فەرمي سۇراقتارى
قايسىمىزعا بولسا دا كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە شەتسىز-شەكسىز نارسەنى قالاي ولشەۋ نەمەسە بىر-بىرىنە ەشقانداي قاتىسى جوق زاتتار اراسىنداعى بايلانىستى قالاي تابۋ تۋرالى ويلار كەلگەن شىعار. بۇگىنگى تاقىرىپ وسىنىڭ توڭىرەگىندە بولماق. ماقالانى وقىپ شىققان سوڭ، كاناداداعى سيىرلاردىڭ سانىن ەش قينالماي ساناپ، مەكتەپ وقۋشىلارىن تاسيتىن اۆتوبۋسقا گولف دوپتارىنىڭ قانشاسى سيىپ كەتەتىنىن انىقتاي الاتىن بولاسىز.
باستاماس بۇرىن، جوعارىدا ايتىلىپ وتكەنگە ۇقساس سۇراقتار اتاقتى فيزيك ەنريكو فەرميدىڭ قۇرمەتىنە فەرمي سۇراقتارى دەپ اتالاتىنىن ءتۇرتىپ قويايىق.
تەوريا
بار گاپ سول زاماتتا ەنريكو فەرميدىڭ كوپشىلىككە ولشەپ-شاقتاۋ مۇمكىن ەمەستەي بولىپ كورىنەتىن نارسەلەردى ولشەپ بەرە الاتىن ايرىقشا قاسيەتى بولعانىندا. ول ءاردايىم وسى ونەرىن ءوزىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە ۇيرەتۋگە تىرىسىپ جۇرەتىن.
1945 جىلعى شىلدەنىڭ 16-ى كۇنى ترينيتي پوليگونىندا جاسالعان اتوم بومباسىنىڭ سىناعى كەزىندە ەنريكو فەرمي ءوزىنىڭ قويىن داپتەرىنىڭ ءبىر پاراعىن عانا پايدالانىپ، جارىلىستىڭ قۋاتىن ولشەي العان جاعداي كوپشىلىككە ءمالىم: ول ونى (پاراقتى) ۇساقتاپ جىرتتى دا، جارىلىستان كەيىن قاتتى جەل تۇرعان كەزدە جىرتىلعان قاعاز قيقىمدارىن شاشىپ، سوسىن قيقىمداردىڭ قايدا تۇسكەنىن بەلگىلەپ، جارىلىستىڭ كۇشى جونىندەگى ويىن قورىتتى. فەرمي جارىلىس تولقىنىنىڭ قۋاتى 10 كيلوتوننادان اسىپ كەتكەن دەپ تۇجىردى. بۇل ادام نانعىسىز بولىپ كورىندى، ويتكەنى باسقا ەشكىم جارىلىستىڭ ناقتى ءمانى جايلى شامالاي العان جوق بولاتىن. كەيىن بەلگىلى بولعانىنداي، جارىلىستىڭ قۋاتى 18،6 كيلوتوننا بولعانىن ورايى كەلىپ تۇرعاندا ايتا كەتەيىك. جارىلىستىڭ كۇشىن ولشەۋ ءۇشىن وعان ءوزىنىڭ قويىن داپتەرى عانا قاجەت بولعانىن ەسكەرسەك، بۇل وتە جاقسى جاسالعان ەسەپ.
ەندى ازداعان پراكتيكا
ماسەلەنىڭ قولدانبالى قىرىنا — كاناداداعى سيىرلار سانىن قالاي انىقتاۋعا بولاتىن جاعىنا ورالايىق. ەنريكونىڭ پىكىرىنشە ءارقيلى ايعاقتاردىڭ جەتكىلىكتى مولشەرىن جيناقتاعان كەز كەلگەن ادام 60 سەكۋند ىشىندە ابسوليۋتتىك تۇرعىدا كەز كەلگەن نارسەنى باعامداي الادى.
ياعني، كاناداداعى سيىرلار سانىن انىقتاۋ ءۇشىن بىزگە كەيبىر ايعاقتاردى جيناساق جەتىپ جاتىر. بىرىنشىدەن، ءبىز قانادا حالقىنىڭ سانىن ءبىلىپ الۋىمىز كەرەك. ال ەكىنشىدەن، حالىقتىڭ سۇتكە دەگەن مۇقتاجدىعىن جانە ءبىر سيىردىڭ قانشا ءسۇت بەرە الاتىنىن ءبىلىپ الۋىمىز كەرەك. وسىدان كەيىن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ سونشالىقتى قيىندىق تۋدىرمايدى.
وزدەرىڭىز بايقاعانداي، ەسەپتى شىعارعاندا ءبىز «توتە جولمەن تارتىپ كەتتىك». ءسۇتتىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگى شەتەلگە شىعارىلاتىنىن، ال كەيبىر سيىرلار بىرەۋدىڭ داستارحانىنداعى ەت بولىپ كەتەتىنىن دە ەسكەرۋىمىز كەرەك بولعان شىعار. بۇل قالىپتى جاعداي. بۇنداي ەسەپتەردى شىعارعاندا، ەسەپتى وڭايلاتۋعا كومەگى ءتيىپ جاتسا، ءارقاشان جولدى قىسقارتىپ، توتەسىنەن تارتىپ كەتىڭىز.
بۇل قاي جەردە پايداعا جارايدى؟
بۇل ۋاقىتتى وزدىرۋ ءۇشىن نەمەسە مىيدى شىنىقتىرۋ ءۇشىن قاجەت بولاتىن جاعدايلاردان باسقا كەزدە قاي جەردە پايداعا اسادى ەكەن، دەپ سۇراۋىڭىز مۇمكىن. اڭگىمە كوپتەگەن كومپانيالاردا نەمەسە ءتىپتى ۋنيۆەرسيتەتتەردە (بۇل جەردە اڭگىمە كوبىنە شەتەل ۋنيۆەرسيتەتتەرى جايىندا) وسىنداي سۇراقتار قويعاندى جاقسى كورەتىندىگىندە. مىسالى:
— قۇراما شتاتتاردا قانشا جانارماي قۇيۋ ستانسياسى بار؟ (بۇل سۇراق General Motors كومپانياسىندا قويىلعان).
كوبىنەسە كومپانيانىڭ قام-قارەكەتى مەن بۇنداي سۇراقتاردىڭ اراسىندا كوزگە ۇرىپ تۇرعان بايلانىس جوق بولسا دا:
— كاليفورنيادا قانشا قوقىس شىعارۋشى جۇمىس ىستەيدى (Apple)
— نيۋ-يوركتە قانشا تاكسي بارىن باعامداڭىز (KPMG)
— ستاديون الاڭىن تولتىرۋ ءۇشىن قانشا گولف دوبى قاجەت؟ (JP Morgan Chase)
— Gatorade سۋسىنى شولمەكتەرىن وندىرۋدەگى بارلىق شىعىنداردى باعامداڭىز (Johnson and Johnson)
— جىلىنا قانشا شاڭسورعىش وندىرىلەدى؟ (Google) دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ كورىڭىز.
وسىلايشا ءسىز جاقسى پايىمداي الاتىنىڭىزدى كورسەتۋىڭىز قاجەت. قاتە جاۋاپ الىپ قالۋدان سەسكەنبەڭىز. دۇرىس جاۋاپتى سۇراق قويىپ وتىرعان كومپانيانىڭ ءوزى دە بىلمەۋى عاجاپ ەمەس. ولارعا بار بولعانى ومىردە الدىڭىزدان شىعاتىن سۇراقتار مەن قولىڭىزداعى اقپاراتتىڭ اراسىنداعى بايلانىستاردى قالاي تابا الاتىنىڭىز ءبىلۋ عانا ماڭىزدى.
قىزىعى
جوعارىدا ايتىلىپ وتكەندەي، بۇنداي سۇراقتار قويىلاتىن مەكەمەلەردىڭ وزدەرى دە ول سۇراقتاردىڭ جاۋاپتارىن بىلە بەرمەيدى. ءبىر جاعىنان العاندا بۇل جاقسى، ويتكەنى ەگەر ءسىز جاقسى ويلاپ-پايىمداپ تۇرىپ، بىرلى-ەكىلى قاتەلىك جىبەرىپ جاتساڭىز، بۇنى ەشكىم بايقاي قويمايدى. ەكىنشى جاعىنان العاندا بولاشاقتا بۇنداي ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنىن اعىتقاندا قاجەتكە جاراۋى مۇمكىن بولسا دا، ءسىزدىڭ بەرگەن جاۋابىڭىزدىڭ دۇرىس-بۇرىستىعىن دا، پايىمداۋ تىزبەگىن دە تەكسەرەتىن مۇمكىندىگىڭىز بولمايدى.
You Might Also Like
-
بالا — بۇل اكە-شەشەنىڭ پەرزەنتى، ۇرپاعى. ال ەڭبەك — ادامنىڭ ايانباي تەر توگىپ ارەكەت ەتۋىنىڭ ناتيجەسىنەن بولاتىن ادال اقى.
