InfoHub Logo

XXI عاسىردى اقپاراتتىق كەمەلدەنۋ زامانى دەپ تولىققاندى ايتا الامىز. ويتكەنى، قازىرگى بۇكىلالەمدىك جاھاندانۋ كەزەڭى ەڭ الدىمەن، ادامداردان اقپاراتتىق ساۋاتتىلىقتى تالاپ ەتەدى. جالپى، اقپارات دەپ نەنى ايتامىز؟ اقپاراتتىڭ قاراپايىم بىرلىگىنە كۇندەلىكتى سويلەسۋ، پىكىر الماسۋ، الەۋمەتتىك جەلىدەگى مۋلتيمەديالىق فورماتتاعى قۇجاتتار (فوتو، ۆيدەو، مۋزىكا، ت.س.س.) جاتادى. زاماننىڭ دامۋىنا بايلانىستى، ادامداردىڭ كۇندەلىكتى قابىلدايتىن اقپارات مولشەرى دە ارتا تۇسۋدە. بۇل ماسەلەنى 2009 جىلى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارى زەرتتەدى. زەرتتەۋ جۇمىسى بارىسىندا 20 شاقتى اقپارات قۇرالدارىنىڭ كورسەتكىشتەرى (تەلەديدار، گازەت-جۋرنال، كىتاپ، ت.ب.) ەسكەرىلگەن بولاتىن. زەرتتەۋ تاڭقالارلىق ناتيجە كورسەتتى. 2008 جىلعى دەرەك بويىنشا امەريكاندىق ازامات ورتا ەسەپپەن كۇنىنە 34 گب اقپارات الادى ەكەن. بۇل كورسەتكىش 1980 جىل دەرەگىمەن سالىستىرعاندا، ادامنىڭ قابىلدايتىن اقپاراتىنىڭ كولەمى 150%-عا  ارتقان. وسى دەرەكتەردى مۋلتيمەديالىق توپتارعا جىكتەگەندە، بۇل كورسەتكىشتەردە بەينەماتەريالداردىڭ ۇلەسى باسىم ەكەندىگى ايقىن كورىنگەن. 
بۇگىنگى تاڭداعى قوعام اراسىنداعى كەڭ تاراعان اقپارات قۇرالدارى رەتىندە الەۋمەتتىك جەلى مەن ينتەرنەت كەڭىستىگىن ايتا الامىز. اتالمىش كەڭىستىك سوڭعى كەزدە ادامدار ءۇشىن اقپاراتتىڭ قايناپ جاتقان قازانىنا اينالدى. ءتۇرلى سايتتار، پلاتفورمالار مەن سىلتەمەلەر. ءتىپتى، قايسىسىن وقىرىڭدى بىلمەيسىڭ. ءبىراق، شىندىعىنا كەلگەندە، ءقازىر ساپاسىنا قاراعاندا سانىن ارتتىرۋدى كوكسەگەن جۋرناليستەر مەن رەداكسيالاردى بايقايسىڭ. حالىقتىڭ اڭعالدىعىن ۇتىمدى پايدالاناتىندار كەيىننەن حالىقتى ارانداتۋشىلىققا دەيىن اپارۋعا دا كەتارى ەمەس. ءبىراق تا، بۇل زاماندا ءقايسىبىر اقپاراتتى تەكسەرىپ وتىرماقسىڭ؟ ينتەرنەت كەڭىستىگىندە جارنامالار مەن افيشالار، اسىرەسە نەگىزى جوق، تەك كليكبەيتتەرگە (سىلتەمەلەرگە) تولى، اتى مازمۇنىنان الشاق،“مەنمۇندالاپ” تۇراتىن كىرىسپەلەر ءورىپ ءجۇر. بۇل ارەكەتتى دەزينفورماسيا مەن اگگيتاسيانىڭ (ۇگىت-ناسيحات) ايقىن كورىنىسى رەتىندە باعالاۋعا بولادى. ال مۇنداي “تورعا” تۇسپەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ەڭ دۇرىسى، اقپاراتتى تەك سەنىمدى ءارى ماقۇلدانعان دەرەككوزدەر مەن سىلتەمەلەر ارقىلى الۋ. تەك ارنايى مەكەمەلەر عانا دۇرىس، بۇرمالانباعان اقپارات بەرە الادى.

ينتەرنەتتەگى اقپاراتتار كەڭىستىگىنىڭ باستى قوزعاۋشى كۇشى- كۇندەلىكتى ءبىز باقىلايتىن بلوگەرلەر. شىنى كەرەك، اقپاراتتاردىڭ باسىم بولىگىن ءبىز سولاردان ەستيمىز. بۇعان قارسىلىق كورسەتە المايمىز. ويتكەنى، بۇل-قازىرگى زامان تالابى. سوعان وراي، ەلىمىزدە “ەلەكتروندى جۋرناليستيكا” دەپ اتالاتىن جۋرناليستيكانىڭ ءبىر سالاسى قارقىندى دامۋ ۇستىندە. سونداعى تۋىندايتىن سۇراق: ءداستۇرلى جۋرناليستيكا (گازەت-جۋرنال، تەلەديدار ارنالارى) ۇمىتىلادى ما؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرمەستەن بۇرىن اتالمىش سالا تۋرالى بىرەر ءسوز ايتالىق.

ءداستۇرلى جۋرناليستيكا تاريحى ەرتەدەن باستالادى. بۇنىڭ العىشارتى جوعارىدا كورسەتىلگەندەي، ادامداردىڭ ءوزارا سويلەسىپ، اقپاراتتارمەن ءبولىسۋى، ءبىرتىن كەلە اقپاراتتىڭ ءبىر ادامعا ەمەس، بەلگىلى ءبىر اۋديتورياعا ارنالىپ ايتىلۋى ەدى. سوندىقتان دا، جۋرناليستيكانى “قوعامعا ارنالعان ماماندىق” دەپ ايتادى.

وسى ءبىر سالانىڭ جارقىن كورىنىسى گازەت-جۋرنالدار ەدى. ول قازىرگى ءبىزدىن Instagram سياقتى قوعامداعى وزەكتى جاڭالىقتاردى، كەرەك دەسەڭ، اۋا رايى مەن تەلەارنالارداعى باعدارلامالار كەستەسىنە دەيىن جازىلىپ تۇراتىن-دى. ءبىراق تا، ەلىمىز ءالى دە گازەتتەن قول ۇزگەن جوق. رەسپۋبليكا دەڭگەيىندەگى باسىلىمدار ءالى كۇنگە دەيىن گازەت شىعارۋدا. “سۇرانىس بار جەردە – ۇسىنىس بار” دەمەكشى، بۇل ءداۋىر ءالى دە جالعاسىن تاۋىپ جاتىر. ءبىز، جاستار قاۋىمى، وقىماساق تا، ءبىزدىڭ اتا-اجەلەرىمىز، اتا-انامىز وقيتىن بولار. ويتكەنى، ولار ءبىز سياقتى ينتەرنەتتى “شىندىق الاڭى” دەپ كورمەيدى، ولار قاعازعا جازىلىپ، دالەلدەنگەن اقپاراتقا سەنەدى. بۇل ورايدا، گازەت-جۋرنال ءداۋىرىنىڭ ءبىر ارتىقشىلىعىن ايتا كەتۋ كەرەك. جوعارىدا ايتىلعان الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى تارايتىن اقپاراتتارعا قاراعاندا، بۇل جەردەگى اقپارات ءبىر قولدان ەمەس، بىرنەشە قولدان ءوتىپ، وڭدەلىپ بارىپ حالىققا جەتەدى. ءبىراق، بۇل ەلەكتروندى جۋرناليستيكا الاڭىنداعى اقپاراتتار شىلعي وتىرىك دەگەنىم ەمەس. 

ينتەرنەت الدە گازەت؟ بۇل تاقىرىپ ءالى تالاي جىلى كوتەرىلەتىن شىعار. ويتكەنى، بىرەۋى اقپارات تاراتۋدىڭ باستاۋى بولسا، ەكىنشىسى زامان تالابى. قايسىسىن تاڭدايمىن دەسە دە، ادامنىڭ ءوز ەركىندە. بالكىم، گازەت پەن ينتەرنەت ءداۋىرىن بىرگە الىپ ءجۇرۋ كەرەك تە بولار؟ ويتكەنى، ەكى جاقتى اقپارات قوعامنىڭ دامۋى ءۇشىن ناعىز كەرەك زات. ءبىراق، قانداي زامان بولماسىن (كىم بىلەدى، مۇمكىن، كەلەشەكتە گازەتتەن دە، ينتەرنەتتەن دە كۇشتى اقپارات كوزدەرى شىعارىلار؟)، مەن تاراتىلاتىن اقپاراتتىڭ دۇرىس، دالەلدى بولۋىن قالايمىن. ويتكەنى، بۇل اتالىپ وتىرعان اقپارات كوزدەرىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – حالىقتىڭ، قوعامنىڭ كەرەگىنە جاراۋ، قوعامعا قىزمەت ەتۋ. ايتۋ بىزدەن، تاڭداۋ سىزدەن. قانداي تاڭداۋ جاساساڭىز دا، ەرتەڭگى كەلەر كۇننىڭ اقپاراتتىق تۇردە ساۋاتتى ادام بولۋىڭىزعا تىلەكتەسپىن!

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتى تەليبايەۆا ا.س

---