InfoHub Logo

"اقيقات" ۇعىمى دۇنيەتانىم جۇيەسىندەگى ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.  ول "ادىلەتتىلىك"، "ادالدىق"، "ءومىردىڭ ءمانى" سياقتى ۇعىمدارمەن قاتار جۇرەدى. ادامنىڭ ومىرلىك ۇستانىمى دا  اقيقاتتىڭ  قالاي تۇسىندىرىلەتىنىنە، وعان قول جەتكىزۋگە بولاتىندىعىنا بايلانىستى بولىپ كەلەدى. ال، فيلوسوفيادا "اقيقات" ۇعىمى زاتتاردى، قۇبىلىستاردى سيپاتتاۋ ءۇشىن ەمەس، وسى زاتتار مەن قۇبىلىستار تۋرالى ءبىلىمدى سيپاتتاۋ ءۇشىن قولدانىلادى. «قوعامدىق ءبىلىم نەگىزدەرى» اتتى ەڭبەكتە:«اقيقات – ءبىلىمنىڭ پانىنە، ناعىزدىلىعىنا سايكەستىگى» دەپ كورسەتىلەدى.   بۇدان شىعاتىن ءتۇيىن: اقيقات- بىلىممەن تۇتاسىپ جاتۋى ءتيىس.

اقيقاتتى ءتۇسىنۋ ءۇشىن، ونىڭ نەگىزگى قاسيەتتەرى مەن بەلگىلەرىن ايقىنداپ الۋ كەرەك. اقيقاتتىڭ وبەكتيۆتىلىگى مەن سۋبەكتيۆتىلىگىنە نازار اۋدارۋ كەرەك. اقيقات تۇجىرىمنىڭ وڭ نەمەسە تەرىسكە شىعارۋدىڭ فورماسى، ولاردى ءبىلدىرۋ ءتاسىلى ءارقاشان ادامعا بايلانىستى. بۇل  فورمادا  اقيقات سۋبەكتيۆتى بولىپ تابىلادى.  شىنايى ءبىلىمنىڭ مازمۇنى ادامداردىڭ سۋبەكتيۆتى قالاۋىمەن ەمەس، وبەكتيۆتى اقيقاتپەن انىقتالادى. ياعني، اقيقات ماسەلەسى ءارقاشان ادامنىڭ تالعامى مەن قالاۋىنا، جالپى ادامنىڭ ساناسىنا تاۋەلسىز وبەكتيۆتى اقيقاتپەن تىعىز بايلانىستى.  بۇل تۇرعىدا اقيقات وبەكتيۆتى. «اقيقات – سۋبەكتيۆتىلىك پەن وبەكتيۆتىلىكتىڭ بىرلىگى»، ياعني اقيقاتقا سۋبەكت پەن وبەكتىنىڭ قاراما-قايشى ءوزارا ارەكەتتەسۋى ارقىلى قول جەتكىزىلەدى. سوندىقتان تانىمدىق پروسەستىڭ ناتيجەسى سۋبەكتىنىڭ دە، وبەكتىنىڭ دە اسەرىن قامتيدى.

اقيقاتتى بىرتىندەپ ناقتىلاۋ جانە تەرەڭدەتۋ پروسەسىن سيپاتتاۋ، ونىڭ وبەكتيۆتى مازمۇنىن قانىقتىرۋ ءۇشىن ءابسوليۋتتى جانە سالىستىرمالى اقيقات ۇعىمدارى ەنگىزىلگەن. ناقتى تانىمدا ءابسوليۋتتى اقيقاتقا اپاراتىن جول ءبىر-بىرىن ناقتىلايتىن سالىستىرمالى اقيقات  ارقىلى جۇزەگە اسادى.

ءابسوليۋتتى اقيقات – كۇمان كەلتىرۋگە بولمايتىن دالەلدى اقيقات. مىسالى، مۇقاعالي ماقاتايەۆ 1931-1976 جىلدارى ءومىر سۇرگەن، س.مۇقانوۆتىڭ «ءومىر مەكتەبى» اتتى تريلوگياسى بار. ال، ماڭگىلىك اقيقاتقا ەشقاشان تەرىسكە شىعارىلمايتىن اقيقاتتى جاتقىزامىز.

عالىمداردىڭ كوپشىلىگى ءابسوليۋتتى اقيقاتقا جەتۋگە تىرىسادى جانە يدەال سانايدى. ءبىراق، عىلىمدا كوبىنە سالىستىرمالى اقيقات كەزدەسەدى. سالىستىرمالى اقيقات-اقيقاتتىڭ سالىستىرمالى تۇردەگى ءدال كورىنىسى. بۇل شىندىققا ەداۋىر سايكەس كەلگەنىمەن، تولىققاندى اقيقات بولىپ ەسەپتەلمەيدى. ءارى قاراي ناقتىلاۋدى جانە تەرەڭىرەك زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى.

عىلىم زاڭدارىندا اقيقاتتار سالىستىرمالى، ويتكەنى ءبىز ولاردىڭ ارەكەتىن ءبىزدىڭ تانىمىمىزعا قول جەتىمدى عالامنىڭ ايماعىندا عانا تەكسەرە الامىز. ادام تانىمى-بۇل نەعۇرلىم تولىق ءبىلىمدى جيناقتاۋدىڭ ۇزدىكسىز پروسەسى، سالىستىرمالى شىندىقتى ءابسوليۋتتى اقيقاتقا اينالدىرۋ پروسەسى.

ءابسوليۋتتى بىلىمگە قول جەتكىزۋ ماسەلەسىن تالقىلاۋدى اياقتاي وتىرىپ، جالپى الەم تۋرالى ءابسوليۋتتى شىندىق ادامزات ۇمتىلاتىن شەك پەن يدەال رەتىندە عانا بار ەكەنىن اتاپ وتەمىز. شىندىققا جەتۋ جولدارى تۋرالى ماسەلە ونىڭ ولشەمدەرى تۋرالى سۇراقپەن تىعىز بايلانىستى. قول جەتكىزىلگەن ءبىلىمنىڭ اقيقاتىن نەمەسە جالعاندىعىن دالەلدەۋ ءۇشىن اقيقاتتىڭ كريتەرييى بولۋى كەرەك. اقيقات كريتەرييى ادەتتە بەلگىلى ءبىر ستاندارتتى نەمەسە ونى تەكسەرۋ ءادىسىن بىلدىرەدى. اقيقات ولشەمى ءبىر ۋاقىتتا ەكى شارتتى قاناعاتتاندىرۋى كەرەك. بىرىنشىدەن، ول تەكسەرىلەتىن بىلىمنەن تاۋەلسىز بولۋى كەرەك؛ ەكىنشىدەن، ونى راستاۋ نەمەسە جوققا شىعارۋ ءۇشىن ول قانداي دا ءبىر جولمەن عىلىممەن بايلانىستى بولۋى كەرەك.

اقيقاتتىڭ وبەكتيۆتىلىكپەن قاۋىشتىراتىن –تاجىربيە. تەوريانى پراكتيكامەن تەكسەرۋ ادامداردىڭ پراكتيكالىق ىس-ارەكەتىنىڭ بارىسىندا جۇزەگە اسىرىلادى. تاجىريبە تەك ودان تۋىندايتىن ءبىلىمنىڭ اقيقاتىن راستاي الادى.  ارينە، تاجىريبە عىلىمنىڭ بارلىق سۇراقتارىنا تۇگەلدەي جاۋاپ بەرە الماۋى مۇمكىن. ءبىراق، ادامداردىڭ وبەكتيۆتى شىندىقتى بىلۋىندە پراكتيكا شەشۋشى ءرول اتقاراتىنى ءسوزسىز.

دانات جاناتايەۆ ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ پروفەسسورى، دوسەنت

فاريزا دۋيسەنبايەۆا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ  ماگيسترانتى

---