز مۇرت. جوق، حە-حە!.. قىسىر سيىردى ساتام دا، بۋاز سيىر الام.
ساردار. باسە، سولاي بولار. (ءبارى كۇلەدى).
تايمان (ساردارعا). سونىمەن ءسىز نە شارا جاسا دەيسىز بىزگە؟ مۇناي ءونىمىن قايتىپ ارتتىر دەيسىز؟
ساردار. جاڭا مۇناي كوزىن اشۋ كەرەك.
تايمان. قايدان؟ وسى ماڭدا ءبىز شۇقىلاماعان جەر قالدى ما؟ قايدان اشامىز؟
ساردار. مەن بۇرىن دا تالاي ايتقام، تاعى دا ايتام، اتىراۋ قولتىعىنان اشۋ كەرەك.
تايمان. ول ءبىزدىڭ اۋداننىڭ جەرى ەمەس...
ساردار (امالى قۇرىپ). مىنە، بار پالە وسىندا. دىڭكەنى قۇرتاتىن وسى ۇعىم. شەكارا تۇرعان جەردە شەكسىزدىك قايدان بولسىن! وندا اناۋ قوڭىز مۇرتتىكى دۇرىس، سيىردىڭ سۇتىندە دە، جەردىڭ مايىندا دا شەك بار. سونى عانا تىڭداڭدار وندا.
قوڭىز مۇرت (شاتىناپ). قوڭىز مۇرت دەمە، شال، قورلاما مەنى!.. مەنىڭ اتىم بار، مۇرتىم عانا ەمەس، اتىم دا بار، زاڭعار، اتىم دا بار.
تايمان (باسۋ ايتىپ). ءجا، جارايدى، الەكە، قايتەسىز بوسقا اشۋلانىپ؟.. بالا بوپ كەتتىڭىز بە؟
قوڭىز مۇرت. جوق-اۋ، مۇقىم...
تايمان (ساردارعا). ساكە، ءسىز مىنانى بىلەسىز بە؟ الماتىدا مەنىڭ ۋنيۆەرسيتەتتى بىرگە بىتىرگەن ءبىر دوسىم بار. اسپيرانتۋرادا. ەمبىدە مۇناي ءونىمىن ارتتىرۋ پروبلەماسىن زەرتتەپ ءجۇر.
ساردار. حوش! بۇل ءبىر جاڭالىق ەكەن.
تايمان. جاڭالىعى سول، و جىگىتتىڭ قاتتى قولدايتىنى — ءبىزدىڭ ءتاسىل، مۇناي ءوندىرۋدىڭ ەكىنشى ءادىسى.
ساردار. ويباي-اۋ، بۇل ءتاسىل مۇناي ءونىمىن ارتتىرۋ ەمەس، بار مولشەردى مۇمكىندىگىنشە كەمىتپەۋدىڭ امالى ەمەس پە؟
تايمان. قايتەسىز ەندى؟ ءبىز سەكىلدى بايىرعى ءوندىرىس ءۇشىن سودان باسقا قانداي ايلا-امال بار؟ (شكافتان سارداردىڭ قالىڭ پاپكاسىن الىپ). مىناۋىڭىزبەن تانىستىم. جاتقان ءبىر رومانتيكا! سىزدىڭشە اتىراۋ تەڭىزىنىڭ استىڭدا ءدال اتىراۋداي مۇناي تەڭىزى بار. مۇنى ءسىز عانا ەمەس، كوپ گەولوگتار ايتادى. ءبىراق، قولعا ۇستاپ، كوزگە كورسەتكەن قانداي ناتيجەسى بار سولاردىڭ؟
ساردار (ويلى، سالماقتى). بولادى ناتيجە!
تايمان. بولسا كورەرمىز. ءجۇر عوي اناۋ ىزبەك قالييەۆ باسقارعان ترەست، اتىراۋ قولتىعىن بارلاعالى التى جىل بولدى. نە ناتيجە بار؟
ساردار (ويلى، سالماقتى). بولادى ناتيجە!
تايمان. بولسا، كورەرمىز. (كەتەدى).
جارىق تەك سارداردىڭ ۇستىندە عانا قالادى.
ساردار (قاباعىن تۇيە ويلانىپ). تايمان. بۇگىنگى باستىق وسى. ماعان بۇل دا قارسى بوپ شىكتى. كەشەگى باستىقتا وسىنداي بولاتىن. بىر-بىرىنەن اۋمايدى. بۇل قالاي؟ تايمان قاسىندا قوڭىز مۇرت. كەشە اندا، بۇگىن مۇندا ءجۇر. كيىمى وزگەرگەن، باسقاسىنىڭ ءبارى سو قالپى. بۇل قالاي؟ مەن بولسام، مىنە، كۇرەسپەن ءوتتى كوپ كۇندەر... قارتايىپ كەلەم. دۇشپانىم جاسارىپ بارادى. بۇل قالاي؟!
جوعارىداعى شام سونەدى. ساحناعا جارىق تۇسەدى.
جانار مەن قابەن.
جانار. سودان كوكەم تايمانمەن شىعىسىپ، قايتادان جەتىسايعا كەتتى. ازامات دەگەن ءبىر بۇرعىشى دوسىن وزىمەن بىرگە الا كەتتى. كوكەمنىڭ ۇسىنىسىن بۇل جولى بارلاۋ ترەسىندەگىلەر، ترەست باستىعى ىزبەك قالييەۆ — ءبارى قولدادى. وعان ەكسپەديسيا قۇرىپ بەردى.
قابەن. بۇرعى سالىندى ما سونىمەن؟
جانار (وكىنىپ). جوق. كوكەم اۋىرىپ، امالسىز وسىندا كەلدى. دوكتورعا قارالىپ اۋرۋحانادا جاتتى. تايماندار پەنسياعا شىعارىپتى. ەندىگىسىن ايتۋعا اۋزىم بارمايدى. ءسىزدىڭ قورعاۋىڭىزعا كوكەم اۋرۋحانادا جاتىپ بارىپ ءجۇردى عوي...
قابەن (تاڭىرقاپ، ريزا بوپ). اپىر-اي دەسەڭىزشى، سويتكەن ەكەن-اۋ، جارىقتىق... (ويلانىپ، ازدان سوڭ). ءيا، ءيا.. مەنىمەن تىلدەسكەن.
جانار (ەلەڭدەپ). قاشان؟
قابەن. ءسىز بىلمەيتىن بە ەدىڭىز؟ (ەسكە ءتۇسىرىپ). مەنىڭ قورعار الدىمدا، تۇندە سويلەسكەن.
ساحنا قاراڭعى، جوعارعى ءتۇس جارىق.
اۋرۋحانا. تەلەفوندا ساردار.
ساردار. اللو؟ ماعان ورازوۆ دەگەن كەرەك ەدى. مەن؟.. الگى ەمبىدەن بىردەڭە جازىپ جۇرگەن سەن بە؟ (قابەننىڭ اۆتورەفەراتىن لاقتىرىپ). ەڭبەك؟! مىناۋ ما ەڭبەگىڭ؟! (شاپ ەتىپ). باسە، نە دەپ ءجۇرسىڭ سەن؟ اڭگىمە سوندا. تۇك تە دەگەن جوقسىڭ سەن. (ىزالى). تۇك ەمەس مۇنىڭ، ءبىلدىڭ بە، تۇك ەمەس. سەن نە ءبىلىپسىڭ؟ سەن نە ءبىلىپسىڭ ەمبىدەن؟ قايدان بىلەسىڭ! ەمبىدە بولىپ كوردىڭ بە ءوزىڭ الدىمەن؟.. اۋ، سەن جوندەپ تىڭداشى. ەمبىدە تۋعانىڭنىڭ كەرەگى جوق. قايتا سۇرايمىن. ەمبىدە بولدىڭ با، جوق پا؟ "بولىپ ءجۇرمىنىڭدى" قويا تۇر. بولدىڭ با دەيمىن؟ (پاۋزا. ساردار قايتالاپ، قويماستان شىڭىلداپ). ەمبىدە بولدىڭ با دەيمىن؟ (ازداپ جۇمسارىپ). حوش!.. نە جۇمىستا بولدىڭ؟ (قايتادان اشۋلانىپ). نەمەنە، نەمەنە؟ ەمبىدە تۇراقتاپ جۇمىس جاساعان جوقسىڭ، ءبىراق بولدىم دەيسىڭ، سولاي ما؟ ءتۇۋ، شىركىن!.. جەتىساي جاقتا بولىپ كورگەنىڭ بار ما؟ جوق؟ (شورت كەسىپ). وندا مەندە دە ساۋال جوق. (ادۋىن، قاتال). مەنىڭ كىم ەكەنىمنىڭ ساعان كەرەگى جوق قوش بول! (ترۋبكانى ورنىنا سالادى).
جوعارىداعى شام سونەدى. ساحنا جارىق.
جانار مەن قابەن.
جانار. قاتتى سويلەسكەن ەكەنسىزدەر.
قابەن. جاسىراتىنى جوق، باسىندا جانىما باتقانى راس، ءبىراق كەيىن ءبارىن ءتۇسىندىم.
جانار (اكەسىن ويلاپ، كۇيزەلىپ). عۇمىردا كوزىنە جاس الىپ كورمەگەن كىسى ەدى. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، سول جولى ۋنيۆەرسيتەتتەن شىعىپ ۇيگە كەلگەن سوڭ... ءسىزدىڭ ءحالىڭىزدى ويلادى ما؟... ايتەۋىر ءبىر ءتۇرلى بوساپ... (داۋسى دىرىلدەپ، ارعى جاعىن ايتا الماي، كوزىن سۇرتەدى). ءسىزدىڭ قورعاماي قوياتىنىڭىزدى بىلگەن جوق، ارينە... ءبىراق ءبىرتۇرلى قيانات جاساعانداي... ايتەۋىر، وپەراسيادان شىعىسىمەن ءسىزدى ىزدەپ، جولىقپاق ەدى...
جارىق جوعارىدا. پالاتا. حيرۋرگ پەن ساردار.
ساردار. حيرۋرگ، سەن تۋراسىن ايتشى، سىرقاتىمنىڭ ءتۇرى نە بولدى سونىمەن؟
حيرۋرگ. وتكەن جولعى كونسيليۋمدا ايتتىق قوي.
ساردار. نەمەنە، رەنتگەن قورىتىندىسى دۇرىس بوپ شىقتى ما، سونىمەن؟
حيرۋرگ. دۇرىس بوپ شىقتى.
ساردار (شوك ەتىپ وتىرا كەتىپ). ءىم-م-م... ەمدەۋ ءتۇرى پىشاق قانا بولا ما؟
Xيرۋرگ. يا. وپەراسيا عانا.
ساردار (ءوزىن ءوزى كۇشپەن ورنىقتىرىپ). سولاي دە... حيرۋرگ، سولاي دە...
حيرۋرگ. اسىلى وپەراسياعا تەز جاتقان ءجون.
ساردار (ويلى). سولاي ما؟
حيرۋرگ. نەعۇرلىم تەز قولداپ كەتسەك، سولعۇرلىم دۇرىس دەپ ۇيعارىپ ەدىك.
ساردار (ويلانىپ). سولاي دە، حيرۋرگ، سولاي دە...
حيرۋرگ. كەلىسسەڭىز، ءبىز ءسىزدى دەرەۋ وپەراسياعا دايىنداماقپىز.
ساردار (كۇشپەن كۇلىمسىرەپ). مەنى ولتىرمەۋگە كەپىلدىك بەرە الاسىز با؟
حيرۋرگ (ءسال ءمۇدىرىپ). جوق، كەپىلدىك بەرۋ قيىن. ولاي ەتۋ ونشا اقىلدىلىقتا بولماس ەدى.
ساردار. نەگە؟
حيرۋرگ. بال اشۋعا بولمايدى عوي.
ساردار (تەز ويلانىپ). ولاي بولسا، مەندە ەكى تىلەك بار:
حيرۋرگ. ايتىڭىز.
ساردار. ءبىرىنشى تىلەگىم — مەنىڭ جالعىز قىزىم بار.
حيرۋرگ. بىلەمىن.
ساردار. اۋرۋىمنىڭ اتىن سوعان ايتا كورمەڭىز. سەزبەسىن، بىلمەسىن. ازداپ جەڭىل بولار ما ەكەن...
حيرۋرگ. جارايدى.
ساردار. ەكىنشى تىلەگىم — ماعان بۇگىنشە عانا رۇقسات ەتىڭىز، ۇيىمە كىرىپ شىعايىن دا كۇنى ەرتەڭ قايتىپ پالاتاما كەلەيىن. ءتىپتى بۇگىن كەشكە كەلۋىمە دە بولادى.
حيرۋرگ (رەنجىپ قاپ). جو... ول بولمايدى. (پالاتاعا كىرە بەرگەن باس دارىگەرگە). دوكتور، مىنا كىسى بولمايتىن نارسەنى ايتادى.
باس دارىگەر (بايىپتى). نە نارسە؟
ساردار. شىراعىم، سەن باس دارىگەرسىڭ عوي، سەن ءتۇسىنشى ەڭ بولماسا...
باس دارىگەر. نە نارسە؟
حيرۋرگ. ۇيىنە رۇقسات سۇرايدى، بۇگىنشە...
باسدارىگەر (ويلانىپ، ساردارعا كوزىنىڭ استىمەن قايتا-قايتا قاراپ). ءسىرا... رۇقسات ەتەتىن شىعارمىز.
ساردار. راقمەت.
حيرۋرگ (ىڭعايسىزدانىپ، باس دارىگەرگە). مەيلىڭىز، ءوزىڭىز زاڭدى دەپ تاپساڭىز...
باس دارىگەر (قينالىپ). مەن دە قاي ءبىر زاڭمەن جاساپ ءتۇر دەيسىز... قايتەمىز، بىرگە كوتەرەرمىز جاۋاپكەرشىلىگىن... بارسىن. ۇيىنە بارىپ كەلسىن... (ساردارعا). مەن ەرتەڭ كەلەرمىن وندا... (شىعادى).
ساردار (ازداپ ەزۋ تارتىپ). سىزدەر رۇقسات ەتەر دەپ سەنىپ، باعانا قىزىما حابار بەرىپ ەدىم. كەلىپ تۇرعان-دى. كىرسە قايتەدى.
حيرۋرگ. كىرسىن، كىرسىن. ءقازىر شاقىرتايىن. (شىعىپ، جاناردى ەرتىپ قايتا كىرەدى).
جانار (سويلەي كىرىپ). كوكەجان-اۋ، مۇنىڭ قالاي؟ نەگە تۇرىپ كەتتىڭ؟
ساردار (قىزىن كوكىرەگىنە قىسىپ). بالاپانىم!.. ءوزىڭ جۇدەپ كەتىپسىڭ عوي. ءتۇۋ، قايتەسىڭ، ءبۇيتىپ، ءوزىڭدى ءوزىڭ جەپ... كوكەڭدە الىپ-جۇلىپ بارا جاتقان تۇكتە جوق، قورىقپا! ءقازىر ۇيگە بارامىز.
جانار. ءبىرجولا ما؟
ساردار. جوق، بالاپانىم، تەك بۇگىنشە عانا. (قىزىنىڭ قولىنداعى كيىمدەرىن الىپ). مەن ءقازىر كيىنىپ كەلە قويايىن. (شىعىپ كەتەدى).
جانار (كۇيزەلىپ، حيرۋرگكە). سول ما؟
حيرۋرگ. سولاي بوپ تۇر.
جانار. انىق سول ما؟
حيرۋرگ. انىق سول بوپ تۇر.
جانار (شوشىپ). نەمەنە؟ رەنتگەن قورىتىندىسى دۇرىس بوپ شىقتى ما، سونىمەن؟
حيرۋرگ. دۇرىس بوپ شىقتى.
جانار (شوك ەتىپ وتىرا كەتىن). ەمدەۋ ءتۇرى پىشاق قانا بولا ما؟
Xيرۋرگ. يا. وپەراسيا عانا.
جانار (كوز جاسىن جۇتىپ). جالعىز عانا تىلەگىم - اۋرۋىنىڭ اتىن تەك وزىنە ايتا كورمەڭىز. سەزبەسىن. بىلمەسىن. ازداپ جەڭىل بولار ما ەكەن...
حيرۋرگ. جارايدى.
ساردار كىرەدى. كيىنىپ العان. حيرۋرگ شىعا بەرەدى.
سوڭىندا جانار.
جانار (حيرۋرگكە ەرىپ بارا جاتىپ). كوكە، مەن ەسىك الدىنا ماشينا شاقىرتايىن.
ساردار (نارسەلەرىن جيناي باستاپ). جارايدى، بالاپانىم، جارايدى. (كەنەت جۇرتقا قاراپ، ويلى). جەتىساي! سوڭعى بۇرعىمدى سالا الماي كەتتىم-اۋ جەتىسايعا! وكىنىش تەك سول عانا، باسقاسىنىڭ ءبارىبىر! (سەرپىلىپ). ءجا، مۇنى نەگە ايتتىم؟ تىقىرى تايانعان اجال ما ايتقىزىپ تۇرعان؟.. تابىت پا سۇپ-سۋىق؟.. جو-جوق! جوق!..
جوعارىداعى شام سونەدى. ساحناعا جارىق تۇسەدى.
جانار مەن قابەن.
جانار. "تابيعاتتان اق كوكەم الا بەرگەن سەكىلدى:
دارقاندىقتى كوكەمە دالا بەرگەن سەكىلدى،
كەڭ تىنىستى تىنىمسىز جەلدەن العان سەكىلدى،
مولدىرلىكتى كوگىلدىر كولدەن العان سەكىلدى،
مىڭق ەتپەيتىن مىنەزدى جوننان العان سەكىلدى.
مىڭ بۇرالاڭ تاعدىردى جولدان العان سەكىلدى،
تۇنەرۋدى تۇنجىراپ تۇننەن العان سەكىلدى،
مەيىرباندى كۇلكىنى كۇننەن العان سەكىلدى... "
قابەن (جانارعا). ءبىر ءوتىنىش بولسىن، كوكەڭىزدىڭ پاپكاسىن بۇگىنشە بەرە تۇرىڭىز.
جانار (ىركىلىپ). ول قيىن ەمەس، ءبىراق...
قابەن (ونى ءبولىپ، شەشىمدى تۇردە). مەن "ءبىراق" دەگەندى قويدىم، جانار. بەلدى بۋدىم نەدە بولسا!..
جانار (قينالىپ). قايدان بىلەيىن... جەتىساي وراسان قيىن جەر. تالايدىڭ جىگەرىن قۇم ەتكەن جەر ەدى. ازاپ كورەسىز عوي. ونىڭ ۇستىنە ىزدەگەنىڭىز تابىلسا جاقسى، تابىلماسا... ءالى دە بولسا ويلانساڭىز قايتەدى؟
قابەن. جوق. مەن ويلانىپ بولدىم. (پاۋزا). شىنىمدى ايتايىن، جۋىردا جاڭاعى ءسىز ايتقان ىزبەك قالييەۆكە جولىقتىم.
جانار (سەرپىلىپ). بارلاۋ ترەسىنىڭ باستىعىنا ما؟
قابەن. ءيا.
جانار. وسىندا ما ەكەن؟
قابەن. گەولوگيا مينيسترلىگىنە كەلگەن ەكەن. مەن وعان قالامدى بۇرعىعا اۋىستىرعانىمدى ايتتىم. (جاناردىڭ رىزالىعى كوزىنەن تانىلادى). ىزبەك مەنى قۇپتادى. جەتىسايعا شاقىردى. (قۇلشىنىپ). ساردار-اعانىڭ سوڭعى بۇرعىسىن بۇيىرسا ءبىز سالاتىن شىعارمىز. (پاۋزا).
جانار (تولقىپ). مەن دە شىنىمدى ايتايىن، قابەن، سىزگە حايران قالا بەرەم.
قابەن. نەگە؟
جانار.مەنىڭ ۇعىمىمدا ءسىز كوكەمدى جەك كورۋگە ءتيىس ەدىڭىز.
قابەن. نەگە؟
جانار. اۋىر دا بولسا ايتپاسقا بولا ما، ءسىزدى كورەر كوزگە كوكەم قۇلاتتى عوي.
قابەن. شىنىمەن سولاي ويلايسىز با؟
جانار. ؟
قابەن. جوق، جانار، كەرىسىنشە، مەنى قۇلاعان ورنىمنان كوكەڭىز تۇرعىزدى.
جانار (تاڭىرقاپ). قويىڭىزشى!.. (كەنەت ۇشقىنداپ). مەن ءسىزدى بىلمەۋشى ەدىم. ەندى بىلە... جوق، سىزگە حايرانمىن... ەندى عانا ۇققاندايمىن. ءبىراق تاڭ قالامىن سىزگە... جوق، ولاي ەمەس. ءسىز ءبىر ءتۇرلى قىزىق جىگىت ەكەنسىز...
جانار ۇسىنعان پاپكانى قابەن الادى.
2
مۇنايلىنىڭ قوناق ءۇيى. قوڭىز مۇرتتىڭ قولىندا چەمودان، پوەزدان جاڭا عانا تۇسكەن قابەندى ىشكە ەرتىپ كىرەدى.
قوڭىز مۇرت. مۇنايلى گاستەنسەسىندەگى جالعىز لوكىس وسى. (ورەكپىپ). تايمان-دەرەكتر وزىڭە ارنايى دايىنداتىپ قويعان. (ءورشىپ). ءوزىڭ كەلەدى دەپ، جان كىرگىزدىرمەدى عوي، زاڭعار. مۇناي كامبيناتىنىڭ ناشاندىگى كەلسە دە باسقا جەرگە ءتۇسىرىپ ءجۇردى. ايتقان جەردە باسى قالاتىن قابىلان عوي، سورلى شىركىن، نەسىن سۇرايسىڭ. ىلعي سو عوي قاسقانىكى. ايتالىق، مىنا مۇنايلى دەگەنىڭىز مايى تاۋسىلىپ كەلە جاتقان پرومسول. دەرەكتر بولعان بەتتە تايماننىڭ قولعا العانى پلان، كەلدى دە كەمىتتىردى پلاندى. بەدەل قويا ما، ىستەتتى سولاي. ءقازىر تاۋلىكتىك پلان — ءجۇز ەلۋ. ءجۇز ەلۋ بەرسەك، ءجۇز پروسەنت! ەكىنشى ءادىس ارقىلى تاعى ءبىر ون — ونبەس توننا قوسامىز. پلان اسىرا ورىندالادى. اي سايىن پرەميا. نەسىن ايتاسىڭ، ايتقانىن ىستەتتى، گۇرلەتتى عوي كەلدى دە!..
قابەن (ەلىگە قويماي). ءوزى قايدا دەيسىز؟
قوڭىز مۇرت. وسىندا. وسى ماڭدا. دوسىڭ كەلەدى ءقازىر. قالىڭ بايتوعىزبەن باستەسىپ كەتىپ... (قابەنگە كوزىنىڭ استىمەن قاراپ، ءبىراز تۇرعان سوڭ). بايتوعىز دەگەن — رۋ. تايمان-دەرەكتردىڭ ناعاشىلارى. ماعان دا بوتەندىگى جوق، قايىن جۇرتىم. (قارقىلداپ كۇلىپ). شەتىنەن داڭعوي، جەلوكپە. اناۋ كۇنى تايمان-دەرەكترمەن بىرگە كيىك قۋىپ، قۇس اتىپ، اقكولدە التى كۇن جۇردىك. "ۇيرەك بويلاعان جەرگە ادام بويلاماي ما" دەپ، مەنىمەن ەرەگىسىپ، ءبىر بايتوعىز قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا سۋعا كەتتى. حە-حە! (قابەندە ءۇن جوق. بۇل دا كۇلكىسىن تيادى). سول قالىڭ بايتوعىزدىڭ ءبىرى — تايمان-دەرەكتردىڭ كلاۋناي ەنجەنەرى. دوسىڭ سوندا وتىر. بۇگىن — جاتىس، ءبارىمىزدى قوناققا شاقىرعان. مەنى پويىزعا، سەنى كۇتۋگە جۇمسادى دا، ءوزى امالسىز... بايتوعىزدار بولماعان سوڭ... موشكىنىڭ قىزىعىنا ءتۇسىپ... قابىلان قاتىرىپ وينايدى موشكىنى. بايتوعىزداردى شەتىنەن ىرسيتىپ ۇتىپ وتىرعان. حە-حە!.. ەندى قايتسىن. تىرشىلىك دەگەن نە ءوزىڭدى ۇتقىزۋ، نە وزگەنى ۇتۋ عوي، زاڭعار!.. (تاعى دا قابەنگە اڭىرا قاراپ قالادى). ويباي-اۋ، گاستەنسەگە كىرىسىمەن سىلدىرات دەگەن ەكەن-اۋ. (اشىق ەسىكتەن ءارى قاراپ، ايعاي ساپ). ءاي، مارجا، كلاۋناي ەنجەنەردىكىنەن تايمان-دەرەكتردى شاقىرا قويشى تەزىرەك... قوناعىڭ كەلدى دە. (قايتادان قابەنگە ورالىپ). جىگىتىم، سەن وسى مەنىڭ ءجون-جوسىعىمدى نەگە سۇرامايسىڭ؟ انەبىر كەلگەنىڭدە دە جون سۇراماستان كەتىپ ەدىڭ... مۇنىڭ قالاي سەنىڭ، ءا؟.. بىلە ءجۇر، ءوز اتىم — ءالي، اكەم اتى — عالي، ەكەۋى بىرىككەندە — ءالي عالييەۆ. وسىنى ورىسشىلاساق—ەلي گاليچ! ال!.. ەندى قىزمەت جاعىنا كەلسەك، شۇكىر، حاداري حال... وسى ءوندىرىستىڭ شارۋاشىلىق تاۋقىمەتىن ءبىر ءوزىم تۇگەل كوتەرىپ، ءجۇرىپ جاتام. دالىرەك ايتسام، تايمان-دەرەكتردىڭ ءىزباسارىمىن. ءوزىمىزدىڭ بالا عوي، تاستامايدى. بيىل وسى پرومسولعا اۋىسقاندا مەنى تاعى ەرتە كەلدى. مەن مۇندا دا ءىزباسارمىن. (الدە ءبىر تىسىر ەسىتىپ). وۋ، دوسىڭدا كەلدى-اۋ دەيمىن. (ەسىككە بەتتەيدى).
تايمان كىرەدى. كەلە قابەندى قۇشاقتاي الادى.
تايمان (اماندىقتان سوڭ، قوڭىز مۇرتقا). ال، الەكە، گاراجدان ماشينا شاقىرت. بىزدىكىنە اپار قوناقتى. مەنىڭ ءۇشىنشى ۋچاستوككە سوعا كەتۋىم كەرەك بوپ تۇر. ءجۇز ون ءبىر تاعى ىستەن شىعىپتى.
قوڭىز مۇرت. قويشى! تاعى ما؟ تاعى ءبىر ءۇش توننادان قۇلاق قاقتىق دەسەيشى. مۇلدە قۇرىعان با؟
تايمان. قۇرىعان ەمەي نەمەنە، ماي ورنىنا سۋ تارتىپ تۇرعان كورىنەدى.
قوڭىز مۇرت (باسىن شايقاپ). ايتام عوي، مۇناي ءوندىرۋ دە قۇددى سيىر ساۋۋ. ال! تاعى ءبىر سيىر قىسىر قالدى.
تايمان (قابەنگە). امال نە، ءحالىمىز وسى. جىل سايىن جوسپاردى كومبينات باسشىلارىمەن كەسكىلەسىپ ءجۇرىپ، ارەڭ كەمىتەمىز. ايتپەسە، گرافيك ورىنداۋ قايدا بىزگە.
قابەن. الگىدە مىنا كىسى ايتقان.
تايمان (قينالىپ). ايتسا، سولاي. مىنە، جىل اياعى تاقادى. ءجۇز ون ءبىردى قوسقاندا تاعى دا ءتورت سكۆاجينا ىستەن شىقتى. قايتپەك كەرەك؟ امال جوق، كەلەر جىلدىڭ تاۋلىكتىك جوسپارىن تاعى بىرنەشە توننا تومەندەتۋ كەرەك. بۇل ءبىر قىزىن قىرعىن ەندى... وسى جۇمىسپەن ەرتەڭ ساعاعا جۇرمەك ەدىم. (قوڭىز مۇرتقا). قوي، الەكە، وتىرماڭىز، بارىپ ماشينا شاقىرتىڭىز.
قابەن. ءسال توقتاي تۇرشى، تايمان.
تايمان. توقتايتىن تۇگى دە جوق. (قوڭىز مۇرتقا). بارىڭىز، ماشينا، ماشينا!.. بۇل ايتا بەرەدى، قايتەسىز. ۇيگە بارىپ، جايعاسىن وتىرىن سويلەسەرمىز مۇنىمەن... (قوڭىز مۇرت شىعا بەرە قايرىلادى).
قابەن. مەن جايعاسىپ وتىرا الماسپىن، تايمان.
تايمان. نەگە؟
قابەن. جۇرەم.
تايمان. قاشان؟
قابەن. تۇنگى سامولەتپەن.
تايمان. قايدا؟
قابەن. ارناعا.
تايمان. تەك، نە دەپ وتىر؟
قابەن. سولاي! الماتىدا، گەولوگيا مينيسترلىگىندە ىزبەك قالييەۆپەن كەزدەسكەم. ۋادەمىز بار، ەرتەڭ ارناعا جەتۋىم كەرەك.
تايمان (قاڭىرايىپ). نە دەپ وتىر. باسىنداعى ۋادەڭ مەنىمەن ەمەس پە ەدى؟ (قابەن ۇندەمەيدى، ويلانادى). قوي، قايتەسىڭ. قۇر بوسقا شالاپ شايقاۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ ودان دا بىرەر جىل مەنىڭ قاسىمدا بولسايشى، قايتەسىڭ. ازداپ ەسىندى جي، قوڭدان، سودان سوڭ كورەرسىڭ.
قابەن. ءسويتىپ سەن ماعان...
تايمان (قابەندى سويلەتپەي، ءبولىپ). ءجا، ءجا!... ساعان، ماعان دەپ نە كەرەك. مەن ساعان ءوز قاسىمنان ورىن ازىرلەپ قويدىم، قايتەسىڭ.
قابەن. ءيا؟
تايمان. يەسى سول، مۇنايلىنىڭ باس گەولوگى بولاسىڭ. ءبىتتى. كومبينات بىزبەن ەسەپتەسەدى، كەلىسەدى. بۇكىل ءوندىرىس قولىندا بولادى. جانە سەن دە ءبىر ەل قاتارىنا قوسىلسايشى. ءوندىرىستىڭ رۋلىندە وتىرعان تورتەۋدىڭ ءبىرى بولاسىڭ، ايىنا ءتورت ءجۇز سوم اقشا، استىندا ماشينا!.. باسقا نە كەرەك ساعان؟
قابەن (ورنىنان تۇتەپ تۇرا كەپ). سەن مىناعان جاۋاپ بەر! مەن مانساپ ىزدەپ كەلدىم بە ساعان؟
تايمان. ؟..
قابەن. مەن بايلىق ىزدەپ كەلدىم بە ساعان؟
تايمان.؟..
قابەن. ماشينا سۇرادىم با سەنەن؟!
ۇشەۋى ءۇش جەردە قالشيىپ تۇرىپ قالادى.
بولمە ءىشى جىم-جىرت.
تايمان (كەنەت وزگەرىپ، ىزاعا بۋلىعىپ). ەي، سەن كىمسىڭ وسى؟
ك ا ب ە ن (ورنىقتى، باياۋ). ونى سەن ءبىل. ال، سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى مەن بىلە باستادىم.
تايمان. الماتىعا ىزدەپ بارام، جەر سوقتىراسىڭ. مۇنايلىدا كۇتىپ الام، باسىمنان ءبىر-اق اتتاماقسىڭ. بۇ قاي سەكىرۋ سەنىكى؟ تويىپ ءجۇرسىڭ بە، توڭىپ ءجۇرسىڭ بە؟
قابەن (ەزۋ تارتىپ). تويۋ سەندە كورىنەدى عوي، مەنىكى توڭۋ شىعار...
تايمان. توڭعاننىڭ كوكەسىن ەندى كورەسىڭ سەن ءالى، توقتاي تۇر. بەكىرەنىڭ تۇمسىعى تاسقا تيمەي قايتپايدى دەگەن، بايقايىق اۋسەلەڭدى...
قابەن (بايسالدى). بايقاساڭ بايقا، قايتەمىز.
تايمان. جارايدى، بار. بەتىڭنەن جارىلعاسىن. (كەكەتىپ). ەل قامىن جەگەن ەر جىگىت. قيراتارسىڭ.
باستاۋشى (ءبىر شەتتەن شىعىپ). تابالاپ وتىرسىڭ عوي، تايمان.
ت ا ي م ا ن. ەندى قايتەيىن، تۇك تۇسىنبەيدى.
باستاۋشى. نەنى تۇسىنبەيدى؟
تايمان. تىرشىلىكتىڭ پارقىن تۇسىنبەيدى. تورگە سۇيرەسەم، كورگە قاشادى.
باستاۋشى. ءتورىڭ قايسى؟
تايمان. تىرشىلىكتىڭ راحاتى.
باستاۋشى. كور دەگەن نە؟
تايمان. ءومىردىڭ ازابى.
باستاۋشى (تاڭىرقاپ). ساعان كەرەگى ءوز باسىڭنىڭ راحاتى عانا ما؟
تايمان. راحاتى عانا. دۇنيە ەكى اينالىپ كەلمەيدى، ءومىردىڭ ازابى ەمەس، راحاتى كەرەك ماعان.
باستاۋشى. ازاپسىز راحات بار ما؟
تايمان اشۋعا بۋلىعىپ، بولمە ءىشىن قاتتى ادىمداپ كەزىپ جۇرەدى.
تايمان. بار. (باستاۋشى كەتەدى).
قابەن. (ءبىراز پاۋزادان سوڭ، تايمانعا). ازامات قايدا؟
تايمان (تاڭدانىپ). قاي ازامات؟
قابەن. كادىمگى بۇرعىشى ازامات.
تايمان. ونى قايدان بىلەسىڭ؟
قابەن. بىلەم. تاۋىپ بەرەسىڭ بە سو كىسىنى؟
تايمان. (سىناسىپ). جاقسى، تابايىن. تاعى نە ايتپاقسىڭ؟
قابەن. تاعى ءبىر مۇنايشى تاباسىڭ با؟
تايمان (تۇقىرا ويلانىپ، ازدان سوڭ). تابام!
قابەن. كىم؟
تايمان (قوڭىز مۇرتتى نۇسقاپ). مىنە، مىنا كىسى. قوڭىز مۇرت (سەلك ەتىپ). تەك! (ۇشىپ تۇرىپ). وي، زاڭعار، نە دەپ وتىرسىڭ؟.. مەن بە؟ قۇتىمنىڭ قۋ شوقىسىنا ما؟.. (دىڭكەسى قۇرىعانداي شوگە بەرەدى).
3.
ارنا. بىرنەشە شاتىر. الىسىراقتا جالعىز مۇنارا مۇنارتادى. شاتىرلار شەتىندە ەكى-ۇش مۇنايشى؛ ولاردىڭ اراسىندا قوڭىز مۇرت؛ ءبارى شارشاعان، كوڭىلسىز، جۇدەۋ.
ءبىرىنشى مۇنايشى. سمەنا اۋىساتىن ۋاقىت بولىپ قالدى، الگى ازامات قايدا ءجۇر، شىراق-اۋ؟
ەكىنشى مۇنايشى. قوي، بارايىق مۇناراعا قاراي، كەلەر...
قوڭىز مۇرت (الا كوزىمەن اتىپ). سىباعاڭ سۋىپ بارا ما؟
ەكىنشى مۇنايشى. سۋىماعاندا جۇمىسقا شىقپايمىز با؟
ءۇشىنشى مۇنايشى (جايباراقات). ءادىرا قالسىن جۇمىسىڭ! جاز بويى جەر قاز، ءبىر تامشى ماي تاپپا! سول ما جۇمىسىڭ؟
قوڭىز مۇرت(شاتىناپ). جەر مە، زاڭعار، جەر مە سەنىڭ قازىپ جاتقانىڭ؟ كور ەمەس پە؟.. و نەسى كەلىپ-كەلىپ!.. ولگەن ورىستىڭ كورى ەمەس پە الا جازداي قازعانىڭ؟..
ەكىنشى مۇنايشى (ءبىرىنشى مۇنايشىعا). قانشا قازدىق ءوزى؟
ءبىرىنشى مۇنايشى. كەشە كەشتە ءۇش مىڭعا تاياپ باردىق. وتىز با ەكەن قالعانى؟..
ەكىنشى مۇنايشى. قابەننىڭ ايتۋىنشا، ەكى جارىم مىڭ مەتردەن مۇناي شىعۋعا ءتيىس ەدى...
قوڭىز مۇرت (تىستەنىپ). شىعادى اتاڭنىڭ باسى! و نەسى كەلىپ-كەلىپ!..
ءبىرىنشى مۇنايشى. گەولوگيالىق كارتا بويىنشا دا ەكى مىڭ بەس ءجۇز مەتردە مۇنايلى قاباتقا جەتۋىمىز كەرەك ەدى، بولماي قالدى عوي، امال نەشىك.
ەكىنشى مۇنايشى. ترەست باستىعى كەلىپ جاتىر دەپ ەستىدىم.
ءبىرىنشى مۇنايشى. ىزبەك قالييەۆ پە؟ نەگە كەلىپ ءجۇر ەكەن؟
ەكىنشى مۇنايشى. بايقايتىن شىعار.
ءۇشىنشى مۇنايشى. بايقامايدى، تەرگەيدى.
ءبىرىنشى مۇنايشى. نە ىستەيدى تەرگەپ؟
ءۇشىنشى مۇنايشى. توقتاتادى مىناۋ بوس ارەكەتتى، جابادى ارنانى.
ەكىنشى مۇنايشى. وعان قابەن كونە مە؟
ءۇشىنشى مۇنايشى. كونبەگەندە قايتەدى؟ قابەنىڭنىڭ دە سولىعى باسىلعان-دى، ءبىتىپتى عوي قالجىراپ...
ءبىرىنشى مۇنايشى. ادام اياعىنداي، سورلى.
ەكىنشى مۇنايشى. اۋىرىپ ءجۇر.
قوڭىز مۇرت. اۋىرسا قايتەمىز؟ جەتى كۇن جاتىپ، مەن دە ءولىپ-تىرىلدىم. باسىمدى كوتەرگەنىم بۇگىن عانا. ونىڭ جانى تەمىردەن جارالىپ پا سونشا؟ اۋىرسىن! وسى ازاپتى تىلەپ العان ءوزى ەمەس پە؟ ءولسىن اۋىرماق تۇگىلى...
ءبىرىنشى مۇنايشى (قىنجىلىپ). اللا-اي، الەكە، سونداي ءسوز نەگە كەرەك؟ جازىعى نە قابەننىڭ؟
ءۇشىنشى مۇنايشى (شاپ ەتە ءتۇسىپ). ءاي، بەرى ءقاراشى-اي!
ءبىرىنشى مۇنايشى (بۇرىلىپ). ال، نەمەنە، ال؟..
ءۇشىنشى مۇنايشى. ءتۇرىڭ اناۋ ارىستان سەكىلدى ازىپ-توزعان... قاتىن-بالادان باز كەشتىك ءبارىمىز. مەيىرىمىز قانىپ، تۇششى سۋ ىشپەگەنىمىزگە ءتورت اي. قۇلا ءدۇز، قۇبا شولدە ءجۇرمىز بوسقا شۇبىرىپ... ءبارى—سو قاراسيراقتىڭ الەگى. "نە جازىعى بار" دەيسىڭ. نە پيعىلمەن، نەگە جەتىسىپ ايتاسىڭ سونى؟
ءبىرىنشى مۇنايشى. نە قىل دەيسىڭ جەتىسپەگەندە؟
ءۇشىنشى مۇنايشى. قىل دەيتىنىم سول—اناۋ ءاليدى تىڭدا! باقشاقتاما!
قوڭىز مۇرت (ەكىنشى مۇنايشىعا). مەن نەعىپ ءجۇرمىن وسىندا، سەن سونى ءبىلدىڭ بە؟
ەكىنشى مۇنايشى. جوق.
قوڭىز مۇرت. تايمان-دەرەكتر نە ءۇشىن جىبەردى مەنى، سونى ءبىلدىڭ بە؟
ەكىنشى مۇنايشى. قايدان بىلەيىن، قۇداي شۇناق.
قوڭىز مۇرت. بىلمەسەڭ، بەرى ءجۇر. (ەكەۋى شىعادى).
ءۇشىنشى مۇنايشى (ءبىرىنشى مۇنايشىعا). ءاليدىڭ باققانى—قابەن، ەسىڭدە بولسىن. تۇبىنە سول جەتەدى ءالى، كور دە تۇر.
ءبىرىنشى مۇنايشى. نە قىلماق وعان؟
ءۇشىنشى مۇنايشى. جازىپ جىبەردى. جوعارعى جاققا مىقتاپ تۇرىپ جازىپ جىبەردى.
ءبىرىنشى مۇنايشى (مىرس ەتىپ). ءتۇۋ، جازىپ جىبەردى... قوڭىز مۇرتتى كىم تىڭدايدى دەپ وتىرسىڭ؟
ءۇشىنشى مۇنايشى. ءسوزىڭ قۇرسىن. نەگە تىڭدامايدى؟ ءار ورتانىڭ ءوز قوڭىز مۇرتى بار، ەسىڭدە بولسىن. و جاق قۇرالاقان دەيسىڭ بە قوڭىز مۇرتتان؟ تىڭدايدى سولار، نەڭ بار؟
ءبىرىنشى مۇنايشى (قولىن سىلتەپ). تۇك تە ەمەس.
ءۇشىنشى مۇنايشى. بىلگەن ەكەنسىڭ! "جىلاننىڭ ءۇش كەسسە دە كەسىرتكەدەي قاۋقارى بار". قابەن تۇگىل كەزىندە سارداردى سۇلاتىپ تۇسىرگەن ءالي ەمەس پە بۇل؟..
ءبىرىنشى مۇنايشى (ويلى). ول ەمەس-اۋ!.. وسىنشا ەڭبەك بوس كەتىپ، جىگەر قۇم بولماسا نە قىلسىن! قابەن سورلىنىڭ دا بار ۋايىمى سول... ءبىراز جۇرت كەتكەلى ءجۇر ارنانى تاستاپ...
ءۇشىنشى مۇنايشى. ازامات كەلە جاتىر.
ازامات. حال نەشىك، جىگىتتەر؟ (قوڭىز مۇرت پەن ەكىنشى مۇنايشى كەلەدى). بۇگىن شەشۋشى كۇن. ترەستەن ىزبەك كەلدى الگىدە.
ءبىرىنشى مۇنايشى. و قايدا؟
ازامات. مۇنارا باسىندا. قابەن كاروتتاج پارتياسىن شاقىرتىپ الدى.
ەكىنشى مۇنايشى. اتتىرا ما؟ ازامات. بايقاماق قوي دەيمىن.
قوڭىز مۇرت(ءتۇڭىلىپ). نە شىعار دەيسىڭ. ورىس قازعان بەس قۇدىق، ساردار قازعان ءۇش قۇدىق، ءبارى دە جاتىر عوي انە توپىراق باسىپ. سونىڭ ءبىرى دە، زاڭعار.
ازامات (سەنە الماي). ءبىرى بولسا، ونى كورەرمىز، امال نە؟ ايتەۋىر، بۇگىن نە بۇگە، نە شىگە!.. (قوڭىز مۇرتقا). مۇمكىن، سەنىكى ساۋەگەيلىك بولار، تۇك شىقپاس. كورەيىك نەدە بولسا!.. ەكىنشى مۇنايشى. قاشان اتتىرماق؟ ازامات. ءبىزدىڭ سمەنا بىتەر شامادا اتتىرادى-اۋ دەيمىن. دايىندىقتىڭ بىتۋىنە بايلانىستى عوي... (قوڭىز مۇرتقا). سەن تەك كوزىڭە قارا، ءالي، ساق بول! پريۆينتور سەنىڭ قولىڭدا. قىرىپ الىپ جۇرمە جۇرتتى، ماسقارا عىپ!.. قوڭىز مۇرت. نەگە قىرايىن، زاڭعار.
ازامات. ساق بول، ايتەۋىر؛ ساقتىقتا قورلىق جوق.
قوڭىز مۇرت. پريەۆەنتر جيىرما رەت بۇرالسا بولدى ما؟
ازامات. ءوي، نە شاتىپ تۇرسىڭ سەن! نەگە جيىرما رەت؟ جيىرما التى رەت، جيىرما التى. ءبىر بۇراۋى كەم بولسا، ءبىتتى، گاز بەن مۇناي توڭكەرىپ تۇسىرەدى ءبارىمىزدى...
قوڭىز مۇرت. جارايدى، شوشىما! بىلەم. توڭكەرىلگىشىن. جارتى قاسىق مۇناي تاپپاي جاتىپ، زار قاعادى عوي زاڭعار. ءوزىڭدى ءوزىڭ لاقتىرماقسىڭ با؟ قانداي كۇش سەنى توڭكەرەتىن؟
ازامات. ءجا، بىلسەڭ بولار. كوبەيتپە ءسوزدى، ىستە ايتقاندى. (بارىنە). ال، جۇرىڭدەر مۇناراعا، كەزەگىمىز كەلدى. (ارعى جاقتان كەلە بەرگەن قابەندى كورىپ). قابەنبىسىڭ، شارشادىڭ-اۋ.
ءبىرىنشى مۇنايشى. ۇيقى كورمەگەنىنە ءۇش كۇن. ازامات (قابەنگە). ءبىز كەتتىك. سەن ازداپ دامىلدا، شىبىنىم.
قابەن. ءبىر ساعات كوز شىرىمىن الام دا بارام. تەك ساق بولىڭدار. (قوڭىز مۇرتتى توقتاتىپ). ءسىز ابدەن ايىقتىڭىز با؟
قوڭىز مۇرت. ايىعا جازدادىم.
قابەن. ابدەن ايىققانشا جاتا تۇرارسىز، مۇمكىن؟
قوڭىز مۇرت (شاتىناپ). ءبۇيتىپ ەسىركەمەي-اق قوي مەنى. (مۇنايشىلار سوڭىنان جۇرە بەرەدى). و نەسى، كەلىل-كەلىپ!..
قابەن شەتكى شاتىردىڭ الدىنا كەپ، توسەككە قيسايادى. ساحنا بىردەن بىرگە قوڭىرايىپ، جوعارعى ءتۇس جارىعايادى. بۇلىڭعىرلاۋ كوگىلدىر ساۋلە ىشىندە قابەن تۇر؛ ودان ارىرەكتە جانار ءجۇر. ءتۇس سەكىلدى. باياۋ، مايدا قوڭىر مۋزىكا ويناپ تۇر.
جانار. قابەن!
قابەن. جانار !
جانار.امانبىسىڭ؟
قابەن. ءوزىڭ شە؟
جانار. جۇدەپ كەتىپسىڭ عوي.
قابەن. شارشادىم.
جانار. مۇناي شىعاتىن با؟
قابەن. بىلمەيمىن.
جانار. ەندى نە ىستەيسىڭ؟
قابەن. قازا بەرەمىن.
جانار. قويساڭ قايتەدى؟
قابەن. جوق. ولمەسەم، قويمايمىن.
جانار. قابەن!
قابەن. اۋ!
جانار. مەن سەنى ساعىندىم.
قابەن. مەن دە سەنى ساعىندىم.
جانار.ولاي بولسا، قويشى، تاستاشى ءبارىن.. كەلشى بەرى...
قابەن. جوق. بارمايمىن.
جانار. نەگە؟
قابەن. ءوزىڭ كەل.
جانار. قايدا؟
قابەن. ارناعا.
جانار. مۇناي شىعا ما؟
قابەن. شىقسا بىرگە كورەرمىز.
جانار. شىقپاسا قايتەمىز؟
قابەن. شىقپاسا، بىرگە ولەرمىز.
كۇي ۇزىلەدى. قابەن ويانادى. ازامات كەلەدى.
ازامات. قاراعىم، قالاي، شىنىڭدى ايتشى، شىعا ما بىردەڭە؟
قابەن. نەگە شىقپايدى؟
ازامات. شىقپاسا، شىنىندا دا قويساق قايتەدى؟
قابەن. جوق-اۋ، نەگە شىقپايدى؟
ازامات. قايدان بىلەيىن. (كەتەدى).
قابەن (ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ). نەگە؟ جوق-اۋ نەگە شىقپايدى؟ نەگە شىقپايدى؟!
باستاۋشى (ءبىر شەتتەن شىعا كەپ). ءيا، نەگە؟ نەگە شىقپايدى؟ نەگە؟
ساحنانىڭ جوعارعى جاعىندا شالقىعان تەڭىز، ىسقىرا گۋلەگەن جەل؛ بىرەۋ ءجۇرىپ كەلەدى.
باستاۋشى سويلەپ تۇر:
"ول ءجۇرىپ كەلەدى،
ءجۇرىپ كەلەدى، اقيىق!
قاباعىن تاس ءتۇيىپ،
قارسى الدىنا تىك قارايدى قاسقيىپ...
موينىنا سالعان كونە قىزىل شارفتىڭ شالعايىن
جەل جۇلقىپ، كەيىن تارتادى.
بۇل كونبەيدى، قارىسادى،
جەلمەن الىسادى؛
اياعىن اۋىر قوزعاپ، نىق باسادى،
العا اسادى...
ول ءجۇرىپ كەلەدى.
جەل اساۋ؛ تەڭىزدەي تۋلايدى.
تەڭىز تەنتەك؛ جەلشە شۋلايدى.
توڭىرەك قول جايىپ،
جۇلدىزداردان جارىق سۇراعانداي.
جۇلدىزدار، و عاجايىپ، جەرگە قۇلاعانداي...
ول ءجۇرىپ كەلەدى،
ءجۇرىپ كەلەدى.
ادىمىن الشاق تاستاپ، ىلگەرى ورلەپ،
اۋىر تەڭسەلىپ، تولىقسىپ، قولىن سەرمەپ،
كەۋدەسىن جەل وتىنە قالقان عىپ ۇستاپ،
ءجۇرىپ كەلەدى.
ەكى كوزدىڭ شاراسى قوس قىناپتان سۋىرىلعان
قوس قىلىشتاي جارق ەتە قاپ،
تۇماندى، مۇناردى ءتىلىپ كەلەدى.
ول ءجۇرىپ كەلەدى.
اياعىن اۋىر الادى،
كەنەت وقىس ىڭىرسىپ ءان سالادى،
كەيدە ءسۇرىنىپ تە قالادى..
ءبارىن ءبىلىپ كەلەدى.
توقتار ەمەس، ءجۇرىپ كەلەدى.
ءجۇرىپ كەلەدى.!.
الدەنە لاپ ەتە تۇسەدى، جۇرت شۋ ەتە
قالادى. جەر سىلكىنگەندەي. فونتان.
ەپيلوگ
پرولوگتەگىدەي. ءورتتى بۇرقاق جارالى قابەن.يماڭىندا مۇنايشىلار. قابەن باسىن جانارعا سۇيەن، جالىنعا قاراعان قالپى، رايلى.
قابەن (راديو ارقىلى). ءبارى سول تۇننەن باستالعان... اقىرى، مىنە، نارت قىزىل جالىن! جۇمباق شەشىلدى. قۇپيا اشىلدى. دۇلەي قۇش جەڭىلدى. ءبىز جەڭدىك! بومبا!.. وشىرىڭدەر ءورتتى!.. (پاۋزا). ءقادىرلى پروفەسسور، جەتەكشىم. بىلەم. ءسىز ماعان رەنجىپ ءجۇرسىز. ءبىراق مەن اشۋىڭىزدى باسام، ۇستازىم. ال ەندى بارايىن، قورعايىن... (پاۋزا). ساردار-اعا!.. سىزگە دە بارامىن، قابىرىڭىزگە گۇل قويامىن. ءمارمار ەسكەرتكىش ورناتامىن سىزگە. سىزگە!.. سىزگە تابىنۋمەن وتەرمىن بۇل دۇنيەدەن... جالعىز-اق، سوندا تەك سەن، سەن عانا جانىمدا بولعايسىڭ، جانار... جانار !.. (شارشاعانداي. جانار ونىڭ باسىن جاستىققا سۇيەپ، شالقاسىنان جاتقىزادى).
ازامات. قينالىپ جاتىر... ءبىراق، ەسىن جيدى عوي، قۇداي بەرمەس دەيمىسىڭ. سونبەس، شىبىنىمنىڭ شىراعى سونبەس. سونەتىن رەتى جوق قوي.
باستاۋشى (ءىلىپ اكەتىپ). يا، سونبەس—وشپەس، وشەتىن رەتى جوق. (ويلى). ال ەندى بار ما... (وسى كەزدە رەكۆيەم سەكىلدى ءبىر وقىس مۋزىكا ويناپ قالادى). وزەكتى جانعا ءبىر ءولىم... (الىسقا، بيىككە قاراپ). ەي، ادام، تۇبىندە ءوز شىراعىڭ وشە قالسا، ەگەر سەن دۇنيەدەن وتە قالساڭ... (لاۋلاعان ءورتتى نۇسقاپ). ارتىڭدا مىناداي جۇرت ءۇشىن جاققان جالىنىڭ لاپىلداپ جاتسا، نە ارمانىڭ بار؟.. دۇنيەگە بوسقا كەلمەگەنىڭ عوي وندا! سولاي ەمەس پە؟..
سوڭى
سونبەيتىن وتتار
"مەن جانباسام لاپىلداپ،
سەن جانباساڭ لاپىلداپ،
ءبىز جانباساق لاپىلداپ
اسپان قالاي اشىلماق؟"
بۇل — نازىم حيكمەتتىڭ ءسوزى. بۇل — جازۋشى زەينوللا قابدولوۆتىڭ "سونبەيتىن وت" ("قابەننىڭ قۇبىلىسى ") اتتى پەساسىنىڭ لەيتموتيۆى، ايتار ويىنىڭ ءتۇپ قازىعى.
ءسىز جانىپ جاتقان وتقا ءبىر ءسات قاراڭىز، سۋماڭداعان وت تىلىنەن مىڭ قۇبىلعان بوياۋ كورەسىز. ءورتتىڭ دە سان قيلى ءتۇرى بار. ءبىر ءورت بارلاي تۇتانىپ، لاپ ەتىپ باسىلادى. ەندى ءبىرى بىقسىپ باستالىپ، بىقسىپ بىتەدى. ورتەنۋ دە، ورتەۋ دە ءارقالاي. ءبىر ءورتتىڭ ورىنىندا قۇل عانا قالادى، ءومىر سەمەدى. ال ەندى ءبىر ءورت ءولى قاۋدى جاندىرىپ جىبەرەدى دە، ورنىنا بالاۋسا ورتەڭ شىعادى، جاڭا تىرشىلىك باستالادى. تەگى حالىق قايسى ءبىر جىگەرلى جىگىت مىنەزىن ورتكە تەڭەگەندە، دۇنيەنى جايپاپ كەتەتىن اپاتقا ەمەس، كەۋدەسىندە وتى بار، جالىنداي جانعان قۇدىرەتتى كۇشكە بالاسا كەرەك. بۇل — ءومىر فيلوسوفياسى. بۇل — "سونبەيتىن وت" شىعارماسىنىڭ وي وزەگى.
ساحنا ءۇستى قىپ-قىزىل جالىن، الىستا الدە نە جانىپ جاتىر: مۇناي. ابىرجىعان كوپشىلىك زەمبىلگە سالىپ ورتتە قالعان ادامدى الىپ شىقتى. ول — قابەن. بۇل كىم ەدى؟ سپەكتاكل پرولوگى كورۋشىنى وسىلايشا بىردەن باۋراپ الادى.
وسىدان كەيىنگى الگى جۇمباق سىرىن تام-تۇمداپ اشا بەرەدى، وقيعا جەلىسى تارتىلادى.
قابەن (ن.ءجانتورين) — اسپيرانتۋرانى تامامداپ، مۇناي ءوندىرىسى جونىنەن ديسسەرتاسيا قورعايىن دەپ جۇرگەن جىگىت. عىلىمي كەڭەس مۇشەلەرى ءبىر اۋىزدان ونىڭ ەڭبەگىن ماقۇلدايدى. ءبىراق، ءبارى ءبىتىپ تۇرعاندا قابەننىڭ ءوزى قورعاۋدان باس تارتادى. بۇل — ايتۋعا عانا جەڭىل. ومىردەگى شىندىق سالماعىن تارازىعا سالعاندا، ءتىپتى سىيىمسىز دا نارسە سياقتى. تالاي جىل ماڭداي تەرىن توگىپ باپتاعان جەمىسى ەندى بۇرشىك جارىپ، شەشەك اتار كەزدە بۇكىل ەڭبەگىن زايا كەتىرىپ، ودان بەزىپ شىعا كەلۋى — نە ەسسىزدىك، نە ەزدىك بەلگىسى بولار ەدى. ءبىراق قابەن نەگە باس تارتتى ؟ مىنە، پەسانىڭ شارىقتاۋ شەگى، ونىڭ كۇللى جۇرتقا ايتار ويى دا ءدال وسىندا جاتىر. قابەن باس قامىنىڭ پايداسىنان ادامعا ادال قىزمەت ەتۋدى جوعارى قويادى. ونىڭ مورالدىق كرەدوسى وسى. ول ءوز ەڭبەگىنىڭ ءومىر اعىمىنان كوش كەيىن قالعانىنا كوزى جەتەدى. پراكتيكا مەن عىلىم اراسىنداعى الشاقتىقتى سەزىنىپ، جالعان جاڭاشىلدىق جولىنا تۇسكەنىن جانى سەزىنەدى. ال قابەندى بۇعان سەندىرگەن ادام كىم ؟ ول بار ءومىرىن ەڭبەكپەن وتكىزىپ، سونىڭ ىستىق-سۋىعىندا شىڭدالعان ساردار (ى.نوعايبايەۆ). ەگەر ساردار بولماسا، شىعارما دا جاداعاي، ايتىلار ويى دا جۇتاڭ تارتار ەدى. ەندەشە، بىزدىڭشە، سونبەيتىن وت — ساردار، باستى تۇلعا دا وسى ءبىر قاتارداعى قاراپايىم جۇمىسشى. حالىققا، جۇرتقا ەڭبەك ەتىپ، بار تىرشىلىگىن سوعان ارناۋ ءۇشىن ادامعا اكىم بولۋ، عالىم بولۋ شارت ەمەس. بۇل اراداعى باستى نارسە-لاۋازىم-اتاق ەمەس، حالىق ءۇشىن جۇرەگىندە تۇتانعان وتى بار، ارى تازا ازامات بولۋ. ول، مەيلى، ديقان با، ساۋىنشى ما، ينجەنەر مە — ءبارى ءبىر. ايتەۋىر ءوز ونەرىن، قابىلەتىن ەلىنە، جۇرتىنا جۇمساي بىلەتىن، ازاماتتىق بورىشىن ادال وتەي الاتىن ادام بولۋى پارىز. مۇنداي ادامنىڭ وبرازى — ساردار. ول — جىگىتتىك شاعىنان بەرى مۇنايشى بوپ ءومىر كەشكەن، سونىڭ جولىندا قيىندىق تا، قىزىق تا كورگەن، قۋانىشقا تاسپايتىن، اۋىرلىققا قايىسپايتىن قۇرىشتاي جان. قابەننىڭ ديسسەرتاسيا قورعاۋىنا ارالاسىپ، ءوندىرىستى تەرەڭ زەرتتەمەستەن بىردەن عالىمدىققا ۇمتىلعان جىگىتكە ءمىنىڭ ايتىپ قارسى شىعۋى دا دۇنيەگە نەمقۇرايدى قاراماۋىنىڭ سالدارى. سوڭعى دەمى ءبىتىپ، ۇزىلەر ءسات تايالسا دا ول ءوز ءومىرىنىڭ ەستافەتاسىن، قالىڭ قاۋىمنىڭ ەستافەتاسىن ىلگەرى اپارار بولاشاق ۇرپاقتان ءۇمىتىن ۇزبەيدى، وعان سەنەدى. ول ۇرپاقتى تاۋىپ تا كەتەدى. ول — قابەن سياقتى جاس ادام. ولاي بولسا، قابەن ساردارداي كەشەگى، بۇگىنگى جۇمىسشى تابىنىڭ مىقتى جالعاسى، تۇيگەنى مول، وقىعان كوزى اشىق ءبىلىمدى تۇلەگى. سونان دا، قابەن — وتقا تۇسكەن كوبەلەك ەمەس، حالىق جۇرەگىنىڭ مازداعان وتى. عىلىم مەن تاجىريبەنى ۇشتاستىرا بىلەتىن، جۇمىسشى كيىمىن كيگەن عالىم. بۇل ەكەۋى دە دراماتۋرگيامىزدا بۇرىن كورىنبەي جۇرگەن كەسەك تۇلعالار.
ساردار مەن قابەندى قالاي بىر-بىرىنەن ءبولىپ قاراۋعا بولماسا، وسى وبرازدىڭ ساحنالىق تۇلعاسىن جاساعان ارتيستەر نوعايبايەۆ، ءجانتوريندى دە بىر-بىرىنەن دارالاپ ايتۋ قيىن. بۇرىن دا ەرەكشە كوزگە ءتۇسىپ جۇرگەن تالانت يەلەرى وسى جولى دا مىقتى قابىلەتىمەن، ونەرلەرىمەن كورەرمەندى ءسۇيسىندىردى. وبراز سىرىنا ۇڭىلە بىلەتىن، كەڭ تىنىستى ارتيست ەكەندىگىن تانىتتى.
ۇلكەن ءبىر كاسىپشىلىكتى باسقارىپ وتىرعان تايمان دا — ءومىر جونىندەگى ءوز تۇسىنىگى، ءوز ەسەبى بار ايقىن تۇلعا. ول ادام بالاسىنا جاماندىق ويلامايدى، بىرەۋدىڭ اياعىنان شالىپ، الدىنا كەسە كولدەنەڭ تۇرىپ، توسقاۋىلداپ اڭدىمايدى. "اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باسىپ "، ءوزى قينالماۋ ءۇشىن وزگەنى دە قامشىلاماي ءومىر ءسۇرۋدى، وڭاي اتاق، الۋدى ماقسات تۇتادى. ماڭداي تەرىن توكپەي ءجۇرىپ-اق، مول كۇرەپ الۋدى كوزدەيدى. ءوزىنىڭ بۇرىن دوسى بولعان قابەندى جەتىساي ەڭ ءىرىنىڭ بۇرعىلاۋ جۇمىسىنا جىبەرگىسى كەلمەگەنى دە سودان. ال قابەننىڭ مۇراتى بولەك قوي. تايمان مەن قابەن اراسىنداعى ايىرماشىلىق تا وسىندا. ءيا، تايمانداي ادامدار دا ومىردە از ەمەس. سوندىقتان بۇل دا اۆتور اسا ءبىر كوڭىل اۋدارعان ءىرى تۇلعا. تايمان رولىندە وينايتىن ارتيست م. سۇرتىبايەۆ وبراز سىرىن جاقسى تۇسىنگەن.
سپەكتاكلدە از كورىنەتىن، ءبىراق اكتەرلىك سىردىڭ سان قىرلارىن مول كورسەتەتىن ەكى ادام بار. ولار ك.قارمىسوۆ پەن ش.مۋسين. "ناشار رول جوق، ناشار اكتەر بار" دەگەن قاعيدانى ەسكە الساق، وسى ويىن ۇستىندە سونىڭ شىندىعىنا كوزىمىز جەتكەن سياقتى. ادەتتە ءبىر كورىنسە دە، بىرەگەي كورىنەتىن، وزىندىك ورنى بار ادام بەينەسىن ساحنادا ۇشتاي تۇسۋگە دە بولادى، نەمەسە جۇدەتە تۇسۋگە دە بولادى. "سونبەيتىن وتتاعى" قوڭىز مۇرت از كورىنىپ، ساراڭ سويلەيتىن كەيىپكەر بولعانمەن، ايلالى ارەكەتتىڭ، كەسەپات ءىستىڭ ادامى. قارمىسوۆ ويناعان قوڭىز مۇرت بار بوياۋىمەن شىققان ەكىجۇزدى سۇم، ناعىز حامەلەون. ءبىر سپەكتاكلدە مىڭ قۇبىلاتىن مۇنداي بەينەنى كوبىنەسە قيمىلمەن عانا تەرەڭ جەتكىزە ءبىلۋ، تالماي ىزدەنەتىن، اسىقپاي ويلاناتىن قارمىسوۆ سەكىلدى دارىندى اكتەردىڭ عانا قولىنان كەلسە كەرەك. سول سياقتى ش.مۋسين دە (اقباس عالىم) تۇيمەدەي ءرولدى تۇيەدەي ەتىپ، كورۋشىنىڭ الدىنا تارتا ءبىلدى. اقباس عالىم كىم؟ ول وزىندىك پىكىرى جوق، عىلىمداعى ءمان-مازمۇنسىز قاعاز كەمىرگەن جان. سونان دا ول جالتاق. ءار قيمىلى كورۋشىنىڭ كۇلكىسىن، ايانىشتى كۇلكىسىن كەلتىرەدى. بۇرىن جالىنداعان ءسوزدىڭ، ارىنداعان مىنەزدىڭ، ارسىل-كۇرسىل قيمىلدىڭ يەسى بولىپ كەلەتىن رولدەردى شىعارىپ جۇرەتىن اكتەردىڭ بۇل جولعى ويىنى ونىڭ مۇلدەم باسقا قىرىن تانىتتى. ەگەر اقباس عالىمدى ويناۋ ۇستىندە ش.مۋسين داۋىس مانەرىن وزگەرتپەسە، قيمىل-ارەكەتىن قۇبىلتپاسا، انشەيىن ءبىر باسىنا پاريك كيگەن بۇرىنعى ارتيست ش.مۋسين بولىپ، ول ويناعان رول قاتارداعى ءبىر پروفەسسور بولىپ قانا شىعار ەدى. ال بۇل جولعى ش. مۋسين دە، اقباس عالىم دا ەستە قالارلىق ەرەكشە ءبىر تۇلعالار. ءسوز ورايىندا، ىزدەنۋدەن تۋعان ءساتتى ەڭبەكتەر بارلىق ارتيستەرىمىزگە، اسىرەسە جاس تالاپكەرلەرگە ءارقاشان ۇلگى بولسا ەكەن دەگەن تىلەك بىلدىرگىمىز كەلەدى.
رەجيسسەر مەن جازۋشى ءبىرىنىڭ ويىن ءبىرى تۇسىنگەندە عانا جاقسى سپەكتاكل تۋماق. جاقسى پەسانى ساحناعا شىمىر سپەكتاكل ەتىپ شىعارۋ رەجيسسەر شەبەرلىگىن تانىتادى. وسى تۋىندىعا ايتىلىپ جاتقان جىلى لەبىزدەرگە سپەكتاكلدى قويعان رەجيسسەر ا.ۋتەگانوۆ تا ورتاق. دەگەنمەن سپەكتاكلدە كەزدەسەتىن كەيبىر اقاۋدى رەجيسسەردىڭ ەسىنە سالعانىمىز ءجون.
شىعارما كولەمى شاعىن. كادىمگى قاتارداعى پەسالارداي الپىس بەتتىڭ و جاق، بۇ جاعىندا. رەجيسسۋرا ۇستىندە شىعارما كولەمىنىڭ ۇلعايۋى دا، قىسقارۋى دا ونەر زاڭدىلىعى. ەگەر وسى زاڭدىلىقتى رەجيسسەردىڭ ۇلەسىنە بەرسەك، "سونبەيتىن وت" كورۋ ۇستىندە ءسال ۇزاقتاۋ ەسەر ەتەتىنىن ايتقان ءجون. ونىڭ سەبەبى، پەساداعى شەگىنىس، كەيبىر ەپيزودتاردىڭ شۇبالاڭقىلىعى ما دەدىك. عىلىمي كەڭەستەن كەيىنگى جاتاقحاناداعى اڭگىمەلەر، قابەن مەن سارداردىڭ تەلەفون ارقىلى ءسوزىنىڭ قايتالانۋى، اۋرۋحاناداعى وقيعالار وسىنداي اسەر قالدىرادى. كەيبىر ەمەۋرىنمەن بىلدىرەتىن جايلاردىڭ، بۇرىن ايتىلعان ويلاردىڭ قايتالانۋى كورۋشىگە تاڭسىق بولمايدى دا، جالپى سپەكتاكلدەگى ارەكەت-قيمىلدى باسەڭدەتىپ الادى. سول سياقتى باستاۋشىنىڭ ءسوزى قابەن ويىن جەتكىزەر تۇستا، گەرويدىڭ ءوز پىكىرىمەن، سەزىمىمەن ىشتەي تالاسقا تۇسەر شاقتا جاقسى قىزمەت اتقارسا، كەيىپكەرلەرگە قاتىسسىز جەردەگى ونىڭ ءسوز سالماعى جەڭىلدەپ، باسەڭسىپ قالادى. مۇنى رەجيسسەردىڭ ەسكەرگەنى ءجون. "سونبەيتىن وت" قىزىق وقيعامەن عانا ەمەس، فيلوسوفيالىق ويىمەن باۋرايتىن، جالاڭ ءوندىرىس ماسەلەسىمەن ەمەس، وندىرىستەگى ادامدار تاعدىرىمەن وي سالاتىن دراماتۋرگيامىزداعى ءساتتى ەڭبەك. بۇل ارادا سپەكتاكل دەكوراسياسىن ءۇي جيھازدارىمەن، تابيعات بوياۋىمەن اشەكەيلەپ، ساحنانى تۇرلەندىرۋدىڭ قاجەتى دە بولماس. ونسىز دا وقيعانىڭ ورنى تۇسىنىكتى. ايتسە دە تالانتتى سۋرەتشى د.سۇلەيەۆتىڭ سپەكتاكلدى ۇنەمى تۇنەرگەن قاراڭعىلىقتا ۇستاۋى تاپقىرلىق ەمەس پە دەدىك. بىركەلكى بوياۋ شىعارما كومپوزيسياسىنداعى شيراقتى شىدەرلەپ تاستايتىنىن ەسكەرمەۋگە بولمايدى. ال مۇناي ءورتى، جالىن سۋرەتتەرى — ساحنا دەكوراسياسىن، شىعارما وقيعاسىن بايىتا تۇسەتىن ءساتتى كورىنىستەر. ارتيستەر ويىنىنداعى انسامبلدىك تۇتاستىق س.قوجامقۇلوۆ، م.سىزدىقوۆ، ز.ءشارىپوۆا، ن.مىشپايەۆا، ە.جايساڭبايەۆ ويىنىنداعى شىعارما كەيىپكەرىنىڭ تابيعاتىن جەتكىزىپ، سيۋجەتتىك جەلىنى تولتىرا تۇسۋگە كوپ سەپتىگىن تيگىزگەن.
بۇگىنگى زامانداس بەينەسىن جاساۋ، تاقىرىپتىڭ جان-جاقتى، مول بولۋى — ادەبيەت بايلىعىنىڭ كوزى. ەلۋ جىلدىق تورقالى تويعا ارنالعان دراماتۋرگيا سالاسىنداعى كونكۋرستىڭ جۇلدەگەرى بولعان "سونبەيتىن وت " — تاقىرىبى جاعىنان تىڭ، تەرەڭ ويلى، سۇلۋ شىعارما. ەلىمىزدىڭ ءىرى بايلىعىنىڭ ءبىرى — مۇناي ءوندىرىسىن جىرلاۋ — ساحنادان ءالى ءوز ورنىن تاپپاعان ەدى. ەندى سول ولقى جەرىمىز بۇتىندەلگەن سياقتى. ءبىراق، بۇل ارادا ءبىز انشەيىن جالاڭ بۇتىندەۋدى قوستاۋدان اۋلاقپىز. ماسەلەن، جازۋشى قاي تاقىرىپتى الماسىن، شىعارمانىڭ ەڭ ورتالىق تۇلعاسى ادام ءومىرىنىڭ سىرلارىن قالاي اشىپ بەرۋىندە. ماقسات جالعان-جاداعاي ايعايدىڭ، قۇرعاق پافوستىڭ بەينەسىن ۇسىنۋدا ەمەس، باستى مىندەت — حالىق يگىلىگى ءۇشىن الىسقان كۇرەسكەردىڭ ەلى ءۇشىن جانىن پيدا ەتەتىن، ادامگەرشىلىگى مول، بيىك مۇراتتى اسىل جانداردىڭ تۇلعاسىن جاساۋدا. ساردار مەن قابەن وسىنداي ادامدار بەينەسى. ولار سونبەيدى. حالىق جۇرەگىندە مازداي بەرمەك.
ساكەن ءجۇنىسوۆ، 1967.
You Might Also Like
-
— ...ونى بار عوي، تۋىسقان، ءبىر سوزبەن اۋرۋدىڭ ءامىرشىسى دەۋگە بولادى.
