جۇرەگىنە جول تاپقان بالالاردىڭ
مۇباراك جامانبالينوۆتىڭ ولەڭدەرىن كەزىندە «بالدىرعان» جۋرنالىنان، ءوزىنىڭ كىتاپتارىنان وقىپ وستىك. ول كىسىنىڭ ولەڭدەرىنىڭ بالالار انتولوگياسىنا كىرگەنىن دە جاقسى بىلەمىز.
سويتە تۇرا، پاۆلودار اۋدانىنا قاراستى كراسنوارمەيكا ورتا مەكتەبىندە ءوزىم قۇرعان س.تورايعىروۆ اتىنداعى ادەبيەت بىرلەستىگىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىنا دايىندىق بارىسىندا ءبىرشاما تولقىعانىمدى نەسىن جاسىرايىن.
سول كۇنى بالالارعا اقىن اعانىڭ «بالعىن كۇندەي بالاقان» اتتى جىر جيناعىنا ەنگەن ولەڭدەرىن تانىستىرماق ەدىم. سوڭعى جىلداردا كىتاپ، ونىڭ ىشىندە، ولەڭ كىتابىن وقۋشىلاردىڭ سانى كۇرت ازايىپ كەتكەنى شىندىق.
ۇلكەندەردىڭ اراسىنداعى وسى تەرىس قۇبىلىس بالالاردى دا اينالىپ وتپەگەنى ايقىن بايقالادى. «شەشىنگەن سۋدان تايىنباس» دەگەندەي، اقىننىڭ ومىربايانىمەن قىسقاشا تانىستىرعان سوڭ، كىتاپتاعى بەتاشار «جوق، جوق، اپا...» ولەڭىن وقي جونەلدىم.
جاڭا عانا قوزعالاقتاپ، مازاسىزدانىپ وتىرعان بالالار ولەڭ اياقتالار تۇستا ءماز بولىپ كۇلىپ، ءمۇعالىم قايتا وقىڭىزشى، قايتا وقىڭىزشى دەستى. ولارعا اقىننىڭ:
بولسا دا كۇننىڭ شۋاعى،
جىلىنعان جوق سۋ ءالى.
ۇيدەن شىعىپ ەتىكسىز،
جۇرمە اۋىرىپ ءوتىپ سىز.
-جوق، جوق اپا سۋعا مەن
ءتۇستىم جىلى پيمامەن، -دەگەن ولەڭ جولدارىنداعى اپانىڭ كۇندەلىكتى ەسكەرتۋى ەتەنە تانىس جاي بولسا، وعان جاۋاپ بەرۋشى بالانىڭ «سۋعا مەن ءتۇستىم جىلى پيمامەن» دەۋى اڭعالدىعى، شىنشىلدىعى، ءبىر سوزبەن ولەڭنىڭ ناقتىلى بالالار ومىرىنەن الىنىپ جازىلۋى ۇناعانى انىق.
وسى ورايدا كەيبىر اقىندارىمىزدىڭ جيناقتارىنا بالالارعا ارناعان ولەڭدەرىن جەكە تاراۋ ەتىپ ەنگىزەتىنى ويعا ورالادى.
ادەتتە، كوپشىلىك جاعدايدا بالالارعا ۇلكەندى سىيلا، كىشىنى قۇرمەتتە، مەكتەبىڭدى ءسۇي دەگەن جالاڭ ۇگىتتەن، جالپىلاما، اقىل ايتۋدان ءارى اسا المايدى. مۇنداي ولەڭدەردىڭ بالا جۇرەگىن باۋراپ الۋى ەكىتالاي.
ال ، مۇكەڭنىڭ اقىندىق مۇمكىندىگى جوعارى. ول وقۋشىعا جالاڭ ۇگىت، جالپىلاما اقىل ايتىپ كەڭەس بەرۋدەن استە اۋلاق. نە ايتسادا، بالا ۇىعىمىنا ساي، ونىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، سول ارقىلى ساناسىنا سىڭىرە ايتادى.
ماسەلەن «اپرەل» ولەڭىندە «ەركىن ەسكەن ىزعىرىق، ءتۇن قوينىنا «تىعىلدى» دەگەن جولداردان قىس بويى بەت قاراتپاي ەركىن ەسىپ كەلگەن ىزعىرىقتىڭ كوكتەم تۋا كۇندىز بەتى قايتىپ، ءتۇن قوينىنا «تىعىلعانىن» اسەرلى سۋرەتتەيدى. ادەتتە تىلدىك نورمادا «تىعىلۋ» ءسوزى ادامعا قاتىستى ايتىلادى.
اقىننىڭ ىزعىرىققا جاڭا سيپات بەرگەنىن اڭعارامىز.
ال مىنا «تارتار» (افريكادان جاياۋ كەلەتىن قۇس) ولەڭى:
كوكتەمنىڭ كوك اسپانى،
بۇلتتى سەرپىپ تاستادى.
جازدىڭ حابارشىسىنداي،
قۇستار كەلە باستادى، - دەپ كوكتەم ايىن، قۇستاردىڭ كەلە باستاعانىن ءسوز ەتۋدەن باستالىپ:
تۋعان جەرگە بەت الا،
تارتتى جاياۋ تارتار دا.
وتەدى ۇشىپ تەك قانا،
كەزدەسسە وزەن، جار، تاۋعا.
تۋعان جەرگە جەتۋگە اسىعىپ جاياۋ تارتقان تارتاردىڭ جانكەشتى «مىنەزىن» الدىمىزعا جايىپ سالا وتىرىپ، ونىڭ «وزەن، جار تاۋعا» كەزدەسە قالسا، قاناتىنا كەزەك بەرىپ، قالىقتاپ ۇشا جونەلەتىن «ونەردەن» دە قۇر الاقان ەمەس ەكەنىن قيسىندى ءسوز ەتەدى.
جالىقسىن با جاندى اياپ،
الدا - تۋىپ وسكەن جەر.
ىلەسپەيدى ەسكەن جەل،
ورمانداردا قار جاتىپ،
سۋ اقسا دا سايدا ءالى،
بار قۇمارىن تارقاتىپ،
تارتار كەلە سايرايدى.
وسى سوڭعى ەكى شۋماقتا اقىن تارتاردىڭ تۋعان جەرگە دەگەن وزىنە عانا ءتان ساعىنىشى مەن ماحابباتىن اسەرلى سۋرەتتەگەن. الدا تۋعان جەر مەن قاۋىشۋ قۋانىشى. تارتارعا جالىعۋدى، شارشاۋدى ۇمىتتىرىپ جىبەرگەن. ونىڭ جانىن اياماي، اياقتارىنىڭ تالماۋى، ەسكەن جەلگە ىلەستىرمەۋى، بار قۇمارىن تارقاتىپ كەلە سايراۋى-مىنە وسىنىڭ ايعاعى.
مۇكەڭنىڭ بالالارعا ارناعان كوپتەگەن ولەڭدەرىنە قىسقالىق - نۇسقالىق ءتان. «تاڭ قالدى»، «ۇيرەتتىسى» مىنە وسىنداي ولەڭدەر. وقىپ كورەلىك.
-مەن دە وقۋشى بولعام - دى، -
دەدى بىردە قارت انا.
نەمەرەسى تاڭ قالدى.
-قالاي سيدىڭ پارتاعا؟
بالانىڭ جان دۇنيەسى وسى ولەڭدە ايناداعىداي كورىنىپ – اق تۇرعان جوق پا؟
ءتىل العىش بول دەپ ءىنىسىن،
جۇرەدى سويتال ۇيرەتىپ.
ءىنى ءجۇر ونى كۇنۇزىن
قول شانامەن سۇيرەتىپ.
ءسوزى مەن ءىسى كەرەعار ادامدار از با؟
ال وندايلار ءبىر كۇندە، ءبىر ساتتە اياق استىنان پايدا بولا كەتپەيدى ەكەن. ونى اقىن كەيىپكەرى سويتالدىڭ ىس-ارەكەتى ايقىنداپ تۇر. ال وسى سياقتى ەكى ءسوزدى بالا ەرجەتكەندە «ەكى ءجۇزدى» ادام بولىپ وسپەسىنە كىم كەپىل.
از سوزگە كوپ ماعىنا سىيدىرىپ، ويىن ۇتقىر جەتكىزەتىن اقىن وسى ءبىر اۋىز ولەڭىمەن جاس وقىرمانىن دا، ولاردى قورشاعان ۇلكەندەردى دە ەكى سوزدىلىكتەن ساقتاندىراتىنداي.
اقىن داۋكەس، لاس ماقتانشاق بالالاردى دا نازارىنان تىس قالدىرماي، وتكىر سىنعا الادى. داۋكەس كوشەكتىڭ بەينەسىن اقىن:
تالاي-تالاي كۇلكىلى،
مىنەزى بار كوشەكتىڭ
داۋلاسادى جىلقىنى.
پاپاسى دەپ ەسەكتىڭ
- دەپ ءبىر-اق اۋىز ولەڭمەن بەرەدى. «لاسباي»:
لاسباي بۇگىن بوتقا جەدى،
ءداۋ قاسىقپەن سوقپاق ەدى...
بارىمىزدەن بۇرىن جەدى،
اۋەلى، ءبىراق
اۋىزى ەمەس، مۇرىن جەدى...
تۋراسىن ايتسام – شاشى جەدى.
ماڭدايى مەن قاسى جەدى، - دەپ ءارى لاس، ءارى اشقاراق بالانى كوز الدىڭا اكەلەدى.
مۇرات كورىپ قاپ،
-ەي، لاسباي،
ءۇيىڭدى كوجە قالدى ما؟ -دەدى،-دەپ تۇيىندەلەدى.
ال «قاپ» دەگەن ولەڭىندە ماقتانشاق وجار اتتى بالانىڭ بەينەسىن كەلىستى جاسايدى. «مەنىڭ سۋمكام مىقتى» دەپ ، دوستارىنا سۋمكاسىن سىلتەپ، «كۇش» كورسەتكەن وجار كوپ ۇزاماي «كوك سياعا شىلقىعان كىتاپتارى مەن داپتەرىن كورگەندە «قاپ» دەپ سانىن سوعادى. اقىننىڭ وسى ولەڭدەرىن وقىعان كەز-كەلگەن وقۋشى كوشەك، لاسباي، وجارلاردان جيرەنەرى ءسوزسىز...
العاشقى بالاپان جىرلارى بۇدان جارتى عاسىر بۇرىن جارىق كورگەن اقىننىڭ ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان «بالعىن گۇلدەي بالاقان» اتتى جىر جيناعى «جازۋشى» باسپاسىنان 1974 جىلى شىققان. وندا اقىننىڭ كەزىندە «اينابۇلاق»، «سالەم»، «ەرتىس لەبى»، «كىشكەنە دوستارعا»، «مەنىڭ ءىنىم»، «باتىر ۇستاز» اتتى كىتاپتارىنا ەنگەن ولەڭدەرى، جۇمباقتارى، جاڭىلتپاشتارى، ەرتەگىلەرى، مىسالدارى، داستاندارى باسىلعان.
وسى ارادا اشىپ ايتار ءبىر نارسە، وتكەن ۋاقىت مۇكەڭنىڭ بالالارعا ارناعان ارنالى جىرلارىنا كولەڭكەسىن تۇسىرە الماعان، كىتاپتاعى كوپتەگەن جىرلار كەشەلى-بۇگىندى جازىلعانداي اسەر قالدىرادى. مۇنىڭ ءوزى اقىن مۇباراك جامانبالينوۆتىڭ قازاق بالالار ادەبيەتى شىڭدارىنىڭ ءبىرى، ءبىرى بولعاندا، بىرەگەيى ەكەندىگىن تانىتسا كەرەك.
سۇلەيمەن بايازيتوۆ
You Might Also Like
-
ح. دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا ماماندىعىنىڭ 3 كۋرس ستۋدەنتى مەڭدىعالييەۆا قۇندىز
-
ح. دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا ماماندىعىنىڭ III كۋرس ستۋدەنتى سارگۋبەنوۆا شولپان
