InfoHub Logo

عاريفوللا قۇرمانعالييەۆ — حح عاسىرداعى قازاق مۋزىكا مادەنيەتىنىڭ ەرەن قۇبىلىسى. «بۇگىنگىنىڭ مۇحيتى» اتانعان، ونداعان جىلدار بويى ول جالعىز ءوزى باتىس قازاقستاننىڭ كونە دە جوعارى دارەجەدە دامىعان ۆوكالدى-اسپاپتىق ءداستۇرىن پاش ەتكەن. ءحىح عاسىردا ەپيكالىق كەڭ تىنىستى ءاننىڭ اسقان شەبەرى بولعان مۇحيت مۇراسىن جەتكىزگەن دە عاريفوللا قۇرمانعالييەۆ بولاتىن. حالىقتىڭ ءسۇيىپ تىڭدايتىن تەڭدەسى جوق ەكپىندى داۋىستى ءانشىسى بولدى.

ءسويتىپ، مۇحيتتىڭ اندەرى ونىڭ تۋعان جەرى ورال وبلىسى شەڭبەرىنەن شىعىپ، شالعاي جەرلەرگە دە كەڭىنەن تارادى. رەسپۋبليكانىڭ باتىس وبلىستارىندا مۇحيتتىڭ ءانىن ورىنداماعان ونەرپازدى كاسىپقوي ءانشى دەپ ساناماعان. سوندىقتان ماماندار مۇحيت اندەرىنىڭ اۆتورلىعىن انىقتاۋعا ارنالعان زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە. ورىنداۋشىلىق ونەرى بۇكىل قازاقستان ءۇشىن ۇلگى بولعان عاريفوللا قۇرمانعالييەۆ «ەكىنشى مۇحيت» اتاندى. ءانشى ءوز ولكەسىنىڭ حالىق اندەرى مەن تەرمەلەرىن (حالىق جانە اۆتورلىق تەرمەلەر) تاماشا ورىنداي بىلگەن. ديسك ىدە باتىس قازاقستان اۋەندەرىنىڭ بىرنەشە ايماقتىق اتىراۋلىق («گۋريەۆ»، «گۇلجان-سارا») ماڭعىستاۋلىق (قايىپتىڭ «اقبوبەگى»)، اقتوبەلىك (سارى باتاقوۆتىڭ ءانى) ۇلگىلەرى كەلتىرىلگەن. «ەگەر ادام تالانتتى بولسا، وندا ول بارلىق جاعىنان دا تالانتتى»، — دەگەن بار. عاريفوللا كەرەمەت كونسەرتتىك ورىنداۋشى جانە وپەرالىق ءانشى رەتىندە ءوز ونەرىمەن قازاق مادەنيەتىندە وشپەستەي ءىز قالدىردى.

شىرايلى شىعارمالار — اندەر، ولەڭدەر، جىرلاردىڭ اۆتورى جانە قايتالانباس كينواكتەر، فولكلور جيناۋشى، ۇلاعاتتى ۇستاز رەتىندە دە عاريفوللا قۇرمانعالييەۆ ءارقاشاندا حالىقتىڭ اسا سۇيىكتىسى بولا ءبىلدى. ونىڭ ساحنالىق ءومىرىنىڭ كوبى گاسترولدىك ساپارلاردا ءوتىپ، بارلىق جەردە تابىستان — تابىسقا جەتە ءبىلدى. حالىق قاشاندا، قاي جەردە دە ون قۋانا قارسى الىپ، دامىلسىز سوعىلعان قول شاپالاقتاۋلارمەن قولپاشتاپ وتىراتىن. كسرو — دا ارالاعان ەڭ ەلەۋلى دە جاۋاپتى گاسترولدەرى — ماسكەۋ، لەنىنگراد، كييەۆ، تاشكەنت، اشحاباد، فرۋنزەگە بارعان ساپارلارى ەدى.

عاريفوللانىڭ اڭىزعا بەرگىسىز ءۇنى جۇڭگو، پاكىستان، يران، گەرمانيا، يتاليا ەلدەرىندە شارىقتادى. وپەرا ساحناسىندا قۇرمانعالييەۆ (1934 جىلدان 1966 جىلعا دەيىن) جيىرمادان استام پارتيالار ورىندادى. قۋاتتى دا ايقىن داۋسى، تاڭقالدىرارلىق اكتەرلىك ونەرى انشىگە ۇلتتىق («قىز جىبەكتەگى» شەگە اقىننىڭ، «ەر تارعىنداعى» ساقان باتىر مەن جىراۋدىڭ، «ءبىرجان ساراداعى» ەستايدىڭ، «دۋدارايداعى» مولدانىڭ، «ابايداعى» نارىمبەتتىڭ)، سونداي-اق، شەتەلدىك وپەرادا («دايسيدەگى» تيتونىڭ، «نەرگيزدەگى» ءلاتيفتىڭ) قايتالانباس بەينەلەر سومداۋىنا مۇمكىنشىلىك بەردى. «قىز جىبەك» وپەراسىنداعى كوپتەگەن اۋەندەردى ە. گ. برۋسيلوۆسكيي قۇرمانعالييەۆتان جازىپ العان. وسى سەبەپتى دە ءبىرىڭعاي فولكلورلىق ماتەريال نەگىزىندە دۇنيەگە كەلگەن العاشقى قازاق وپەراسىنىڭ جاسالۋىندا ءانشىنىڭ باعا جەتپەس ۇلەسى بار. قۇرمانعالييەۆ وپەرالىق سپەكتاكلدەردە ءوزى سومداعان بەينەلەر شوعىرىن قازاق كينوسىنا دا الىپ كەلدى. دەگەنمەن، تەك كينو عانا ونىڭ عالامات اكتەرلىق دارىنىن ءار قىرىنان اشىپ، قيمىل — قوزعالىس، ىم — يشارا ادەبىن مۇلتىكسىز يگەرۋىنە مۇمكىندىك بەردى. البەتتە، ونىڭ وت شاشقان كوزدەرى دە كورەرمەن كوكەيىنەن كەت پەك ەمەس.

ورىنداۋشىلىقتىڭ، حالىقتىڭ مەكتەبىنەن وتكەن قۇرمانعالييەۆ ءداستۇرلى وقىتۋ جۇيەسىن ساقتاپ قالۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن باسقالاردان ارتىق ءتۇسىندى. سول جۇيە بويىنشا ول رەسپۋبليكالىق ەسترادالىق — سيرك ستۋدياسىندا ۇزاق جىلدار بويى ۇستازدىق ەتە ءجۇرىپ، ءوز شاكىرتتەرىن تاربيەلەدى (1967-1984 ج.ج). قۇرمانعالييەۆتىڭ وت باسىلىق مۇراعاتىندا عاريفوللانىڭ ورىنداۋشىلىق ونەرگە دەگەن وزىندىك كوزقاراسى تۇرعىسىنان حالىقتىڭ تاجىريبەنى وي ەلەگىنەن وتكىزگەن كوپتەگەن قىزعىلىقتى پىكىرلەرى-ادىستەمەلىك جازبالارى مەن كۇندەلىكتەرى ساقتالعان. قالاي بولعان دا قۇرمانعالييەۆ عاجايىپ ونەر يەسى.

ءبىراق، وكىنىشكە وراي، شاكىرتتەرى ونىڭ شالقار تالانتىنىڭ تەك ءبىر-بىر تامشىسىنا عانا تاڭداي ءجىبىتتى، ولاردىڭ ەشقايسىسى دا عارەكەڭدەي ءان سالا المايدى. وسىعان سايكەس، مۇحيتتىڭ ورىنداۋشىلىق ءداستۇرى ءوز دامۋىن عاريفوللامەن اياقتادى دەگەن تالاسبەك اسەمقۇلوۆتىڭ ءسوزى ەرەكشە ەسكە تۇسەدى.

---