InfoHub Logo

تۇركىستان ءۋالاياتىنىڭ گازەتى– 1870 جىلى تاشكەنت قالاسىندا «تۋركەستانسكيە ۆەدوموستي» گازەتىنە قوسىمشا باسىلىم رەتىندە تۇڭعىش قازاق تىلىندە شىققان اۋدارما گازەت. باسىلىمنىڭ باستى ەرەكشەلىگى گازەت تەك قازاق تىلىندە ەمەس، جالپى رەسەي يمپەرياسىنىڭ قول استىنداعى بارشا تۇركى حالىقتارى تىلىندە شىققان، العاشقى مەرزىمدى باسىلىم بولدى. گازەت ايىنا ءتورت رەت شىعارىلىپ وتىردى، باستاپقى ەكى باسىلىمى قازاق تىلىندە جارىق كورسە، ەندىگى ەكى باسىلىمى وزبەك تىلىندە شىعارىلىپ وتىردى. “تۇركىستان ءۋالاياتىنىڭ گازەتىنىڭ” العاشقى رەداكتورى شىعىستانۋشى ش.م. يبراگيموۆ بولدى.

گازەتتىڭ تۇپكى كوزدەلىنگەن ماقساتى - تۇركىستان گەنەرال-گۋبەرناتورى ك. پ. فون كاۋفماننىڭ ۇسىنىسى بويىنشا ءوڭىردى زەرتتەۋ بولدى. بۇل ماسەلەدە نەگىزگى تاقىرىپ ۇستەم بيلىكتى بەكىتۋ بولسا دا، گازەت جۋرناليستيكا قۇرىلىمىنىڭ ەكى سالاسىنىڭ بەلسەندى بىرىگۋىنىڭ مىسالى بولدى. گازەتتىڭ ءوزىنىڭ الدىنا قويىلعان يدەولوگيالىق جانە دە ناسيحاتتىق فۋنكسيالاردى ورىنداي وتىرىپ، سونىمەن قاتار قازاقستاننىڭ مەرزىمدى ءباسپاسوزىنىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالى رەتىندە تىكەلەي قالىپتاسۋىنىڭ نەگىزىن سالدى.

دالىرەك ايتقاندا «كاسىبي قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ» باستاۋىنا تۇرتكى بولدى.  جۋرناليستيكانىڭ انا تىلىندە پايدا بولۋى، ەلدىڭ مادەني مۇراسىنداعى جانە تاريحىنداعى ماڭىزدى كەزەڭ ەكەنى ءسوزسىز. گازەت پاتشالىقتىڭ مۇددەسىن بىلدىرۋگە ارنالعانىمەن، ونىڭ باسىلىمدارىندا قازاق قوعامىنىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي ماسەلەلەرى تۋرالى، قازاقستاننىڭ بايىرعى ەلىنىڭ ادەبيەتى مەن ونەرى جايلى ماقالالار، حات-حابارلار جيىلەپ شىعىپ تۇردى. گازەت ءداستۇرىنىڭ تىكەلەي ءىزىن جالعاستىرۋشى 1888-1902 جىلدارى ورىنبوردان شىعىپ تۇرعان «اقمولا وبلىستىق ۆەدوموستارىنا» قوسىمشا بولعان – «دالا ءۋالاياتىنىڭ گازەتى» ەكەنى بارىمىزگە ءمالىم. رەسمي بولىمدەرىندە پاتشا ۇكىمەتىنىڭ، جەرگىلىكتى باسشىلىق وكىمدەرى، جارلىقتارى جاريالانسا، بەيرەسمي بولىمدەرىندە قازاق حالقىنىڭ ىشكى ءومىرى تۋرالى ماقالالار، اقپاراتتىق جازبالار ۇسىنىلعان جانە شىعارىلعان. كوپتەگەن ماتەريالدار جازۋشىلاردىڭ، اقىنداردىڭ، شىعارماشىل ادامداردىڭ ادەبي شىعارمالارىنا ارنالدى. قازاقتىڭ كورنەكتى اقىندارى مەن اعارتۋشىلارى، پۋبليسيستەرى ا.ديۆايەۆ، م.ج. كوپەيەۆ، ق.باباجانوۆ جانە باسقالارىنىڭ ماتەريالدارى العاش رەت وسى گازەت بەتىندە جارىق كورگەن. سونىمەن قاتار گازەت باسىلىمدارىندا ولكەدە بولىپ جاتقان ساياسي-ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، مادەني جانە ت.ب. سيپاتتاعى ۇردىستەر گازەت بەتىندە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە بەينەلەنىپ وتىردى. “تۇركىستان ءۋالاياتىنىڭ گازەتى” شىعىپ تۇرعان كەزەڭ قازاق حالقىنىڭ تاريحىندا ولاردى تولىق جانە تۇپكىلىكتى وتارلاۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلگەن كەڭ كولەمدى شارالاردىڭ باستالۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. سوندىقتان “تۇركىستان ءۋالاياتىنىڭ گازەتى”، ەڭ الدىمەن رەسەي يمپەرياسىنىڭ تۇركىستان جەرىن وتارلاۋ تاريحىنىڭ دەرەك كوزى بولىپ تابىلادى.

---