تاۋەكەل حان (1582 - 1598)
تاۋەكەل حان (1582 - 1598)
كونسپەكت
1580 - 1582 جىلدارى حان تاعىنا جانىبەك حاننىڭ نەمەرە ءىنىسى 80 جاستاعى شىعاي وتىردى. ول بابا سۇلتاننىڭ حاقنازار مەن جالىم سۇلتاندى ولتىرگەنىنە وشىگىپ، قارسى شىقتى. بالاسى تاۋەكەل سۇلتان ەكەۋى ابداللاح حانمەن بىرىگىپ، 1582 جىلى بابا سۇلتانعا قارسى بىرلەسكەن جورىق جاسادى. بابا سۇلتان جەڭىلىپ، دەشتى قىپشاق دالاسىنا قاشتى. وسى جورىقتا شىعاي حان قايتىس بولدى. 1582 جىلى ماۋسىم ايىندا تاۋەكەلدىڭ ساربازدارى تۇركىستان تۇبىندە بابا سۇلتاندى ءولتىرىپ، اسكەرىن تالقاندادى. تاۋەكەل سۇلتانعا ريزا بولعان ابداللاح حان سامارقان ولكەسىندەگى افريكەنت ءۋالاياتىن سىيعا تارتتى.
1582 جىلى تاۋەكەلدىڭ بيلىكتى العان كەزدەگى حاندىقتىڭ سىرتقى جاعدايى وتە اۋىر ەدى. بىرىنشىدەن، ابداللاح قازاق حاندىعىنا قارسى شىقتى. ەكىنشىدەن، شىعىس جاقتان موعولدار مەن جوڭعارلار ۇدايى ءقاۋىپ ءتوندىردى. الايدا تاۋەكەل حاندىق بيلىكتى نىعايتىپ، قازاق جەرىن كەڭەيتىپ، حاندىقتىڭ بەدەلىن حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرە ءبىلدى. تاۋەكەل حاننىڭ ديپلوماتيالىق جۇمىستارى ناتيجەلى بولدى. حان ءوزىنىڭ ءبىر بالاسىن قاراقالپاقتاردىڭ ءبىرقاتار رۋىن باسقارۋعا، ال ءىنىسى شاحمۇحانبەتتى قالماقتاردى باسقارۋعا قويعان. قالماقتاردىڭ ءبىراز بولىگى تاۋەكەل حانعا باعىنىشتى بولعان. تاۋەكەل حاننىڭ باستى ماقساتى وزبەك حاندىعىنا كەتكەن قالالاردى قايتارۋ بولدى. 1583 جىلى تاۋەكەل حان وزبەك حانىمەن جاسالعان “انت بەرىسكەن شارتتى” بۇزدى. وزبەك حاندىعىنا شابۋىلداپ، ساۋران، تۇركىستان، وتىرار، سايرامدى باسىپ الدى. تاشكەنتكە ءقاۋىپ ءتوندىردى. تاۋەكەل حان ورتا ازياداعى ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان تارتىستان كەيىن ماسكەۋمەن قارىم - قاتىناس ورناتۋدى قولعا الادى. تاۋەكەل حان ەلشىلىگى 1594 جىلى ماسكەۋگە باردى. قازاق ەلشىلىگىنە جاۋاپ رەتىندە 1595 جىلى ماسكەۋدەن ۆەليامين ستەپانوۆ جىبەرىلدى. قازاق - ورىس قاتىناستارىنىڭ دامۋى كەرۋەن ساۋداسىنىڭ كەڭەيۋىنە جاعداي جاسادى. 1598 جىلدىڭ قىسىندا تاشكەنت تۇبىندە قازاقتار وزبەك اسكەرىن ويسىراتا جەڭدى. بۇل جەڭىس حاندىقتىڭ بەدەلىن، كۇش - قۋاتىن ارتتىرا ءتۇستى. تاۋەكەل حان كوپ جاساعىمەن 1598 جىلدىڭ جازىندا ماۋەرەنناحرعا باسىپ كىردى. بۇحارا تۇبىندە اۋىر جاراقاتتانىپ، تاۋەكەل حان قايتىس بولدى. قازاق حاندارىنىڭ ۇزاققا سوزىلعان سوعىستارى سىر بويىنداعى قالالاردى جانە ءىرى قالا – تاشكەنتتى قازاق حاندىعىنىڭ قۇرامىنا قوسۋمەن اياقتالدى. 1598 جىلى ءسىبىر حاندىعى جويىلىپ، Cءىبىر حاندىعىنىڭ قول استىنا قاراعان قازاق تايپالارى قازاق حاندىعىنىڭ قۇرامىنا كەلىپ قوسىلدى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. 1598 جىلى جويىلعان حاندىق:
2. 1595 جىلى ماسكەۋدەن قازاق حاندىعىنا كەلگەن ەلشى:
3. تاۋەكەلگە ءسىبىر حانى كوشىممەن سوعىسۋ تالابىن قويدى:
4. تاۋەكەل حاننىڭ ەلشىسى قۇل - مۇحاممەدتىڭ ورىس پاتشاسىنا بارعان جىلى:
5. ۇزاققا سوزىلعان سوعىستىڭ ناتيجەسىندە قازاق حاندىعىنا قوسىلدى:
6. تاۋەكەل حان بۇحارانى نەشە كۇن قورشادى:
7. تاۋەكەل حان جاساعىنىڭ ماۋەرەنناحرعا كىرگەن جىلى:
8. 1583 جىلى تاۋەكەل حان شارتتى بۇزىپ، قاتەر ءتوندىردى:
9. تاۋەكەل حانعا باعىنىشتى بولدى:
10. تاۋەكەل حاننىڭ تۇسىندا شىعىستان ءقاۋىپ ءتوندىردى:
11. تاۋەكەل سۇلتان بابا سۇلتاننىڭ اسكەرىن تالقاندادى:
12. بابا سۇلتانعا قارسى بىرلەسكەن جورىق جاسالدى:
13. 1580 - 1582 جىلدارى حان تاعىنا وتىردى:
14. قازاقتىڭ قاي حانى تاشكەنت بيلەۋشىسى بابا سۇلتانعا قارسى كۇرەس جۇرگىزدى:
15. قازاقتىڭ قاي حانىنا ابداللاح حان سامارقان ولكەسىندەگى افريكەنت ءۋالاياتىن سىيعا تارتتى:
16. بۇحارا حانى ابداللاح تاۋەكەلگە سامارقان ولكەسىندەگى قاي ءۋالاياتتى سىيعا بەرەدى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
كونسپەكت
1580 - 1582 جىلدارى حان تاعىنا جانىبەك حاننىڭ نەمەرە ءىنىسى 80 جاستاعى شىعاي وتىردى. ول بابا سۇلتاننىڭ حاقنازار مەن جالىم سۇلتاندى ولتىرگەنىنە وشىگىپ، قارسى شىقتى. بالاسى تاۋەكەل سۇلتان ەكەۋى ابداللاح حانمەن بىرىگىپ، 1582 جىلى بابا سۇلتانعا قارسى بىرلەسكەن جورىق جاسادى. بابا سۇلتان جەڭىلىپ، دەشتى قىپشاق دالاسىنا قاشتى. وسى جورىقتا شىعاي حان قايتىس بولدى. 1582 جىلى ماۋسىم ايىندا تاۋەكەلدىڭ ساربازدارى تۇركىستان تۇبىندە بابا سۇلتاندى ءولتىرىپ، اسكەرىن تالقاندادى. تاۋەكەل سۇلتانعا ريزا بولعان ابداللاح حان سامارقان ولكەسىندەگى افريكەنت ءۋالاياتىن سىيعا تارتتى.
1582 جىلى تاۋەكەلدىڭ بيلىكتى العان كەزدەگى حاندىقتىڭ سىرتقى جاعدايى وتە اۋىر ەدى. بىرىنشىدەن، ابداللاح قازاق حاندىعىنا قارسى شىقتى. ەكىنشىدەن، شىعىس جاقتان موعولدار مەن جوڭعارلار ۇدايى ءقاۋىپ ءتوندىردى. الايدا تاۋەكەل حاندىق بيلىكتى نىعايتىپ، قازاق جەرىن كەڭەيتىپ، حاندىقتىڭ بەدەلىن حالىقارالىق دەڭگەيگە كوتەرە ءبىلدى. تاۋەكەل حاننىڭ ديپلوماتيالىق جۇمىستارى ناتيجەلى بولدى. حان ءوزىنىڭ ءبىر بالاسىن قاراقالپاقتاردىڭ ءبىرقاتار رۋىن باسقارۋعا، ال ءىنىسى شاحمۇحانبەتتى قالماقتاردى باسقارۋعا قويعان. قالماقتاردىڭ ءبىراز بولىگى تاۋەكەل حانعا باعىنىشتى بولعان. تاۋەكەل حاننىڭ باستى ماقساتى وزبەك حاندىعىنا كەتكەن قالالاردى قايتارۋ بولدى. 1583 جىلى تاۋەكەل حان وزبەك حانىمەن جاسالعان “انت بەرىسكەن شارتتى” بۇزدى. وزبەك حاندىعىنا شابۋىلداپ، ساۋران، تۇركىستان، وتىرار، سايرامدى باسىپ الدى. تاشكەنتكە ءقاۋىپ ءتوندىردى. تاۋەكەل حان ورتا ازياداعى ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان تارتىستان كەيىن ماسكەۋمەن قارىم - قاتىناس ورناتۋدى قولعا الادى. تاۋەكەل حان ەلشىلىگى 1594 جىلى ماسكەۋگە باردى. قازاق ەلشىلىگىنە جاۋاپ رەتىندە 1595 جىلى ماسكەۋدەن ۆەليامين ستەپانوۆ جىبەرىلدى. قازاق - ورىس قاتىناستارىنىڭ دامۋى كەرۋەن ساۋداسىنىڭ كەڭەيۋىنە جاعداي جاسادى. 1598 جىلدىڭ قىسىندا تاشكەنت تۇبىندە قازاقتار وزبەك اسكەرىن ويسىراتا جەڭدى. بۇل جەڭىس حاندىقتىڭ بەدەلىن، كۇش - قۋاتىن ارتتىرا ءتۇستى. تاۋەكەل حان كوپ جاساعىمەن 1598 جىلدىڭ جازىندا ماۋەرەنناحرعا باسىپ كىردى. بۇحارا تۇبىندە اۋىر جاراقاتتانىپ، تاۋەكەل حان قايتىس بولدى. قازاق حاندارىنىڭ ۇزاققا سوزىلعان سوعىستارى سىر بويىنداعى قالالاردى جانە ءىرى قالا – تاشكەنتتى قازاق حاندىعىنىڭ قۇرامىنا قوسۋمەن اياقتالدى. 1598 جىلى ءسىبىر حاندىعى جويىلىپ، Cءىبىر حاندىعىنىڭ قول استىنا قاراعان قازاق تايپالارى قازاق حاندىعىنىڭ قۇرامىنا كەلىپ قوسىلدى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. 1598 جىلى جويىلعان حاندىق:
2. 1595 جىلى ماسكەۋدەن قازاق حاندىعىنا كەلگەن ەلشى:
3. تاۋەكەلگە ءسىبىر حانى كوشىممەن سوعىسۋ تالابىن قويدى:
4. تاۋەكەل حاننىڭ ەلشىسى قۇل - مۇحاممەدتىڭ ورىس پاتشاسىنا بارعان جىلى:
5. ۇزاققا سوزىلعان سوعىستىڭ ناتيجەسىندە قازاق حاندىعىنا قوسىلدى:
6. تاۋەكەل حان بۇحارانى نەشە كۇن قورشادى:
7. تاۋەكەل حان جاساعىنىڭ ماۋەرەنناحرعا كىرگەن جىلى:
8. 1583 جىلى تاۋەكەل حان شارتتى بۇزىپ، قاتەر ءتوندىردى:
9. تاۋەكەل حانعا باعىنىشتى بولدى:
10. تاۋەكەل حاننىڭ تۇسىندا شىعىستان ءقاۋىپ ءتوندىردى:
11. تاۋەكەل سۇلتان بابا سۇلتاننىڭ اسكەرىن تالقاندادى:
12. بابا سۇلتانعا قارسى بىرلەسكەن جورىق جاسالدى:
13. 1580 - 1582 جىلدارى حان تاعىنا وتىردى:
14. قازاقتىڭ قاي حانى تاشكەنت بيلەۋشىسى بابا سۇلتانعا قارسى كۇرەس جۇرگىزدى:
15. قازاقتىڭ قاي حانىنا ابداللاح حان سامارقان ولكەسىندەگى افريكەنت ءۋالاياتىن سىيعا تارتتى:
16. بۇحارا حانى ابداللاح تاۋەكەلگە سامارقان ولكەسىندەگى قاي ءۋالاياتتى سىيعا بەرەدى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
