ەستە قالعان ەكى وقيعا
مەنىڭ اكەم احان دۇيسەن ۇلى — بۇكىل ءومىرىن وسى ۋسپەن رۋدنيگىندە جۇمىسشىلىقپەن وتكىزگەن ادام. ۇزاقتى كۇن ءجۇرىپ جۇمىس ىستەگەندەگى تابىسى شيەتتەي جەتى بالا مەن قارت انامىزدى اسىراۋعا جەتپەيتىن. جەتى بالانىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇلكەنى — مەنىڭ ءوزىم 1892 جىلى عانا تۋعانمىن. ءبىر ءبىزدىڭ ءۇي ەمەس، بارلىعى دا ناشار تۇراتىن ەدى. جوقشىلىققا توزە الماعاندىقتان عوي دەيمىن جۇمىسشىلار قوجايىندارمەن ويبايلاسىپ-بويبايلاسىپ توبەلەسىپ جاتاتىن-دى.
ادام جاس ۋاقىتتاعىسىن ۇمىتپايتىن كورىنەدى عوي. كۇنى بۇگىنگە دەيىن كوز الدىمدا كورىنىس بەرىپ، ەسىمنەن كەتپەيتىن ەكى وقيعا بار، ونىڭ ءبىرى مىناۋ.
1905 جىلدىڭ كۇزى، قاڭتار ايىنىڭ باس كەزى. جوقشىلىق زاردابىن شەككەن وسى ۋسپەننىڭ جۇمىسشىلارى ءبىر كۇنى تىك كوتەرىلە جۇمىسقا شىقپاي قويسىن. جۇمىسقا تەك قازاقتار عانا ەمەس، ورىستار دا شىقپاي قويدى...
ءبىز وندا جاسپىز. مەنىڭ 13-14-تەگى عانا كەزىم. ونداي جانجال تۇگىلى، ءالى جۇمىسقا دا تۇسە قويماعانمىن. كازىردە ءتىرى كۇرجەبايدىڭ سەمبەگى، تىشقامبايدىڭ امانبەگى سياقتى بالالار جينالىپ الىپ الىستان عانا توبەلەستىڭ قىزىعىن قاراپ ءجۇرمىز. ءبىر كەزدە كۇللى جۇمىسشى جينالدى. جينالعان جۇمىسشىلار لەك-لەگىمەن قوجايىننىڭ ۇيىنە قاراي اعىلىپ بارادى. قوجايىننىڭ تاستان سالعان ءۇيىن جينالعان جۇرت قورشاپ الدى. قورشاۋدىڭ ىشىندە داڭ-دۇڭ ءسوز. ونىڭ نە ءسوز ەكەنىن دە بىلەتىن ءبىز جوق...
ەڭ العاش بۇل ۋسپەن رۋدنيگىندە قىزىل جالاۋ سوندا عانا جەلبىرەدى. كوتەرىلىس باستالعاننان كەيىن ءبىر كۇن رۋدنيك كانتورىنىڭ ەڭ بيىگىنە قىزىل شۇبەرەك بايلانعان ۇزىن سويىلدى قاداپ قويدى. ءبىز ونىسى نە ەكەن دەپ تاڭعالىپ ءجۇرمىز. سويتسەك، ونىمىز قازىرگى قىزىل تۋ ەكەن عوي.
سول جولى جۇمىسشىلار قوجايىننىڭ دۇكەندەرىن ءوز بەتتەرىمەن اشىپ، كەرەك نارسەلەرىن قولىمەن العان عوي. ءاي، بالالار دا كونفەتكە ءبىر تويدى-اۋ!
«سول كوتەرىلىسكە قاتىستى، قوجايىنعا قارسى تۇردى» دەپ مەنىڭ اكەم اقاندى، كوشكەنبايدىڭ ىسقاعى، امانبەكتىڭ اعا- لامى سياقتى بىرنەشە كىسىلەردى جۇمىستان شىعارىپ تاستادى. سول ەرەۋىلدى باسقارۋشى توپارنين دەگەندى ۋسپەننەن مۇلدە قۋدى. ونىڭ ءوزىن كوردىك. ول كەزدە قىرىقتىڭ شاماسىنداعى ادام سياقتى ەدى. ۇزىن بويلى، قوشقارتۇمسىق كىسى ەدى. قازاقتار «قوشقار تۇمسىق» دەيتىن.
اكەمدى ءبىرسىپىراعا دەيىن جۇمىسقا المادى. كۇنكورىس ناشارلادى. جۇمىس ىستەيتىن ادام جوق. سودان اكەم دەسياتنيككە پارا بەرىپ، مەنى جۇمىسقا ورنالاستىردى. ياعني مەنىڭ 15 جاستاعى كەزىم، 1907 جىلى ەدى...
ەكىنشىسى مىناۋ ەدى:
1909 جىلى وسى اراداعى ۋريادنيكتىڭ بالابەك دەگەن وترياجنيگى بولدى. ونى قازاقتار «سالقارا» دەپ اتايتىن. ويتكەنى ول ۇستىنە ۇنەمى اق كيىم كيىپ، ءساندى جۇرەتىن. ءبىر كۇنى سول سالقارا قوجايىنداردىڭ لاۆكاسىندا تۇرسا، ۇستىنە كوكساۋ ىسقاق پەن قالقىمبەتوۆ احمەت دەيتىن جۇمىسشىلار كىرىپ كەلەدى. بۇل ەكەۋىنىڭ جۇمىستان شىققان بەتى ەكەن. ءۇستى-باستارى بىلعانىش بولادى. تورت-بەس كىسى اينالۋعا كەلمەيتىن تار لاۆكانىڭ ىشىندە ىسقاق پەن احمەتتىڭ كىرلى كيىمدەرى سالقارانىڭ ءۇستىن بىلعاپ كەتەدى. بۇلار مەنىڭ ۇستىمە كۇيەنى ادەيى جاقتى دەپ ويلاعان
سالقارا، بۇل ەكەۋىنە دۇرسە قويا بەرەدى.
— مەن سەنى بىلەمىن ءيتتىڭ بالاسى، ىسقاق، — دەپ اسىرەسە كوشكەبايدىڭ ىسقاعىنا اكىرەڭدەي تۇسەدى.
— بالابەك، اكەدەن اكەنىڭ ارتىقشىلىعى جوق، ارتىق بولساڭ، مەنەن سەنىڭ ءوزىڭ عانا ارتىقسىڭ. اكىرەڭدەمە! — دەپ ىسقاق ايتادى. دۇكەنشى ەكەۋىن ايىرماقشى بولعان ەكەن، سالقارا بوي بەرمەيدى.
— مەن سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى بىلەمىن. 1905 جىلعى قوجايىندارعا، پاتشاعا قارسى بولعان سەن بولاتىنسىڭ. ەندى، مىنە، ىستەپ تۇرعانىڭ...
ءبىراق ىسقاق ەشقانداي قارسىلىق كورسەتە قويمايدى. احمەتتە: «وسى يت ءبىر پالە جاساپ جۇرەر» دەپ ەشتەڭە دەمەيدى. سالقارا ۇدەي تۇسەدى. بويىن ىزا كەرنەگەن، اشۋعا بۋلىققان بولۋ كەرەك سول جەردە احمەت:
— ءاي، بالابەك، قوي ەندى. سالقارادان سان قارا بولا سالۋىڭ دا عاجاپ ەمەس، — دەيدى. وسىعان ەرەگىسكەن سالقارا ىسقاق پەن احمەتتى اپارىپ اباقتىعا جاۋىپ تاستاسىن.
مۇنى ەستىگەن جۇمىسشىلاردى اشۋ-ىزا كەرنەدى. ءبارى ءبىر جەرگە توپتالىپ جينالدى دا، اباقتىعا قاراي بەت الدى. اباقتىنىڭ كۇزەتشىسى قارسىلاسىپ جۋىتپايىن دەپ ەدى، وعان قالىڭ توپ ەرىك بەرسىن بە؟ ءوزىن قۋىپ جىبەردى دە، اباقتىنى بۇزىپ، تۇتقىنداردى بوساتىپ الدى. وسى كەزدە سالقارا مەن ۋريادنيك شىقتى. ولار كوپشىلىككە مىلتىق اتا باستادى. وقتىڭ وتىنە تۇرۋعا كىمنىڭ باتىلى بارسىن، ىعىسا ءتۇستى. ولار قىناپتارىنان سۋىرىپ العان قىلىشتارىن جارق-جۇرق ەتكىزىپ شەگىنىپ ىعىسا قاشقان حالىقتىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ بەرسىن. ءوزىمىز ول كەزدە جاسپىز عوي. جانە بۇرىن وندايدى كورمەگەن قورقاقپىز. شەگىنە قاشقانداردىڭ الدىندا وق بويى ىلگەرى كەلەمىز. سول كەزدە سول رۋدنيكتە كوپتەگەن جۇمىس ىستەگەن، دەنساۋلىعى ناشار، كوكساۋ ءبايبورى دەگەن كىسى جۇگىرە الماي توپتىڭ ارتىندا قالىپ قويادى. ارتىنان قۋىپ جەتكەن ۋريادنيك قىلىشتىڭ سىرتىمەن باستان ۇرىپ جىبەرگەندە مۇرتتاي ۇشادى. مۇرتتاي ۇشقان ونىڭ ۇرتىنا قىلىشتىڭ ۇشىن تىعىپ الادى. الگى بايعۇس سونىڭ زاردابىنان ءۇش اي توسەك تارتىپ جاتتى... جۇمىسشىلار بولىسقا، پريستوپقا ارىز بەردى. ءبىراق نە كەرەك، اياقسىز قالدى.
وسى كۇنى ءبىزدىڭ ءۇيىمىز ۋسپەن رۋدنيگىنىڭ شىعىس تەرىستىگىندە تۇرادى. 1907 جۇمىسقا تۇسكەننەن 1956 جىلدىڭ اپرەلىنە دەيىن جۇمىستان قول ۇزگەنىم جوق. تەك تاقاۋدا عانا پەنسياعا شىقتىم.
جۇمىستان ۇيگە، ۇيدەن جۇمىسقا بارا جاتقاندا، ءبىزدىڭ ۇيدەن 75 مەتردەي جەر تۇراتىن ءبايبورىنىڭ قۇلاعان وياڭىن كورەمىن. سول ۋاقىتتا ءبىر مەزەت الگى وقيعا ەسىمە ءتۇسىپ كەتەدى دە، بۇكىل وقيعا كوز الدىما كەلەدى.
— بۇگىنگى كۇن ەرتەڭ جوق!... پاي-پاي، ءوتىپ بارا جاتقان ءومىر-اي دەسەيشى! مىنەكي، ەكى ءومىردىڭ كۋاسى بولىپ وتىرعانىمىز مىناۋ!
You Might Also Like
-
قازاقستان مەن ءۇندىستان اراسىنداعى ستراتەگيالىق قارىم-قاتىناستار بۇرىننان بار، ال قازۇۋ مەن ينتەگرال ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىعىنىڭ بولاشاعى زور، دەدى شەلدىك قوناقتاردى قابىلداعان عا...
-
مۇعالىمدىك ماماندىق - بۇل ادامتانۋ، ادامنىڭ كۇردەلى جانە قىزىقتى شىم-شىتىرىعى مول رۋحاني جان دۇنيەسىنە ۇڭىلە ءبىلۋ.
