ەسىم حان (1598 - 1628)
ەسىم حان (1598 - 1628)
كونسپەكت
تاۋەكەلدىڭ ءىنىسى ەسىم قازاقتىڭ كوپ ساندى اسكەرىن باسقارعان، تاشكەنت، تۇركىستان ايماعىن بيلەگەن كورنەكتى سۇلتان بولدى. Cوندىقتان قازاق اسكەرى مەن سۇلتانداردىڭ كوپشىلىگى ەسىمنىڭ حان بولۋىن قالاعان. 17 عاسىردىڭ العاشقى كەزىندە قازاق حاندىعىن ەكى حان بيلەپ، ەلدە ساياسي بىتىراڭقىلىق ورىن الدى. تاۋەكەلدىڭ ءىنىسى ەسىم حاندىق بيلىكتى العان تۇستا، تۇرسىن مۇحاممەد سۇلتان 1613 - 1614 جىلدار شاماسىندا ءوزىن حان ەتىپ جاريالادى. ەسىم حاننىڭ استاناسى – تۇركىستان بولدى، ال تۇرسىن تاشكەنت قالاسىندا ءوزىن تاۋەلسىز حان دەپ جاريالادى. ەسىم حان بۇحار حانىمەن ءبىتىم جاساسىپ، ورتا ازيا قالالارىمەن ەكونوميكالىق بايلانىس ورناتۋعا ۇمتىلدى. الايدا بۇحار حانى قازاق حاندىعىنىڭ بىتىراڭقىلىعىن پايدالانىپ، ءبىتىم شارتتى بۇزىپ، قازاق جەرىنە جورىقتار ۇيىمداستىردى. العاشقى قازاق - بۇحار شايقاسى 1603 جىلى سامارقان ماڭىنداعى ايعىرجار جەرىندە بولدى. بۇحار اسكەرى جەڭىلەدى. 1611 جىلى تاشكەنت تۇبىندەگى ۇرىستا يمامقۇلي حان باسقارعان بۇحار اسكەرىن ەسىم حان جەڭەدى. بۇحار حانى كەلىسىمگە كەلۋگە ءماجبۇر بولدى. الايدا ەسىم مەن تۇرسىن اراسىندا قايشىلىقتار شيەلەنىسە ءتۇستى.
17 عاسىردىڭ العاشقى كەزىندە قازاق حاندىعى مەن موعول حاندىعى اراسىندا وداقتىق قارىم - قاتىناستار ورنادى. بۇل قاتىناستار ەكى حاندىقتىڭ قاراما - قارسى توپتارى اراسىندا قۇرىلدى. بۇل جاعداي قازاق حاندارى اراسىنداعى قايشىلىقتاردى تەرەڭدەتە ءتۇستى. 1627 جىلى ەسىم حان قالماقتارعا قارسى جورىققا اتتانادى. وسىنى پايدالانعان تۇرسىن حان تۇركىستاندى شاۋىپ كەتەدى. ەسىم حان بەيبىت ەلدى ويرانداۋعا بەلسەنە قاتىسقان قاتاعان رۋى مەن تۇرسىن حاندى جازالادى. تۇرسىن حاننىڭ بۇل بۇلىگى تاريحتا “قاتاعان قىرعىنى” اتاندى.
“ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى” دەگەن ءسوز ەسىم حاننىڭ تۇسىندا جاسالعان دالالىق زاڭدارعا بايلانىستى ايتىلعان. جاۋگەرشىلىك زاماندا ەلدىڭ قورعانىس قابىلەتىن نىعايتۋعا باعىتتالعان زاڭدارى ەسىم حاننىڭ شىن مانىندە مەملەكەت تۇرعىسىنداعى ءىرى قايراتكەر ەكەنىن كورسەتتى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. 17 عاسىردا قازاق حاندىعىمەن وداقتىق قارىم - قاتىناس ورناتقان ەل:
2. تاريحتاعى تۇرسىن حاننىڭ بۇلىگى:
3. “…كەشەگى ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىمدى دە بىلەمىن…” دەپ جىرلاعان ايگىلى جىراۋ:
4. ەسىم حان جەڭىسكە جەتكەن تاشكەنت تۇبىندەگى شايقاستىڭ بولعان مەرزىمى:
5. العاشقى قازاق - بۇحار شايقاسى وتكەن جەر:
6. قازاق حاندىعىن ەكى حان بيلەپ، ساياسي بىتىراڭقىلىق ورناعان كەز:
تاقىرىپتىڭ تەستى
ەسىم حان (1598 - 1628). جۇكتەۋ
كونسپەكت
تاۋەكەلدىڭ ءىنىسى ەسىم قازاقتىڭ كوپ ساندى اسكەرىن باسقارعان، تاشكەنت، تۇركىستان ايماعىن بيلەگەن كورنەكتى سۇلتان بولدى. Cوندىقتان قازاق اسكەرى مەن سۇلتانداردىڭ كوپشىلىگى ەسىمنىڭ حان بولۋىن قالاعان. 17 عاسىردىڭ العاشقى كەزىندە قازاق حاندىعىن ەكى حان بيلەپ، ەلدە ساياسي بىتىراڭقىلىق ورىن الدى. تاۋەكەلدىڭ ءىنىسى ەسىم حاندىق بيلىكتى العان تۇستا، تۇرسىن مۇحاممەد سۇلتان 1613 - 1614 جىلدار شاماسىندا ءوزىن حان ەتىپ جاريالادى. ەسىم حاننىڭ استاناسى – تۇركىستان بولدى، ال تۇرسىن تاشكەنت قالاسىندا ءوزىن تاۋەلسىز حان دەپ جاريالادى. ەسىم حان بۇحار حانىمەن ءبىتىم جاساسىپ، ورتا ازيا قالالارىمەن ەكونوميكالىق بايلانىس ورناتۋعا ۇمتىلدى. الايدا بۇحار حانى قازاق حاندىعىنىڭ بىتىراڭقىلىعىن پايدالانىپ، ءبىتىم شارتتى بۇزىپ، قازاق جەرىنە جورىقتار ۇيىمداستىردى. العاشقى قازاق - بۇحار شايقاسى 1603 جىلى سامارقان ماڭىنداعى ايعىرجار جەرىندە بولدى. بۇحار اسكەرى جەڭىلەدى. 1611 جىلى تاشكەنت تۇبىندەگى ۇرىستا يمامقۇلي حان باسقارعان بۇحار اسكەرىن ەسىم حان جەڭەدى. بۇحار حانى كەلىسىمگە كەلۋگە ءماجبۇر بولدى. الايدا ەسىم مەن تۇرسىن اراسىندا قايشىلىقتار شيەلەنىسە ءتۇستى.
17 عاسىردىڭ العاشقى كەزىندە قازاق حاندىعى مەن موعول حاندىعى اراسىندا وداقتىق قارىم - قاتىناستار ورنادى. بۇل قاتىناستار ەكى حاندىقتىڭ قاراما - قارسى توپتارى اراسىندا قۇرىلدى. بۇل جاعداي قازاق حاندارى اراسىنداعى قايشىلىقتاردى تەرەڭدەتە ءتۇستى. 1627 جىلى ەسىم حان قالماقتارعا قارسى جورىققا اتتانادى. وسىنى پايدالانعان تۇرسىن حان تۇركىستاندى شاۋىپ كەتەدى. ەسىم حان بەيبىت ەلدى ويرانداۋعا بەلسەنە قاتىسقان قاتاعان رۋى مەن تۇرسىن حاندى جازالادى. تۇرسىن حاننىڭ بۇل بۇلىگى تاريحتا “قاتاعان قىرعىنى” اتاندى.
“ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى” دەگەن ءسوز ەسىم حاننىڭ تۇسىندا جاسالعان دالالىق زاڭدارعا بايلانىستى ايتىلعان. جاۋگەرشىلىك زاماندا ەلدىڭ قورعانىس قابىلەتىن نىعايتۋعا باعىتتالعان زاڭدارى ەسىم حاننىڭ شىن مانىندە مەملەكەت تۇرعىسىنداعى ءىرى قايراتكەر ەكەنىن كورسەتتى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. 17 عاسىردا قازاق حاندىعىمەن وداقتىق قارىم - قاتىناس ورناتقان ەل:
2. تاريحتاعى تۇرسىن حاننىڭ بۇلىگى:
3. “…كەشەگى ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىمدى دە بىلەمىن…” دەپ جىرلاعان ايگىلى جىراۋ:
4. ەسىم حان جەڭىسكە جەتكەن تاشكەنت تۇبىندەگى شايقاستىڭ بولعان مەرزىمى:
5. العاشقى قازاق - بۇحار شايقاسى وتكەن جەر:
6. قازاق حاندىعىن ەكى حان بيلەپ، ساياسي بىتىراڭقىلىق ورناعان كەز:
تاقىرىپتىڭ تەستى
ەسىم حان (1598 - 1628). جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
8 تاراۋ. قازاق مەملەكەتىنىڭ 16 - 17 عاسىرلارداعى الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاعدايى. قازاق حاندىعىنىڭ مەملەكەتتىك - اكىمشىلىك قۇرىلىمى
